KONSTYTUCJE POLSKI
Konstytucja 3 Maja (Tytuł: "Ustawa Rządowa" - uchwalona w drodze sui generis zamachu stanu jak postulował Kołłątaj - tzw. "łagodna rewolucja")
Rozdział I "Religia panująca"
religią panującą pozostawała religia rzymskokatolicka
odejście od niej zagrożone było karą sądową tzw. kara apostazji
gwarantowało to specjalne prawa kościoła i prawne podkreślenie uprzywilejowanej sytuacji stanu duchownego
jednocześnie konstytucja głosiła swobodę innych wyznań
Rozdział II "Szlachta ziemianie" (posesjonaci)
rozwiązania konstytucji, w kwestii stanu szlacheckiego, wyznaczały kierunek rysujących się przeobrażeń społeczeństwa feudalnego we wczesnoburżuazyjne
pełnia wolności szlacheckich przysługiwała wyłącznie posesjonatom
ograniczenie uprawnień gołoty zgodnie z postanowieniami ustawy o sejmikach
zapewniała szlachcie prawa majątkowe i polityczne, przywileje osobiste, wolności obywatelskie, władze zwierzchnią nad chłopami
typowe dla agitacyjnej funkcji ustawy było stwierdzenie: "Szlachtę za najpierwszych obrońców wolności i niniejszej konstytucji uznajemy"
Rozdział III "Miasta i mieszczanie"
osłabiona została w istotny sposób feudalna bariera stanowa
rozszerzenie na posesjonatów miejskich szeregu przywilejów:
zasady neminem captivabimus
prawo obejmowania niektórych urzędów
prawo nabywania ziemi
prawo udziału w wyborach plenipotentów
Rozdział IV "Chłopi włościanie"
próba nawiązania zerwanej wskutek poddaństwa bezpośredniej więzi między chłopami a państwem
konstytucja zastrzegała, że zawarte między szlachtą a chłopami układy, dotyczące warunków ich bytowania i wzajemnych obowiązków (czynsz, wykup pańszczyzny, uwłaszczenie itp.), podlegać będą opiece władz państwowych
przybysze z zagranicy lub chłopi, którzy uprzednio opuścili ziemie polskie i wracają
będą mogli swobodnie wybrać sobie miejsce zamieszkania i sposób zarobkowania
mają też prawo ponownego wyjazdu za granicę
postanowienia artykułu IV przynosiły w rezultacie mniej niż reformy chłopskie Józefa II w Austrii z 1781r., a także decyzje podjęte wówczas w Prusach i Saksonii
Rozdział V "Rząd czyli oznaczenie władz publicznych"
Rozdział VI "Sejm czyli władza prawodawcza"
Rozdział VII "Król. Władza wykonawcza"
Rozdział VIII "Władza sądownicza"
zasada zwierzchnictwa narodu "Wszelka władza społeczności ludzkiej początek swój bierze z woli narodu". Naród (w nowym znaczeniu) nie był to już tradycyjny "naród szlachecki", tylko wszyscy mieszkańcy państwa, niezależnie od zakresu praw przysługujących poszczególnym stanom
konstytucja formułowała, wzorowaną na Monteskiuszu, koncepcje "rządu umiarkowanego" (naruszona na korzyść władzy prawodawczej) oraz trójpodziału władz "władza prawodawcza w stanach zgromadzonych, władza najwyższa wykonawcza w królu i Straży i władza sądownicza"
Władza ustawodawcza |
Władza wykonawcza |
Władza sądownicza |
Sejm struktura:
skład
uprawnienia
skład
uprawnienia
obrady:
ustawodawcze uprawnienia króla
istotne decyzje
|
"król w radzie", czyli Straży Praw uprawnienia:
ministrowie uprawnienia:
Straż Praw skład:
struktura i uprawnienia:
+ komisje porządkowe cywilno-wojskowe terenowe ogniwa administracyjne
istotne decyzje:
|
|
Rozdział XI "Regencja"
Rozdział X "Edukacja dzieci królewskich"
podporządkowanie tych zagadnień również nadzorowi sejmu
sejm ma kontrolować by w trakcie wychowania dzieci królewskich wpajano im "religią, miłość cnoty, ojczyzny, wolności i konstytucji krajowej"
Rozdział XI "Siła zbrojna narodowa"
wg konstytucji naród sam powinien troszczyć się o obronę integralności państwa i jego suwerenności, swobód politycznych i obywatelskich
wojsko "wyciągnięta siła obronna i porządna z ogólnej siły narodu", stanowi zabezpieczenie granic i spokoju powszechnego, służy ochronie konstytucji
Konstytucja Księstwa Warszawskiego 1807r., oktrojowana przez cesarza Napoleona, nazwa urzędowa: "Ustawa konstytucyjna Księstwa Warszawskiego". Składała się z 12 rozdziałów (tytułow) i 89 artykułów
Rozdział I nie posiadający tytułu
regulował kwestie wyznaniowe
oficjalną religią państwową jest religia rzymskokatolicka
