1. Koncepcja i współczesne rozumienie podziału władz. Współczesne systemy konstytucyjne ( pojęcie organu, system parlamentarno- gabinetowy, kanclerski, prezydencki, semiprezydencki)

Modele (formy) ustrojowe

Parlamentarno - gabinetowy - rząd powołuje głowa państwa; rząd w swym działaniu musi opierać się na zaufaniu parlamentu tzn. w przypadku jego utraty musi ustąpić; głowa państwa nie odpowiada ani politycznie ani cywilnie za swoje czynności - wszystki akty urzędowe podpisuje prezydent i jeden z członków rządu - minister bądź premier - tzw. instytucja kontrasygnaty; głowa państwa i członkowie rządu ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną np. naruszenie konstytucji, zdrada stanu model kanclerski (wersja formy parlamentarno-gabinetowej) - panuje zasada, że szef rządu (primus inter pares) pierwszy pomiędzy równymi jest takim samym ministrem jak pozostali, ale ma pewne kompetencje do koordynowania polityki rządu i jego reprezentowania - kanclerz i podporządkowani mu ministrowie podlegają kanclerskim wytycznym; - brak udziału parlamentu w powoływaniu i odwoływaniu ministrów; - kanclerz może być powoływany i odwołany przez parlament; - konstruktywne votum nieufności (odwołanie kanclerza urzędującego jest możliwe tylko poprzez powołanie nowego kanclerza bezwzględną większością głosów)

2. Prezydencki

- monizm egzekutywny - prezydent reprezentuje państwo, jest głową państwa i szefem rządu jednocześnie;

- władza wykonawcza należy do prezydenta;

- członkowie rządu niepełnią funkcji kolegium, są podporządkowani prezydentowi, są wykonawcami jego woli, nazywani są sekretarzami;

- prezydent jest naczelnym dowódcą armii, sił zbrojnych, kieruje polityką zagraniczną, jest szefem partii z której kandydował na prezydenta;

- występuje separacja władzy wykonawczej i ustawodawczej 9 parlament nie może zdymisjonować prezydenta, zakaz łączenia mandatu senatora z funkcją władzy wykonawczej;

- prezydent nie ma prawa inicjatywy ustawodawczej;

- prezydent wpływa na kongres na podstawie wygłaszania orędzia;

- prezydent ma prawo veta zamierzającego wobec ustaw i prawo wydawania rozporządzeń;

- senat nie musi zgodzić się na reatyfikację umów międzynarodowych oraz niektóre nominacje prezydenckie. Musi być zgoda senatu

- odpowiedzialność konstytucyjna prezydenta i sekretarzy stanu polega na tym, że izba reprezentantów oskarża, senat sądzi : - zdrada stanu, naruszenie konstytucji, inne ciężkie przestępstwa

- Prezydenta nie można odwołać;

- musi istnieć legalna opozycja;

- prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem

modele partyjne : monopartyjny i wielopartyjny

3. Model Parlamentarno - Komitetowy

- system rządów konwentu lub system rządów zgromadzenia

- istotą jest przewaga, czyli

parlament

głowa państwa rząd

- parlament kreuje rząd natomiast nie ma takich funkcji głowa państwa;

- rząd realizuje politykę parlamentu;

- rząd ma prawo inicjatywy ustawodawczej;

- rząd ma możliwość żądania zwołania nadzwyczajnej sesji parlamentu;

- skrócenie kadencji parlamentu jest możliwe tylko w drodze samorozwiązania;

- odpowiedzialność polityczna głowy państwa przed parlamentem;

- parlament jest najwyższym organem władzy państwowej, podporządkowane są mu wszystkie inne organy zarówno centralne jak i terenowe;

- rząd powoływany jest przez parlament i bezpośrednio mu podlega, jest także przed nim odpowiedzialny politycznie, rząd jest w tym sensie swoistym komitetem wykonawczym parlamentu

4. Model mieszany

• pół prezydencki (semiprezydencki)

- prezydent tworzy rząd - nie ma premiera i rządu;

- istnienie aktów urzędowych prezydenta, które nie wymagają kontrasygnaty;

- nominacja premiera;

- rozwiązanie parlamentu;

- referendum w sprawie ustawy;

- akt związany z polityką zagraniczną i obronnością państwa

np. we Francji prezydent ma odpowiedzialność tylko za zdradę stanu. Ma prawo i obowiązek przewodniczenia w posiedzenia rady ministrów, najwyższych komitetów i komisji obrony narodowej. Głowa państwa może w każdej chwili rozwiązać parlament

• prezydencko - parlamentarny

- prezydent pochodzi z wyborów powszechnych, ale nie ma kompetencji władczych;

- ministrowie i premier ponoszą odpowiedzialność polityczną przed parlamentem, który może być rozwiązany tylko w określonych konstytucyjnie przypadkach

2 Zasady ustroju państwa ( ze szczególnym uwzględnieniem zasady suwerenności narodu, zasady podziału władz, zasady demokratycznego państwa prawnego, zasady społecznej gospodarki rynkowej

Co oznacza zasada trójpodziału władz? wyodrębnienie trzech prawnych sfer działania państwa (stanowienie, wykonanie, orzeczenie - prawa); przydzielenie tych sfer prawnym państwa trzem różnym organom społeczny podział tej władzy (służy w celu zabezpieczenia obywateli, społeczeństwo ma wpływ na te władze np referendum) zasada kontroli i równowagi - każda z władz ma niewielki wpływ na to kogo wybiorą wyborcy (rząd nie może wybrać parlamentu - członkowie każdego rodzaju władzy powinni być od siebie niezależni funkcjonalny podział władzy władza ustawodawcza; władza wykonawcza; władza sądownicza Każda z pośród wymienionych władz jest legityminowana do samodzielnego sprawowania powierzonych jej funkcji, ale zakłada się wspólny element. Pomiędzy władzą wykonawczą i ustawodawczą zakłada się element współdziałania. Władza sądownicza jest odseparowana od tych dwóch władz - nie może stworzyć wspólnej struktury Relacje pomiędzy trzema władzami łączą dwie zasady : zasada podziału i równowagi władz (demokracja) - wykonawcza, ustawodawcza, sądownicza zasada jedności władzy (dyktatura) - zwierzchnictwo władzy wykonawczej → ustawodawczej → sądowniczej

Zasady prawa konstytucyjnego są to najbardziej podstawowe rozstrzygnięcia pochodzące od twórcy ustawy zasadniczej, które zawierają pewne kwalifikowane treści konstytucji. Z reguły zawierają one ustalenia umożliwiające bardziej precyzyjne określenie ustroju danego państwa, charakteryzuje system prawa, odnoszą się do systemu ochrony konstytucji oraz wolności i praw jednostki

Zasady Konstytucji RP wg. wykładów

- suwerenność narodu - suwerent - podmiot władzy najwyższej w państwie. Oznacza to, że służy mu władza niezależna w stosunkach zewnętrznych i najwyższa w stosunkach wewnętrznych, pierwotna i prawnie nieograniczona. Dzięki temu suweren posiada możliwość wytyczenia modeli postępowania obowiązujących wszystkie podmioty temu poddane i działające we wszelkich dziedzinach życia art. 4 ust. 1 Konstytucji „Władza zwierzchnia w RP należy do Narodu”. Narów jako suweren nadają państwu konstytucję. Naród - wspólnota polityczna, wszyscy obywatele RP poszerzona o osoby przynależące do tej wspólnoty w oparciu o więzi historyczne i kulturowe - suwerenność i niepodległość RP - suwerenność państwa oznacza, że państwo jest zdolne do nieskrępowanego niczym i przez nikogo, samodzielnego decydowania we wszystkich sprawach go dotyczących w sferach politycznej, militarnej, ekonomicznej i społecznej (mówi o stosunkach z innymi państwami) Ograniczenia suwerenności mogą mieć dwojaki charakter 1. ograniczenie natury formalnej - wynikające z treści umów międzynarodowych i konstytucji danego podmiotu 2. ograniczenie materialne - wynikające z określonej sytuacji faktycznej tzn. że państwo pomimo braku ograniczeń formalnych nie jest swobodne w podejmowaniu decyzji. O suwerenności naszego państwa wnioskujemy ze ślubowaniem posłów i senatorów (art. 104 ust. 2 konstytucji, art. 126 ust. 2 konstytucji. Niepodległość (art. 26 konstytucji) siły zbrojne RP stoją na straży niepodległości państwa (art. 90 ust. 1 konstytucji) - zawiera tzw. klauzulę europejską.

- Republikańskiej formy państwa

- demokratycznego państwa prawa - ma dwa aspekty, które muszą być spełnione łącznie 1. aspekt formalny - organy państwa powinny działać wyłącznie na podstawie i w granicach prawa (art. 7 konstytucji) 2. aspekt materialny - prawo powinno być sprawiedliwe i odpowiadać międzynarodowym standardom. Muszą być spełnione wymogi formalne dotyczące procedur tworzenia prawa, jego publikacji i stosowania Celem tych wymogów jest : jawność i dostępność prawa, jasność jego treści i sposobu stanowienia. Pochodnymi zasady państwa prawa są : 1. zasada zaufania obywateli do państwa, a tym samym do prawa przez nie stanowionego; 2. zasada bezpieczeństwa prawnego obywateli - zasada ta realizuje się poprzez vacatio legis - okres pomiędzy ogłoszeniem aktu prawnego a jego wejściem w życie. jeśli w akcie prawnym nie przewidziano inaczej vacatio legis wynosi 14 dni. Natomiast zawsze jest możliwe ustalenie przez prawodawcę dłuższego czasu, aby obywatele mogli się przygotować do obowiązywania przepisu. 3. zasada ochrony praw nabytych

- reprezentacji politycznej

- podziału władzy i równoważenia się władz

- dwuizbowość parlamentu,

- pluralizmu politycznego - oznacza ona pełną aprobatę ustawodawcy konstytucyjnego dla wielopartyjności, a więc zgodę na działanie niejednej lecz wielu partii politycznych. Oznacza ona również nie tylko, że tych partii jest wiele, ale też to, że wszystkie są sobie równe tzn. mają równe szanse działania, prawo do działania w opozycji oraz, że takie partie posiadają cele i spełniają ograniczenie działania partii politycznych

- społecznej gospodarki rynkowej;

- samorządności terytorialnej;

- ochrony niezawisłości sędziowskiej i niezależności trybunałów

- wolności praw człowieka i obywatela

Zasady Konstytucji RP wg. książki :

1. zasada republikańskiej formy rządu;

2. zasada demokratycznego państwa prawnego;

3. zasada unitarnej formy państwa;

4. zasada zwierzchniej władzy narodu;

5. zasada podziału władzy;

6. zasada społeczeństwa obywatelskiego;

7. zasada decentralizacji i samorządu;

8. zasada autonomii i niezależności oraz współdziałania między państwem, a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi

Lex retro non agit - prawo nie działa wstecz

3. Źródła prawa konstytucyjnego - pojęcie i rola zasad konstytucji w systemie prawa

Pojęcie i rodzaje źródeł prawa

Konstytucja (konstituere łac. - urządzać, ustanawiać ) - ustawa zasadnicza, która określa zakres podstawowych praw i wolności człowieka, zasady organizacji i funkcjonowania władzy publicznej, jej normy posiadają szczególną moc prawną oraz szczególny tryb uchwalania i zmiany

Zasady konstytucji :

1. konstytucja zajmuje najważniejsze miejsce w systemie źródeł prawa, a zatem nie ma w państwie norm prawnych, które by nie wchodziły w skład konstytucji, a które by jednocześnie, pod względem mocy prawnej były, czy to nadrzędne, czy choćby równorzędne z normami konstytucji;

2. normy konstytucji są nadrzędne w stosunku do norm ustaw zwykłych co oznacza, że normy ustaw zwykłych nie mogą być sprzeczne z normami konstytucyjnymi,

3. ustawy zwykłe powinny służyć realizacji postanowień konstytucyjnych, oznacza to obowiązek ustawodawcy wydawania ustaw wszędzie tam, gdzie to jest potrzebne, czy tym bardziej konieczne do realizacji postanowień konstytucji.

