GENEZA

ŚWIAT

1857 r. - prof. Wojciech Jastrzębowski (uznaje się go za ojca ergonomii) po raz pierwszy użył słowa ergonomia w artykule pt. „Rys ergonomii, czyli nauki opartej na prawach zaczerpniętych z nauki przyrody”.

1949 r. - powstanie Ergonomicznego Towarzystwa Naukowego w Anglii.

1959 r. - powstanie Międzynarodowego Stowarzyszenia Ergonomicznego (IEA).

1961 r. - pierwszy Kongres IEA w Sztokholmie.

POLSKA

1964 r. - powstała Sekcja Ergonomii przy Naczelnej Organizacji Technicznej.

1967 r. - Polski Komitet Ergonomii i Ochrony Pracy NOT.

1972 r. - Komisja Ergonomiczna przy oddziale PAN w Krakowie.

1973 r. - Komitet Ergonomii przy Prezydium PAN.

1977 r. - powstanie Polskiego Towarzystwa Ergonomicznego z siedzibą w Warszawie.

1991 r. - Ergonomia oficjalnie zyskała status nauki w Polsce.

2003 r. - Rada Ochrony Pracy wystąpiła z wnioskiem do Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu o:

wprowadzenie Ergonomii jako kierunku studiów,

wprowadzenie przedmiotu Ergonomia i bezpieczeństwo pracy do programów nauczania na uczelniach.

Ergonomia jest w Polsce nauką młodą. Ergonomistami są np.: lekarze medycyny przemysłowej, fizjolodzy, biolodzy, psycholodzy, itp...

Słowo ERGONOMIA pochodzi z języka greckiego, od słów: ergon - praca i nomos - prawo, zasada.

Różne definicje ergonomii:

A) definicja stworzona przez studentów

Ergonomia to dyscyplina zajmująca się zasadami i metodami dostosowania warunków pracy do człowieka, czyli takiego dostosowania otoczenia pracownika, aby ta praca była czymś łatwym i przyjemnym, a nie złem koniecznym.

B) definicja wg Filipowskiego

Ergonomia to syntetyczna nauka stosowana o przystosowaniu pracy i jej materialnych warunków do człowieka, do jego warunków psychofizycznych i społecznych dla zapewnienia pracy możliwie sprawnej, nie zagrażającej zdrowiu, wykonywanej najniższym kosztem biologicznym.

nauka stosowana = nauka praktyczna,

czynniki materialne stanowiska pracy: otoczenie w sensie fizycznym i chemicznym, np.: oświetlenie, hałas, wilgotność powietrza, temperatura, zanieczyszczenia fizyczne i chemiczne, substancje toksyczne,

psychofizyczne i społeczne warunki - każdy człowiek ma psychikę, ciało, jest istotą społeczną; bardzo istotne stosunki międzyludzkie (bardziej jednak interesuje to zagadnienie psychologię pracy i socjologię, lecz również pod pewnym kątem - ergonomię),

koszt energetyczny - namacalna ilość energii wydatkowanej podczas pracy,

koszt biologiczny - również zawiera koszt energetyczny, jednak jest pojęciem znacznie szerszym; obejmuje także funkcjonowanie naszych poszczególnych układów i narządów; różne działanie narządów w trakcie pracy i w trakcie spoczynku.

C) definicja wg statutu IEA przyjętego w 1976 r.

Ergonomia lub czynnik ludzki określa stosunki powstające pomiędzy człowiekiem a jego zajęciem, sprzętem i środowiskiem w najszerszym tego słowa znaczeniu włączając w to sytuację związaną z pracą, zabawą, rekreacją i podróżą.

nie tylko relacje człowiek - praca; dochodzi do tego każda inna relacja człowieka z jego otoczeniem również związanym z pracą, jednak zatacza coraz szersze kręgi, obejmując zajęcia „pozapracowe”,

poprawa warunków pracy i codziennego funkcjonowania, dostosowywanie sprzętów (maszyn), aby były przyjazne dla człowieka, bardziej komfortowe, wygodniejsze,

znaczne rozszerzenie pola działalności ergonomii.

