67. Sens ideowy pojęcia chrześcijańska demokracja
Chrześcijańska demokracja (chadecja)- ruch ideowy i społeczno-polityczny, wywodzący swój program z zasad etycznych chrześcijaństwa i nauki społecznej Kościoła. Pojęcie to pojawiło się pod koniec XIXw. W niektórych rozważaniach przedstawicieli katolicyzmu społecznego (zwłaszcza we Francji, Belgii i Włoszech), głównie orientacji katolicko-liberalnej. Pierwszy raz tego pojęcia użył ks. Antoine Pottier, a w 1901r. nazwa ta została zaakceptowana przez papieża Leona XIII.
Ruch chrześcijańsko-demokratyczny powstał z rozwoju idei socjalizmu chrześcijańskiego w kilku katolickich krajach zachodnioeuropejskich i południowoamerykańskich. Jest on inspirowany myślą katolicką, jednakże był niezależny strukturalnie od hierarchii kościelnej; znalazł on wyraz organizacyjny w partiach politycznych.
Podstawę dla programu chrześcijańskiej demokracji, stanowiły społeczne encykliki papieskie: Leona XIII Rerum novarum (1891), Graves de communi (1901) i Piusa XI Quadragesimo anno (1931).
Program społeczny powstał i kształtował się w opozycji zarówno do socjalistycznego kolektywizmu, jak i liberalnego indywidualizmu.
uznanie własności prywatnej za prawo naturalne, dopuszczając jednocześnie pluralizm własności oraz nacjonalizację za odszkodowaniem.
Kwestie gospodarcze- (współcześnie) społeczna gospodarka rynkowa, oparta na zasadach wolności, konkurencji i sprawiedliwości społecznej; ograniczony interwencjonizm państwowy.
państwo- zasadą pomocniczości, decentralizacji i autonomii regionalnej.
rozdziału Kościoła od państwa.
za demokratyzmem, a przeciw autorytaryzmowi i totalitaryzmowi.
ruch polityczny centrowy, dystansujący się od skrajnych stanowisk prawicy i lewicy.
polityka międzynarodowa- idea integracji europejskiej.
wpływ filozofii chrześcijańskiej: afirmacja pierwiastka duchowego, etyczne podstawy polityki, godność osoby ludzkiej, prymat wpólnego dobra, doskonalenie społeczeństwa (Rafael Caldera)
odejście od wyraźnych związków z Kościołem i religią chrześcijańska po II wojnie światowej
najważniejsze wartości: osoba ludzka, człowieka stworzonego na obraz i podobieństwo Boga, wyposażonego w wolność, świadomość i niezbywalne prawa
1930- europejska Konferencja Międzynarodowa Chrześcijańskich Związków Zawodowych; nie zdobyła wielkiego autorytetu; cel: społeczeństwo bezklasowe
- Toniolo - demokracja chrześcijańska- „porządek społeczny, w którym wszystkie siły społeczne, prawne i ekonomiczne, w pełni swego rozwoju hierarchicznego, współpracują proporcjonalnie dla wspólnego dobra, by w wyniku osiągnąć poprawę losu klas niższych”.
- Sacchetti, z naukowego punktu widzenia postrzegał chrześcijańską demokrację jako badanie „problemów społecznych w celu rozwiązywania ich na podstawie doktryny ewangelicznej i historycznych tradycji Kościoła”, a z praktycznego - jako „działalność skierowaną przede wszystkim na zaspokojenie religijnych i gospodarczych potrzeb narodu, jego wychowanie religijne i obywatelskie, zorganizowanie ludu chrześcijańskiego w żywą siłę zdolną do obrony własnej i całego społeczeństwa przed knowaniami i napaściami socjalizmu i bezbożnictwa”.
68. Rozwój historyczny chrześcijańskiej demokracji na świecie
Geografia polityczna XIX w:
Prawica- konserwatyści, obrońcy ołtarza i tronu.
