RZĄD - Odonata - ważki:

• ilość - około 4000 gat. (w Polsce około 70)

• długość ciała 2 -13 cm

• skrzydła - dwie pary błoniastych (zwężonych u nasady, poruszających się w czasie lotu niezależnie od siebie)

• głowa - ortognatyczna ruchliwa

• narządy gębowe - gryzące

• czułki - krótkie (do 7 członów)

• oczy - duże, zbudowane a 24000 omatidiów

• przyoczka 3

• nogi chwytne, stopa 3-członowa

• przeobrażenia niezupełne

• larwy - kampodealne, żyje w wodzie, drapieżna, z chwytną dolną wargą zwaną maską

• imago i larwa - drapieżna - kanibalizm

• rozwój 2 - 3 lat

RZĄD - Orthoptera - prostoskrzydłe:

• ilość - około 20000 gat. (w Polsce około 100)

• długość ciała 0,2 - 2,5 cm

• skrzydła -przednia skórzasta, a druga błoniasta, niekiedy skrzydła skrócone

• głowa - ortognatyczna

• narządy gębowe - gryzące, z dużą wargą górną

• czułki - cienkie(wieloczłonowe)

• oczy - duże,

• przyoczka 3

• nogi tylne skoczne, przednie typu grzebnego (turkuć), stopa 1 -4 członowa

• przeobrażenia niezupełne

• narządy dźwiękowe (strydulacyjne na końcach skrzydeł i tylnych nogach)

• larwy - kampodealne, żyje w wodzie, drapieżna, z chwytną dolną wargą zwaną maską

• imago i larwa -ogólnie roślinożerne, (drapieżna - kanibalizm)

• rozwój od kilku m-cy do kilku lat.

RZĄD - Thysanoptera - przelżeńce:

• ilość - około 1500gat. (w Polsce około 100)

• długość ciała 0,5 - 5 mm

• skrzydła - wąskie, orzęsione na brzegach, przednie zwykle większe i bardziej zesklerotyzowane od tylnych, skrzydła często skrócone

• głowa - hipognatyczna

• narządy gębowe - kłująco-ssące

• czułki - krótkie 4 - 9 członowe

• przyoczka 3

• nogi kroczne, stopa 1 - 2 członowa z 2 pazurkami i przylgą

• przeobrażenia niezupełne

• imago i larwa -ogólnie roślinożerne, (drapieżna - rzadko)

• przewężyk mkodrzewiowiec (wysysa treść komórkową igły)

RZĄD - Homoptera - pluskwiaki równoskrzydłe:

• ilość - około 42000 gat. (w Polsce około 1000)

• długość ciała 0,1 - 10 cm

• skrzydła - przednie węższe od tylnych i mocniej zeskleretyzowane, w spoczynku daszkowato złożone, tylne mogą być zmienione w przezmianki, liczne formy bezskrzydłe

• głowa - hipognatyczna

• narządy gębowe - kłująco- ssące (kłujka 2 -3 członowa)

• czułki - (2 - 11 członów)

• przyoczka 1 - 3

• nogi tylne czasami skoczne

• przeobrażenia niezupełne

• roślinożerne

• 3 nadrodziny (mszyce [ochojnikowate - ochojnik zielony, świerkowiec, przybyszka daglezjowa, obiałka pędówka, mszycowate, bawełnicowate], czerwce [czerwiec bukowiec, czerwiec sosnowy], cykady [pienik wierzbowiec, olchowiec])

NADRODZINA - Amphidodea - mszyce:

• ilość - około 1500 gat. (w Polsce około 300)

• długość ciała 1 - 6 mm

• skrzydła - przednie większe od tylnych, u ♀ skrzydeł brak

• na odwłoku syfon

• odchody zwane spadzią

• występuje przemiana pokoleń - heterogonia - polegająca na kolejnej zmianie pokoleń: dzieworodnych na obupłciowe, żyworodne na jajorodne, i migracje uskrzydlonych osobników ♂

• pasożyty roślin, niektóre myrmekofilne

NADRODZINA - Coccoidea - czerwce:

• ilość - około 5000 gat.