D) definicja wg Polskiego Towarzystwa Ergonomicznego

Ergonomia zmierza do dostosowywania narzędzi, maszyn, urządzeń, technologii i materialnego środowiska pracy i życia oraz przedmiotów powszechnego użytku do wymogów fizycznych i psychicznych człowieka.

przedmioty powszechnego użytku - np. sprzęt AGD - większa funkcjonalność,

zgodne ze zdrowym rozsądkiem = ergonomiczne.

Ergonomia narodziła się z praktycznych potrzeb

Rys. Źródła konfliktów w pracy.

Ergonomię interesują głównie maszyny i środowisko materialne. Grupy oraz innych pracowników pozostawia psychologom pracy i socjologom, co nie znaczy, że ergonomia nie dostrzega tych problemów. Złe stosunki międzyludzkie mogą być przyczyną dużo mniejszej wydajności pracy, aniżeli czasami niedoskonałości środowiska materialnego.

Człowiek posiada bardzo duże zdolności adaptacyjne, jednak gdzieś znajduje się granica, kres wytrzymałości. Ograniczenie zdolności przystosowawczych ujawniło się szczególnie podczas II wojny światowej, kiedy to odnotowaliśmy jeden z bardziej intensywnych rozwojów w kwestiach technologicznych.

Przedmiotem zainteresowania ergonomii jest układ „człowiek - maszyna” oraz warunki jego funkcjonowania. Niekiedy spotykamy się z porównaniem układu „człowiek - praca”.

Maszyną w tym przypadku jest każdy drugi element układu, przy pomocy którego wykonujemy pracę (może to być łopata, tokarka, komputer, samochód, itd.).

PROCES PRACY

W każdym procesie pracy wyróżniamy 3 podstawowe etapy:

percepcja

przetwarzanie

sterowanie.

PERCEPCJA

Jest to proces informacyjny (uzyskiwanie informacji). Poprzez bezpośrednią obserwację procesu produkcyjnego lub poprzez śledzenie aparatów pomiarowych informujących o przebiegu procesu.

Percepcja dokonuje się za pomocą receptorów i przekazaniu informacji do układu nerwowego.

Ta faza podlega głównie badaniom psychologii oraz fizjologii. Z alternatywnego punktu widzenia jest to informacja przebiegająca od wyjścia maszyny do wejścia na receptorze.

od najszerszego pojęcia: analizator - narządy zmysłów - receptor

Odbiór informacji zależy od maszyny (na przykładzie tokarki... bezpośrednia obserwacja procesu produkcyjnego lub śledzenie aparatów pomiarowo-kontrolnych).

PRZETWARZANIE

Inaczej transformacja - przetwarzanie informacji w ośrodkowym (centralnym) układzie nerwowym i doprowadzenie do podjęcia decyzji.

Na ten proces wpływają elementy z zewnątrz, jak i stan wewnętrzny człowieka (wcześniej utrwalone informacje, umiejętność sprawnego kojarzenia, wykorzystanie wcześniejszych spostrzeżeń, stresy, strach).

Człowiek: wiedza, pamięć, uzdolnienia, inteligencja, wprawa, dyscyplina, motywacja, kondycja.

Organizacja produkcji: nadzór, zasilanie, energia, konserwacja, remont.

Otoczenie: materialne środowisko pracy, społeczne środowisko pracy, stanowisko pracy.

STEROWANIE

Przekazanie podjętej decyzji efektorom oraz wykonanie tej decyzji. Działanie na maszynie w celu wywołania pożądanych zmian w procesie pracy.

„Wyjściem” - efektory, „wejściem” - urządzenia sterujące maszyny.

Receptory odbierają informację, natomiast efektory wykonują pracę, podjęte decyzje (najczęściej są nimi ręce).

Stanowisko pracy

1 2 3 4 5 A B D C 6 7

Rys. Układ „człowiek - maszyna”.

PRACA - świadome wykonywanie przez ustrój ludzki dowolnych czynności wymagających wydatkowania sił; wydatkowania i użycia energii więcej niż jest to niezbędne dla spoczynkowej przemiany materii ustroju.