wolność wyznania i swoboda publicznego wykonywania kultu dla wszystkich wyznań (oprócz poglądów ateistycznych)
księstwo miało być podzielone na 6 diecezji (jedno arcybiskupstwo i 5 biskupstw)
regulował niektóre kwestie z zakresu praw obywatelskich
zniesienie osobistego poddaństwa chłopów i związanych z nim ograniczeń prawnych
nadanie chłopom wolności osobistej (w znaczeniu burżuazyjnym), jako możliwości nie skrępowanego przez prawo dysponowania swoją osobą
formalne zrównanie wszystkich obywateli wobec prawa
Rozdział II "O rządzie"
dotyczył panującego i jego uprawnień
Rozdział III "O ministrach i Radzie Stanu"
określał skład i kompetencje tych organów
Rozdział IV "O sejmie głównym"
Rozdział V "O senacie"
Rozdział VI "O izbie poselskiej"
Rozdział VII "O sejmikach i zgromadzeniach gminnych"
omawiały skład, kompetencje i sposób powoływania tych ciał
Rozdział VIII "Podział kraju i administracja"
określał strukturę terytorialną, organizacje administracji terenowej i skład oraz kompetencje ogniw samorządowych
Rozdział IX "Porządek sądowy"
dotyczył ustawodawstwa i organizacji sądów
Rozdział X "O sile zbrojnej"
dotyczył organizacji wojska
Rozdział XI "Urządzenia ogólne"
Rozdział XII "Urządzenia przemijające"
zawierały postanowienia dotyczące m.in. języka urzędowego, odznaczeń, sposobu wydawania rozporządzeń wykonawczych, przejściowego systemu podatkowego
System Władzy
Monarcha |
Sejm (wyraźna przewaga szlachty) |
Rada Stanu (nowa instytucja) |
wprowadzono zasady:
uprawnienia króla:
|
struktura:
+ wybierani na sejmikach
+ wybierani na zgromadzeniach gminnych
+ wszyscy mianowani przez króla system wyborczy:
+ chłopi też mogli uczestniczyć w zgromadzeniach (w niewielkiej liczbie) jeżeli byli czynszownikami i posiadali własne zabudowania kompetencje (raczej skromne):
|
skład:
kompetencje z wyjątkiem czynności sądowych funkcje doradcze
|
Administracja
Rząd |
Dyrekcje i Izby |
Administracja terytorialna |
Samorząd terytorialny |
skład:
+ politykę zagraniczną oddano ministrowi spraw zagranicznych Saksonii + ogólne czynności rządowe koordynowała Rada Ministrów złożona z kierowników resortów rządowych i prezesa + kontrolę nad działalnością ministrów i rządu sprawowała Rada Stanu uprawnienia:
|
1. pod kierunkiem ministrów ustanowiono dyrekcje specjalne, Izbę a następnie DE i DGDiLN
+ reprezentowały te dwie grupy zawodowe
|
|
|
Skarbowość ustanowiono Kasę Wymiany (Dyrekcję Biletów Kasowych Księstwa Warszawskiego). Zajmowała się ona emisją wymienialnych teoretycznie na kruszec biletów bankowych
Wojsko
armia Księstwa :
6-cio letnia służba wojskowa
wszyscy obywatele Księstwa w wieku od 21 do 28 lat z nich drogą losowania wybierano kontyngent na dany rok
oprócz armii istniały liczne formacje polskie przy armii francuskiej
poza regularnymi siłami zbrojnymi powołano w latach 1809 i 1811 gwardię narodową
Sądownictwo
interpretacja Kodeksu Napoleona szła w tym kierunku, aby zasady nowego prawa łączyć z maksymalną ochroną posesjonatów wiejskich i miejskich
od kandydatów na urzędników i sędziów zaczęto wymagać kwalifikacji fachowych
wprowadzono zasadę dożywotniego mianowania sędziów przez króla
sędziów pokoju (od nich nie wymagano kwalifikacji) powoływano spośród kandydatów wysuniętych przez sejmiki (w praktyce spośród szlachty)
powołano odrębne sądy karne i cywilne:
w sprawach karnych sądziły:
sądy policji prostej wykroczenia (sądził jednoosobowo podsędek albo burmistrz lub wójt, tam gdzie podsędka nie powołano)
sądy policji poprawczej występki zagrożone karą do 2 lat więzienia
sądy sprawiedliwości kryminalnej zbrodnie i apelacje od wyroków sądów policji prostej i poprawczej
w sprawach cywilnych sądziły:
sądy pokoju (utworzone w powiatach i miastach) w postępowaniu pojednawczym i niespornym sądzili sędziowie pokoju, sprawy sporne majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu była niska - podsędkowie
trybunały cywilne I instancji w sprawach niemajątkowych i poważniejszych sprawach majątkowych
sąd apelacyjny jeden na całe Księstwo
Rada Stanu była sądem kasacyjnym od ostatecznych wyroków karnych i cywilnych
Kongres Wiedeński (1814r.) Wolne Miasto Kraków (1815r. - 1846r.)