Źródła prawa (podział wg. książki)

1. Normatywne

1. krajowe :

1. ustawy zasadnicze

2. ustawy zwykłe

3. regulaminy parlamentarne

4. inne akty władzy, rozporządzenia

5. zwyczajowe prawo konstytucyjne

2. pozakrajowe:

1. prawo międzynarodowe

2. ponadnarodowe

2. Pozanormatywne :

1. Zwyczaje konstytucyjne

2. Precedensy

3. orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu

4. Powszechnie obowiązująca wykładnia prawa

Spośród ustaw zwykłych jedynie niektóre zaliczamy do źródeł prawa konstytucyjnego. Należą do nich tylko te, które regulują zagadnienia będące przedmiotem prawa konstytucyjnego

Źródła prawa- podział wg. wykładów

• konstytucja + ustawy konstytucyjne (np. ustawy zmieniające konstytucje, ustawy mające charakter małych konstytucji)

• ustawy - ( o ile regulują one przedmiot prawa konstytucyjnego) np. ustawa o wykonywaniu mandatu posła;

• akty normatywne o randze ustawy - w polskim porządku prawnym są to rozporządzenia z mocą ustawy

• uchwały organu władzy ustawodawczej - regulaminy parlamentarne;

• prawo wewnętrznie obowiązujące przynależne prawu konstytucyjnemu (uchwały rady ministrów i zarządzania członków rządu)

Sposoby ustanawiania konstytucji :

1. Nadanie przez suwerena

2. Uchwalenie np. poprzez referendum albo poprzez zgromadzenie konstytucyjne

3. zmiana i nowelizacja konstytucji - zazwyczaj konstytucję jest trudniej zmienić niż zwykłą ustawę. Zaostrza się większość potrzebną do przyjęcia takiej zmiany.

Funkcje konstytucji :

1. Funkcja organizatorska - konstytucja tworzy podstawy źródeł prawa, wymienia i hierarchizuje normy prawne, tworzy procedury, ustala kompetencje organów;

2. Funkcja porządkowa o konstytucja przeciwdziała chaosowi i anarchii, tworzy jedność społeczeństwa;

3. funkcja stabilizująca - stworzenie zbioru podstawowych reguł prawnych;

4. funkcja integracyjna - jednoczenie członków wspólnoty państwowej;

5. funkcja ograniczająca - ogranicza władze publiczne;

6. funkcja wychowawcza - kształtuje postawę i zachowania obywateli

4. Pojęcie i rodzaje wolności praw człowieka i obywatela, obowiązki obywatelskie w świetle Konstytucji i obowiązujących RP umów międzynarodowych.

pojęcie praw, wolności oraz obowiązków

katalog konstytucyjnych praw i wolności jednostki

-formalne i instytucjonalne gwarancje praw i wolności jednostki (skarga konstytucyjna)

Jakie prawa w konstytucji są gwarantowane?- prawa i wolności osobiste;- prawa i wolności polityczne; - prawa i wolności ekonomiczne -prawa socjalne; - prawa i wolności kulturalne; - tzw. prawa zbiorowe np. prawo do czystej wody, do czystego powietrza art. 74 konstytucji) Wymień 3 prawa i wolności osobiste - wolność wypowiedzi, prawo do ochrony życia, wolność sumienia i wyznania Wymień 3 prawa społeczne, gospodarcze i kulturalne: prawo do nauki, wolność twórczości artystycznej, prawo do ochrony zdrowia co to jest klauzula limitacyjna - w przypadku prawa do prywatności, wolności myśli, sumienia i wyznania, wolności wyrażania opinii, prawa do zgromadzeń i stowarzyszenia się wprowadzono klauzule zezwalającą na ich ograniczenia w określonych sytuacjach przewidzianych przez ustawę oraz koniecznych w społeczeństwie demokratycznym ze względu na bezpieczeństwo państwowe, publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności praw i wolności innych osób. Klauzule takie mają w różnorodnych sytuacjach zezwolić na wyważenie pomiędzy prawem i wolnością jednostki, a ochroną społeczeństwa demokratycznego jako całości. Stąd też podstawowe znaczenie interpretacyjne ma zasada proporcjonalności środków podjętych przez państwo w danej sytuacji rozpatrywanej jako naruszenie praw człowieka

Poprzez gwarancje praw i wolności człowieka i obywatela należy rozumieć całokształt instytucji prawnych. Gwarancje konstytucji - ogół rozwiązań i instytucji ustrojowych powołanych do zapewnienia realizacji norm konstytucji

Podział praw :

5. prawa i wolności osobiste;

6. prawa i wolności polityczne;

7. prawa i wolności ekonomiczne

8. prawa socjalne;

9. prawa i wolności kulturalne

Podział obowiązków

1. obowiązki ogólne wobec państwa, obowiązek przestrzegania przepisów prawa;

2. obowiązki w dziedzinie obronności;

3. obowiązki w sferze ekonomicznej

KATALOG KONSTYTUCYJNYCH PRAW I WOLNOŚCI

prawa i wolności osobiste

- prawo do życia;

- zakaz eksperymentów naukowych w tym medycznych bez dobrowolnej wyrażonej zgody pacjenta;

- zakaz tortur, okrutnego, nieludzkiego i poniżającego traktowania i karania;

- wolność i bezpieczeństwo osobiste;

- odpowiedzialność karna tylko za popełnienie czynu zabronionego;

- prawo do obrony w postępowaniu karnym;

- domniemanie niewinności;

- prawo do Sądu - prawo do zaskarżenia orzeczenia Sądu I instancji;

- dopuszczalność przepadku rzeczy jedynie w wypadkach przewidzianych w ustawie;

- prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz decyzdowania o swym życiu osobistym, wolności i tajemnicy komunikowania się i nienaruszalności mieszkania;

- prawo każdego do zachowania w tajemnicy informacji dotyczącej jego osoby;

- wolność każdego do nieskrępowanego poruszania się oraz wyboru miejsca zamieszkania na terytorium RP, do opuszczenia terytorium RP;

- wolność sumienia i wyznania. Obejmuje on wolność posiadania lub przyjmowania religii

prawa i wolności polityczne

- wolność zgromadzeń;

- wolność zrzeszania się;

- prawo do strajku;

prawo do dostępu do służby publicznej;

prawo do uzyskiwania informacji o działalności władz publicznych;

- prawo udziału w referendum i wyborach;

prawo petycji, wniosków i skarg

wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne

- prawo do własności i dziedziczenia oraz ochrony i innych praw majątkowych;

- wolność wyboru i wykonania zawodu oraz wuboru miejsca pracy oraz corocznych płatnych urlopów, a także ustawowego określania dni wolnych od pracy i maksymalnych norm czasu pracy;

- prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy;

- prawo do ochrony zdrowia, równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej;

- prawo do nauki;

- prawo do rodziny;

- prawo dziecka;

- wolność twórczości artystycznej

formalne i instytucjonalne gwarancje praw i wolności

Gwarancje materialne to ogół środków, które służą państwu do zagwarantowania realizacji praw podstawowych. Należą do nich m.in.: tradycje polityczne, kultura polityczna, stan oświaty, świadomość prawna społeczeństwa, stan rozwoju gospodarczego i możliwości finansowe państwa.
Gwarancje formalne (prawne, instytucjonalne) to całokształt środków prawnych i środków o charakterze instytucjonalnym, które państwo stworzyło i stosuje w celu zapewnienia realizacji podstawowych praw człowieka. Są to środki stwarzające możliwości oddziaływania jednostek na państwo, np. prawa polityczne, albo zasady funkcjonowania
i organizacji organów państwowych ułatwiające realizację praw jednostki, np. zasada niezawisłości sędziów. Do środków służących pełnej realizacji praw podstawowych należą m.in.: kontrola konstytucyjności ustaw, sądownictwo powszechne i administracyjne, instytucja ombudsmana (rzecznika praw obywatelskich).

SKARGA KASACYJNA

W myśl art. 79 konstytucji skargę konstytucyjną może wnieść „każdy”, o ile doszło do naruszenia jego „konstytucyjnych wolności lub praw”. Oznacza to, że prawo do skargi przysługuje tym wszystkim osobo,, które mogą być podmiotami praw lub wolności konstytucyjnych. W sposób oczywisty prawo do skargi przysługuje więc osobom fizycznym - zarówno obywatelom, jak i cudzoziemcom. W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego zaznaczył się też pogląd, że prawo to przysługuje też osobom prawnym, oczywiście tylko w zakresie praw i wolności ich dotyczących.

Przesłanką wniesienia skargi konstytucyjnej jest naruszenie konstytucyjnych wolności i praw skarżącego. Formuła ta obejmuje wszystkie prawa i wolności chronione konstytucyjnie, niezależnie od ich charakteru. Prawa socjalne i ekonomiczne też więc mogą podlegać ochronie w tej procedurze, ale pamiętać należy, że obecna konstytucja ujmuje je raczej w ostrożny sposób.

Skargę konstytucyjną można wnieść tylko w sytuacji, gdy naruszenie konstytucyjnych praw i wolności skarżącego zostało dokonane poprzez indywidualny akt stosowania prawa, w praktyce - poprzez orzeczenie sądowe. Orzeczenie to musi mieć charakter ostateczny. Przedmiotem zarzutu może być tylko niezgodność przepisu prawa, na podstawie którego wydano orzeczenie naruszające prawa skarżącego. Nie ma natomiast możliwości zakwestionowania samego orzeczenia.