Centrum- liberałowie, dążący do eliminacji religii ze sfery publicznej, a zarazem stabilizacji ustroju konstytucyjno-parlamentarnego, forytującego dawny stan trzeci.
Lewica- rewolucjoniści i radykałowie wszelkiej maści: republikanie, demokraci „bezcenzusowi”, socjaliści i anarchiści; nieomal wszyscy marzący o wyplenieniu religii w ogóle z ludzkiej duszy.
Do lat osiemdziesiątych XIX wieku, każdy papież znajdował autorytarne potwierdzenie swoich antydemokratycznych intuicji w encyklikach (Diuturnum illud, Immortale Dei, Libertas) potępiających filozoficzny egalitaryzm i ludowładcze teorie pochodzenia władzy.
Twórcy chadecji w połowie XIX wieku poddali krytyce społeczne założenia socjalizmu - z powodu odrzucenia własności prywatnej, a liberalizmu - za indywidualistyczne (egoistyczne) rozumienie gospodarki.
„Rerum Novarum” (Leon XIII)- encyklika ta otworzyła dla katolików świeckich i duchownych szersze możliwości działalności społecznej i politycznej. Opowiedział się on za demokracją, co do tej pory było nie do pomyślenia.
Demokracja chrześcijańska stała się natomiast problemem nie tylko dlatego, że pojęcie to „autoryzował” papież. Również dlatego, że pod tą nazwą organizowali się społeczni działacze. Nie wdawali się oni w spory filozoficzno- teologiczne, nie chcieli reformować całego „systemu wiedzy ludzkiej”, ani struktur eklezjalnych (deklarowali posłuszeństwo w sferze dogmatycznej i instytucjonalnej). Ich zainteresowanie dotyczyło głównie strefy społecznej i ekonomicznej (np. rozwiązywanie problemów ubóstwa, czy „kwestii robotniczych”). Mogło się zatem zrazu zdawać, że chadecja będzie swego rodzaju ruchem zadaniowym, wyspecjalizowaną agendą akcji społecznej katolików, a nie samodzielną siłą polityczną, o własnej ideologii.
Faza I: lata 1892-1914
(pontyfikaty Leona XIII i św. Piusa X)
Użycie przez papieża terminu chrześcijańska demokracja- zaczęto ustalać znaczenie i zakres tego pojęcia, przez odniesienie do sensu filozoficzno-politycznego, zwłaszcza ustrojowego (ogólnego pojęcia demokracji- sprzecznego z ideami konserwatyzmu i tradycyjną, katolicką nauką o nadprzyrodzonym pochodzeniu władzy~ „z góry”, a nie „z dołu” od ludzi).
Giovanniego Battisty hr. Paganuzziego, który zauważał, że papież wprawdzie użył terminu chrześcijańska demokracja, ale go „nie zalecił i nie ogłosił za obowiązujący”, zastosował go w znaczeniu umownym i zawężonym do Francji (co jednak mijało się z prawdą), a co za tym idzie lepiej posługiwać się ściślejszym określeniem „katolicki ruch społeczny i ludowy”. Najbardziej przeciwstawił się dążeniu do tworzenia samodzielnej partii [chrześcijańsko] demokratycznej, które „oznaczałoby wprowadzanie zamętu do programu papieża i zaciemnienie jego treści”.
Giuseppe Sacchetti: „Tak, demokracja chrześcijańska istnieje, ale nie jest ona szkołą religijną, która chce pomniejszyć lub połączyć z nowym pojęciem doktrynę katolicką. Odkąd termin `chrześcijańska demokracja' został użyty przez Ojca Świętego, nikt nie ośmiela się odrzucić go, chociaż nie jest on szczególnie nieodzowny i nie oznacza dla nas (…) niczego nowego”.