obszar obejmowało miasto i część powiatu chrzanowskiego, łącznie ok. 1164 km z ludnością ok. 95 tysięcy
podział terytorialny:
składało się z 28 gmin (w tym Kraków 9 gmin 7 chrześcijańskich i 2 żydowskie)
na czele gminy stał wójt powoływało go zgromadzenie gminne, podlegał on władzy nadzorczej senatu
ustrój społeczny:
zasada wolności osobistej
zasada równości wobec prawa i sądu (przy podobnym ograniczeniu żydów jak w ustroju Księstwa Warszawskiego)
komisja włościańska (kwestia chłopska) działając w oparciu o rezydentów przeprowadziła oczynszowanie czyli zmianę pańszczyzny na czynsz pieniężny, uregulowała stan posiadania chłopów, zapewniła im własność budynków, inwentarza i zasiewów
podział władzy:
Rezydenci mocarstw zaborczych |
Zgromadzenie Reprezentantów |
Senat |
|
skład:
+ do głosu doszło mieszczaństwo i duchowieństwo, z czasem zmniejszono jego skład do 20 członków z przewodniczącym mianowanym przez senat uprawnienia:
system wyborczy:
obrady:
|
skład:
+ w praktyce został opanowany przez przedstawicieli miejscowej arystokracji uprawnienia:
|
sądownictwo liczne ograniczenia ze strony państw zaborczych, w szczególności:
zniesiono jawność postępowania przed sądami
przywrócono proces inkwizycyjny w sprawach karnych
Konstytucja Królestwa Polskiego 1815r., bardziej liberalna od konstytucji Księstwa warszawskiego w zapewnieniu praw i swobód społeczeństwa, rozszerzono kompetencje sejmu, nawiązano w większym stopniu do tradycji Rzeczypospolitej. Jednocześnie była mniej demokratyczna.
Zasada równości wobec prawa równość ta ma na stałe dotyczyć tylko wyznawców religii chrześcijańskiej (z wyłączeniem żydów)
Utrzymano zasadę wolności osobistej miała ona zapewnić chłopom przenoszenie się wraz ze swym majątkiem z miejsca na miejsce (jednak obowiązujące przepisy administracyjno policyjne poważnie tą zasadę ograniczyły poprzez oddanie z mocy prawa funkcji wójtów w ręce panów wsi - często odmawiali oni niezbędnych do przenoszenia świadectw paszportów)
Uprzywilejowano szlachtę utrzymano szlachectwo rodowe i nadawane przez króla (mogli je otrzymywać m.in. zasłużeni dla kraju wzbogaceni mieszczenie, kupcy, właściciele manufaktur, więksi rzemieślnicy, zasłużeni żołnierze itd.). Szlachta uprawniona była do piastowania ważnych urzędów
Szlachtę zagrodową zepchnięto do pozycji chłopów pozbawionych szlacheckiego przywileju
Unia polsko-rosyjska wyrażała się we wspólności monarchy wstępującego na tron polski według porządku następstwa cesarzy Wszechrosji, a także we wspólności polityki zagranicznej
Cesarz-król i Namiestnik |
Sejm |
Organizacja władz administracyjnych |
uprawnienia:
uprawnienia:
|
skład:
skład:
system wyborczy:
skład:
system wyborczy:
obrady:
+ zwołano go tylko 4 razy: w 1818, 1820, 1823 i 1830 roku konstytucyjne kompetencje sejmu: znacznie szersze niż w Księstwie Warszawskim, ale ograniczone w praktyce
+ w praktyce sejm zajmował się głównie zmianami w dziedzinie prawa cywilnego i karnego, nie miał nawet inicjatywy ustawodawczej |
+ skład:
|
Skarbowość Minister Skarbu Franciszek Ksawery Drucki-Lubecki podjął zadanie wydobycia Królestwa z kryzysu. Zmierzając do rozwoju ekonomicznego Królestwa w interesach szlachty ziemiańskiej i rodzącej się burżuazji, minister ten bezwzględnie zwiększał i ściągał podatki i inne opłaty. Ustanowiono też podatki pośrednie i rozwinięto monopole państwowe, np. solny, tabaczny i wódczany (także w miastach)
Sądownictwo
utrzymywały się w zasadzie dawne sądy
Rada Stanu przestała być sądem kasacyjnym
odwołania w sprawach cywilnych rozstrzygał Sąd Najwyższej Instancji
odwołania w sprawach karnych rozstrzygał sąd apelacyjny
ustanowiony został sąd sejmowy składał się z całego senatu
miał sądzić zbrodnie stanu
przed tym sądem miała się realizować odpowiedzialność konstytucyjna ministrów
Wojsko
Armia Królestwa przy zachowaniu polskich mundurów, przeorganizowano ją na sposób rosyjski
powszechna służba wojskowa trwała 10 lat, obciążała w szczególności masy ludowe (zamożniejsi mieli prawo wykupić się od służby dzięki instytucji zastępstwa)
wojsko otrzymało wielostronne, dobre wyszkolenie utworzono szkoły wojskowe