Skarżący musi wnieść skargę w terminie 3 miesięcy od dnia doręczenia mu ostatecznego orzeczenia w sprawie. Termin ten ma charakter zawity i nie może być przywrócony. Skarżący musi uprzednio wyczerpać wszystkie dostępne środki odwoławcze przed polskimi sądami. Skarga podlega najpierw wstępnemu badaniu przez Zespół ds. Obsługi Skargi Konstytucyjnej Trybunału, a następnie przez jednego sędziego Trybunału. Sędzia może orzec niedopuszczalność skargi konstytucyjnej, jeżeli nie czyni ona zadość wymogom stawianym przez prawo może też zdyskwalifikować skargę jako oczywiście bezzasadną. Skarżący może wnieść odwołanie, które jest rozstrzygane przez skład 3 sędziów Trybunału. Jeżeli sędzia dopuści skargę, to dalsze postępowanie toczy się przed składem pięciu lub trzech sędziów, w zależności id rangi zakwestionowanego przepisu prawa.

warunki, które muszą być spełnione do wniesienia skargi konstytucyjnej ostateczne orzeczenie wydane przez sąd lub organ administracji o prawach lub wolnościach gwarantowanych w konstytucji; zaskarżamy akt prawny (treść) na podstawie którego dane orzeczenie lub decyzja zapadły i która to treść naszym zadaniem narusza prawa i wolności gwarantowane konstytucją; skarga przysługuje w terminie 30 dni od dnia uprawomocnienia się ostatecznego orzeczenia - skarga musi być sporządzona przez prawnika

5. Sejm RP i jego pozycja ustrojowa

Organizacja wewnętrzna Sejmu - organy Formy zrzeszania się parlamentarzystów. Status prawny posła i senatora - zasada incompatibilitas, kompetencje Sejmu

Organy sejmu : Marszałek, Konwent seniorów, Prezydium Sejmu, Komisje Sejmowe

Marszałek - wewnętrzne kierownictwo i koordynacja prac organów iżby, przygotowanie i kierowanie obradami izby, reprezentuje Sejm wobec innych organów państwa i w kontaktach z innymi parlamentami, posiada uprawnienia administracyjne np. sprawuje porządek na obszarze należącym do Sejmu, nadaje statut Kancelarii Sejmu, ustala budżet Kancelarii Sejmu, powołuje i odwołuje szefa Kancelarii Sejmu

Prezydium Sejmu - naczelny wewnętrzny organ parlamentarny, kierujący pracą izby. Reprezentuje ponadto izbę na zewnątrz i w stosunkach z zagranicą. Działa kolegialnie. W skład wchodzą Marszałek i Wicemarszałkowie

Konwent Seniorów - organ doradczo-opiniodawczy Prezydium Sejmu (senatu) w zakresie zapewnienia sprawnego toku prac oraz współdziałania klubów w sprawach związanych z działalnością Sejmu (senatu). Składa się z Marszałka, wicemarszałków oraz przewodniczących klubów i kół poselskich. Jest to jedyny organ Sejmu, który nie jest wybierany.

Komisje Sejmowe - organy pomocnicze, opiniodawcze i kontrolne parlamentu. Dzielą się na stałe, tj. powoływane przez Sejm (Senat) na cały okres kadencji, o określonych zadaniach odpowiadających odnośnym działaniom administracji państwowej oraz nadzwyczajne. zadaniem tych ostatnich jest opracowanie konkretnego aktu ustawodawczego bądź przeprowadzenie dochodzenia w określonej sprawie. W odróżnieniu od komisji stałych powoływane są na określony czas.

- komisje stałe i nadzwyczajne;

komisje resortowe i funkcjonalne

komisje specjalne

FORMY ZRZAESZANIA SIĘ PARLAMENTU

Kluby, Koła, Zespoły

Klub - 15 osób - forma politycznej samoorganizacji posłów. W klubach skupiają się posłowie (senatorowie), których łączą wspólne wartości ideologiczne-polityczne

Organ państwa - osoba, która dysponuje jakimś zakresem kompetencji

Organ - osoba lub grupa osób do sprawowania kompetencji własnych

Status prawny posłów i senatorów

MANDAT PRZEDSTAWICIELSKI (charakterystyka)

Mandat poselski- pełnomocnictwo udzielone parlamentarzyście w akcie wyborczym, ogół praw i obowiązków parlamentarzysty, określenie jego funkcji

Wyróżnia się 2 mandaty: wolny (przedstawicielski) i imperatywny

a) wolny- jest zaprzeczeniem mandatu imperatywnego, w Polsce obowiązuje mandat wolny

Ust. Art. 104 Konstytucji stanowi, iż „posłowie są przedstawicielami Narodu”. Nie wiążą ich instrukcje wyborców”, W świetle tych przepisów należy stwierdzić, że ustrojodawca przyjmuje mandat wolny, wypływający z klasycznej konstrukcji przedstawicielstwa. Jest on:

1. generalny - poseł wyraża wolę całego narodu, nie zaś wolę wyborców z okręgu wyborczego.

2. niezależny - poseł nie ma żadnych obowiązków wobec konkretnych wyborców w postaci sprawozdań lub uzgadniania z nimi swego postępowania w parlamencie, natomiast powinien informować wyborców o swojej pracy i o działalności Sejmu.

3. nieodwoływalny - wyborcy nie mogą cofnąć posłowi udzielonego mu pełnomocnictwa.

Objęcie mandatu następuje od momentu złożenia ślubowania.

Wygaśnięcie mandatu:

• śmierć przedstawiciela,

• zrzeczenie się przez niego mandatu,

• utrata biernego i czynnego prawa wyborczego,

• odmowa ślubowania

• jeżeli sąd karny skaże na karę pozbawienia praw publicznych,

• jeżeli Trybunał Stanu wyda parlamentarne orzeczenie,

• kiedy poseł czy senator zostanie wybrany do parlamentu europejskiego.

PRAWA I OBOWIĄZKI POSŁÓW I SENATORÓW

Podstawowym prawem i obowiązkiem posła i senatora jest czynny udział w posiedzeniach i pracach Sejmu lub Senatu oraz Zgromadzenia Narodowego, a także ich organów do których zostali wybrani.

Prawa posłów i senatorów w izbie

1) W wykonywaniu obowiązków poselskich poseł w szczególności ma prawo:

• wyrażać swoje stanowisko oraz zgłaszać wnioski w sprawach rozpatrywanych na posiedzeniach Sejmu i jego organów,

• wybierać i być wybieranym do organów Sejmu,

• zwracać się do Prezydium Sejmu o rozpatrzenie określonej sprawy przez Sejm lub komisję sejmową,

• zwracać się do komisji sejmowej o rozpatrzenie określonej sprawy,

• uczestniczyć w podejmowaniu poselskich inicjatyw ustawodawczych i uchwałodawczych oraz w rozpatrywaniu projektów ustaw i uchwał Sejmu

• uczestniczyć w dyskusji nad sprawami rozpatrywanymi przez Sejm lub komisje sejmowe,

• wnosić interpelacje i zapytania poselskie,

• Zasady i tryb korzystania z praw, o których mowa w ust. 1, oraz z innych uprawnień poselskich w Sejmie, a także tryb i formy udzielania odpowiedzi na interpelacje i zapytania poselskie oraz ich rozpatrywania przez Sejm, określa regulamin Sejmu.

2) W wykonywaniu obowiązków senatorskich senator w szczególności ma prawo:

• wyrażać swoje stanowisko oraz zgłaszać wnioski w sprawach rozpatrywanych na posiedzeniach Senatu i jego organów,

• wybierać i być wybieranym do organów Senatu,

• zwracać się do Prezydium Senatu o rozpatrzenie określonej sprawy przez Senat lub komisję senacką,

• zwracać się do komisji senackiej o rozpatrzenie określonej sprawy,

• uczestniczyć w podejmowaniu inicjatyw ustawodawczych i uchwałodawczych Senatu,

• uczestniczyć w dyskusji nad sprawami rozpatrywanymi przez Senat lub komisje senackie.

Szczegółowe kompetencje posłów i senatorów

W wykonywaniu mandatu poseł lub senator ma prawo, z zachowaniem przepisów o tajemnicy ustawowo chronionej oraz jeżeli nie narusza to dóbr osobistych innych osób do:

• uzyskania informacji i materiałów oraz wglądu w działalność organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego, a także spółek z udziałem Skarbu Państwa i zakładów oraz przedsiębiorstw państwowych i samorządowych

• ma prawo podejmować - w wykonywaniu swoich obowiązków poselskich lub senatorskich - interwencję w organie administracji rządowej i samorządu terytorialnego, zakładzie lub przedsiębiorstwie państwowy oraz organizacji społecznej.

• do obsługi swej działalności w terenie posłowie i senatorowie mogą tworzyć biura poselskie, senatorskie lub poselsko - senatorskie.

Prawo do zrzeszania się w kluby, koła lub zespoły poselskie

• do istotnych uprawnień w izbie należy prawo zrzeszania się w koła i kluby, uprawnienie to jest przywilejem nie zaś obowiązkiem parlamentarzysty.

Posłowie i senatorowi : (obowiązki)

• mają obowiązek składania oświadczeń majątkowych do 15 marca każdego roku na ręce Marszałka Izby,

• są osobami publicznymi - składanie oświadczeń lustracyjnych

• posłowie i senatorowie przyjmują opinie, postulaty, wnioski wyborców oraz ich organizacji i biorą je pod uwagę w swej działalności parlamentarnej,

• posła i senatora obowiązuje obecność oraz czynny udział w posiedzeniach Sejmu lub Senatu oraz Zgromadzenia narodowego, a także organów, do których zostali wybrani,

• stosować się do poleceń marszałka sejmu

GWARANCJA WYKONANIA MANDATU

immunitet

Immunitet parlamentarny - posłowie i senatorowie nie mogą być pociągani do odpowiedzialności za czynności związane z wykonywaniem mandatu. W przypadku naruszenia przez nich praw osób trzecich, mogą być sądzeni jedynie za zgoda sejmu i senatu. Ważnym składnikiem immunitetu parlamentarnego jest nietykalność posłów i senatorów - z nielicznymi wyjątkami nie mogą być zatrzymani ani aresztowani bez zgody izby

• Nietykalność oznacza zakaz aresztowania lub w inny sposób ograniczenia wolności parlamentarzysty bez zgody izby.

• Immunitet podzielić można na:

a) formalny - stanowi tzw. ujemną przesłankę procesową, tzn. wyłącza możliwość z pociągnięcia do odpowiedzialności karnej i karno - administracyjnej oraz zatrzymania lub aresztowania parlamentarzysty bez zgody izby. Ma charakter względny, może zostać uchylony przez Sejm i Senat albo może się go zrzec zainteresowany. Immunitet przysługuje od dnia ogłoszenia wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu, ma więc charakter nietrwały.

b) materialny - wyłączający odpowiedzialność za określone kategorie czynów.

Uznaje się powszechnie, że gwarancją wolnego mandatu parlamentarnego jest immunitet materialny. Konstytucja przewiduje, iż poseł lub senator nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za swoją działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego ani w czasie jego trwania, ani po jego wygaśnięciu. Za taką działalność poseł lub senator odpowiada wyłącznie przed Sejmem lub Senatem. Immunitet nie wyłącza jednak odpowiedzialności za czyny naruszające dobra osobiste innych osób.

ochrona trwałości zatrudnienia posła w jego zakładzie pracy

Posłom i senatorom zapewnia się warunki niezbędne do skutecznej realizacji ich obowiązków oraz ochronę praw wynikających ze sprawowania mandatu.

Zgodnie z obowiązującą ustawą poseł lub senator pozostający w stosunku pracy otrzymuje, na swój wniosek, na okres sprawowania mandatu, a także trzech miesięcy po jego wygaśnięciu - urlop bezpłatny, bez względu na rodzaj i okres trwania stosunku pracy. W praktyce najistotniejszym uprawnieniem jest wzmożona ochrona stosunku pracy. Rozwiązania przez pracodawcę stosunku pracy z posłem lub senatorem, z wyjątkiem stosunku pracy z wyboru, oraz zmiana warunków jego pracy lub płacy w ciągu dwóch lat po wygaśnięciu mandatu może nastąpić jedynie za zgodą Prezydium Sejmu lub Prezydium Senatu. Dotyczy to jednak tylko tych parlamentarzystów, którzy skorzystali z urlopu na czas wykonywania mandatu.