Konserwatywni komentatorzy encyklik Leona XII dowodzili, że termin chrześcijańska demokracja nie ma sensu politycznego, albowiem papież nie uznaje ludu za źródło władzy i nie kwestionuje konieczności panowania w społeczeństwie i państwie naturalnej hierarchii z przodującą arystokracją. A „demokratyczne otwarcie”, nie było sprzeczne z intencjami papieża: przecież jeszcze w Rerum novarum Leon XIII podkreślał, że „jakimkolwiek zmianom uległyby formy rządu, zawsze wśród obywateli znajdzie się różnica stanów, bez której społeczeństwo ani istnieć, ani nawet pomyślane być nie może”.
Leon XIII - 1901 r. kolejna encyklika społeczna - Graves de communi, (poświęconej demokracji chrześcijańskiej) - potwierdził konserwatywną interpretację tego pojęcia, stwierdzając, że „nie godzi się” nadawać mu sensu politycznego; oznacza ona jedynie „dobroczynną akcję chrześcijańską wśród ludu”. Niektórzy konserwatyści (Henri Vaugeois, za nim Charles Maurras, w Polsce Wincenty Kosiakiewicz) wyprowadzili z tego koncept demofilii, czyli „miłości do ludu”.
W pierwszej fazie konserwatystom udało się „zneutralizować” demokrację chrześcijańską na płaszczyźnie doktrynalnej. W praktyce jednak, na przełomie XIX i XX wieku powstawały w całej Europie, organizacje chadeckie przeważnie wykraczały poza formułę i granice, jakie chcieli im zakreślić konserwatyści (i sam papież). Podążały one bowiem w kierunku nie tylko akceptacji demokracji politycznej oraz radykalizmu społecznego; zmierzały ku formule ugrupowań (partii) sensu proprio politycznych, co siłą rzeczy antagonizowało je z ugrupowaniami tradycyjnej prawicy.
Zjawiska te szczególnie jaskrawo wystąpiły:
- we Włoszech (na bazie pisma „La Cultura Sociale” powstała Demokratyczna Liga Narodowa, której charyzmatyczny przywódca, ks. Romolo Murri, głosił zrazu swoistą wersję „postępowej teokracji”)
- we Francji, gdzie środowiska skupione wokół księży - demokratów: Paula Naudeta („La Justice Sociale”) i Pierre`a Dabry`ego („La Vie Catholique”), kulminowały w ruchu „Sillon” („Bruzda”), kierowanym przez nie mniej charyzmatycznego katolika świeckiego, Marca Sangniera.
- Austrii, Belgii i obu państwach iberyjskich, organizacje chadeckie starały się realizować dualistyczną formułę ruchu naukowo - studyjnego i społecznego. Zwłaszcza w Hiszpanii ruch chrześcijańsko-społeczny, zainaugurowany przez ks. Antonia Vicenta SJ i Severina Aznara Embida, od początku realizację swoich postulatów społecznych związał w sferze politycznej z tradycjonalistycznym karlizmem, co zresztą było wyjściem naprzeciw analogicznej koncepcji współdziałania, zaproponowanej przez ówczesnego teoretyka karlizmu, Salvadora Minguijóna y Adriána.
Lega Democratica Nazionale i „Sillonu” - przykłady te pokazują, że kult demokracji i radykalizm społeczny prowadzą do kolizji z ortodoksją katolicką (tę łatwość przechodzenia od modernizmu politycznego do modernizmu religijnego bodaj jako pierwszy dostrzegł i drobiazgowo opisał elokwentny obrońca integralnego depozytu wiary, ks. Emmanuel Barbier).
Faza II: lata 1914-1939
(pontyfikaty Benedykta XV i Piusa XI)
„Europejskiej wojny domowej” 1914-45
poważne osłabienie sił konserwatywnych w życiu społecznym i politycznym.
zwycięstwo bloku państw demoliberalnych i zagłada trzech monarchii (w tym katolickiej austro-węgierskiej)
groźba rozprzestrzenienia z Rosji bolszewickiej „rewolucji nihilizmu”,
przekonanie o nieodwracalnym kryzysie leseferystycznego kapitalizmu.
