ŻYCIE SPOŁECZNE

1. ZJAWISKA SPOŁECZNE

Wynikają z wzajemnego oddziaływania na siebie jednostek i zbiorowości zwierząt znajdujących się na pewnym ograniczonym obszarze

2. ZBIÓR I ZBIOROWOŚĆ

• Zbiór - ogół osobników o wspólnej cesze wyróżnionej przez obserwatora

• Zbiorowość społeczna [zespół] - skupienie osobników, w którym występuje więź społeczna [ogół relacji, połączeń, zależności]

3. STOSUNKI MIĘDZYGATUNKOWE

• Hierarchia biologiczna - dominowanie osobników jednego gatunku nad osobnikami innego gatunku np. lew>gepard, orzeł przedni>kruk. Osobnik jednego gatunku usuwa się bez walki przed osobnikiem drugiego gatunku.

• Zespoły wielogatunkowe - styczność osobników różnych gatunków:

• pasożytnictwo [trwałe np. wewnętrzne, czasowe np. zewnętrzne, ze zmianą żywiciela, lęgowe [kukułka], pracy np. korzystanie z efektów pracy innego osobnika [owady - podrzucanie jaj do gotowego gniazda innego owada], społeczne pasożyt korzysta z pracy całej kolonii]

• komensalizm [współbiesiadnictwo - układ korzystny, czasem niezbędny dla jednej strony, a obojętny dla drugiej]

• protokooperacja [obustronnie korzystny układ, jednak nie jest on niezbędny do egzystencji obu gatunków]

• symbioza [stały, ścisły związek, w którym oba organizmy czerpią korzyści, konieczny do życia obu gatunków np. obecność pierwotniaków w przewodzie pokarmowym przeżuwaczy]

• Stada heterotypowe [złożone z przedstawicieli różnych gatunków, których odmienne właściwości biologiczne wzajemnie uzupełniają się z korzyścią dla całej grupy np. stada wron i kawek, wróbli i gołębi, w Afryce w stada łączą się węchowce np. słonie, antylopy z niezwykle czujnymi wzrokowcami [żyrafy, strusie, zebry]

• Zespoły jednogatunkowe [homotypowe]

• Czynnikiem grupującym zwierzęta jest przyciąganie społeczne

• Przyciąganie społeczne może być stałe lub czasowe

• Zespoły anonimowe [osobniki nie znają się; te zgrupowania powstają dzięki jednakowemu stosunkowi zwierząt do „wartości” takich jak miejsce, wilgotność, zaciemnienie]

• Agregacja - czasowa zbiorowość o charakterystyce tłumu u zwierząt, które cechuje międzyosobnicza obojętność [zbiorowość nietoperzy [dobowa], biedronek [zimowa]]

• W agregacji poszczególne osobniki mogą reagować podobnie lub identycznie na te same bodźce, a nawet występuje zjawisko przeniesienia popędu [„zarażenie” określonym zachowaniem] prowadzące do pewnej koordynacji działania.

• U zwierząt występuje tylko jeden rodzaj tłumu - uciekający.

W zależności od gatunków:

• Chmara - ptaki, owady

• Pochód - gąsienice

• Pień - pochód larw muchówki wędrujących zwartym „wężem”

• Ławica - ryby i skorupiaki

• Zgraja - ssaki

5. GRUPY O TRWAŁEJ WIĘZI [ZESPOŁY ZE STOSUNKAMI OSOBISTYMI]

Są to zbiorowości osobników znających się wzajemnie i rozpoznających indywidualnie.

• Krąg społeczny - luźny związek bez trwałych stosunków oparty na stycznościach osobistych np. psy na spacerach [krąg zabawowy]. Stosunki takie utrzymują się zwykle tylko w pewnych okolicznościach np. we własny domu pies może wykazać zachowanie terytorialne i zachować się agresywnie w stosunku do psa, znajomego z podwórkowych zabaw.