Powstanie Listopadowe 1830 - 1831 rok
wybuch insurekcję rozpoczęła grupa sprzysiężonych spośród oficerów i podchorążych w nocy z 29 na 30 listopada 1830 roku
organizacja władzy:
władzę naczelną pełniła chwilowo nadal Rada Administracyjna (dwukrotnie zmieniając swój skład)
4 grudnia Rada Administracyjna przekształciła się w Rząd Tymczasowy
5 grudnia rząd przy udziale prezesa Towarzystwa Patriotycznego, Joachima Lelewela, powierzył dyktaturę generałowi Józefowi Chłopickiemu
dyktator w powstaniu listopadowym nie uzyskiwał pełnego zwierzchnictwa nad władzami cywilnymi
miał sprawować naczelne dowództwo nad wojskiem (w prowadzeniu wojny miał współdziałać z sejmem)
rząd zwołał sejm, który oficjalnie wybrał dyktatora i ustanowił Radę Najwyższą Narodową
pełniła funkcje doradcze
sprawowała kontrolę poczynań dyktatora
21 grudnia ogłoszono powstanie narodowym
25 stycznia
uchwalono w sejmie detronizacje Mikołaja I
zniesiono te artykuły konstytucji z 1815r., które dotyczyły unii z Rosją
sejm zastrzegł dla siebie władzę najwyższą
ustanowiono wówczas po raz pierwszy oficjalnie jako barwy państwowe biało-czerwony
postanowiono rozszerzyć skład sejmu na delegatów szlachty polskiej z Litwy i Ukrainy
uznano państwo nadal za monarchię konstytucyjną
upadek:
w 1832r., w Królestwie, ogłoszony został statut organiczny inkorporował Królestwo do cesarstwa rosyjskiego jako jego prowincję
car przyrzekł zachowanie wolności wyznaniowych i swobody przenoszenia się, nietykalności osobistej i prawa własności
przepisy te nie weszły w życie
w 1833r. wprowadzono stan wyjątkowy, który zmieniono w dobie powstania styczniowego na stan wojenny
obok nowych organów cywilnych działał aparat władz wojskowo-policyjnych aparat ten w praktyce wysunął się na plan pierwszy
administracja cywilna została podporządkowana naczelnikom wojennym
sądy sprawowały trybunały wojskowe
odbył się przymusowy pobór do wojska rosyjskiego
Rada Administracyjna została utrzymana jako organ wykonawczy decyzji namiestnika
nastąpiła redukcja komisji rządowych do 3
zlikwidowano Radę Stanu, Sąd Najwyższej Instancji (na ich miejsce wprowadzono 2 departamenty Rządzącego Senatu) oraz poszczególne województwa, wprowadzając na ich miejsce gubernie
wprowadzono rosyjski system monetarny i rosyjski kodeks karny
Powstanie Styczniowe 1863 - 1864 rok
wybuch:
od połowy 1862r. na czele organizacji "czerwonych" stanął tajny Centralny Komitet Narodowy
22 stycznia 1863r. Komitet Centralny ogłosił się Tymczasowym Rządem Narodowym i powołał ogół obywateli Królestwa i innych ziem pod broń
dopiero w marcu 1863r. do powstania przyłączyła się organizacja "białych"
organizacja władzy:
pod koniec 1863r. Romuald Traugutt odszedł z białych i ogłosił się dyktatorem
powołał on osobną gałąź administracji "państwa podziemnego" do spraw chłopskich
komisarze pełnomocni mieli zadbać o bezwzględną realizację dekretów uwłaszczeniowych w kraju
delegaci w powiatach mieli rozbudować sądownictwo doraźne z prawem wymiaru kary (nawet kara śmierci) w razie zmuszania chłopów do pańszczyzny
Tymczasowy Rząd Narodowy zmienił nazwę na Rząd Narodowy
ustanowiono trybunały rewolucyjne stosowano w nich surowe prawo karne dotyczące przestępstw politycznych
Mała Konstytucja 1919r., tytuł: "Uchwała Sejmu Ustawodawczego z dnia 20 lutego 1919 roku w sprawie powierzenia Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa"
system rządów Mała konstytucja wprowadziła system rządów komitetowych, sprowadzał on inne naczelne organy do roli swego rodzaju komitetu wykonawczego parlamentu, komitetu pozbawionego własnych, niezależnych od sejmu uprawnień
Sejm |
Naczelnik Państwa J. Piłsudski |
Rząd |
Sejm Ustawodawczy uchwała głosi, że jest on władzą suwerenną i ustawodawczą Uprawnienia:
|
Józef Piłsudski z treści uchwały wynika wyraźnie, iż regulowała ona uprawnienia tylko tego konkretnego naczelnika państwa, w razie zaprzestania pełnienia przez niego tego urzędu Mała Konstytucja przestawała obowiązywać uprawnienia:
|
ministrowie odpowiedzialni parlamentarnie przed sejmem |
Konstytucja marcowa 1921r.