Encyklika Piusa XI Quas Primas z 1925 r.- przywrócenie Chrystusowi Królowi Jego Społecznego Królestwa
propozycja odnowienia ustroju społeczno-gospodarczego na zasadach korporacjonizmu (w encyklice Quadragesimo Anno z 1931 r.). akceptacja stricte politycznej akcji chadecji licencja na tworzenie chadeckich partii politycznych (uzależniona była od ich oczyszczenia z pierwiastków radykalizmu oraz gwarancji nie popadania w sprzeczność z nauczaniem Kościoła).
Utworzenie Włoskiej Partii Ludowej (za pontyfikatu Benedykta XV; 1919 r.); przywódca- ks. Luigi Sturzo,
Następca Benedykta wydał zgodę na utworzenie we Francji Demokratycznej Partii Ludowej (pod przywództwem Roberta Cornilleau).
Don Sturzo: „ludowość” partii chadeckich miała być nawiązaniem do rzymskiego pojęcia „ludu” (populus), jako ogółu drobnych właścicieli, tworzących antyczny odpowiednik współczesnego narodu i stanowiących wraz z senatem - reprezentacją nobilów - jedną „rzecz wspólną” (res publica). Pojęcie to było zatem przeciwstawne „plebsowi”, a zatem tych, tych, którzy nie mają nic oprócz dzieci i oczekują rozdawnictwa dóbr ze strony państwa. Tak rozumiany „popolaryzm” miał być siłą konserwującą i stabilizującą porządek społeczny, oparty o fundamenty religijno-moralne i upowszechnienie własności prywatnej (rodzinnej).
Konserwatyści wstępujący do partii chadeckich:
we Włoszech, gdzie w gronie współtwórców PPI znaleźli się, między innymi, Filippo Meda i Stefano hr. Jacini.
w Hiszpanii na czele chadeckiej Akcji Ludowej, a następnie Konfederacji Autonomicznych Prawic Hiszpańskich (CEDA) stanął José María Gil Robles.
W Austrii i Portugalii, działaczom partii chrześcijańsko-społecznych udało się wyprowadzić kraj z chaosu reżimu demoliberalnego i parlamentarnego oraz zbudować państwo chrześcijańskie, autorytarne, narodowe i korporacyjne. Portugalskie Estado Novo było przecież dziełem założycieli (w 1912 roku) Akademickiego Centrum Demokracji Chrześcijańskiej: Antónia de Oliveiry Salazara, Mária de Figueiredy i księdza Manuela Gonçalvesa Cerejeiry; nowa Austria -kanclerze: ks. Ignaza Seipla, Engelberta Dollfussa i Kurta Schuschnigga.
W Belgii Partia Chrześcijańsko-Społeczna wrosła tak bardzo w establishment, że za swojego głównego wroga uznała nie socjalistów czy liberałów, lecz Ruch Chrystusa Króla („rexistów”).
w Niemczech katolickie Centrum stanowiło filar parlamentarnej Republiki Weimarskiej, ramię w ramię z socjaldemokratami i demoliberałami.
w Italii i Francji- Don Sturzo, zamiast obrać, strategię deradykalizacji faszyzmu, poprowadził partię ludową ku opozycji („awentyńskiej”), w sojuszu z socjalistami, komunistami, liberałami i republikanami oraz w obronie przegniłego do cna ustroju parlamentarno-demokratycznego. Trudno się zatem dziwić, że popolari zostali poświęceni przez Rzym, kiedy pojawiła się możliwość odzyskania suwerenności Państwa Watykańskiego oraz przywrócenia wpływu Kościoła i kultury katolickiej na życie społeczne i wychowanie w państwie włoskim
w Hiszpanii francuscy chadecy stanęli murem za mordującą księży i podpalającą kościoły Republiką, ale wtedy było już za późno na odzyskanie utraconych we Francji pozycji.