• Para [heteroseksualna] lub dwójka [homoseksualna] - związek oparty na stosunkach seksualnych lub przywiązaniu [kompani]

• Grupa społeczna - co najmniej 3 osobniki, które pozostają w stałych relacjach - [gromada]; zdolne do wypełniania skoordynowanych zadań

Typy gromad

• Grupy rozrodcze - są związane wspólnym pochodzeniem

• rodzinne - przynajmniej jeden rodzic i potomstwo [istnieją więzi emocjonalno-popędowe]

• szczepy - więcej niż dwa pokolenia [u szczurów, niektórych kopytnych]

• Grupy wielorodzinne - pochodzące od więcej niż jednej pary rodziców [horda, banda]. Zwierzęta podejmują wspólne przedsięwzięcia, często wymagające podziału pracy. Może występować zróżnicowanie ról społecznych [np. hordy bobrów, watachy wilków, stada hien, polujące grupy okoni, wróble afrykańskie]

Jest to pierwotna grupa dla naszego gatunku

• Grupy terytorialne - osobniki zamieszkują ten sam teren i podejmują wspólne, skoordynowane działania zbiorowe.

• kolonie lęgowe [kawki, gawrony, mewy, rybitwy] podzielone na niewielkie terytoria indywidualne

• wspólnoty gniazdowe [grupy celowe] - wyodrębniają się grupy, zajmujące się konkretnymi zadaniami np. żłobki [pielęgnacja młodych gdy rodzice wyruszają na polowanie] u pingwina cesarskiego.

• grupy tokowiskowe [np. bataliony]

• Grupy składające się z osobników o jednakowym charakterze biologicznym - np. kasty (gdy w obrębie jednej płci występują co najmniej 2 typy osobników o różnej budowie i funkcji) [owady społeczne: różne kasty żołnierzy, zróżnicowane morfologicznie samice pszczół [królowe, robotnice] ]

6. PAŃSTWA I SPOŁECZEŃSTWA

• Wysoko uorganizowane społeczności owadów. Są to zbiorowości anonimowe, których osobniki różnią się wonią od innych podobnych „państw” [feromony]:

• Rodzinne [termity, mrówki, pszczoły, osy, trzmiele]

• wielorodzinne

• Członkowie takich zbiorowości są uzależnieni społecznie i nie są w stanie przeżyć samodzielnie poza grupą.

Pojęcie społeczeństwa używane jest w stosunku do ludzi.

7. ADAPTACYJNA FUKCJA ŻYCIA W GRUPIE

• Ponieważ zbiorowości występują powszechnie w świecie zwierząt warto rozważyć ich funkcję adaptacyjną

• Według ekologów podstawowe korzyści i koszty życia w grupie związane są z presją drapieżników i zasobami pokarmowymi

Presja drapieżników

• Korzyści z życia w grupie:

• wzrost czujności

• efekt rozproszenia

• obrona grupowa

• efekt konfuzji

• ostrzeganie się przed niebezpieczeństwem

• Koszty:

• wzrost zainteresowania drapieżników

Dostęp do pokarmu

• Korzyści z życia w grupie:

• odnajdywanie pokarmu

• chwytanie trudnej zdobyczy [praca zbiorowa stada np. likaonów, wilków, lwów]

• wykorzystywanie odnawiających się zasobów

• wspólne transportowanie dużej zdobyczy

• Koszty:

• wzrost konkurencji o pokarm, materiały budulcowe na gniazda itp.

Inne korzyści

• Obrona łupu

• Obrona grupy przed przedstawicielami tego samego gatunku

• Redukcja szkodliwego wpływu czynników abiotycznych [wzajemne ogrzewanie się podczas zimna]

• Optymalizowanie warunków środowiskowych

• Wspólna budowa gniazd, miejsc pobytu [mrowiska] i utrzymanie w nich korzystnych warunków bytowania

Inne koszty

• Zamiana potomstwa

• Pasożytnictwo lęgowe [wyzyskiwanie opieki rodzicielskiej przez obce młode]

• Spadek pewności ojcostwa

• Kanibalizm [także przypadkowe uśmiercanie młodych]

• Pasożytnictwo

• Możliwość epidemii chorób infekcyjnych

Pozytywne oddziaływanie zbiorowości nazywa się efektem grupowym:

• Zwiększenie szybkości wzrostu populacji przez zwiększenie częstości kontaktów płciowych [tam gdzie jest dużo osobników]

• Zwiększenie przeżywalności piskląt w liczniejszej grupie

Negatywne oddziaływanie zbiorowości to efekt masy lub efekt zbiorowy:

• Agresja

• Hamowanie rui

• Poronienia płodów u nadmiernie ścieśnionych szczurów

W przypadku daleko posuniętej specjalizacji zadań np. u mrówek, termitów, zanika wszechstronność osobista poszczególnych osobników np. mrówka amazonka nie umie sama pobierać pokarmu i musi być karmiona przez niewolnicę, termit z kasty żołnierzy umie tylko jeść i walczyć

8. FORMY I MECHANIZMY WSPÓŁDZIAŁANIA OSOBNIKÓW

• Współdziałanie osobników wyraża się w koordynacji ich zachowania lub we współpracy i opiera się na wymianie informacji [porozumiewaniu się]

• Najprostsza forma to koordynacja ruchu lokomocyjnego [u ławic ryb] oparta na sterowaniu wzrokowym

• U zwierząt socjalnych występuje niekiedy podział pracy i różne grupy osobników pełnią odmienne funkcje społeczne [owady społeczne]

• Allelomimetyzm [zarażanie pewnym działaniem] występujący także u osobników gatunków nie socjalnych.