władza zwierzchnia narodu
"Państwo Polskie jest Rzeczą Pospolitą" (republika), a "władza zwierzchnia w RP należy do narodu"
naród jako zbiorowość polityczna wszystkich obywateli państwa, bez względu na ich przynależność etniczną
naród nie sprawuje władzy sam lecz za pośrednictwem specjalnych wybieralnych organów (zasada demokracji reprezentacyjnej) :
w zakresie władzy ustawodawczej Sejmu i Senatu
w zakresie władzy wykonawczej Prezydenta i odpowiedzialnych ministrów, czyli rządu
w zakresie wymiaru sprawiedliwości niezawisłych sądów
pojęcie ustawodawstwa państwowego stanowienie wszelkich praw publicznych i prywatnych oraz określenie sposobu ich wykonania
kwestie dotyczące m.in. finansowych obciążeń państwa, zmian w jego majątku, zaciągania pożyczek, nakładania podatków, ustalania systemu monetarnego, ustalania budżetu czy poboru rekruta mogą być rozstrzygane wyłącznie w drodze ustawy
rozporządzenia władz, z których wynikają prawa i obowiązki obywateli, mają moc obowiązującą tylko wówczas, gdy zostały wydane na postawie ustawy i z jej upoważnienia (stanowiło to jedną z gwarancji ochrony praw obywateli przed nadużywaniem przez administrację państwową swych uprawnień)
kontrola nad działalnością finansową rządu NIK organ niezawisły, oparty na zasadzie kolegialności i niezawisłości sędziowskiej członków jej kolegium
prezes NIK zajmuje stanowisko równorzędne ministrowi. Nie wchodzi w skład RM, której działanie NIK miał kontrolować. Jest odpowiedzialny przed Sejmem (Sejm mógł usunąć członka Kolegium NIK większością 3/5 głosów)
WŁADZA USTAWODAWCZA |
Sejm |
Senat |
|
|
Skład:
prawo wyborcze:
(z wyjątkiem wojskowych w służbie czynnej)
(w tym wojskowi w służbie czynnej, nie mogli natomiast zostać wybrani urzędnicy w tych okręgach, w których pełnili swe funkcje mogłoby to naruszać swobodę wyboru)
uprawnienia:
|
Skład:
prawo wyborcze:
uprawnienia:
|
|
WŁADZA WYKONAWCZA |
WYMIAR SPRAWIDLIWOŚCI |
||
Prezydent Wybór:
uprawnienia:
|
Rząd Rada Ministrów z premierem na czele Uprawnienia:
|
|
Przewrót Majowy 1926r.
okoliczności i skutki:
12 maj 1926r. wystąpienie marszałka Piłsudskiego przeciwko władzom państwa
prezydent Wojciechowski i rząd Witosa podaje się do dymisji
Rataj obejmuje funkcję przejściowej głowy państwa
przestaje istnieć system rządów parlamentarno-gabinetowych
Piłsudski podejmuje decyzje o składzie rządu powołuje na stanowisko szefa rządu Bartla
31maj 1926r. Piłsudski zostaje wybrany przez Zgromadzenie Narodowe prezydentem, ale odmawi i przedstawia kandydaturę Mościckiego
Bartel składa w sejmie projekt zmiany konstytucji dotyczący rozszerzenia uprawnień prezydenta (wyraźnie antyparlamentarna postawa):
prawo weta w stosunku do ustaw parlamentu
prawo samodzilnego rozwiązywania izb
prawo wydawnia rozporządzeń z mocą ustawy
ugrupowania odsunięte od władzy popierają nowe decyzje rządowe, w nadzieji na legalny powrót do władzy
Nowela sierpniowa 1926r., rozszerzyła kompetencje prezydenta RP i rządu kosztem parlamentu, którego rola była stopniowo pomniejszana
2 sierpień 1926r. zostaje uchwalona ustawa zmieniająca i uzupełniająca Konstytucję Marcową
składała się z 8 artykułów
sprawy budżetowe zakończenie prac nad budżetem musi nastąpić najpóźniej 5 miesięcy przed końcem danego roku budżetowego, wyznaczony został ścisły harmonogram prac budżetowych obu izb
rozwiązywanie izb sejm utracił prawo przedterminowego rozwiązywania się własną uchwałą, z kolei prezydent uzyskał prawo rozwiązywania sejmu i senatu na wniosek Rady Ministrów (wyraźne wzmocnienie władzy wykonawczej)
dalsze rozszerzenie uprawnień prezydenta prezydent został uprawniony do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy pomiędzy kadencjami izb, z pewnymi wyjątkami (w tym bez możliwości zmiany konstytucji)
Nowela sierpniowa wprowadziła też drugi typ rozporządzeń z mocą ustawy parlament specjalną ustawą mógł upoważnić prezydenta do wydawania takich rozporządzeń w czasie określonym w ustawie (za wyjątkiem zmiany konstytucji)
uzupełnienia dotyczące wotum nieufności wniosek o wotum nieufności dla rządu nie może być poddany pod głosowanie podczas posiedzenia, na którym został on zgłoszony
Konstytucja kwietniowa 1935r.