Pracę, ze względu na wydatkowanie energii, można podzielić na dynamiczną oraz fizyczną.

PRACA DYNAMICZNA odbywa się przy udziale skurczów izotonicznych; mięsień kurcząc się i rozkurczając, umożliwia przepływ krwi oraz przemieszczanie ciała lub jego części względem siebie.

Podczas pracy dynamicznej, na przemian skurcze i rozkurcze umożliwiają przepływ krwi, dostarczając tlen.

PRACA STATYCZNA odbywa się przy udziale skurczu izometrycznego, mięśnia, który nie zmienia swojej długości, zwiększa tylko stopniowo swoje napięcie (np. trzymanie ciężaru na wyciągniętej ręce).

Na tyle, na ile jest to możliwe przy organizacji pracy należy unikać obciążenia statycznego.

SPOCZYNEK PRACA DYNAMICZNA PRACA STATYCZNA

zapotrzebowanie

krwi

ukrwienie

DOBOWY I CZYNNOŚCIOWY WYDATEK ENERGETYCZNY

	Elementy całkowitego dobowego wydatku energetycznego	kcal/dobę
1	PPM - Podstawowa Przemiana Materii	kobiety - 1400; mężczyźni - 1700
2	Dynamiczne działanie pożywienia	170
3	CPM - Czynnościowa Przemiana Materii	500-600
4	RWE - Roboczy Wydatek Energetyczny	zależy od rodzaju wykonywanej pracy

ad.1

PPM = 1 kcal x 1 kg wagi x 24 godz.

1 kcal = 4,183 kJ

1 kcal = 100 cal

ad.2

Zużycie energii przy dostarczaniu pożywienia (zwiększenia PPM) może być większe nawet o 50%.

mężczyźni: 2000 kcal / 8 h

kobiety: 1300 kcal / 8 h

RODZAJE PRACY	WYDATEK ENERGETYCZNY
lekka	0-500
umiarkowana	500-1000
średnia	1000-1500
ciężka	1500-2000
bardzo ciężka	2000-2500

ad.4

Jaką wartość praktyczną dla ergonomii mają pomiary wydatku energetycznego?

umożliwiają ścisłe, ilościowe określenie z najważniejszych parametrów biologicznych związanych z pracą fizyczną.mogą one w stosunku do ciężko fizycznie pracujących ludzi stosować obiektywną podstawę porównywania pracy i ustalania wynagrodzenia w zależności od wysiłku.

dziedziny, w których stosuje się mechanizację pracy, mogą być przydatne w ocenie efektywności postępu technicznego.

w pewnych okolicznościach pozwalają na ocenę ryzyka zatrucia szkodliwymi substancjami, zawartymi w powietrzu. Im większy jest bowiem wydatek energetyczny, tym większe staje sięt zapotrzebowanie na tlen i tym większa następuje wentylacja płuc. Im intensywniejsza jest wentylacja, tym więcej substancji wziewnych wnika do organizmu.

W okresach braku żywności (wojny, klęski żywiołowe) mogą one ułatwić racjonalny rozdział żywności między różne grupy zawodowe, stosownie do ich wydatków energetycznych.

stopień ciężkości pracy	częstość tętna	wentylacja płuc
bardzo lekka	‹ 80	‹ 10
lekka	80-100	10-20
umiarkowana	100-120	20-35
ciężka	120-140	35-50
bardzo ciężka	140-160	50-65
niezmiernie ciężka	160-180	65-85
wyczerpująca	› 180	› 85

METODY WYZNACZANIA WYDATKU ENERGETYCZNEGO

kalorymetria pośrednia (gazometryczna) - najdokładniejsza; wydatek energetyczny oblicza się na podstawie ilości zużytego tlenu, wiedząc że przy spalaniu 1 l tlenu powstaje 5 kcal.

metoda pomiarów częstotliwości skurczów serca - telemetryczna - przeprowadzana za pomocą liczników tętna - kardiotachometrów. Częstość skurczów serca wzrasta proporcjonalnie do obciążenia pracą.