Wszystkie te, newralgiczne także w trójkącie: Rzym - chadecja - konserwatyzm, punkty węzłowe polityki okresu międzywojennego: sytuacja we Włoszech po „marszu na Rzym”, sprawa Action Française, hiszpańska guerra civil, anschluss Austrii, unaoczniają, że w chwilach przełomu, wówczas, kiedy dochodzi do (jak wieścił J. Donoso Cortés) decydującego starcia pomiędzy „falangami katolickimi” a „falangami socjalistycznymi”, niemożliwe staje się utrzymywanie neutralnej pozycji w „centrum” - ulubionej, jak widać, nie tylko przez laickich liberałów, ale również przez chadeków. Trzeba się wówczas zdecydować: albo jest się po stronie Rewolucji, albo Kontrrewolucji.
Faza III: lata 1939-1958
(pontyfikat Piusa XII)
Po 1945 roku, chadecja rozwijała się tam, gdzie nie zapadła „żelazna kurtyna.
Chadeccy „ojcowie - założyciele”: Robert Schuman, Konrad Adenauer i Alcide De Gasperi.
Swoją wyjątkową pozycję w powojennej Europie Zachodniej chadecja zawdzięcza wyłącznie faktowi politycznej (a niekiedy i fizycznej) rzezi autentycznej prawicy, dokonanej pod pozorem „defaszyzacji” i „denazyfikacji” przez anglo-amerykańskich „liberatorów”, przy współpracy lokalnych kolaborantów oraz moskiewskiej agentury komunistycznej - silnej i bezkarnej zwłaszcza we Francji i Włoszech.
Autentyczny konserwatyzm -autorytarne państwa Franco i Salazara, a w obrębie reżimów demokratycznych do pewnego stopnia jeszcze Irlandię - zniknął z legalnego życia politycznego, jego miejsce na prawo od demokratów laickich, socjalistów i komunistów mogła zająć tylko chadecja. Stało się tak przede wszystkim we Włoszech, Austrii, Niemczech Zachodnich, Belgii, Holandii (w dwu odmianach: chadecji katolickiej i kalwińskiej, politycznie zresztą wówczas bardziej konserwatywnej) oraz - znacznie krócej - bo tylko w IV Republice - we Francji.
Poparcie Kościoła (zapowiedziane już akceptacją formalnej demokracji przez papieża Piusa XII w orędziu bożonarodzeniowym z 1944 roku), konserwatystom pozostała do wyboru dwojakiego rodzaju strategia.
Pierwsza, udzielenie warunkowego poparcia chadecji, w obliczu bezpośredniego zagrożenia komunizmem, dopóki rządy chadeckie dają gwarancję zachowania pewnych choćby elementów chrześcijańskiego ładu publicznego. Możliwe przy tym były dwa warianty: albo oddziaływania na chadecję jako siła nacisku opinii publicznej z prawa, albo wejścia do niej, celem jej „ukonserwatywnienia”. Wariant pierwszy, z niejakim powodzeniem, był stosowany do początku lat 60. we Włoszech, dzięki istnieniu rozbudowanej i sprawnie funkcjonującej sieci Unii Wyborczej Katolików Włoskich, kierowanej przez cieszącego się zaufaniem Piusa XII konserwatystę, prof. Luigiego Geddę; kres tej sytuacji położyło jednak soborowe aggiornamento, oznaczające w przekładzie na język polityki włoskiej „otwarcie” chadecji na lewo (apertura a ministra), zamiast - do czego dążył Gedda - na prawo, ku monarchistom i prawicy narodowej.
Drugi wariant realizowali konserwatyści austriaccy i niemieccy; Austriacka Partia Ludowej (ÖVP) i Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna (CDU); w wypadku Niemiec czysto katolicki i konserwatywny charakter miała autonomiczna bawarska Unia Chrześcijańsko-Społeczna (CSU). Dzięki temu, chadecja austriacka za czasów kanclerzy Juliusa Raaba i Leopolda Figla oraz chadecja niemiecka pod przywództwem kanclerza Adenauera (i Franza Josefa Straussa, jako lidera CSU i premiera Bawarii) zdołała nadać reżimom parlamentarnym, i utrzymać stosunkowo najdłużej, piętno „demokracji z autorytetem” (Demokratie mit Autorität).