za źródło i nosiciela władzy państwowej konstytucja Prezydenta RP "na czele władzy państwowej stoi Prezydent RP"
Konstytucja odrzucała tym samym zasadę zwierzchnictwa narodu i podziału władz (konstytucja wylicza organy państwa, ale uznaje je za pozostające pod zwierzchnictwem Prezydenta)
istniała tzw. ogólna klauzula kompetencyjna każdy z organów państwa posiadał zakres kompetencji ściśle określony w konstytucji, przy czym sprawy nie zastrzeżone innym organom należały do uprawnień rządu
Konstytucja zawierała także klauzulę ogólną stwierdzającą, że funkcje rządzenia państwem nie należą do Sejmu
Sejm |
Senat |
Prezydent |
Rada Ministrów |
skład:
prawo wyborcze:
uprawnienia Sejmu i Senatu:
|
skład:
prawo wyborcze:
uprawnienia:
|
wybór:
kadencja:
uprawnienia:
odpowiedzialność
|
powołanie:
skład:
kompetencje:
odpowiedzialność:
|
Mała Konstytucja 1947r., koncepcję wzajemnych relacji między sejmem a prezydentem i rządem oparta została na modelu rządów parlamentarno-gabinetowych, zawartym w Konstytucji Marcowej
Władza ustawodawcza |
Władza wykonawcza Prezydent, Rada Państwa i Rada Ministrów |
Władza sądownicza |
Sejm Ustawodawczy uprawnienia:
obrady:
|
uprawnienia:
uprawnienia:
uprawnienia:
+ w 1950r. powołano Prezydium Rządu kierowało pracami rządu i zastępowało go w pilnych sprawach |
organami państwa w zakresie wymiaru sprawiedliwości są niezawisłe sądy |
Konstytucja PRL 1952r.
Naczelne organy władzy państwowej |
Naczelne organy administracji państwowej |
Terenowe organy władzy i administracji państwowej |
skład i organizacja wewnętrzna:
system wyborczy:
kompetencje:
+ w praktyce funkcja kontrolna była bardzo ograniczona
obrady:
organy wewnętrzne:
skład:
kompetencje:
|
Rada Ministrów zajmowała najwyższe miejsce w hierarchii naczelnych organów administracji państwowej skład:
uprawnienia:
|
terenowymi organami jednolitej władzy państwowej były pochodzące z wyboru (wybory powszechne, bezpośrednie, równe, tajne) rady narodowe w:
uprawnienia:
tryb działania:
|
Nowelizacja z roku 1989
przywrócony zostaje Senat i urząd Prezydenta RP
zlikwidowana zostaje Rada Państwa
przywrócona zostaje nazwa Rzeczpospolita Polska oraz korona w godle państwa
Polska staje się demokratycznym państwem prawa
powrót do idei zwierzchniej władzy narodu i trójpodziału władz
ZMIANA KONSTYTUCJI
Konstytucja 3 Maja w celu zapewnienia stabilnego porządku prawnego dążono do uniemożliwienia częstych zmian ustawy zasadniczej, w związku z tym przewidziano wyłącznie uprawnienie nadzwyczajnego sejmu konstytucyjnego do rewizji Ustawy Rządowej po upływie 25 lat (w 1816 r.)
Konstytucja Księstwa Warszawskiego w konstytucji nie uregulowano trybu jej zmiany i rewizji. Rolę króla ograniczono do "dopełniania" ustawy zasadniczej na tej podstawie wydawano akty wykonawcze do postanowień konstytucji
Konstytucja Królestwa Polskiego w konstytucji nie przewidziano trybu jej nowelizowania i uzupełniania. Uprawnionym do jej zmiany był wyłącznie Aleksander I. Mógł on nawet nadaną przez siebie konstytucję uchylić
Konstytucja Marcowa konstytucja należała do tzw. sztywnych
zmiana "zwykła" konstytucji mogła zostać uchwalona większością 2/3 głosów każdej izby, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby ich członków. Wniosek o zmianę konstytucji musiał być podpisany przez co najmniej 1/4 ustawowej liczby posłów i zapowiedziany na co najmniej 15 dni
oprócz tego konstytucja przewidywała konieczność okresowej weryfikacji zasad ustrojowych co 25 lat konstytucja ma być poddana rewizji zwyczajną większością głosów obu izb połączonych w Zgromadzenie Narodowe
istniała jeszcze trzecia wyjątkowa i jednorazowa możliwość przeprowadzenia rewizji konstytucji mógł ją przeprowadzić drugi sejm własną uchwałą podjętą większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (oznaczało to, że Sejm sam bez Senatu może dokonać rewizji konstytucji i np. zlikwidować tą drogą Senat)
Konstytucja Kwietniowa konstytucja ustanawiała zróżnicowane formy inicjatywy ustrojodawczej :
uchwalenie projektu zmiany konstytucji przedstawionego przez Prezydenta wymagało jedynie zwykłej większości głosów
jednocześnie Prezydent otrzymał prawo weta w stosunku do poselskiego projektu zmiany konstytucji, którego ponowne rozpatrzenie mogło nastąpić dopiero w następnej kadencji parlamentu (wbrew woli Prezydenta nie może dojść do zmiany Konstytucji)
Mała Konstytucja z 47 r. zmiana konstytucji mogła nastąpić uchwałą 2/3 głosów ustawowej liczby posłów
Konstytucja PRL do zmiany konstytucji uprawniony był Sejm PRL. Formalnie Konstytucja PRL była sztywną, w praktyce jednak jedynym utrudnieniem przy jej zmianie było uzyskanie kwalifikowanej większości podczas głosowania