świadczenia materialne

Ustawa określił także uprawnienia finansowe posła i senatora. Podstawową kategorią w tym zakresie stać się ma uposażenie poselskie lub senatorskie. Zgodnie z cytowaną ustawą przysługuje ono posłom lub senatorom w okresie sprawowania mandatu, licząc od pierwszego posiedzenia Sejmu lub Senatu. Posłowie i senatorowie pobierający uposażenie mają również na koniec roku prawo do otrzymania uposażenia dodatkowego w wysokości średniego uposażenia pobieranego w danym roku. Mają oni również prawo do odprawy parlamentarnej w wysokości trzech uposażeń w związku z zakończeniem kadencji, w przypadku, gdy nie zdobędą ponownie mandatu. W zakresie regulacji dotyczącej instytucji diety poselskiej nowa ustawa stanowi, że posłowi lub senatorowi przysługują środki finansowe na pokrycie kosztów związanych z wydatkami poniesionymi w związku z wykonywaniem mandatu na terenie kraju, w zryczałtowanej wysokości 25% uposażenia miesięcznego (dieta parlamentarna).

Pozostałe uprawnienia parlamentarzysty obejmują:

a) prawo do bezpłatnych podróży publicznymi środkami komunikacji krajowej,

b) prawo bezpłatnego otrzymywania dzienników urzędowych i druków sejmowych lub

senackich,

c) prawo otrzymywania paszportu dyplomatycznego w związku z wyjazdem służbowym,

d) prawo do otrzymywania kopert z papierem listownym, oznaczonych odpowiednim nadrukiem, do prowadzenia korespondencji związanej z wykonywaniem mandatu, bez uiszczenia za nie opłat pocztowych,

e)prawo do diety związanej z wyjazdem zagranicznym.

ZAKAZY DOTYCZĄCE POSŁÓW (zasada incompatibilitas);

Zasada incopattibilitas - polega na wskazaniu tych stanowisk, których nie należy łączyć ze sprawowaniem mandatu przedstawicielskiego należą do nich:

• Prezesa Narodowego Banku Polskiego,

• Prezesa NIK,

• Rzecznika Praw Obywatelskich i prawa dziecka

• Ambasadora,

• Senatora i posła

• Prezydenta RP

• Członka KRRiT

• Członka Krajowej Rady Polityki Pieniężnej

• Zatrudnienia w kancelarii Sejmu i Senatu

• Administracji rządowej

Połączenie funkcji posła lub senatora z funkcja albo zatrudnieniem, których dotyczy zakaz określony w Konstytucji, powoduje wygaśnięcie mandatu z mocy prawa, chyba że w okresie 7 dni od dnia wydania zaświadczenia o wyborze złoży on właściwemu marszałkowi oświadczenie o rezygnacji z zajmowanego stanowiska.

Zakres kompetencji Sejmu :

• kompetencje ustrojodawcze - możliwość uchwalania i zmiany konstytucji (większość kwalifikowana)

• kompetencje ustawodawcze (możliwość uchwalania ustaw

• uprawnienia kreacyjne - zdolność do powoływania określonych organów - część tych kompetencji jest wykonywana samodzielnie, a część wspólnie z senatem np.

1. powoływanie Rady Ministrów - samodzielnie;

2. wybieranie 4 członków KRS - samodzielnie;

3. wybieranie 15 sędziów TK - samodzielnie

4. wybieranie Generalnego Inspektora Danych Osobowych - samodzielnie

5. wybieranie Rzecznika Praw Obywatelskich - współpraca z Senatem

6. wybieranie Prezesa NIK - współpraca z Senatem

7. wybieranie Rzecznika Praw Dziecka - współpraca z Senatem

8. wybieranie Prezesa NBP - na wniosek Prezydenta

• kompetencje kontrolne sejmu - kontrola rządu przez zasadę parlamentarnej odpowiedzialności rządu przed sejmem - zapytania (zapytania ustne) i interpelacje ( pisemne zapytania posła do rządu) poselskie; komisje śledcze (do zbadania określonej sprawy, pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunał Stanu np. Prezesa NIK, Prezesa NBP, ministrów za naruszenie konstytucji, zgoda na przedłużenie stanu klęski żywiołowej i stanu wyjątkowego przez prezydenta, możliwość wniesienia do Trybunału Konstytucyjnego wniosku o zbadanie zgodności z konstytucją umowami i ustawami przepisów wydawane przez centralne organy państwa;

• uprawnienia decyzyjne w sprawach polityki państwa np. - decyzja o stanie wojny, zgoda wyrażona wspólnie z senatem na ratyfikacje (ratyfikacja - przyjęcie, podpisanie i uroczyste zatwierdzenie przez radę ministrów, sejm, senat np, jakieś umowy międzynarodowej) - zarządzanie własną uchwałą, referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu dla polityki państwa, przy zachowaniu wymogu bezwzględnej większości głosów;

• kompetencje wewnątrz organizacyjne - sejm dysponuje prawem do określenia swojej organizacji i trybu działania w postaci regulaminu sejmu

Ścieżka legislacyjna :

1. Inicjatywa ustawodawcza

2. Prace w Sejmie

• trzy czytania

-czytanie pierwsze w komisjach z pewnymi wyjątkami np. ustawy kodeksowej, zmiany konstytucji, zmiany ustaw o ustroju administracji (najpierw na plenum Sejmu)

- czytanie drugie - posiedzenie plenarne obejmuje dyskusje, poprawki (jeżeli są poprawki wraca do Komisji)

- czytanie trzecie - głosowanie

a) pierwsze głosowanie - czy przyjmuje się ustawę;

b) drugie głosowanie - poprawki

c) trzecie głosowanie - przyjęcie tekstu z poprawkami

3. Przejście treści ustawy do Senatu - prace w Senacie

• czytanie

3a. Jeżeli jest to konieczne ustawa wraca do Sejmu - prace nad poprawkami senackimi

4. Podpis Prezydenta lub nie

5. Ogłoszenie w Dz. U.

6. Wejście w życie

6. Senat RP i jego pozycja ustrojowa

Organizacja wewnętrzna Senatu, status prawny senatora. Kompetencje Senatu.

Senat liczy 100 senatorów. Jego kadencja trwa 4 lata i biegle równolegle z kadencją Sejmu.

Organami kierowniczymi Senatu, są podobnie jak w Sejmie Marszałek i trzej wicemarszałkowie, łącznie tworzą oni organ kolegialny - Prezydium Sejmu.

Marszałek Senatu - strzeże praw i godności Senatu. Do niego należy reprezentowanie Senatu w stosunkach z innymi centralnymi organami państwowymi np. w procesie ustawodawczym wobec Sejmu, przy inicjatywie dotyczącej zarządzenia referendum wobec Prezydenta. Reprezentuje także Senat w kontaktach z parlamentami , a zwłaszcza drugimi izbami parlamentów, państw obcych. Marszałek zwołuje posiedzenia senatu i po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów ustala projekt porządku obrad. Jego obowiązkiem jest czuwanie nad terminowością prac Senatu i jego organów wewnętrznych. Przewodniczy obradom senatu, ale także kieruje pracami prezydium, zwołuje jego posiedzenia i przewodniczy obradom, podobnie zwołuje posiedzenia i przewodniczy obradom Konwentu Seniorów. Marszałek Senatu jest kolejną, po Marszałku Sejmu osobą powoływaną do zastępowania Prezydenta w sytuacji kiedy nie może on wykonywac swoich obowiązków. Do Marszałka należy sprawowanie nadzoru nad pracami komisji senackich. Udziela pomocy senatorom w wykonywaniu mandatu

Prezydium Senatu - do najistotniejszych kompetencji prezydium Senatu należy ustalenie planu pracy izby, dokonywanie wykładni jej regulaminu i czuwanie nad wykonywaniem przez senatorów ich obowiązków

Komisje - wewnętrzne organy pomocnicze Senatu. Można je podzielić na dwie kategorie - stałe - powoływane na czas kadencji oraz nadzwyczajne - do realizacji wskazanych zadań

7. Zgromadzenie Narodowe - geneza oraz funkcje

Obradom Zgromadzenia Narodowego przewodniczy Marszałek Sejmu, który je zwołuje w drodze postanowienia. Zastępuje go Marszałek Senatu.

Parlamentarzyści podczas Zgromadzenia Narodowego są sobie równi. Nie ma wtedy między nimi podziału na posłów i senatorów.

Zgromadzenie Narodowe nie ma także określonego harmonogramu swoich posiedzeń. Działa ono na podstawie uchwalonego przez siebie regulaminu.

Zwoływane jest tylko do wypełnienia którejś z przysługujących mu kompetencji, które określa Konstytucja RP.

Są to :

1. Przyjęcie przysięgi od nowo wybranego prezydenta (art. 130 Konstytucji RP) Przyjęcie przez Zgromadzenie Narodowe przysięgi prezydenckiej jest warunkiem koniecznym do tego aby nowo wybrany Prezydent mógł objąć urząd. Wówczas członkowie Zgromadzenia Narodowego mogą być świadkami tego, że Prezydent złożył taką przysięgę. Nie głosują oni ani nie debatują na ten temat.

2. Uznanie trwałej niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia (art. 131 ust. 1 Konstytucji RP) Uchwała taka musi podjęta większością 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego. Jeśli Zgromadzenie Narodowe uzna, że Prezydent jest czasowo niezdolny do sprawowania urzędu, obowiązki głowy państwa obejmuje Marszałek Sejmu. Zgromadzenie Narodowe w tym przypadku nie jest powołane do tego aby oceniać stan zdrowia Prezydenta gdyż to należy do lekarzy ale ma ono rozstrzygnąć czy Prezydent jest w stanie fizycznie i psychicznie sprawować urząd.

3. Postawienie Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu. (art. 145 ust. 1 Konstytucji RP) Uchwała taka musi być podjęta większością 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego, na wniosek co najmniej 140 swoich członków.

4. Wysłuchiwanie orędzi Prezydenta RP do Zgromadzenia Narodowego. (art. 140 Konstytucji RP) Prezydent RP zwraca się z orędziem do Zgromadzenia Narodowego (może też zwrócić się osobno do Sejmu i osobno do Senatu). Na tą okoliczność nie jest przewidziana żadna debata ani głosowanie. Zgromadzenie Narodowe jest tu całkowicie bierne

8. Prezydent RP -

zasady wyboru Prezydenta, akty urzędowe Prezydenta

kompetencje Prezydenta związane z polityką zagraniczną, obronnością oraz władzą sądowniczą

Prezydent Rzeczpospolitej

Prezydent jest wybierany przez Naród, w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym ( art. 127 ust.1).

Kadencja trwa 5 lat i może ją ponowić tylko raz ( art. 127 ust.2).

Wybory są zarządzane przez Marszałka sejmu na dzień przypadający nie wcześniej niż 100 dni i nie później niż 75 dni przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta.

/Bierne prawo wyborcze, ukończenie 35 lat obywatel polski korzystający w pełni z praw wyborczych do sejmu/.

Kandydatów zgłasza co najmniej 100.tys. obywateli ( art.127 ust.3)

/Czynne prawo wyborcze, w dniu głosowania 18 lat, nie są pozbawieni praw publicznych, praw wyborczych, nie są ubezwłasnowolnieni/.