• Ściąganie osobników do miejsca gdzie znajdują się inne osobniki tego samego gatunku [skoro są pobratymcy to pewnie da się znaleźć coś do jedzenia] np. wrony, gołębie, sępy

• Wykorzystywanie przeniesienia u dzieci niejadków, które sadza się z mającymi apetyt

• Ucieczka pojedynczych osobników ze stada „wciąga” także pozostałe osobniki i może przerodzić się w dziki popłoch

9. DOBÓR GRUPOWY I INDYWIDUALNY

• Dobór grupowy - faworyzuje cechy korzystne dla grupy

• Dobór indywidualny - faworyzuje cechy korzystne dla osobnika

Argumenty na rzecz doboru grupowego

• Altruizm

• Agresja zrytualizowana

• Samoregulacja populacji [maleje częstość kontaktów płciowych jeśli gęstość osobników na danym terenie wzrasta]

Argumenty na rzecz doboru indywidualnego

• Wątpliwa realność istnienia gatunku

• Zasada oszczędności w wyjaśnianiu

• Obserwacje nie wyjaśnione dobrem gatunku

Argumentacja C.G. Williamsa przeciwko doborowi grupowemu

• Adaptacja na każdym poziomie hierarchii biologicznej wymaga procesu doboru operującego na tym poziomie

• Dobór grupowy jest teoretycznie możliwy, ale jest nieistotny w naturze [dobór wewnątrzgrupowy czyli indywidualny wywiera silniejszy wpływ na zmiany ewolucyjne, niż dobór międzygrupowy]

• Ani grupy, ani nawet osobniki nie są przedmiotem doboru naturalnego ponieważ nie powielają się z dostateczną dokładnością [są nim geny]

10. MAŁŻEŃSTWA I RODZINY ZWIERZĘCE

Taksonomia związków między zwierzętami:

1. Podział ze względu na długość związku:

• Krótkotrwałe [dominują u ssaków; większość samców łączy się z samicami tylko w okresie rui [u drapieżnych, niedźwiedzi, stadnych: antylop, żyraf, psowatych]

• Długotrwałe [ptaki, [z wyjątkiem pasożytów lęgowych np. kukułki] wilki, lwy, człowiek]

• Utrzymujące się w okresie jednego wylęgu [niektóre jaskółki]

• Trwające cały rok [kaczka krzyżówka]

• Dożywotnie [orły, bociany, kruki, kawki, gęsi, gołębie]

2. Podział ze względu na ilość partnerów seksualnych:

• Monogamiczne

• Poligamiczne

• Poliandryczne [wielosamcze]

• Poliginiczne [haremowe]

Pary heteroseksualne utrzymują się dzięki psychicznej więzi między partnerami wzmacnianej przez:

• Kopulację

• Walki [pozorowane lub rzeczywiste - w obronie terytorium]

• Wzajemne iskanie

• Łączność biochemiczna [u ssaków o zaplemnieniu wewnętrznym] osiągana na skutek wchłaniania spermy po kopulacji

• „Pary narzeczeńskie” młodych samców z niedojrzałymi płciowo samicami tworzone w stadach pawianów [mimo braku kopulacji więź utrzymuje się dzięki wzajemnemu iskaniu]

11. FUNKCJE RODZIN ZWIERZĘCYCH

Rodzina oparta jest na więzi między rodzicami, rodzeństwem i dziećmi. Zbiorowości rodzinne w świecie zwierząt mogą być:

• Poligamiczne

• Monogamiczne

• Rodziny ojcowskie [ryby np. ciernik, konik morski], płazy bezogoniaste]

• Rodziny matczyne [stawonogi np. rak rzeczny, skorpion, pająk, wiele błonkówek, większość ssaków żyjących w rodzinach]