Przeciwną obu tym wariantom opcję samodzielnego działania podjęli, mimo względnie najlepszej sytuacji, konserwatyści niemieccy (Hans Mühlenfeld, Heinrich Hellwege, Hans Joachim von Merkatz), którzy utworzyli Partię Niemiecką, jednak wobec braku sukcesów, w 1961 roku, dokonali jej samorozwiązania i przyłączyli się do CDU. Podobna sytuacja zaistniała nieco później we Włoszech, po upadku (wskutek zorganizowanych przez lewicę rozruchów ulicznych) centroprawicowego rządu Ferdinanda Tambroniego, kiedy konserwatywną partię katolicką, z błogosławieństwem kard. Alfreda Ottavianiego, próbował zorganizować prof. Ugo Solo; inicjatywa ta została jednak natychmiast wygaszona nie przez kogo innego, jak przez zdobywające właśnie przewagę w Kurii Watykańskiej skrzydło progresistowskie.
Bidaulta (lider chadeków francuskich): „Być chrześcijańskim demokratą, znaczy rządzić z centrum, metodami prawicy, dla osiągnięcia celów społecznych lewicy”
Faza IV: lata 1958-1978
(pontyfikaty bł. Jana XXIII i Pawła VI,
Sobór Watykański II)
Rewolucje: „bunt Stanów Generalnych Kościoła”, czyli inaczej mówiąc „rewolucja 1789 w Kościele”, oraz kulturalno- obyczajowa rewolucja ultralewackiej studenterii, od Sorbony po kampusy amerykańskie. Oba te strumienie rewolucyjne: eklezjalny i polityczny zlewają się w jedność w świecie latynoamerykańskim, pod nazwą „teologii wyzwolenia”, której `prorocy' głoszą marksistowską pseudoewangelię „Chrystusa z karabinem na ramieniu”.
Przed wojną z chadecji portugalskiej wyrosło konserwatywne Nowe Państwo, a „chrześcijańscy demokraci - kolaboracjoniści” (Alberto Martín Artajo, Fernando María Castiella) i patronujący im kard. Ángel Herrera Oria byli w latach 40. i 50. lojalnym i ważnym segmentem frankistowskiego Estado español. Zmienili orientację o 180 stopni, zdradzając Franco i przechodząc do „opozycji demokratycznej”. Joaquín Ruiz Giménez (były minister w rządzie Franco), zakłada opozycyjne „Cuadernos para el diálogo”, współpracuje z marksistami. José Luis López Aranguren (filozof) głoszący „politykę wyciągniętej ręki” i wybitni członkowie Opus Dei (teoretyk restauracji Rafael Calvo Serer i redaktor „Madrid”- Antonio Fontán). Wszyscy oni w znaczący sposób kierowali się ku demokracji liberalnej.
„Rewolucji goździków” w Portugalii, gdzie kadry chadecji (Centrum Demokratyczno-Społecznego) wyłoniły się z dawnych funkcjonariuszy Nowego Państwa, gorliwie zacierających ślady tego związku. W czasach, gdy zastanawiono się czy Portugalia wpadnie w ręce komunistów promoskiewskich, czy propekińskich, CDS było jedyną partią sprzeciwiającą się „reformie rolnej” i ustanowieniu Portugalii państwem „budującym socjalizm”.