• długość ciała 1 - 7 mm (wyjątkowo do 35 mm)

• skrzydła - ♂ z jedną parą błoniastych skrzydeł, u ♀ skrzydeł brak (często w postaci tarczek lub pęcherzyków nieruchomych)

• pierwsze stadium ruchliwe, a późniejsze stadia i ♀ osiadłe

• ♂ podobne do mszyc nie mają narządów gębowych

• rozmnażanie partenogenetycznie, żyworodne

RZĄD - Heteroptera - różnostoskrzydłe:

• ilość - około 40000 gat. (w Polsce około 800)

• długość ciała 0,1 - 15 cm

• skrzydła -przednia w 2/3 skórzaste, a w1/3 błoniaste, a druga błoniasta składane płasko na grzbietowej stronie, niekiedy skrzydła zredukowane

• głowa - prognatyczna, ortognatyczna

• narządy gębowe - kłująco- ssące (kłujka 3 - 4 członowa)

• czułki - 4 - 5 członowe

• oczy - duże,

• przyoczka 2

• stopa 1 - 3 członowa

• tułów z dużą trójkątną tarczką, na zapiersiu gruczoły zapachowe

• przeobrażenie niezupełne

• odżywia się pokarmem roślinnym lub zwierzęcym

• zawadzik leśniczek

RZĄD - Rhaphidides - wielbłądki:

• ilość - około 100 gat. (w Polsce około 7)

• długość ciała 1 - 2 cm

• skrzydła - dwie pary błoniaste, w spoczynku daszkowato składane

• głowa - prognatyczna, zwężona ku tyłowi, przedtułowie wydłużone wygięte, bardzo ruchliwe

• narządy gębowe - gryzące

• czułki - wieloczłonowy

• przyoczka 3

• stopa 5 członowa

• przeobrażenia zupełne

• poczwarka typu - wolnego (dwa stadia - 1 nieruchome, 2 ruchliwe)

• larwa porusza się zarówno do przodu i do tyłu

• larwa i imago drapieżne (na - jaja, larwy, poczwarki - kózek, smolików, brudnicy)

RZĄD - Coleoptera - chrząszcze, tęgopokrywe:

• ilość - około 35000 gat. (w Polsce około 8000)

• długość ciała 0,1 - 15 cm

• skrzydła - dwie pary, przednie stwardniałe - zwane pokrywami, tylne - błoniaste, niekiedy zredukowane

• głowa - prognatyczna, ortognatyczna, rzadziej hipognatyczna

• narządy gębowe - gryzące

• czułki - 10 - 12 (wiele rodzajów)

• przyoczka rzadko

• stopa 2 - 5 członowa, nogi najczęściej bieżne, grzebne i pływne

• przeobrażenia zupełne, czasami nadprzeobrażenie, jajorodne, obupłciowe, rzadko partenogenetyczne

• poczwarka typu - wolnego

• larwa - oligopodialna

• fitofagi i zoofagi

RZĄD - Lepidoptera - motyle, łuskoskrzydłe:

• ilość - około 130000 gat. (w Polsce około 3000)

• długość ciała 0,2 - 15 cm

• skrzydła - dwie pary błoniastych skrzydeł pokrytych łuskami (wyjątek - przeziernikowate)

• głowa - ortognatyczna

• narządy gębowe - ssące, u prymitywnych form gryzące, czasami zredukowane

• czułki - wieloczłonowe

• przyoczka 2

• stopa 5 członowa

• przeobrażenia zupełne,

• poczwarka typu - zamknięta

• larwa - polipodialna, gąsiennice z dobrze wykształconą głową (z gryzącym aparatem gębowym)

• gąsiennice - roślinożerne, imago - płynami

RZĄD - Hymenoptera - błonkoskrzedłe:

• ilość - około 150000 gat. (w Polsce około 10000)

• długość ciała 0,1 - 5 cm

• skrzydła - dwie pary - błoniaste

• głowa - ortognatyczna, rzadziej prognatyczna

• narządy gębowe - gryzące, i gryząco-liżące

• czułki - wieloczłonowe

• przyoczka 3

• stopa 3 - 5 członowa, nogi bieżne z 1 lub dwoma krętarzami

• przeobrażenia zupełne

• poczwarka typu - wolnego

• larwa - poliopodialna

• roślinożerne, pasożytnicze, drapieżne - pożyteczne i szkodliwe

PODRZĄD - Symphyta - rośliniarki:

• narządy gębowe - gryzące

• odwłok całą szerokością złączony z tułowiem

• dymorfizm płciowy, ♂ mniejsze z grzebykowatymi czułkami ♀ większe z czułkami nitkowatymi, z wydłużonym pokładełkiem

• larwa - zwykle roślinożerna, z nogami tułowiowymi i odwłokowymi

• rodziny (niesnujowate, pilarzowate, bryzguny, boreczniki, trzpiennikowate)

PODRZĄD - Apocrita - stylikówki:

• narządy gębowe - gryzące-liżące

• tułów zespolony z odwłokiem stylikiem

• ♀ - odwłok zakończony pokładełkiem niekiedy przekształconym w żądło połączone z gruczołami jadowymi