• Rodziny obojga rodziców i dzieci [większość ptaków, niektóre owady [grabarze, żukowate], lisy, wilki, lwy, kuna leśna]

Funkcje grup rodzinnych:

• Umożliwiają rozród [przy czym występuje pewien podział ról u drapieżnych w których matka głównie opiekuje się młodymi, ojciec zaś poluje i jest opiekunem i obrońcą całej rodziny]

• Ułatwiają przeżycie potomstwa przez jego pielęgnację i opiekę nad nim [dzieci wykazują zachowanie proszące [epimeletyczne], które wywołuje opiekuńcze zachowanie rodziców - np. karmienie, usuwanie zanieczyszczeń z gniazda; w opiece poprzedniego miotu [np. u wilków czy niedźwiedzi - tzw piastun]. Zachowanie opiekuńcze jest najstarszą formą altruizmu zwierzęcego.

• Zapewniają jednostce zaspokojenie potrzeb psychicznych [potrzeby intymnego współżycia, poczucia bezpieczeństwa, równowagi emocjonalnej]

• Umożliwiają prawidłowy rozwój osobnika - w kontaktach z rodzicami, rodzeństwem oraz zabawie z rodzeństwem i innymi rówieśnikami młode uczy się polowań, dobierania się do trudno dostępnego pokarmu, obyczajów hierarchicznych [m.in. związanych z własną pozycją w stadzie], zachowania seksualnego i doskonalenia zachowań agonistycznych;

• Kot, który w młodości nie nauczył się zabijać myszy, zwykle nie potrafi opanować tej czynności w wieku późniejszym

• Jeśli kot w młodości nie bawił się z innymi, nie umie potem w kontaktach socjalnych powściągnąć drapania i gryzienia.

• U Rezusów miękki model matki [nie karmiący] był niezbędny do zapewnienia zwierzęciu komfortu psychicznego - poczucia pewności i bezpieczeństwa. Pozbawione takiej namiastki młode małpki zapadały na „chorobę sierocą” . Trzymane pojedynczo siedziały wpatrzone w dal, bądź obejmowały głowę i całymi godzinami kołysały ciałem. Trzymane po kilka trwały tak nie rozłączając się.

• Samce Rezusów chowane z atrapą matki, nie potrafiły łączyć się z samicą, a samice po urodzeniu młodych odtrącały je. Natomiast odtrącone młode, jeśli dorosły, były agresywne i nadpobudliwe seksualnie.

• Takim zaburzeniom zapobiegały zaledwie 20-minutowe codzienne zabawy z rówieśnikami [jeśli odbywały się między 80 a 180 dniem życia]; później istniejącego u młodych defektu psychicznego nie można już było wyrównać.

• Przynależność do rodziny nadaje niekiedy „wyjściową” pozycję społeczną [u Rezusów młode przejmuje rangę swej matki w grupie]. To zjawisko częściej spotykane jest u ludzi.

11. TERYTORIALIZM A HIERARCHIA SPOŁECZNA

• Obydwa zjawiska odgrywają rolę w regulacji dostępu do zasobów

• Strategia legalisty określa rodzaj hierarchii

• U niektórych gatunków w zależności od zagęszczenia terytorializm i hierarchia występują naprzemiennie (np. samogłowy, myszy, nosorożce)

10. HIERARCHIA SPOŁECZNA

• Zespół podtrzymywanych relacji dominacji/uległości

• Polega na psychicznym dominowaniu jednych osobników w danej zbiorowości nad innymi.

• Ustala się w rezultacie interakcji agresywnych

• Ma charakter absolutny lub względny

• Dotyczy w zasadzie zbiorowości jednogatunkowych;

Typy hierarchii

• Despotyczna [jeden przywódca, pozostałe osobniki w stadzie są równe]

• Rangowa [hierarchia od osobnika najwyżej stojącego w grupie do najniżej]

• Kołowa [np. porządek dziobania u kur]

Korzyści „grupowe” z hierarchii dominacji

• większa „efektywność” działania grupy

• pokój silnego przywódcy

• obecność pariasa

Korzyści z dominacji

• pierwszeństwo w dostępie do zasobów

• redukcja stresu poprzez zmniejszenie liczby walk, w których osobnik musi brać udział

Hierarchia w stadzie i ustalanie statusu osobnika:

• W hierarchii u zwierząt o niższym rozwoju społecznym [kury, żyrafy] status społeczny może wynikać z cech fizycznych osobnika [wielkość, siła] np. kura karmazynowa jako dużo większa dominuje nad kogutem rasy japońsiej; w normalnych warunkach u kur [podobnie jak u bażantów, żubrów, koniowatych i u większości małp] pozycję dominanta zajmuje z reguły samiec. U wielu parzystokopytnych [kozice, dziki] przewodzi samica. U sarn na przodzie stada idzie samiec [rogacz] lecz podczas ucieczki przewodzi koza [siuta]; U jeleni prócz byka stadnego, łań, ubiegłorocznych cieląt i młodszych byków [towarzyszy] szczególną rolę odgrywa łania-przodownica [licówka], która prowadzi stado, choć w zasadzie jest ono haremowe.

