Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych w 2010 r.

1.1. Wysokość odpisu na Fundusz w 2010 r.

Na podstawie art. 5 ust. 7 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz. U. z 1996 r. nr 70, poz. 335 z późn. zm.), Prezes Głównego Urzędu Statystycznego ogłosił w obwieszczeniu z dnia 19 lutego 2010 r. (na dzień oddania Biuletynu do druku obwieszczenie nie zostało jeszcze opublikowane w Monitorze Polskim) przeciętne wynagrodzenie miesięczne w gospodarce narodowej w 2009 r. i w drugim półroczu 2009 r.

Podane wysokości wynagrodzenia służą obliczeniu odpisu podstawowego na fundusz socjalny.

Zgodnie z ww. obwieszczeniem, przeciętne wynagrodzenie miesięczne w gospodarce narodowej, pomniejszone o potrącone od ubezpieczonych składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe oraz chorobowe, w 2009 r. wyniosło 2.716,71 zł, a w drugim półroczu 2009 r. - 2.794,25 zł. Ponieważ przeciętne wynagrodzenie miesięczne z drugiego półrocza jest wyższe od całorocznego, to właśnie ono stanowi podstawę do wyliczenia odpisu podstawowego na jednego zatrudnionego w 2010 r.

Kwota odpisu w bieżącym roku - obliczona wskaźnikami określonymi w art. 5 ustawy - wynosi:

Odpis obligatoryjny
 

- odpis podstawowy na jednego zatrudnionego w tzw.          normalnych warunkach pracy 2.794,25 zł x 37,5%	1.047,84 zł,
- odpis podstawowy na jednego pracownika wykonującego          prace w szczególnych warunkach lub prace o szczególnym          charakterze - w rozumieniu przepisów o emeryturach          pomostowych 2.794,25 zł x 50%	1.397,13 zł,
- odpis podstawowy na jednego pracownika młodocianego
w I roku nauki:         2.794,25 zł x 5%	139,71 zł,
w II roku nauki:         2.794,25 zł x 6%	167,66 zł,
w III roku nauki:         2.794,25 zł x 7%	195,60 zł.

Zwiększenia fakultatywne (uznaniowe)
 

- zwiększenie odpisu podstawowego o 6,25% na każdą          osobę, w stosunku do której orzeczono znaczny lub          umiarkowany stopień niepełnosprawności 2.794,25 zł x 6,25%	174,64 zł;
na zatrudnioną osobę niepełnosprawną odpis podstawowy           na Fundusz może stanowić: 1.047,84 zł + 174,64 zł	1.222,48 zł,
- zwiększenie Funduszu o 6,25% przeciętnego          wynagrodzenia, o którym wyżej mowa na każdego emeryta          i rencistę, w tym także ze zlikwidowanych zakładów pracy	174,64 zł.

1.2. Wysokość świadczenia urlopowego

Pracodawcy spoza sfery budżetowej zatrudniający według stanu na dzień 1 stycznia danego roku mniej niż 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty, jeśli nie utworzą zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, mogą wypłacać raz w roku świadczenie urlopowe każdemu pracownikowi korzystającemu z urlopu wypoczynkowego w wymiarze co najmniej 14 kolejnych dni kalendarzowych.

Sposób ustalania wysokości tego świadczenia określa art. 3 ust. 4 ustawy. Zgodnie z jego brzmieniem, świadczenie urlopowe nie może przekroczyć wysokości odpisu podstawowego, określonego w art. 5 ust. 2, 2a i 3 - odpowiedniego do rodzaju zatrudnienia pracownika, z tym że wysokość świadczenia dla zatrudnionych, o których mowa w art. 5 ust. 2 i 3, ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy pracownika. Zasada uwzględniania wymiaru czasu pracy przy ustalaniu wysokości świadczenia urlopowego nie dotyczy więc pracowników młodocianych. Oznacza to, że pracownik młodociany otrzymuje świadczenie urlopowe w wysokości odpisu podstawowego, naliczonego zgodnie z art. 5 ust. 2a ustawy.

Przepis art. 3 ust. 4 ustawy określa jedynie maksymalną wysokość świadczenia urlopowego dla poszczególnych grup pracowników. Użyte w przepisie wyrazy "nie może przekroczyć" oznaczają, iż kwota świadczenia urlopowego może być niższa od wysokości odpisu odpowiedniego dla danego rodzaju zatrudnienia pracownika, ale nie może tej wysokości przekroczyć.

