DIAGNOSTYKA RESOCJALIZACYJNA
dr Tamara Zacharuk
11.03.2006
diagnoza i diagnozowanie
funkcje i cele
diagnoza behawioralna
Literatura:
Lesław Pytka
Pedagogika resocjalizacyjna
Teoretyczne problemy diagnozy w wychowaniu resocjalizującym W-wa 1986
Skala nieprzystosowania społecznego - podręcznik
Ewa Janosz „Wybrane obszary diagnozowania pedagogicznego” Katowice 2001
Bożena Markowska „Podręcznik do arkusza zachowania się ucznia”
Elżbieta Potembska „Przedmiot, zakres i cele diagnozy w resocjalizacji nieletnich”
Krystyna Ostrowska „Diagnozowanie psychologiczne w kryminologii” W-wa 1986
FUNKCJE DIAGNOZY RESOCJALIZACYJNEJ
Analiza etymologiczna pojęcia diagnoza wskazuje na możliwość szerokiego znaczenia. Diagnosis oznacza bowiem rozpoznanie czegoś przez kogoś. Z samej nazwy diagnoza nie wynika jednak co ma być jej przedmiotem i jaki ma być jej zakres. Można więc za diagnozę uznać każdy proces, w wyniku którego uzyskuje się nowe informacje o rzeczywistości lub jej fragmentach będących przedmiotem poznania.
Profesor Ziemski w monografii poświęconej problemom dobrej diagnozy, zawęża pojęcie diagnozy i definiuje ją jako rozpoznanie jakiegoś stanu rzeczy i jego tendencji rozwojowych na podstawie jego objawów w oparciu o znajomość ogólnych prawidłowości.
Dość często używa się określeń diagnoza i diagnostyka zamiennie. Diagnoza jest rozpoznaniem, czynnością poznawczą lub jej rezultatem, natomiast diagnostyka, to dyscyplina o sposobach trafnego i rzetelnego diagnozowania.
Diagnostyka jest więc metodą rozpoznawania określonych stanów oraz parametrów w charakteryzujących je wymiarach.
Naturalne - zaburzone
Prawidłowe - wadliwe
Korzystne - niekorzystne
Diagnostyka resocjalizacyjna jest dyscypliną o stawianiu poprawnych diagnoz na użytek resocjalizacji, natomiast diagnoza resocjalizacyjna, to rozpoznanie stanu przystosowania społecznego, jego ewentualnych odchyleń od normy, symptomów, mechanizmów psychospołecznych, uwarunkowań konkretnej jednostki ludzkiej lub grupy społecznej.
Diagnoza resocjalizacyjna jest rozpoznaniem przejawów, genezy oraz psychospołecznych mechanizmów zaburzeń przystosowania społecznego. Sporządza się ją w celu zebrania i wykorzystania informacji o jednostkowych stanach faktycznych, projektowaniu adekwatnych, skutecznych metod i technik oddziaływania resocjalizującego.
Projektowanie właściwych oddziaływań na osoby wadliwie przystosowane jest funkcją nadrzędnych celów wychowawczych, wynikających z przyjętej aksjologii wychowania oraz jest funkcją konkretnej wiedzy na temat danego przypadku i jego środowiska.
Aksjologia wychowania określa ideały. W wyniku postawienia trafnej diagnozy możemy uzyskać odpowiedź na pytanie: jak jest?
Z samego rozpoznania diagnostycznego nie można jeszcze wnioskować o pożądanych kierunkach z zmiany zachowania jednostki, jeśli uprzednio nie określi się celu działania wynikającego z określonego ideału. Dopiero zestawienie celów działania wiedzy teoretycznej (ogólnych prawidłowości rozwoju psychospołecznego człowieka oraz szczegółowej wiedzy diagnostycznej o danym przypadku pozwala zaprojektować odpowiednie postępowanie profilaktyczne lub korekcyjne) przy spełnieniu wymienionych warunków diagnozowanie stanowi empiryczną podstawę zaleceń i dyrektyw oddziaływania resocjalizacyjnego.