W tym czasie nastąpiło osłabienie pozycji chadecji, chociaż wydawać się mogło, że nie ma już ona żadnej liczącej się konkurencji na prawo od centrum. Okazało się bowiem, że jak gorąco by chadecy nie zaklinali się na swoją „otwartość”, postępowość i „wrażliwość społeczną”, to dla rozjuszonych goszystów, próbujących najpierw sterroryzować społeczeństwa Zachodu siłą, a później - i z oszałamiającym powodzeniem - zmieniających taktykę na długi „marsz przez instytucje”, właśnie chadecja pozostała namacalną „czarną reakcją”. Tragikomicznym tego wyrazem stało się porwanie i zamordowanie przez Czerwone Brygady akurat tego chadeckiego premiera Włoch (Aldo Moro), który skłonny był zawrzeć „kompromis historyczny” z komunistami.
Notowania chadecji systematycznie spadały także w Watykanie, przyczyną było zafascynowanie papieża Pawła VI koncepcją „humanizmu integralnego” (jego przyjaciela Jacquesa Maritaina)- formułę chadecką, czyli partii wyznaniowej i związanej z Kościołem, uważał za przestarzałą, proponując katolikom pełne utożsamienie się z liberalnym modelem demokracji (zwłaszcza w wydaniu amerykańskim) oraz budowanie cywilizacji chrześcijańskiej bez „nadbudowy” instytucjonalnej.
Faza V: lata 1978-2005
(pontyfikat Jana Pawła II)
Chadecja francuska (Ruch Republikańsko-Ludowy) upadła wraz z IV Republiką,
Włoska Democrazia Cristiana- ideowo-polityczna (systematyczne usuwanie wszelkich wzmianek o chrześcijańskim ładzie społecznym i politycznym z programów partyjnych), jak moralna (korupcja, związki z mafią). Ponadto sekularyzacyjna strategia (Antoni Gramsci) partii, która „zrywając więzi z Ancien régime`em, prowadzi katolików do demokracji”, a stąd do socjalizmu, tak określił ją były przewodniczący Komisji Etycznej, Rocco Buttiglione.
Chadecja niemiecka zachowała pozycję jednej z dwu głównych sił w establishmencie, sprawując władzę naprzemiennie z socjaldemokratami, a za długiego kanclerzowania Helmutha Kohla osiągnęła nawet wielki sukces polityczny w postaci doprowadzenia do zjednoczenia Niemiec, jednak w sensie ideowym stała się „prawym skrzydłem” socjaldemokracji.
Elekcja „polskiego papieża” doprowadziła do zerwania związków chadecji z Watykanem. Nauczanie społeczne Jana Pawła II- skutek- osłabienie autorytetu papieskiego. Interpretacja myśli Jana Pawła II- „lewicowa”, eksponująca utopijny syndykalizm Laborem exercens czy „tiermondyzm” Sollicitudo rei socialis, jak i „prawicowa” (potępienie „teologii wyzwolenia”, antykomunizm, opcja prokapitalistyczna Centesimus annus czy zastrzeżenia wobec relatywistycznej demokracji w Veritatis splendor).
69. Chrześcijańska demokracja w Polsce
Bartyzel: W Polsce chrześcijańska demokracja, nigdy nie stanowiąca realnej i samodzielnej siły politycznej (wyjąwszy mocną pozycję na Górnym Śląsku), zignorowała życzliwe względem niej nastawienie konserwatystów (w tym ofertę współdziałania, wysuniętą jeszcze w 1927 roku przez sekretarza generalnego SPN, Jana Bobrzyńskiego). W pierwszej dekadzie II Rzeczypospolitej chadecja była właściwie przybudówką do centroprawicowego bloku, którego trzon stanowiła Narodowa Demokracja (co ułatwiała przynależność wielu chadeków, w tym Wojciecha Korfantego, jeszcze przed odzyskaniem niepodległości, do tajnej Ligi Narodowej), po przewrocie majowym jej autorytarne skrzydło, na czele z prof. Ignacym Czumą, odeszło do sanacji, natomiast po zjednoczeniu z NPR w 1937 roku i utworzeniu Stronnictwa Pracy chadecja stała się trzonem stricte demoliberalnego Frontu Morges, na domiar zinfiltrowanego przez masonerię.