Prezydent obejmuje urząd po złożeniu wobec Zgromadzenia Narodowego przysięgi /tekst zawiera Konstytucja RP art.130/

Na Prezydenta RP wybrany zostaje kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli nie, to po 14 dniach przeprowadza się następne wybory .

W ponownym głosowaniu wyboru dokonuje się spośród dwóch którzy w poprzednich otrzymali największą ilość głosów.( art.127 ust.5,6,7).

Akty urzędowe Prezydenta

W konstytucji 1997r. podmiotem udzielającym kontrasygnaty jest wyłącznie Prezes RM

(art.144 ust. 2)

Przedmiotem kontrasygnowania jest określony jako akty urzędowe Prezydenta.

Akty te mogą posiadać formę aktu prawnego głowy państwa (np. zarządzenia lub postanowienia). /Główne znaczenie kontrasygnaty wiąże się z tym, iż jest ona wyrazem neutralizacji politycznej Prezydenta, .jest to forma ograniczenia ustrojowej pozycji głowy państwa i wymuszania, by obydwa segmenty władzy wykonawczej -Prezydent i rząd zajmowały jednolite stanowisko, jak również z przeniesieniem odpowiedzialności politycznej z Prezydenta na współpodpisującego, który bierze na siebie odpowiedzialność za działania Prezydenta przed parlamentem/.

Art.144 ust. 3 wydaje zarządzenia, które nie wymagają podpisu Prezesa RM

Akty urzędowe Prezydenta wydawane na podstawie prerogatywy dotyczą czterech zagadnień

- stosunków Prezydenta z parlamentem/ np. zarządzania wyborów do Sejmu i Senatu, zwoływania pierwszego posiedzenia tych izb/

- spraw związanych z powołaniem i odpowiedzialnością rządu oraz ministrów desygnowania i powoływania prezesa RM, przyjmowania dymisji RM/

- powoływania innych organów państwowych /Prezesa NSA, Prezesa TK, członków KRRiT/

- tradycyjnych uprawnień głowy państwa /stosowania praw łaski powoływania sędziów, nadawanie orderów i oznaczeń.

Kompetencje Prezydenta - wg. książki Można podzielić na 4 grupy 1. Związane z parlamentem /wybory do Sejmu i Senatu zarządza wybory, zwołuje pierwsze posiedzenia izb po wyborach, powołuje Marszałka seniora w Sejmie, ma prawo do skracania kadencji Sejmu, prawo inicjatywy ustawodawczej oraz podpisywanie i zarządzanie ogłaszania ustaw. Może przed podpisaniem ustawy wystąpić do TK w wnioskiem o zbadanie konstytucyjności ustawy, albo odmówić podpisania i zwrócić do ponownego rozpatrzenia. 2. Związane z RM /przyjmuje dymisję ustępującego gabinetu, desygnuje kandydata na prezesa, powołuje Prezesa, dokonuje zmian na stanowiskach ministrów/na wniosek Prezesa/ w szczególnych sprawach zwołuje Radę Gabinetową/. 3. Związane z Siłami Zbrojnymi (art. 134 ust. 1,2) jest najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych w czasie pokoju sprawuje zwierzchnictwo nad tymi siłami za pośrednictwem Ministra Obrony narodowej. Obsadza określone stanowiska wojskowe, mianuje szefa Sztabu Generalnego oraz dowódców rodzajów Sił Zbrojnych.. Z kolei na czas wojny Prezydent na wniosek Prezesa RM naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych. Prezydent w razie bezpośredniego, zewnętrznego zagrożenia państwa na wniosek Prezesa zarządza powszechną lub częściową mobilizację i użycie Sił Zbrojnych do obrony państwa ( art.229). Prezydent nadaje także określone w ustawach stopnie wojskowe. 4. Tradycyjnej głowy państwa./ ma wiele istotnych kompetencji, ale nie sprawuje ogólnego kierownictwa w dziedzinie stosunków zagranicznych. Konstytucja z 1997r. wymaga aby Prezydent współdziałał z Prezesem RM / art.146 ust. 4 pkt 9/ Do kompetencji Prezydenta zaliczamy prawo do zarządzania referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu/ za zgodą Senatu/ nadawanie obywatelstwa polskiego i wyrażania zgody na zrzeczenie się obywatelstwa , nadawanie orderów i oznaczeń, stosowanie praw łaski, występowanie z orędziami do Sejmu, Senatu lub Zgromadzenia Narodowego. Prezydent powołuje sędziów na wniosek KRS (art. 179) , obsadza niektóre funkcje we władzy sądowniczej powołuje Pierwszego Prezesa SN, Prezesa NSA, PrezesaTK. Powołuje część składu KRRiT. Na wniosek RM wprowadzanie stanu wojennego lub stanu nadzwyczajnego. (art.116 ust. 1,2) Ratyfikowanie i wypowiadanie (art. 133 ust. 1 pkt 1) umów międzynarodowych, jednakże winien zawiadomić o takich aktach Sejm i senat. Jeżeli decyzje takie dotyczą pokoju. sojuszy, układów politycznych lub wojskowych, wolności, praw lub obowiązków obywatelskich - zgoda Sejmu i Senatu (art. 89 ust. 1) Kompetencje Prezydenta - wg. wykładów Wyłączenie rezerwacji dla prezydenta całej sfery stosunków zagranicznych; uprawnienia prezydenta w stosunkach z Sejmem i Senatem zarządzanie wyborów do Sejmu i Senatu w ściśle określonych konstytucyjnie terminach; wyznaczenie pierwszych posiedzeń nowo wybranego sejmu i senatu i powoływanie marszałków seniorów; skracanie kadencji sejmu (fakultatywnie lub obligatoryjnie) udział w procesie legisalcyjnym - inicjatywa ustawodawcza i veto; orędzia - oficjalny sposób kontaktowania się prezydenta z parlamentem - może być skierowane w formie pisemnej lub ustnej do Sejmu, Senatu lub Zgromadzenia Narodowego zarządzanie referendum za zgodą Senatu; uprawnienia do wnioskowania de sejmu o powołanie lub odwołanie Prezesa NBP uprawnienia wobec rządu : uprawnienia kreacyjne czyli uczestnictwo w procedurze powoływania rządu i dokonywania zmian w jego składzie. Aktami urzędowymi prezydenta są w tym przypadku postanowienia publikowane w Monitorze Polskim

Funkcje Prezydenta -:

• organ władzy wykonawczej - uprawnienia własne (brak wymogu kontrasygnaty premiera); uprawnienia wymagające współdziałania z rządem;

• głowa państwa - najwyższy przedstawiciel państwa;

• funkcja arbitra politycznego - czynnik równowagi

Uprawnienia Prezydenta :

1. zgłoszenie wniosku do Trybunału, czy umowy międzynarodowe zawarte przez rząd są zgodne z konstytucją;

2. możliwość zgłoszenia wniosku o pociągnięcie do odpowiedzialności przez Trybunał Stanu ministra;

3. stoi na straży suwerenności państwa;

4. ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych - zawiadomienie sejmu i senatu, a w konstytucyjnie określonych przypadkach wymaga się uprzedniej zgody na ratyfikację przez Sejm i Senat wyrażonejustawą;

5. przyjmowanie listów uwierzytelniających i odwołujących akredytowanych przedstawicieli dyplomatycznych

9. Rada ministrów RP

- powoływanie Rady Ministrów

- skład, struktura oraz zmiany w Radzie Ministrów

- tryb działania Rady Ministrów

- kompetencje Rady Ministrów

Powoływanie RM:

• Wariant I

• W ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów Prezydent Rzeczypospolitej desygnuje Prezesa Rady Ministrów, tj. wskazuje osobę, która otrzymuje misję sformowania rządu (art. 154 ust. 1).

• Osoba desygnowana na Prezesa Rady Ministrów w ciągu 14 dni proponuje Prezydentowi skład Rady Ministrów

• Prezydent powołuje Prezesa Rady Ministrów oraz pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera przysięgę od nowo powołanej Rady Ministrów (art. 154 ust. 1 zd. 2).

• W ciągu 14 dni od powołania przez Prezydenta Rady Ministrów w trybie art. 154 ust. 1 zd. 2 Konstytucji, Prezes Rady Ministrów przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów (exposé) z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Sejm uchwala wotum zaufania bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów

• Wariant II

• W razie nie powołania Rady Ministrów w przedstawionym wyżej trybie lub nieudzielenia jej wotum zaufania przez Sejm, w ciągu 14 dni od upływu terminów określonych w art. 154 ust. 1 lub 2 Konstytucji, Sejm wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera od niej przysięgę (art. 154 ust. 3 Konstytucji).

• Wariant III

• W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie art. 154 ust. 3 Konstytucji Prezydent w ciągu 14 dni powołuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę (art. 155 ust. 1 zd. 1 Konstytucji). (W praktyce ustrojowej, 11 czerwca 2004 roku, doszło uprzednio do desygnowania Prezesa Rady Ministrów na podstawie art. 154 ust. 1 zd. 1 Konstytucji.)

• W ciągu 14 dni od powołania przez Prezydenta Rady Ministrów w trybie art. 155 ust. 1 zd. 1 Konstytucji, Prezes Rady Ministrów przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów (exposé) z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Sejm uchwala wotum zaufania zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 155 ust. 1 zd. 2 Konstytucji).

• W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania w trybie określonym w art. 155 ust. 1 zd. 2 Konstytucji, Prezydent skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory (art. 155 ust. 2 Konstytucji).

Zmiany w składzie RM:

Skład RM ma charakter zamknięty i nie ma możliwości powołania do jej składu osoby, która nie zajmuje jednego z czterech stanowisk wymienionych w art. 147. Jeżeli chce się wprowadzić do rządu osobę zajmującą inne stanowisko, to jedna drogą jest powołanie go jako ministra, wypełniającego zadania wyznaczone mu przez Premiera.

Prezydent RP na wniosek prezesa RM, dokonuje zmian w składzie RM.

Uprawnienia związane z dokonywaniem zmian w składzie RM konstytucja powierza Prezydentowi , który ma prawo odwołania członków rządu i powoływania nowych ministrów.

Wymaga to wniosku Prezesa RM.Z tego wyraźnego stwierdzenia konstytucyjnego wynika, że prezydent nie może dokonywać zmian z własnej inicjatywy, może bowiem działać na wniosek Prezesa RM. Może dokonywać zmian w składzie RM, ale nie we wszystkich

Skład i struktura Rady Ministrów

Rada Ministrów jest organem kolegialnym , gdyż jej skład ma charakter wieloosobowy, a podstawową formą działania są posiedzenia.

Art. 147 stanowi :

1. RM składa się z prezesa RM i ministrów

2. W skład RM mogą być powoływani wiceprezesi RM

3. Prezes i wiceprezes RM mogą pełnić także funkcje ministra

4. W skład RM mogą być też powoływani przewodniczący określonych w ustawach komitetów.

Konstytucja nie określa liczbowo składu RM. Z art. 147 nie dowiadujemy się więc ile osób wchodzi w skład tego organu. Prezes RM reprezentuje Radę Ministrów, kieruje pracami RM, wydaje rozporządzenia, zwołuje posiedzenia , ustala ich porządek dzienny im przewodniczy. RM składa się z ministrów tzw. resortowych oraz ministrów bez teki. Struktura RM nie ma jednolitego charakteru. Jako organ kolegialny, działa ona na posiedzeniach.