Celem diagnozy jest uzyskanie odpowiedzi na pytania: czy i w jakim zakresie zachowanie jednostki odchyla się od normy, tzw. od zachowań pożądanych i akceptowanych społecznie, jakie są tego przejawy, jakie są źródła ewentualnych dewiacji, jakie są psychospołeczne mechanizmy prowadzące do ujawnienia się zaburzeń przystosowania społecznego jednostki.
Przedmiotem diagnozy resocjalizacyjnej są wszelkie negatywne lub nieadekwatne reakcje wychowanka na wymogi i nakazy ról społecznych. Są to więc zachowania, które charakteryzują się szkodliwością indywidualną lub społeczną. Powodują bowiem negatywne konsekwencje osobiste (samouszkodzenia) lub niekorzystne konsekwencje społeczne, wyrażające się w zagrożeniu bezpieczeństwa innych ludzi i zachowań tzw. ładu społęcznego.
25.03.2006
MODELE DIAGNOZY W RESOCJALIZACJI
W zależności od założeń metodologicznych:
diagnostyki;
treści teorii wykolejenia społecznego (wadliwego przystosowania społecznego)
oraz teorii resocjalizacyjnej, wyróżnia się trzy modele diagnozowania.
Modele te wyznaczają zakres i przedmiot diagnozy resocjalizacyjnej, są to:
model diagnozy behawioralnej:
Istotą modelu diagnozy behawioralnej jest analiza zachowania pod kątem jego zgodności z tzw. normą psychometryczną. Przedmiotem rozpoznania diagnostycznego są wszelkie formy zachowania, odchylające się od zachowań przeciętnych w sensie statystycznym, tzn., że nie mieści się w granicach jednego odchylenia standardowego. W wersji mniej radykalnej przedmiotem diagnozy behawioralnej są nie tylko zachowania nie mieszczące się w granicach normy ze względu na swą częstotliwość czy nasilanie ale, przede wszystkim, te zachowania, które są sprzeczne z obowiązującymi w danym systemie społecznym standardami społeczno - kulturowymi, tzn. normami obyczajowymi, moralnymi, prawnymi, religijnymi.
Zakres diagnozy behawioralnej jest ściśle ograniczony do badania związków między bodźcami uprzednio działającymi na jednostkę a jej antyspołecznymi obecnymi relacjami na te bodźce.
Celem badania diagnostycznego w ujęciu behawioralnym (prowadzonego zawsze równolegle z oddziaływaniem interwencyjnym resocjalizującym) jest odkrycie czynników wywierających wpływ na zmianę zachowania jednostki. W tej koncepcji nie przyjmuje się żadnych struktur regulacyjnych, które byłyby odpowiedzialne za pojawienie się reakcji niepożądanych.
Istotą nieprzystosowania są zachowania, czyli to, co możliwe do zaobserwowania i co daje się ściśle kontrolować.
Resocjalizacja polega wyłącznie na modyfikacji zachowań antyspołecznych, na ich wygaszaniu zgodnie z prawami teorii uczenia się w warunkach społecznych.
Zalecanymi technikami diagnostycznymi w modelu diagnozy behawioralnej są tylko te narzędzia, które pozwalają na ścisły pomiar i obiektywną obserwację, a więc narzędzia o wysokich walorach psychometrycznych.
model diagnozy interakcyjnej:
W modelu interakcyjnym w centrum znajduje się psycho - społeczny rozwój jednostki a zwłaszcza jego zachowania lub inne zaburzenia prowadzące do przejawów wadliwego funkcjonowania społecznego, których przejawami są konfliktowe stosunki jednostki z innymi ludźmi.
Głównym celem diagnozy jest określenie stopnia rozwoju psycho - społecznego jednostki, nieprawidłowości w adaptacji społecznej oraz zaprojektowanie odpowiednich zaleceń procesu resocjalizacji wychowanka dotyczących:
operacyjnych celów oddziaływania resocjalizującego;
pożądanych cech i rodzajów aktywności środowiska wychowawczego;
typów kontroli wychowawczej;
wyboru skutecznych metod oddziaływania;
pożądanych cech wychowawców.