PWN: Chadecja wyłoniła się w początkiem. XX w. z chrześcijańskich związków zawodowych, stowarzyszeń robotniczych i rzemieślniczych organizowanych głównie w Wielkopolsce i na Śląsku, w Galicji również z ruchu spółdzielczości rolnej; w zaborze pruskim.
Działała od 1902 pod różnymi nazwami, m.in. Chrześcijańsko-Narodowe Stronnictwo Robotnicze (od 1920), w zaborze rosyjskim od 1906 Stowarzyszenie Robotników Chrześcijańskich w Królestwie Polskim oraz Stowarzyszenie Katolickich Robotników na Wileńszczyźnie, w zaborze austriackim od 1908 pod nazwą Stronnictwo Chrześcijańsko Socjalne;
1918 powstało Stronnictwo Katolicko-Ludowe;
w II RP po zjednoczeniu 1919 grup chrześcijańsko-społecznych z byłego zaboru rosyjskiego i austriackiego pod nazwą Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji; w wyborach do sejmu 1922 ChD uczestniczyła w bloku Chrześcijański Związek Jedności Narodowej;
1923 i 1926 weszła do rządów Chjeno-Piasta;
po przewrocie majowym 1926 rozbita na 3 grupy (lwowską, antysanacyjną śląską i centrową) utraciła znaczną część wpływów; opozycyjna wobec obozu rządzącego;
1929 ChD przystąpiła do Centrolewu;
1931-32 zbliżyła się do Narodowej Partii Robotniczej (NPR);
1934 secesja z ChD grupy lwowskiej (orientacja prorządowa), a 1935 kolejnej grupy, która utworzyła Stronnictwo Chrześcijańsko-Ludowe;
1937 ChD weszła do Frontu Morges, a z NPR utworzyła Stronnictwo Pracy (SP); pod wpływem ChD pozostawało Chrześcijańskie Zjednoczenie Zawodowe Rzeczypospolitej Polskiej;
czołowi przywódcy: S. Adamski, J. Chaciński, L. Gdyk, S. Kaczorowski, Z. Kaczyński, W. Korfanty, W. Tempka i in.
Od 1939 SP w składzie rządu RP na uchodźstwie oraz w Delegaturze Rządu na Kraj (delegaci 1940-42 C. Ratajski, 1943-45 J. Jankowski), jednoczyło w konspiracji (do 1945) środowiska ChD;
w powstaniu warszawskim 1944 na Powiślu walczył batalion „Krybar”, utworzony ze środowisk ChD, głównie z SP;
1944-45 SP nadal w konspiracji, jednocześnie rozłamowa grupa Zrywu (Z. Felczak) podjęła współpracę z Polską Partią Robotniczą (PPR);
po utworzeniu 1945 Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej (TRJN), próby legalnej działalności podjęte przez K. Popiela;
1947 likwidacja SP i procesy członków, frakcja F. Widy-Wirskiego dołączyła do Stronnictwa Demokratycznego (SD);
po 1956 odrodzenie idei ChD w środowisku Znak;
1967 utworzono Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych (ODiSS), a 1988 Chrześcijańsko-Demokratyczny Klub Myśli Politycznej;
po 1989 powstawały różne partie odwołujące się do tradycji ChD oraz reaktywowano działalność SP, przekształconego 1990 w Chrześcijańsko-Demokratyczne Stronnictwo Pracy;
od 1994 jako Chrześcijańska Demokracja-Stronnictwo Pracy;
1997 Chrześcijańska Demokracja III Rzeczypospolitej Polskiej;
1997-2001 większość środowisk chadeckich wchodziła w skład Akcji Wyborczej Solidarność, a po jej dezintegracji 2000-01 współtworzyła Prawo i Sprawiedliwość.
Bibliografia/ źródła inf:
K. Sobolewska- Myślik „Partie i systemy partyjne na świecie”