• larwa - zwykle apodialna, pasożytują w innych owadach, rzadziej żyją w galasach lub społecznie

RZĄD - Diptera - muchówki, dwuskrzydłe:

• ilość - około 100000 gat. (w Polsce około 10000)

• długość ciała 0,1 - 5 cm

• skrzydła - przednie - błoniaste, tylne - zredukowane w formie przezmianek

• głowa - ortognatyczna, rzadziej prognatyczna

• ciało - z licznymi szczecinkami

• narządy gębowe - liżąco-ssące, lub kłująco-ssące

• czułki - wieloczłonowy, lub niekiedy skrócone

• przyoczka2 lub 3, często brak

• stopa 3 - 5 członowa, z pazurkami i przylgą

• przeobrażenia zupełne

• poczwarka typu - wolnego, lub zamknięta (poczwarka rzekom)

• larwa beznoga i bezgłowa (acefaliczna)

• znaczna różnorodność pokarmowa, liczne larwy pasożytnicze

RZĄD - Coleoptera - chrząszcze, tęgopokrywe:

PODRZĄD - Adephaga - mięsożerne, drapieżne:

• wyróżniają się kształtem i ustawieniem nóg tylnych, tylne biodra duże, wyciągnięte do tyłu zachodzące na drugi sternit odłoka

• stopa - 5 - członiwa

RODZINA - Cicindelidae - trzyszczowate:(7)

• nogi bieżne

• grzbietobrzusznie spłaszczone

• pokrywy w zarysie kwadratowe

• czułki szczeciniaste (długie)

• głowa wraz z oczami szersza od przedplecza

• metaliczny kolor

RODZINA - Carabidae - biegaczowate:(520)

• nogi bieżne

• nadustek szerszy, nie dochodzi do nasady czułków

• głowa wraz z oczami zwykle węższa od przedplecza

• występuje u nich wstępne trawienie

• czułki szczeciniaste (długie)

• przedplecze sercowate

• porywy bogato urzeźbione, czasem gładkie, czasem owłosione

• rodzaj biegaczi tęcznik - chronione

• zamieszkują środowisko glebowe, czasami nadrzewny tryb życia

PODRZĄD - Polyphaga- wielożerne:

• tylne biodra mniejsze, nie zachodzące na drugi sternit

• stopa 3 - 5 członów

RODZINA - Scarabaeidae - Żukowate:(152)

• czułki - człony wierzchołkowe wyciągnięte blaszkowato, tworzące wachlarzykowatą buławkę skierowaną do przodu

• krępa budowa ciała ♂ rogi i listwy, ♀ inne

• odwłok - widoczne 6 sternitów

• larwa oligopodialna

• pierwsza para nóg grzebna

RODZINA - Lucanidae - Jelonkowate:(7)

• czułki - człony wierzchołkowe wyciągnięte blaszkowato, tworzące wachlarzykowatą buławkę skierowaną w kierunku głowy, pierwszy człon czułka dłuższy

• odwłok - widoczne 5 sternitów

• stopa 5 członów

• larwa oligopodialna

• dymorfizm płciowy

RODZINA - Staphylinoidae - Kusakowate:(1172)

• najliczniejsza rodzina chrząszczy w Polsce

• mogą mieć skrócone pokrywy, ozn. to, że odwłok jest widoczny z góry (widoczne 4 - 5 tergitów)

• czułki nitkowate

• chrząszcze wydłużone

• są drapieżne

RODZINA - Silphidae - Omarlicowate:(26)

• czułki 10 - 11 członowe ze słabo wyodrębnioną buławką

• Spoza pokryw widoczne 1 - 2 tergity

• ciało spłaszczone

• nieliczne są drapieżcami

• grabarze są padlinożerne

RODZINA - Buprestidae - Bogatkowate:(84)

• dzieci słońca (mają rójkę VI, VII, VIII), latają w południe

• są bogato ubarwione, krew ma też różną barwę (są też barwne po śmierci bo barwa związana jest z załamywaniem światła)

• ciało klinowato wydłużone, w przekroju poprzecznym grzbietowo-brzusznie spłaszczone

• czułki krótkie, nitkowate, jednostronnie piłkowane, często od 5 czułka perełkowate

• biodra nóg przedniej pary kuliste, nie wystające

• druga para skrzydeł składa się tylko wzdłuż ciała, stąd mogą bardzo szybko zrywać się do lotu

• dwa typy larw - bogatek i opiętek

• roślinożerne

RODZINA - Elateridae - Sprężykowate:(123)