zmiana mogła nastąpić wyłącznie w trybie ustawy uchwalonej przez Sejm kwalifikowaną większością głosów w obecności co najmniej 230 posłów
dopuszczalne było także uchwalenie nowej Konstytucji w postaci odrębnego aktu prawnego
ŹRÓDŁA PRAWA
Akty prawa powszechnie obowiązujące wiążące wszystkich, zarówno podmioty państwowe jak również obywateli i wszystkie znajdujące się pod jurysdykcją RP osoby i podmioty prawne
Konstytucja RP akt uznany a źródło ustalania podstawowych zasad mających wyznaczać reguły systemu stanowienia prawa - stoi ona na czele całego systemu prawnego ("Konstytucja jest najwyższym prawem RP")
Konstytucja jest ustawą szczególną - zasadniczą :
jest zbiorem praw kardynalnych stanowiących fundament politycznego i społecznego ładu, a zarazem wyznaczających pole działania władzy oraz gwarantujących prawa i wolności jednostki
zawiera podstawowe zasady dotyczące treści (aksjologii) prawa, określa jego formy (hierarchie aktów prawnych) i tryb stanowienia (kompetencje określonych organów do wydawania aktów prawnych określonego rodzaju)
zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii aktów normatywnych jest aktem nadrzędnym :
normuje podstawowe zasady ustroju i porządku prawnego państwa
ma być stosowana bezpośrednio i nadaje się jej najwyższą moc prawną jej normy, jako wyraz woli suwerena (ustrojodawcy), nie mogą być zmieniane przez inne akty prawne
nadrzędność negatywna organy tworzące prawo nie mogą ustanawiać norm sprzecznych z regulacją konstytucyjną
nadrzędność pozytywna organy tworzące prawo powinny w swojej działalności prawotwórczej konkretyzować i rozwijać (realizować) postanowienia Konstytucji
Ustawa "akt normatywny, ustanawiający normy generalne i abstrakcyjne, o nieograniczonym zakresie przedmiotowym i najwyższej, po Konstytucji, mocy prawnej, uchwalany przez parlament w szczególnym trybie"
ustawa jest aktem najściślej związanym z funkcją tworzenia prawa, właściwym do stanowienia norm o charakterze generalnym (kierowanym do pewnej klasy adresatów, wyróżnionych z uwagi na ich wspólną cechę) i abstrakcyjnym (ustanawiającym pewne wzorce zachowań)
z punktu widzenia przedmiotu regulacji ustawa jest aktem nieograniczonym konstytucja nie ustanawia granic ani dla "szerokości" ustawodawstwa ani dla jego "głębokości" (szczegółowości). W formie ustawy mogą (i powinny być) regulowane wszelkie dziedziny stosunków społecznych
ustawa jest oczywiście podporządkowana Konstytucji w związku z tym nieograniczony zakres materialny ustawy nie oznacza pełnej dowolności ustawodawcy przy stanowieniu ustaw i określaniu ich materialnej treści
ustawa jest aktem prawnym o najwyższej mocy prawnej, po Konstytucji RP normy ustawowe mogą być zmieniane, uchylane lub zawieszane tylko przez inną normę ustawową, same natomiast mogą zmieniać, uchylać lub zawieszać każdą inną normę
ustawa jest aktem prawnym uchwalonym przez Sejm z udziałem Senatu w specjalnej procedurze (tzw. trybie ustawodawczym)
Ratyfikowane umowy międzynarodowe po ich ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw RP stanowią część krajowego porządku prawnego i są bezpośrednio stosowane, chyba że ich stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy
"zwykłe" ratyfikowane umowy międzynarodowe ich ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie lub uchwalonej w drodze referendum ogólnokrajowego (o zamiarze przedłożenia Prezydentowi RP do ratyfikacji takiej umowy międzynarodowej Prezes RM zawiadamia Sejm)
ratyfikowane umowy międzynarodowe za uprzednią zgodą wymagają zgody wyrażonej w ustawie lub w drodze referendum
o trybie wyrażenia tej zgody decyduje Sejm w uchwale podjętej bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów
ustawę wyrażającą zgodę uchwala Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów i Senat taką samą większością i przy takim samym quorum
takie umowy międzynarodowe ogłaszane są w Dzienniku Ustaw w trybie wymaganym dla ustaw
zgody na ratyfikacje wymagają umowy międzynarodowe dotyczące :
pokoju, sojuszy, układów politycznych lub wojskowych
wolności, praw lub obowiązków obywatelskich
członkostwa RP w organizacji międzynarodowej
znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym
spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy
w konstytucyjnej hierarchii aktów normatywnych umowy są usytuowane poniżej Konstytucji, z którą winny być zgodne, skuteczność umów względem pozostałych aktów uzależniona jest od trybu jej ratyfikacji :