• Zwykle ranga społeczna osobnika w stadzie jest wypadkową historii grupy, jego osobniczego doświadczenia oraz uwarunkowanych genetycznie predyspozycji [siły fizycznej, siły psychicznej [określanej temperamentem]. Np. rosłe zwierzę jeśli po przegranej walce zostanie zdominowane przez innego osobnika - może spaść w hierarchii w swojej grupie. I przeciwnie: słabsze zwierzę może skutecznie porwać się na przewodzenie lub choćby na dominowanie nad osobnikiem „obiektywnie” silniejszym, toteż hierarchia w stadzie może zmieniać się w sposób dynamiczny. Takie walki są na porządku dziennym choć na ogół ograniczają się do demonstracji siły [pozy imponowania] i „wojny nerwów”.

• Kura wypuszczona na podwórko nie je, lecz najpierw walczy z innymi tak długo, aż pozna swoje miejsce w stadzie. Gdy puszczamy dwie kury do ziarna, dominująca zbliży się śmiało, a podporządkowana zaczeka. Gdy zbliżamy dwie kury trzymane na rękach, podporządkowana uchyla głowę w bok, a dominująca wysunie ją do dziobania.

• Niedojrzałe osobniki na ogół nie mają swojej rangi i nie wymaga się od nich przestrzegania hierarchii.

• Samice mogą mieć rangę własną lub może ona zależeć od rangi współmałżonka [kawki, rezusy]

• Do zwierząt zachowujących stosunki hierarchiczne należą: wilki, kury, konie, psy, gołębie.

• Hierarchia społeczna jest dynamiczna, a u wyższych ssaków, zwłaszcza u naczelnych w jej kształtowaniu odgrywa rolę inteligencja, przedsiębiorczość i „egoizm” osobników, a nie tylko agresywność i siła.

Prawa, obowiązki i ograniczenia osobnika związane z posiadaną przezeń rangą:

Przywileje dominanta:

• Pożywia się pierwszy

• Częściej kopuluje [dobiera sobie partnerów spośród wszystkich niższych rangą członków swego stada]

• Terroryzuje osobniki niższe w hierarchii [np. odbierając im pokarm]

• Swobodnie porusza się w terenie

• Inicjuje zabawę

• Iska, kogo chce

• Wolno mu bardziej zbliżać się do innych osobników, a sam ma większy dystans osobniczy

• Jest aktywniejszy od innych osobników

• Ma gładszą, bardziej zadbaną sierść.

Obowiązki dominanta

• Zwoływanie zwierząt na żerowisko

• Obdzielanie pokarmem

• Wypatrywanie wrogów, pełnienie straży

• Stawianie czoła niebezpieczeństwom, w szczególności przywódcy obcej grupy.

• Przy nim w zagrożeniu chronią się podporządkowani mu członkowie stada

Ograniczenia i prawa osobnika niższego rangą

• Musi z daleka ustępować miejsca osobnikowi stojącemu wyżej, lecz egzekwuje względem niższych od siebie własny dystans osobniczy

• Parias [osobnik omega] może chronić się przed prześladowaniami osobników średniej rangi w obrębie niedostępnego dla nich dystansu osobniczego osobnika alfa, gdzie mu nie grozi ich agresja.

• Zwierzę najniżej stojące w hierarchii jest rozczochrane, osowiałe, bez inicjatywy, je ostatnie, nigdy nie wymusza, za to żebrze.

• Samiec stojący nisko w hierarchii ma znikome szanse na znalezienie partnerki, a lęk przed gniewem osobnika alfa powoduje u niego tzw. psychiczną sterylizację.