W skład RM nie wchodzą :

• v-ce ministrowie

• sekretarze stanu

• podsekretarze stanu

Stanowią oni aparat pomocniczy, nie są oni organami

Minister bez teki nie może wydawać rozporządzeń

Uprawnienia premiera :

1. Zwierzchnik służby cywilnej (korpus służby cywilnej)

2. jest wyłącznym dysponentem tek ministerialnych

• premier określa zakres działania każdego ministra;

• premier decyduje o zmianach personalnych ministrów (składa wniosek do prezydenta o odwołanie danego ministra);

• powołuje i odwołuje sekretarzy stanu podsekretarzy stanu i wojewodów

Kompetencje RM:

• prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej (art. 146 ust. 1 Konstytucji),

• kieruje administracją rządową (art. 146 ust. 3 Konstytucji),

• w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach, na podstawie art. 146 ust. 4 Konstytucji, w szczególności:

• zapewnia wykonanie ustaw,

• wydaje rozporządzenia,

• koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej,

• chroni interesy Skarbu Państwa,

• uchwala projekt budżetu państwa,

• kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu,

• zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny,

• zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa,

• sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi,

• zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe,

• sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa corocznie liczbę obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej,

• określa organizację i tryb swojej pracy.

Zasady funkcjonowania RM:

- zasada kolegialnego działania RM (kolegialność)- status prawny jest równy

- z rozpatrywania spraw i podejmowania rozstrzygnięć RM na posiedzeniach

- z. Kierowania pracami RM przez premiera

- z. Ustalania i realizacji wspólnej polityki rządu przez Ministrów.

wyróżniamy cztery rodzaje (wg. wykładów) funkcji

1. w zakresie prawotwórstwa - zarządzenia, rozporządzenia - warunki wydania rozporządzeń (muszą być spełnione łącznie) 1. na podstawie ustawy (konkretnej normy upoważnieniem ustaw albo delegacją ustawową: 2. w celu wykonania ustawy. Rozporządzenia - są to jedyne akty prawne wydane przez Radę Ministrów. Rozporządzenie można wydać tylko wtedy, gdy ustawa mówi o tym wprost. Musi być wskazany organ, który wydaje rozporządzenie - używa się sformułowania „właściwy minister”, a nie np. „minister pracy”. W rozporządzeniu musi być zawarte jaki zakres spraw musi zostać uregulowany . Subdelegacja - przekazanie kompetencji. Zarządzenia - akty prawa wewnętrznego, podlegają kontroli, prawo inicjatywy ustawodawczej - tworzenie i zmiany ustawy budżetowej. Rozporządzenie poszczególnego ministra może być uchylone przez Radę Ministrów na wniosek Premiera.

2. wykonawcza - zapewnia się wykonanie ustaw. Obowiązkiem RM jest zapewnienie, aby treść ustawy została wprowadzona w życie. Uchwalenie aktów prawnych i zapewnienie środków, aby ustawy były realizowane

3. rządzenia - ustalenie podstawowych kierunków polityki państwa, zapewnienie jego bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego, a także porządku publicznego

4. kierowniczo-koordynująca - polega na kierowaniu organami administracji rządowej, koordynowaniu ich działalności oraz ich kontrolowaniu w imię zapewnienia spójności i sprawności ich działania

RM kieruje działalnością Wojewody - na tym polega kierownictwo i koordynacja

Odpowiedzialność polityczna:

Odpowiedzialność polityczna wyrażała się w możliwości udzielenia wotum nieufności całej Radzie Ministrów lub jednemu z jej członków. W przypadku uchwalenia wotum nieufności cała Rada Ministrów lub jeden z jej członków musiał ustąpić. Głowa państwa (np. prezydent, monarcha) nie odpowiada politycznie, ponieważ wydawane przez nią akty prawne wymagają kontrasygnaty któregoś z właściwych ministrów, na którego, w następstwie, przechodzi odpowiedzialność za podjętą decyzję.

Odpowiedzialność konstytucyjna (prawna):

Odpowiedzialność konstytucyjna wyrażała się w możliwości stawiania członków Rady Ministrów przed Trybunałem Stanu. Uchwała w tej sprawie musiała być podjęta większością 2/3 głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Rada Ministrów nie była w żaden sposób odpowiedzialna przed Prezydentem.

10. Ustrój sądownictwa - zasady wymiaru sprawiedliwości

- struktura sądów w Polsce (ze szczególnym uwzględnieniem roli KRP z 1997 r. w kształtowaniu sądownictwa administracyjnego oraz likwidacji kolegiów ds. wykroczeń)

- pozycja ustrojowa Krajowej Rady Sądownictwa

Wymiar sprawiedliwości

Wymiar sprawiedliwości jest funkcją działalności państwa polegającą na rozstrzyganiu sporów o prawo, w których przynajmniej jedną ze stron jest osoba fizyczna lub podmiot podobny (np. osoba prawna). Spory te rozstrzygane są w trybie przepisanym przez prawo.

W Polsce , jak określa Konstytucja , wymiar sprawiedliwości sprawują sądy:

Sąd Najwyższy, sady powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe.

Tym samym trybunały znajdują się poza strukturą polskiego wymiaru sprawiedliwości, jednak w szerokim ujęciu termin wymiar sprawiedliwości odnosi się również do nich.

Wśród sądów wyróżniamy:

• sądy powszechne

- sądy rejonowe

- sądy okręgowe

- sądy apelacyjne

• Sąd Najwyższy

• sądy administracyjne (wojewódzkie sądy administracyjne i Naczelny Sąd Administracyjny)

• sady wojskowe (wojskowe sądy garnizonowe i wojskowe sądy okręgowe)

Trybunały

• Trybunał Konstytucyjny

• Trybunał Stanu

Sądy - są tak zwaną trzecią władzą

• Sędziowie są powołani przez prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa , na czas nieoznaczony.

• Organy władzy sądowniczej funkcjonują na podstawie kilku zasad.

- Zasada niezawisłości polega na tym, że sędziowie podlegają Konstytucji i ustawom, z wyjątkiem sędziów TK podległych tylko Konstytucji.

Przy wydawaniu wyroków sędziowie kierują się przepisami prawa i własnym sumieniem. Poza tym są wolni od nacisków ze strony władz administracyjnych. Gwarancją niezawisłości jest powołanie sędziów na stałe-do emerytury , praktycznie bez możliwości odwołania, oraz immunitet, czyli zakaz zatrzymania lub aresztowania bez zgody właściwego sądu.

- Zasada jednolitości oznacza wykonywanie przez wszystkie sądy tego samego rodzaju zadań , to znaczy orzekania w imieniu państwa, na podstawie tego samego prawa.

- Zasada kolegialności polega na tym , że sądy orzekają w zespołach.

- Zasada jawności postępowania oznacza, że rozprawy sądowe są otwarte dla publiczności.

- Zasad instancyjności w Polsce sądownictwo ma charakter dwuinstancyjny, co oznacza , że istnieje możliwość odwołania się ( apelacji) od wyroku sądu pierwszej instancji do sądu drugiej instancji;

- udziału czynnika społecznego w rozpoznawaniu spraw;

- powoływanie sędziów przez Prezydenta RP na wniosek KRS (prezydent nie ma prawa sprzeciwu i odmowy odwołania);

- wydawanie wyroków w imieniu RP;

- zasada nadzoru judykacyjnego SN

STRUKTURA SĄDÓW W POLSCE

Sąd Najwyższy

Sąd Najwyższy to organ sprawujący nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych. Składa się z pierwszego prezesa, prezesów oraz sędziów.

Pierwszego prezesa mianuje prezydent na 6-letnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego. Pozostałych sędziów również powołuje prezydent na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Sąd Najwyższy dzieli się na cztery izby: cywilną, karną, wojskową, a także pracy i ubezpieczeń Społecznych.

Organami SN są:

1. Pierwszy Prezes SN;

2. Prezes SN

3. Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN

Funkcje Sądu Najwyższego:

• Rozpoznawanie kasacji, czyli odwołań od wyroków sądów drugiej instancji z powodu złamania prawa w trakcie postępowania;, oraz rewizje nadzwyczajne od orzeczeń NSA;

• podejmowanie uchwał mające na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce, lub których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie

• interpretowanie przepisów prawa;

• podejmowanie uchwał zawierających rozstrzygnięcia zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości w konkretnej sprawie

te cztery pierwsze wymienione funkcje to tzw. funkcje nadzoru judykacyjnego

• stwierdzanie ważności wyborów prezydenckich, do parlamentu oraz ważności referendum konstytucyjnego i ogólnokrajowego.

Sady powszechne

Sądy powszechne rozstrzygają sprawy z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego, prawa pracy oraz ubezpieczeń społecznych, które nie są zastrzeżone dla innych sądów. Pracami sądów kierują prezesi. Sądy powszechne dzielą się na rejonowe, okręgowe i apelacyjne.

Sądownictwo administracyjne

Do kompetencji sądów administracyjnych należą:

- kontrola działania organów administracji publicznej

- rozstrzyganie sporów między jednostkami samorządu oraz samorządem a jednostkami administracji państwowej

- rozstrzyganie sporów między obywatelami a jednostkami administracyjny

- orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego

Sądownictwo administracyjne jest w Polsce dwuinstancyjne:

- wojewódzkie sądy administracyjne

- Naczelny Sąd Administracyjny

Sądy wojskowe

Sądy wojskowe rozpatrują przestępstwa popełniane przesz żołnierzy służby czynnej.

Sądy wojskowe mają charakter dwuinstancyjny.

- sądy garnizonowe

- sądy okręgu wojskowego

Struktura Sądu wg wykładów SR - tworzy się dla jednej lub kilku gmin; SO - tworzy się dla obszaru właściwości przynajmniej dwóch SR SA - tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej dwóch SO Wszystkie te Sądy są powoływane i znoszone na mocy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości

Krajowa Rada Sądownictwa składa się z 25 członków (kadencja członków wybranych trwa 4 lata)

• stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów

• może wystąpić z wnioskiem do TK w sprawie zgodności z Konstytucją aktów normatywnych w zakresie jw. min. rozpatruje i ocenia kandydatury sędziów we wszystkich typach sądów

• pełni inne funkcje doradcze, opiniuje

• odwołanie przez Ministra Sprawiedliwości prezesa lub wiceprezesa sądu wymaga jej opinii; niektórych przypadkach negatywna opinia jest dla Ministra wiążąca

• wyraża zgodę na późniejsze przejście sędziego w stan spoczynku

1/ Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego , Ministra Sprawiedliwości Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego i osoby powołanej przez Prezydenta Rzeczypospolitej,

2/ piętnastu członków wybranych spośród sędziów Sądu Najwyższego , sądów powszechnych , sądów administracyjnych i sądów wojskowych,

3/ czterech członków wybranych przez Sejm spośród posłów oraz dwóch członków wybranych przez Senat spośród senatorów.

Krajowa Rada Sądownictwa wybiera spośród swoich członków przewodniczącego

i dwóch wiceprzewodniczących.

11. Trybunały

Sposób wyboru, skład i kompetencje Trybunału Konstytucyjnego oraz Trybunału Stanu

Trybunał Stanu

Istota odpowiedzialności konstytucyjnej

Odpowiedzialność konstytucyjna jest, obok kontroli konstytucyjności prawa i sądowej legalności decyzji administracyjnych, jedną z podstawowych gwarancji praworządności w demokratycznym państwie prawnym, przyjmującym zasadę trójpodziału władzy.