umowy ratyfikowane za uprzednią zgodą parlamentu wyrażoną w ustawie mają moc prawną ustawy, ale w wypadku niemożności pogodzenia ustawy z umową, umowa ta ma pierwszeństwo przed ustawą
umowy ratyfikowane bez upoważnienia ustawy w przypadku kolizji norm ustępują ustawie, ale mają pierwszeństwo przed innymi aktami prawnymi
Konstytucja wprowadza gotowość bezpośredniego stosowania w RP prawa stanowionego przez organizacje międzynarodowe (tzw. wtórne prawo wspólnotowe) jeżeli wynika to z umowy konstytuującej tę organizację Prawo to ma pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami
Rozporządzenie akt ściśle związany z ustawą, wydawany przez organy wskazane w konstytucji, na podstawie szczegółowego upoważnienia wyrażonego w ustawie i w celu jej wykonania (upoważnienie powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści tego aktu)
wg Konstytucji prawo do wydawania rozporządzeń posiada :
Prezydent RP
RM
Prezes RM
Ministrowie kierujący działem administracji rządowej
Przewodniczący określonych w ustawie komitetów powołani w skład RM
KRRiT
konstytucyjne cechy rozporządzenia wskazują na to, że jest ono aktem wykonawczym do ustawy rozporządzenie może wyjątkowo i z woli ustawy wkraczać w materie ustawy i regulować te sprawy, które niezbędne są dla realizacji ustawy, a nie zostały w niej wyczerpująco uregulowane
zakaz subdelegacji organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać swych kompetencji innemu organowi
organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może również zaniechać wydania tzw. rozporządzenia obligatoryjnego
specyficzny, wyjątkowy charakter mają rozporządzenia z mocą ustawy, wydawane przez Prezydenta RP na wniosek RM w czasie stanu wojennego i to jedynie wówczas, gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie. Rozporządzenia te podlegają zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu. Ich przedmiotowy zakres jest ograniczony nie mogą zmieniać : Konstytucji, ordynacji wyborczej do Sejmu, Senatu i organów samorządu terytorialnego, ustawy o wyborze Prezydenta i ustawy o stanach nadzwyczajnych. Mogą z kolei dotyczyć : zasad działania organów władzy publicznej oraz zakresu ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w czasie stanu wojennego, a także określać podstawy, zakres i tryb wyrównywania strat majątkowych wynikających z wprowadzonych ograniczeń
Akty prawa miejscowego są źródłem prawa powszechnie obowiązującego, ale o ograniczonym terytorialnie zasięgu - obowiązują wyłącznie na obszarze działania organów, które je ustanowiły
zakres swobody lokalnego prawodawcy jest szerszy niż przy rozporządzeniu konstytucja wymaga jedynie by były to akty stanowione „na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie”. Konstytucja nie wskazuje też konkretnego podmiotu upoważnionego do ich stanowienia ani formy prawnej tych aktów (stwierdza jedynie, że stanowienie prawa miejscowego należy do „organów samorządu terytorialnego oraz do terenowych organów administracji rządowej”)
+ ! warunkiem wejścia w życie wszelkich aktów prawa powszechnie obowiązujących jest ich ogłoszenie w odpowiednim Dzienniku Urzędowym (wszystkie oprócz aktów prawa miejscowego - w Dzienniku Ustaw)
Akty prawa o charakterze wewnętrznym do tych aktów Konstytucja zalicza tylko uchwały RM oraz zarządzenia Prezesa RM i ministrów, ale uznaje się, że system aktów prawa wewnętrznego ma charakter systemu otwartego (w przeciwieństwie do systemu aktów będących źródłem powszechnie obowiązującego prawa) uznano, że Konstytucja ustanawia tylko trzon tego systemu wymieniając te rodzaje aktów, ale nie istnieje konstytucyjny zakaz, by przepisy ustawowe upoważniały także inne podmioty do stanowienia tych aktów i to również w innych formach
akty prawa wewnętrznego może więc wydawać każdy organ władzy publicznej , o ile istnieją jednostki organizacyjnie mu podporządkowane i o ile kompetencja do wydawania takich aktów jest przewidziana w ustawie
każdy akt prawa wewnętrznego musi odpowiadać konstytucyjnemu modelowi czyli następującym wymaganiom :
może być adresowany wyłącznie do jednostek organizacyjnie podległych organowi wydającemu
może obowiązywać tylko te jednostki, a nie może działać na zewnątrz, w szczególności nie może być podstawą decyzji wobec obywateli, osób prawnych lub innych podmiotów
może być wydany wyłącznie na podstawie ustawy, która musi określać ogólną kompetencje danego organu do wydawania aktów prawa wewnętrznie obowiązujących (jedynym wyjątkiem są uchwały RM, które mogą być stanowione w ramach konstytucyjnych kompetencji RM)
musi być zgodny z powszechnie obowiązującym prawem