• Samice „pariasi” mają największą szansę na odbywanie kontaktów płciowych [przybierana przez nie poza uległości jest u większości ssaków identyczna z formą zaproszenia do kopulacji]

• Gdy osobnik niski rangą dokona jakiegoś „wynalazku”, usprawnienie nie ulega rozpowszechnieniu w grupie; dominanci po prostu odbierają mu zdobycz, natomiast zachowanie się dominanta stosującego „wynalazek” jest natychmiast naśladowane przez członków grupy.

• Średniej rangi osobnik skarcony przez przywódcę stada „podlizuje się” atakując niższego rangą osobnika i patrząc w stronę dominanta

• Społeczna funkcja „pariasów” polega na łagodzeniu u osobników średniej rangi napięć spowodowanych agresją hierarchicznie wyższych. Usunięcie pariasów z grupy wzmaga napięcie społeczne wśród pozostałych osobników.

10. EWOLUCJA HIERARCHII

• Hierarchia jest właściwością grupy korzystną dla poszczególnych osobników

• U jej podstaw leży strategia warunkowa uwzględniająca asymetrię fizyczną ocenianą na podstawie doświadczenia osobniczego

• Istnieje związek między możliwościami pamięciowymi a rodzajem hierarchii

11. AGRESJA WOJENNA

• Wojna - zorganizowana przemoc grupy wobec innej grupy

• Taka forma agresji występuje u wielu gatunków [np. szympansy, lwy, mrówki]

12. MODEL AGRESJI MIĘDZYGRUPOWEJ W. DURHAMA

• Agresja międzygrupowa będzie faworyzowana przez dobór naturalny, gdy:

• zasób limitujący można kontrolować

• ma miejsce rywalizacja międzygrupowa o zasób limitujący

• grupy rywalizujące nie są blisko spokrewnione

• koszty agresji są stosunkowo niewielkie [liczebność grupy, zdolności militarne, organizacja, technologia]

13. ALTRUIZM

Rozróżnia się dwa szczeble altruizmu:

• Niższy [uogólniony] - wykazuje go większość ptaków i ssaków w odniesieniu do krewnych, a zwłaszcza do potomstwa, wyrażający się w opiece nad nim. Służy on doborowi krewniaczemu .

• Wyższy [odwzajemniany] - odnosi się do nie spokrewnionych. Polega na opiece nad chorymi osobnikami - nawet z innych gatunków [działania allotropowe]

• Delfiny transportują na powierzchnię wody ranne osobniki nawet innych gatunków ssaków [w tym ludzi] na ich wezwanie bądź w odpowiedzi na specyficzne zachowanie tonących istot oddychających tlenem atmosferycznym by umożliwić im zaczerpnięcie powietrza i w konsekwencji uratowanie się. Delfiny odpędzają też znajdujące się w pobliżu rekiny, a nawet zabijają je.

• Samice słonia podparły postrzelonego słonia i pomogły mu ukryć się przed myśliwymi.

• Innego słonia, który utracił niemal całą trąbę [prawdopodobnie w starciu z krokodylem] stado przez długi czas karmiło wpychając mu pożywienie prosto do pyska.

• W Indiach wilczyca przygarnęła ludzkie niemowlę i wychowała je jak własne

• Do wyzwalaczy międzygatunkowych zachowań allotropowych należą np. głosy rozpaczy, które wyzwalają tendencje opiekuńcze u zwierząt i ludzi.

• U ludzi jako regulatory systemu altruistycznych stosunków wyłoniły się uczucia wyższe jak współczucie, przyjaźń, uczucie dobroci, poświęcenia i wdzięczność. Zdaniem socjobiologów [teza ta nie jest w pełni udowodniona] altruizm „wyższy” jest silniej wyrażony w stosunku do tych, którzy mogą się odwzajemnić, dzięki czemu jest korzystny dla przedłużenia istnienia genów osobnika „poświęcającego się” dla innego. Nie odwzajemniony altruizm wygasa.

14. ELIMINOWANIE OSOBNIKÓW ODBIEGAJĄCYCH OD NORMY

• Wyzwalaczem działań eliminujących mogą być odstępstwa w wyglądzie zewnętrznym np. albinotyzm, wystające pióra u ptaka lub zachowaniu się [niepewny lot, kulejący chód]

• Od form agresji działania eliminacyjne różni to, że nie podlegają rytualizacji, nie występują pozy i popisy zapobiegające im, lub pozy uległości - wobec czego nie działają hamulce przed zabiciem ułomnego towarzysza.

• U ludów pierwotnych reakcje takie występują niekiedy w odniesieniu do albinosów oraz osobników o anomaliach cielesnych.

---