metoda chronometrażowo-tabelaryczna Spitzera - Hettingera - wymaga kilkudniowych obserwacji elementarnych czynności dnia roboczego.

uproszczona metoda Lehmanna - jest to uproszczona metoda chronometrażowo-tabelaryczna; metoda bezpośrednia, operuje tabelami, które obejmują 25 rodzajów czynności, dla których ustalono wielkość zużycia energii w zależności od warunków ich wykonywania (postawa ciała, ciężar narzędzi, powierzchnia na której odbywa się praca).

Praca statyczna - oparta na napięciu mięśniowym i na bezruchu.

Jedną z metod szacunkowych służących do mierzenia obciążenia statycznego jest Tabela Kirschnera (ocena stopnia obciążenia statycznego wg Kirschnera).

Bierzemy pod uwagę rodzaj pracy (pozycja - siedząca, stojąca...), wymuszenie zajmowanej pozycji oraz możliwość zmiany tej pozycji po wykonaniu czynności.

1 g węglowodanów = ok. 4 kcal

1 g tłuszczu = ok. 9 kcal

1 g białka = ok. 4 kcal

Drugą metodą szacunkową służącą do mierzenia obciążenia statycznego jest ocena stopnia monotypowości ruchów wg Kirschnera i Filipkowskiego.

Wpływ dożywiania na wydajność pracy w fabryce tenisówek [wg Haggarda i Greenberga]

wyżywienie	produkcja w sztukach przed południem		ogólna produkcja dziennie
		1 h		4 h
robotnicy bez śniadania	144	156	1379
przy 3 posiłkach zasadniczych	192	168	1455
przy 3 posiłkach zasadniczych i dwóch regenerujących	193	186	1521

Z rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie profilaktycznych posiłków i napoi z 28.05.1996 r.

Posiłki bezpłatne kaloryczność powinna wynosić 1000 kcal. Jeśli pracodawca nie jest w stanie na terenie zakładu pracy zagwarantować dostępu do tego typu posiłków, powinien umożliwić to w innych miejscach w pobliżu zakładu pracy, bądź zagwarantować suchy prowiant.

Pracodawca zapewnia posiłki w pracy:

związane z wysiłkiem fizycznym powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 2000 kcal u mężczyzn i powyżej 1100 kcal u kobiet,

związane z wysiłkiem fizycznym powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal u mężczyzn i powyżej 1000 kcal u kobiet wykonywane w pomieszczeniach zamkniętych, w których ze względów technologicznych utrzymuje się stale temperaturę poniżej 10^oC lub wskaźnik obciążenia technicznego (WBGT) wynosi powyżej 25^oC w pomieszczeniach zamkniętych,

związane z wysiłkiem fizycznym powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal u mężczyzn i powyżej 1000 kcal u kobiet wykonywane na otwartej przestrzeni w okresie zimowym (od 1.11. do 31.03.),

tym, którzy pracują pod ziemią (bez względu na wydatek energetyczny),

tym wszystkim, którzy są zatrudnieni przy usuwaniu skutków klęsk żywiołowych i innych zdarzeń losowych.

Pracodawca zapewnia napoje pracownikom:

pracującym w warunkach mikroklimatu gorącego, gdzie wskaźnik obciążenia technicznego jest wyższy niż 25^oC,

przy pracach na otwartej przestrzeni przy temperaturze otoczenia poniżej 10^oC lub powyżej 25^oC,

przy pracach związanych z wysiłkiem fizycznym powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny powyżej 1500 kcal u mężczyzn i 1000 kcal u kobiet,

na stanowiskach pracy, na których temperatura spowodowana warunkami atmosferycznymi przekracza 28^oC.

ERGONOMIA I HUMANIZACJA PRACY - WYKŁAD 1 (4strony) 11.10.2004

dr Danuta Idczak

4

CZŁOWIEK

maszyna

grupa

środowisko materialne

inny

pracownik

maszyna

człowiek

ciepło

energia

---