• Zakres odpowiedzialności konstytucyjnej

W świetle przepisów Ustawy zasadniczej odpowiedzialność konstytucyjna jest zróżnicowana podmiotowo (w zależności od kategorii osób podlegającej odpowiedzialności), jak też przedmiotowo (ze względu na charakter czynu zabronionego, za który ponoszona jest odpowiedzialności). Podmiotowo charakter odpowiedzialności ponoszonej przed Trybunałem Stanu podzielność należy na odpowiedzialności ponoszą przez: a) Prezydenta, b) Prezesa i członków RM, c) Prezesa NBP, Prezesa NIK oraz członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, d) posłów i senatorów. Ad a) W świetle art. 145 ust.1 Konst. Prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu zarówno za czyn polegający na naruszenia Konstytucji i ustaw, jak i za przestępstwo pospolite. Ad b) Członkowie RM (w tym Prezes) ponoszą odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu zarówno za naruszenie Konst. i ustaw jak i za przestępstwo. Jednak nie jest to, jak w przypadku Prezydenta, każde przestępstwo, a jedynie przestępstwo popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem (art. 156 ust. 1). Ad c) Prezes NBP i Prezes NIK oraz członkowie KRRiT mogą ponosić odpowiedzialność wyłącznie za naruszenie Konst. i ustaw. Konstytucja nie przewiduje wobec nich możliwości odpowiadania przez nich za przestępstwo przed Trybunałem Stanu, toteż takiej odpowiedzialności nie będzie mogła na nich rozciągnąć ustawa ( art. 198 ust.1). Ad d) Posłowie i senatorowie - w świetle art. 198 ust. 2 w związku z art. 107 - ponoszą odpowiedzialności konstytucyjną ograniczoną wyłącznie za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej z osiągnięciem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego albo nabywaniem tego majątku. W świetle przepisów Konst. i obecnie obowiązujących ustaw zasadniczą formę odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu jest odpowiedzialność konstytucyjna, która obejmuje czyny mające łącznie następujące znamiona: a) nie stanowią przestępstwa, b) popełnione zostały przez osoby w zakresie swego urzędowania albo w związku z zajmowanym stanowiskiem, c) mają charakter zawiniony, d) naruszają Konst. lub ustawę.

• Organizacja Trybunału Stanu

Trybuna ł Stanu jest organem władzy sądowniczej orzekającym o odpowiedzialności konstytucyjnej, a także - wyjątkowo - o odpowiedzialności za przestępstwa osób wskazanych w Ustawie zasadniczej. W świetle art. 199 Konst. w skład Trybunału Stanu wchodzą: przewodniczący, który z urzędu jest Pierwszym Prezesem Sądu Najwyższego, 2 zastępców przewodniczącego oraz 16 członków. Zastępców przewodniczącego oraz członków wybiera Sejm spoza posłów i senatorów w trybie określonym Regulaminem Sejmu. Sejm na pierwszym posiedzeniu nowej kadencji dokonuje wyboru bezwzględnej większością głosów, w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Ustawa nie czyni zastrzeżenia co do ponownego wyboru osób, które wchodziły w skład Trybunału Stanu w poprzedniej kadencji. Skład Trybunału Stanu ma charakter mieszany - prawno-społeczny. Jedynie zastępcy przewodniczącego oraz co najmniej połowa członków Trybunału muszą legitymować się kwalifikacjami wymaganymi do zajmowania stanowiska sędziego, w stosunku do pozostałych osób ustawa nie stawia nawet wymogu wyróżniania się wiedzą prawniczą. W skład Trybunału Stanu wybrani mogą być tylko obywatele polscy posiadający pełnię praw obywatelskich, nie karani sądownie i nie zatrudnieni w organach administracji państwowej.

• Postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności konstytucyjnej

Postępowanie w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej obejmuje trzy fazy: 1) postępowanie przygotowawcze (wstępne), które odbywa się w Sejmie (w przypadku Prezydenta przed Zgromadzeniem Narodowym),

2) postępowanie przed Trybunałem Stanu, mające charakter dwuinstancyjny,

3) postępowanie wykonawcze).

Postępowanie przygotowawcze obejmuje:

1. złożenie wniosku wstępnego do Marszałka Sejmu,

2. skierowanie tego wniosku przez Marszałka Sejmu do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej,

3. śledztwo przed Komisją Odpowiedzialności Konstytucyjnej,

4. podjęcie przez Komisję uchwały zawierającej wniosek bądź o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej, bądź o umorzenie postępowania i przedstawienie Sejmowi,

5. podjęcie przez Sejm uchwały o postawieniu w stan oskarżenia, wybranie dwóch oskarżycieli i skierowanie uchwały do Trybunału Stanu bądź o podjęcie uchwały o umorzeniu postępowania. Wstępny wniosek o postawienie Prezydenta w stan oskarżenia może być złożony do Marszałka Sejmu przez 140 członków Zgromadzenia Narodowego. W stosunku do pozostałych osób wniosek taki może być złożony przez Prezydenta i co najmniej 115 posłów. W stosunku do pozostałych osób objętych właściwością Trybunału Stanu uchwałą o pociągnięciu do odpowiedzialności podejmuje Sejm większością 2\3 ustawowej liczby posłów. Postępowanie przed Trybunałem Stanu ma charakter dwuinstancyjny i obejmuje okres od wpłynięcia do Trybunału uchwały o pociągnięciu do odpowiedzialności aż do wydania prawomocnego orzeczenia. Postępowanie przed Trybunałem Stanu jest dwuinstancyjne. W pierwszej instancji Trybunał orzeka w składzie - przewodniczący i 4 sędziów, w postępowaniu odwoławczym w składzie - przewodniczący i 6 sędziów, z wyłączeniem sędziów orzekających w pierwszej instancji. Orzeczenie zapadłe w postępowaniu odwoławczym jest prawomocne. W stosunku do tak wydanych orzeczeń ustawa nie przewiduje instancji kasacji.

Organizacja Trybunału konstytucyjnego.

TK jest organem władzy sądowniczej. W skład TK wchodzi 15 sędziów. Wybierani są przez sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą oraz posiadających kwalifikacje do zajmowania stanowiska sędziego Sądu Najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego

Kandydatów na stanowisko sędziego TK przedstawia co najmniej 50 posłów lub Prezydium Sejmu. Uchwała Sejmu w sprawie wyboru sędziego TK zapada bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Sędziowie TK w okresie zajmowania stanowiska nie mogą należeć do partii politycznej , związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

Wygaśnięcie mandatu sędziego TK stwierdza Zgromadzenie Ogólne(organ TK) na skutek:

• zrzeczenia się stanowiska sędziego TK

• stwierdzenia orzeczeniem komisji lekarskiej trwałej niezdolności do pełnienia obowiązków sędziego TK z powodu choroby, ułomności lub upadku sił

• skazania prawomocnym wyrokiem Sądu

• prawomocnego orzeczenia dyscyplinarnego o skazaniu na karę usunięcia ze stanowiska sędziego TK

Wygaśnięcie mandatu sędziego TK na skutek śmierci stwierdza Prezes Trybunału.

Funkcje TK

• orzekanie o konstytucyjności i legalności aktów prawnych

• orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych

• orzekanie w sprawach zgodności z konstytucją celów lub działalności

• partii politycznych

• rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa

• rozpatrywanie pytań prawnych skierowanych przez Sądy

• uznawanie przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta RP i powierzenie Marszałkowi Sejmu tymczasowego wykonywania obowiązków Prezydenta

• orzekanie o zgodności z konstytucją aktów normatywnych i umów międzynarodowych

Kompetencje TK -zakres kompetencji są wyliczone w sposób zamknięty orzeka w sprawach zgodności ustaw i umów międzynarodowych; orzeka w sprawach zgodności ustaw, a ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi (prezydent RP ratyfikuje umowę za zgodą sejmu i senatu) kontrola innych organów państwowych (akty prawne centralnych organów państwa podlegają kontroli, co do zgodności z konstytucją, ustawami i umowami międzynarodowymi) sprawdza zgodność działania partii politycznych; orzeka w sprawach tzw. skarg konstytucyjnych; rozstrzyga spory konstytucyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa

Skarga konstytucyjna

Środek prawny przewidziany w polskim prawie jako impuls do usuwania z systemu prawa norm prawnych niezgodnych z konstytucją.

Odpowiedzialność konstytucyjna zachodzi kiedy członek rządu lub innej określonej przez prawo naczelnej instytucji publicznej, a nawet osoba sprawująca urząd wyższej rangi dopuszcza się chociażby nieumyślnie w związku ze sprawowaną funkcją naruszenia konstytucji lub ustawy

12. Rzecznik Praw Obywatelskich. Rzecznik Praw Dziecka.

- geneza instytucji

- wybór, tryb działania oraz zakres zadań Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka

Cechy charakteryzujące Rzecznika Praw Obywatelskich :

1. Jest to samodzielny organ państwowy, nie związany z administracją ani z sądownictwem. Jest on zwykle usytuowany na szczeblu centralnym;

2. Związany jest najczęściej z parlamentem. Zwykle bowiem jest przez niego powoływany, a jego zadani ściśle wiążą się z funkcją kontrolną parlamentu;

3. Jest rzecznikiem obywateli w ich sprawach związanych z nieprawidłowym funkcjonowaniem administracji (czasami także sądownictwa), podejmując określone kroki prawne zmierzające do usunięcia tych nieprawidłowości. Informuje ponadto parlament o wadliwym funkcjonowaniu organów państwowych. Przy czym interesuje go nie tylko legalizm ich działania, ale niekiedy również słuszność, celowość, czy sprawność działania instytucji publicznych;

4. Działa w sposób niesformalizowany i jest łatwo dostępny dla obywatela. Nie zastępuje on jednakże organów państwowych właściwych do rozstrzygnięcia o sprawie skarżącego.

Rzecznika Praw Obywatelskich powołuje Sejm - za zgodą Senatu. Uprawnienia Senatu ma charakter veta absolutnego tzn. brak zgody uniemożliwia wybór. Uchwała Sejmu w sprawie wyboru Rzecznika podejmowana jest bezwzględną większością głosów i przekazywana jest niezwłocznie Senatowi w celu zajęcia stanowiska. Ustawa zobowiązuje Senat do podjęcia uchwały w sprawie wyrażenia zgody na powołanie Rzecznika w ciągu 1 miesiąca od dnia otrzymania uchwały Sejmu. Niepodjęcie przez Senat żadnej decyzji w powyższym terminie oznacza wyrażenie zgody. Jeżeli Senat odmawia zgody na powołanie Rzecznika, Sejm podejmuje ponownie swoje czynności i w drodze uchwały wskazuje inną osobę. Po wyborze Rzecznik składa ślubowanie i od tego dnia liczy się bieg jego kadencji. Ta sama osoba nie może być wybierana więcej niż dwie kadencje

Sejm może odwołać Rzecznika przed upływem kadencji tylko w trzech przypadkach:

1. jeżeli zrzekł się wykonywania swoich obowiązków;

2. jeżeli stał się trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby;

3. gdy sprzeniewierzył się złożonemu ślubowaniu

Sejm podejmuje taką uchwałę bez zgody Senatu.