Model diagnozy interakcyjnej nawiązuje do psychologicznych koncepcji rozwoju jednostki w których zachowania i inne nieprawidłowości adaptacyjne traktowane są jako wyraz zaburzeń regulacji sieci poznawczej i emocjonalnej osobowości człowieka.
Wadliwe przystosowanie społeczne w świetle koncepcji „rozwoju dojrzałości interpersonalnej” ujmowanie jest jako zatrzymanie się wychowanka na jednym z niższych poziomów rozwoju psychospołecznego co wiąże się z deformacją obrazu własnej osoby oraz innych ludzi. Za tym idą nieprawidłowe wadliwe ustosunkowania wobec partnerów codziennych kontaktów, którymi są najczęściej osoby socjalizująco znaczące.
W metodach diagnozy interpersonalnej wyodrębia się trzy podstawowe grupy osobników wykazujących zaburzenia w społecznym przystosowaniu:
aspołecznych;
konformistów;
neurotyków.
Zgodnie z założeniami teoretycznymi diagnozy interakcyjnej przyporządkowuje się wychowanka do określonej grupy (podtypu) dewiacji a następnie proponuje się odpowiednie zalecenia resocjalizujące.
Diagnoza ogranicza się do zaklasyfikowania jednostki do odpowiedniej grupy diagnostycznej na podstawie obserwacji ciągłej oraz specjalnego kwestionariusza oceniającego poziom rozwoju dojrzałości interpersonalnej oraz wskazania odpowiednich zaleceń resocjalizacyjnych.
Jednostka aspołeczna:
dostrzega otoczenie społeczne w kategoriach osobistych korzyści zysków i strat jako teren eksploatacji;
jest całkowicie egocentryczny w myśleniu i działaniu;
ludzi postrzega jako bariery w zaspokajaniu potrzeb a ich działanie jako przypadkowe, nie podlegające żadnym nieprawidłowościom;
jego reakcje zarówno z dorosłymi jak rówieśnikami są niezwykle ubogie w związku z czym czuje się wyalienowany;
czuje się ofiarą, tzn.: jedynym człowiekiem na którego spadają nieszczęścia, wydaje mu się, że jest pechowcem;
nie dostrzega związku między swym zachowaniem a uczuciami i relacjami innych osób;
czuje niechęć lub wrogość w stosunku do tych, którzy frustrują jego potrzeby, chociaż jest bardzo zależny od osób, które obdarowują go prezentami;
słabo kontroluje swoje potrzeby popędowe, jest impulsywny i nieopanowany;
nie wykazuje autokrytycyzmu aktywności w osiąganiu długodystansowych celów, minimalizuje wydatkowanie energii;
w reakcji na frustrację zachowuje się agresywnie, próbuje się przypodobać lub uskarża się i wycofuje;
źródeł jego zachowań dewiantywnych i przestępczych należy dopatrywać się w niedorozwoju mechanizmów kontroli, oraz w nieumiejętności przeciwstawienia się presji podkultury i kryminogennym czynnikom otoczenia społecznego;
różnice między aspołecznym agresywnym a pasywnym dotyczą: wrażliwości na dezaprobatę i sposobu reakcji na frustrację.
Aktywny preferuje atak jawny i otwarty.
Pasywny wycofanie się, bierny opór i uskarżanie.
Wobec osób aspołecznych należy postępować następująco:
określić cele operacyjne:
redukcja motywacji antyspołecznych;
obniżenie poziomu poczucia izolacji społecznej;
wyuczenie związków zachodzących między własnym zachowaniem wychowanka a reakcjami otoczenia społecznego na nie;
podwyższenie poziomu samokontroli i wyuczenie minimum konformizmu umożliwiającego nawiązanie elementarnych związków emocjonalnych z osobami socjalizująco znaczącymi.
2. Dobrać odpowiedni typ środowiska wychowawczego.