• tylne kanty przedplecza wyraźnie wyciągnięte w wyraźne kolce

• ciało wąskie wydłużone, z tyłu i z przodu zwężone, nieco spłaszczone

• między przedpleczem, a nasadą pokryw głęboka bruzda

• czułki nitkowate czasem perełkowate, u ♂ często grzebykowate, piłkowane

• posiadają aparat widełkowy umożliwiający skoki

RODZINA - Cantharidae - Omomiłkowate:(88)

• czułki długie nitkowate, dłuższe od połowy ciała

• pokrywy miękkie niekiedy skrócone

• głowa mała i szeroka

• drapieżcy

• bez znaczenia gospodarczego

RODZINA - Lymexylonidae - Drwionkowate:(3)

• RODZAJ - drwionek

• RODZAJ - rytel

• pokrywy miękkie

• ciało wydłużone

• czułki krótkie

• szkodniki drewna

RODZINA - Anobiidae - Kołatkowate:(61)

• głowa ustawiona prostopadle, schowana pod kapturowato ukształtowanym przedpleczem

• czułki nitkowate 8 - 11 członowe, piłkowate, grzebykowate, szczególnie u ♂ (cecha odróżniająca od korników), trzy ostatnie człony duże

• małe 2,5 - 9 mm

• larwa oligopodialna

RODZINA - Cleridae - Przekraskowate:(23)

• drapieżne

• głowa wraz z oczami szersza od przedplecza

• przedplecze zwężone w tylnej części (szerokość przedplecza węższa od szerokości pokryw)

• czułki z wyraźną buławką

• ciało pokryte odstającymi włoskami

RODZINA - Coccinellidae - Biedronkowate:(72)

• Wszystkie stopy 3 członowe

• czułki na końcu zgrubiałe

• spód ciała płaski

• strona grzbietowa półkoliście wypukłą

• mogą być owłosione, mogą być wydłużone

• larwa (szara) i imago - drapieżne

RODZINA - Melandryidae - Śniadkowate:(32)

• indeks stóp 5-5-4

• przedplecze równe szerokości pokryw

• głowa po oczy ukryta w przedpleczu

• przednie biodra stożkowate - są wydłużone

• głaszczyn brkodaty

• czułki długie, nitkowate 10 - 11 członowe

RODZINA - Meloidae - Majkowate, oleicowte:(15)

• czułki nitkowate

• przedplecze węższe od pokryw

• głowa połączona z przedpleczem wąskim zgrubieniem

• mają hipermetamorfozę - nadprzeobrażenie (w gniazdach samotnych pszzół)

• indeks stóp 5-5-4

• podrywy czadem skrócone

• przednie biodra stożkowate

RODZINA - Tenebrionidae - Czarnuchowate:(58)

• indeks stóp 5-5-4

• czułki nitkowate o 1 członie przy patrzeniu z góry niewidoczne 10 - 11 członów (czasem buławkowate

• 3 i 4 sternit odwłoka błoniasto obrzeżony

• ciemne jednobarwne (rzadko dwubarwne)

RODZINA - Cerambycidae - Kózkowate:(192)

• nitkowate 11 - 12 członowe, lub piłkowane, zwykle dłuższe od połowy ciała

• głowa duża wyraźna, osadzona skośnie lub prostopadle

• duże o wydłużonym ciele

• oczy nerkowato wygięte (oko obejmuje nasadę czułka), szerokie pole widzenia

• stopa 5 członowa

• na bokach przedplecza często występują kolce lub wzgórki

• roślinożerne - ogólnie

RODZINA - Chrysomelidae - Stonkowate:(467)

• stopa 4 członowa

• czułki krótsze niż połowa ciała, nitkowate, ku końcowi zgrubiałe

• głowa mała

• chrząszcze małe dł. do 15 mm, owalne

• kolorowe, ciało wypukłe

RODZINA - Attelabidae - Podryjkowcowate:(28)

• głowa z wyraźnym ryjkiem

• czułki proste z 3 członową buławką

• zarys pokryw prawie czworokątny

• stopa 5 członowa

• larwy zwijają liście

• nie przecinające blaszki liściowej

• nacinające blaszkę

• nacinające pączki

• nacinające pędy

RODZINA - Curculionidae - Ryjkowcowate:(736)

• głowa z wyraźnym ryjkiem

• biczyk czułka z kolankowatym załamaniem, pierwszy człon silnie wydłużony

• na bokach schowki na czułki

RODZINA - Scolytidae - Kornikowate:(106)

• Głowa nie wyciągnięta w ryjek (ogólnie budowa ciała zbliżona do ryjkowcowatych)

• stopa 5 członowa

• larwa - beznoga

• czułki buławkowate, kolankowato załamane

• małe do 9 mm

---