Podstawowym zadaniem Rzecznika jest ochrona praw i wolności obywateli określonych w konstytucji i innych przepisach prawa.

Podmiotowy zakres kompetencji Rzecznika - zakresem jego działania objęte są : naczelne i centralne organy administracji państwowej, organy administracji rządowej, organy administracji spółdzielczych, społecznych, zawodowych i społeczno zawodowych oraz organy jednostek organizacyjnych posiadających osobowość prawną, a także organy i jednostki organizacyjne samorządu terytorialnego. Może on ponadto żądać informacji o stanie sprawy od sądów, prokuratury i innych organów ścigania.

Pod względem przedmiotowym zakres uprawnień Rzecznika obejmuje wszelkie naruszenia praw i wolności obywateli we wszystkich sferach życia społecznego. Kompetencje Rzecznika obejmują także sprawy dotyczące ochrony praw i wolności osób stale przebywających w Polsce, których obywatelstwo polskie nie zostało stwierdzone, a które nie są obywatelami innego państwa.

Oprócz podstawowej funkcji ochrony praw i wolności obywateli Rzecznik wykonuje także funkcję oddziaływania na stosowanie obowiązujących przepisów prawnych. Urzeczywistnia ją mając do dyspozycji następujące środki :

1. występowanie do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej bądź o wydanie lub zmianę aktów prawnych w zakresie spraw dotyczących praw i wolności obywateli;

2. występowanie z wnioskami do TK o stwierdzenie sprzeczności z konstytucją lub ustawami aktów prawnych albo poszczególnych ich postanowień, które w opinii Rzecznika naruszają prawa i wolności obywateli;

3. występowanie do Sądu Najwyższego o podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości lub których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie.

Rzecznik może podjąć działania np. na skutek :

• wniosku obywateli lub ich organizacji;

• wniosków organów samorządowych;

• z inicjatywy własnej

Rzecznik zobowiązany jest zapoznać się z każdym skierowanym do niego wnioskiem i po tym podejmuje decyzje co do dalszych czynności, tak więc może:

• podjąć sprawę;

• poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków działania;

• przekazać sprawę wg. właściwości;

• nie podjąć sprawy

W czasie prowadzonego przez Rzecznika postępowania wyjaśniającego może on zobowiązać organy państwowe i inne podmioty np. do :

• zapewnienia dostępu do akt i dokumentów;

• udzielenia rzecznikowi żądanych przez niego informacji i wyjaśnień;

• udzielenia wyjaśnień dotyczących podstawy faktycznej i prawnej swoich rozstrzygnięć;

• ustosunkowania się do jego ogólnych ocen, uwag i opinii

W przypadku stwierdzenia przez Rzecznika na podstawie przeprowadzonego postępowania wyjaśniającego naruszenia praw lub wolności obywatela, Rzecznik występuje do organu, organizacji bądź instytucji, w których działalności stwierdził naruszenie prawa, z odpowiednim wnioskiem zawierającym opinie i sugestie, co do sposobu załatwienia sprawy. Ponadto Rzecznik ma prawo występować z wnioskiem o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego lub zastosowanie sankcji służbowych wobec pracownika winnego stwierdzonych nieprawidłowości.

Do dyspozycji Rzecznika, w razie stwierdzenia naruszenia prawa, pozostają środki proceduralne związane z postępowaniem przed sądami i innymi organami orzekającymi.

Rzecznik wówczas może :

1. żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych lub wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu na prawach przysługujących prokuratorowi;

2. żądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu;

3. ma prawo wystąpić z wnioskiem o wszczęcie postępowania administracyjnego, jak również zaskarżyć decyzję sądu administracyjnego i uczestniczyć w tych postępowaniach na prawach przysługujących prokuratorowi;

4. ma prawo wystąpić z wnioskiem o ukaranie, a także o uchylenie prawomocnego orzeczenia w postępowaniu w sprawach o wykroczenie;

5. może wnieść kasację od każdego prawomocnego orzeczenia na zasadach i w trybie określonym w odpowiednich przepisach proceduralnych.

Rzecznik Praw Dziecka - zgodnie z ustawą jest stanie na straży praw dziecka określonych w Konstytucji RP konwencji o prawach dziecka i innych przepisach prawa z poszanowaniem odpowiedzialności praw i obowiązków rodziców.

Zadaniem Rzecznika jest działanie na rzecz :

1. ochrony praw dziecka w szczególności, prawa do życia i ochrony zdrowia

2. prawa do wychowania w rodzinie

3. prawa do godziwych warunków socjalnych

4. prawa do nauki

Rzecznik podejmuje działania zmierzające do ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem, demoralizacją, zaniedbaniem oraz innym złym traktowaniem.

Rzecznik Praw Dziecka jest w swojej działalności niezależny od organów państwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem na zasadach określonych w ustawie.

12. Najwyższa Izba Kontroli - znajomość postanowień Konstytucji w tym przedmiocie

Najwyższa Izba Kontroli
Organizacja wewnętrzna

W skład Kolegium NIK wchodzą: Prezes NIK jako przewodniczący, wiceprezesi i dyrektor generalny NIK oraz 14 członków Kolegium(7 przedstawicieli nauk prawnych lub ekonomicznych i 7 dyrektorów jednostek organizacyjnych NIK spośród których Prezes NIK wyznacza sekretarza).

Kolegium NIK zatwierdza analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej, sprawozdania z działalności NIK w roku ubiegłym. Uchwala: opinię w sprawie absolutorium dla Rady Ministrów , wystąpienia zawierające wynikające z kontroli zarzuty, okresowe plany pracy NIK, projekt statutu NIK, projekt budżetu NIK, a także pełni funkcje opiniujące. Statut NIK określa jej organizacje wewnętrzną na którą składają się departamenty i delegatury. (20 departamentów, są to jednostki organizacyjne, wykonujące w szczególności zadania kontrolne(13 kontrolnych) i administracyjne (7administarcyjnych)17 delegatur są to terenowe organy kontroli państwowej o właściwości rzeczowej)

Jest on nadawany w drodze zarządzenia przez Marszałka Sejmu na wniosek Prezesa NIK.


Kryterium i zakres kontroli organów państwowych, samorządowych oraz
innych podmiotów

NIK ma prawo kontrolować działalność organów administracji rządowej, NBP, państwowych osób prawnych innych państwowych jednostek organizacyjnych, organów samorządu terytorialnego, samorządowych osób prawnych i innych komunalnych jednostek administracyjnych. Może także kontrolować działalność innych jednostek organizacyjnych i
przedsiębiorstw pod względem wykorzystania majątku i środków państwowych lub komunalnych oraz czy wywiązują się ze zobowiązań na rzecz państwa a także działalność innych podmiotów wykonujących zadania z zakresu powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. Kontroli NIK podlega wykonanie budżetu, gospodarka finansowa i majątkowa samorządów terytorialnych, kancelarii prezydenta RP, kancelarii sejmu, Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego, Rzecznika Praw Obywatelskich, KRRiT, NSA, Państwowej Inspekcji Pracy, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, IPN, Krajowego Biura Wyborczego.

Kontrole te NIK może przeprowadzać na zlecenie Sejmu, na wniosek Prezydenta,
Senatu, Prezesa Rady Ministrów oraz z własnej inicjatywy. NIK przeprowadza kontrole pod względem legalności, gospodarności, celowości i rzetelności, natomiast działalność samorządu terytorialnego kontroluje pod względem legalności, gospodarności i rzetelności, zaś przedsiębiorstwa i jednostki organizacyjne-pod względem legalności i gospodarności.

Regulamin Sejmu określa tryb wykonywania przez NIK obowiązków wobec Sejmu i jego organów.

Do tych obowiązków należy przedkładanie Sejmowi:
- analizy wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej
- opinii w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów
- informacji o wynikach kontroli zleconych przez Sejm lub jego
organy, przeprowadzonych na wniosek Prezydenta RP, Prezesa Rady
Ministrów oraz innych ważniejszych kontroli
- wynikających z kontroli zarzutów dotyczących działalności osób
wchodzących w skład Rady Ministrów, osób kierujących innymi
instytucjami (art. 4 ust1)
- sprawozdania ze swojej działalności w roku ubiegłym.
Informacje o wynikach kontroli NIK przedkłada także Prezydentowi RP
i Prezesowi RM.

Konsekwencje przeprowadzonej kontroli

NIK może przesłać wystąpienia pokontrolne (art. 60): kierownikowi jednostki kontrolowanej, kierownikowi jednostki nadrzędnej, jeżeli dana organizacja jest częścią większej struktury, właściwym organom państwowym lub samorządowym, tzn. organom nadzoru wymienionym w części o nadzorze administracyjno-sądowym (staroście, ministrowi).

Wymienione podmioty zobowiązane są, w ciągu 14 dni, poinformować Najwyższą Izbę Kontroli o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosków oraz o podjętych działaniach lub przyczynach niepodjęcia tych działań (art. 62).

W razie uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa lub wykroczenia NIK zawiadamia organy powołane do ich ścigania, np. prokuratora, policję, organy kontroli skarbowej (art. 63).

W razie ujawnienia naruszenia dyscypliny finansów publicznych NIK może wnieść wniosek o ukaranie, w trybie i na zasadach określonych w odrębnych przepisach.

Samodzielnie zatem NIK nie może zastosować żadnych środków. Należy jednak pamiętać, że podmioty, które otrzymały wystąpienie pokontrolne lub zawiadomienie o przestępstwie, na pewno zażądają dalszych wyjaśnień, a co ważniejsze mogą zastosować uciążliwe sankcje. Poza tym częste wizyty kontrolerów NIK, badających każdy szczegół działalności organizacji mogą całkowicie sparaliżować jej działalność, a co ważniejsze spowodować utratę zaufania opinii społecznej, sponsorów, organów państwowych, samorządowych oraz sądów.


Postępowanie kontrolne, środki pokontrolne

Etapy kontroli:
1. Ustalenie stanu faktycznego,
2.Określenie stanu wzorcowego, postulowanego dla kontrolowanej instytucji,
3.Ustalenie odchyleń od wzorca,
4. Wskazanie przypuszczalnych przestępstw lun innych czynów za które jest przewidziana odpowiedzialność.

Przygotowanie kontroli
NIK działa na podstawie rocznych i kwartalnych planów pracy, plan pracy zawiera tematy kontroli podejmowanych na zlecenie, zmiany w planach pracy wymagają uchwały kolegium. Są to kontrole planowe i okresowe. Dla kontroli ujętych w planach opracowuje się program
kontroli
W razie potrzeby NIK podejmuje kontrole doraźne, w przypadku:
- kontrola rozpoznawcza – wstępne badanie określonych zagadnień dla opracowania projektu programu kontroli
- kontrola sprawdzająca – badanie sposobu wykorzystania uwag i wniosków przez adresatów wystąpień pokontrolnych
- kontrola skargowa – rozpatrywanie skarg i wniosków

Decyzję o przeprowadzeniu kontroli doraźnej podejmuje dyrektor jednostki organizacyjnej, za zgodą prezesa lub upoważnionego wiceprezesa NIK

1

Wymiar sprawiedliwości

Sąd Najwyższy

Sądy administracyjne (NSA, WSA)

Sądy powszechne (apelacyjne, okręgowe, rejonowe)

Sądy Wojskowe (okręgowe i garnizonowe)

---