Przy założeniu, że wysokość świadczenia urlopowego odpowiada wysokości odpisu podstawowego - praktyczne wykonanie art. 3 ust. 4 ustawy przedstawia poniższy przykład:
 

1. Odpis podstawowy w 2010 r. naliczony na jednego zatrudnionego w tzw. normalnych warunkach pracy stanowi 1.047,84 zł. Pracownik zatrudniony u pracodawcy wypłacającego świadczenie urlopowe, w zależności od wymiaru czasu pracy, otrzyma to świadczenie w wysokości:
a) osoba zatrudniona: na cały etat	1.047,84 zł,
b) na 0,75 etatu	785,88 zł,
c) na 0,5 etatu	523,92 zł,
d) na 0,25 etatu	261,96 zł.
2. Odpis podstawowy w 2010 r. na jednego pracownika wykonującego prace w szczególnych warunkach lub prace o szczególnym charakterze - w rozumieniu przepisów o emeryturach pomostowych, naliczony zgodnie z art. 5 ust. 3, stanowi 1.397,13 zł. Pracownik wykonujący prace w tych warunkach, przy uwzględnieniu jego wymiaru czasu pracy, otrzyma świadczenie urlopowe w wysokości:
a) w przypadku zatrudnienia: na cały etat	1.397,13 zł,
b) na 0,75 etatu	1.047,85 zł,
c) na 0,5 etatu	698,57 zł,
d) na 0,25 etatu	349,28 zł.
3. Odpis podstawowy w 2010 r. na jednego pracownika młodocianego, naliczony zgodnie z art. 5 ust. 2a ustawy, wynosi:
w pierwszym roku nauki	139,71 zł,
w drugim roku nauki	167,66 zł,
w trzecim roku nauki	195,60 zł.

Pracownik młodociany otrzyma świadczenie urlopowe w wysokości odpowiadającej odpisowi podstawowemu naliczonemu na dany rok nauki.

Wypłata świadczenia urlopowego następuje nie później niż w ostatnim dniu poprzedzającym rozpoczęcie urlopu wypoczynkowego (art. 3 ust. 5a ustawy).

W świetle przepisów podatkowych, świadczenie urlopowe bezpośrednio obciąża koszty działalności pracodawcy, stanowiąc koszt uzyskania przychodu i jako przychód pracownika podlega opodatkowaniu.

Dla nauczycieli objętych Kartą Nauczyciela sposób tworzenia Funduszu określa art. 53 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r. nr 97, poz. 674 z późn. zm.). Przepis ten został zmodyfikowany ustawą z dnia 19 listopada 2009 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z realizacją wydatków budżetowych (Dz. U. nr 219, poz. 1706). Zgodnie z art. 3 tej ustawy, dla nauczycieli dokonuje się corocznie odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych w wysokości ustalonej jako iloczyn:

• planowanej, przeciętnej w danym roku kalendarzowym, liczby nauczycieli zatrudnionych w pełnym i niepełnym wymiarze zajęć (po przeliczeniu na pełny wymiar zajęć) skorygowanej w końcu roku do faktycznej przeciętnej liczby zatrudnionych nauczycieli (po przeliczeniu na pełny wymiar zajęć) i

• 110% kwoty bazowej, o której mowa w art. 30 ust. 3 ustawy, obowiązującej w dniu 1 stycznia danego roku.

Znowelizowany art. 53 ust. 1 ustawy - Karty Nauczyciela jednoznacznie wskazuje, która kwota bazowa corocznie określana w ustawie budżetowej dla potrzeb ustalania wynagrodzenia dla nauczycieli w danym roku kalendarzowym, stanowi podstawę do naliczania odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych. W przypadku decyzji o podwyższeniu wynagrodzenia nauczycieli dwukrotnie w ciągu roku - od stycznia i września - lub wyłącznie od września, zawsze podstawą do naliczenia odpisu na ZFŚS będzie kwota bazowa obowiązująca w dniu 1 stycznia danego roku.

Art. 15 ust. 2 ustawy budżetowej na rok 2010 z dnia 22 stycznia 2010 r. (Dz. U. nr 19, poz. 102), w związku z art. 30 ust. 3 ustawy - Karta Nauczyciela, ustala kwotę bazową dla nauczycieli: od dnia 01.01.2010 r. - w wysokości 2.286,75 zł; od 01.09.2010 r. - w wysokości 2.446,82 zł. Zatem kwotą bazową dla nauczycieli stanowiącą podstawę kształtowania wysokości odpisu na zakładowy fundusz świadczeń w roku 2010 jest kwota bazowa wynosząca 2.286,75 zł. Odpis na Fundusz dla nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć wynosi więc w roku bieżącym - 2.515,43 zł (110% kwoty bazowej).

1.3. Zasady tworzenia Funduszu

Tak jak dotychczas, na podstawie ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz. U. z 1996 r. nr 70, poz. 335 z późn. zm.), dalej: ustawy, obowiązkowo Fundusz tworzą:

a) pracodawcy zatrudniający według stanu na dzień 1 stycznia danego roku co najmniej 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty, prowadzący samodzielną gospodarkę finansową, np. w formie spółek, przedsiębiorstw, samodzielnych zakładów opieki zdrowotnej, spółdzielni, stowarzyszeń itp. (art. 3 ust. 1),

b) prowadzący działalność w formie państwowej i samorządowej jednostki budżetowej, zakładu budżetowego oraz gospodarstwa pomocniczego jednostki budżetowej - bez względu na liczbę zatrudnionych pracowników (art. 3 ust. 2),

c) rozpoczynający działalność w ciągu roku kalendarzowego w wyniku komercjalizacji, przejęcia, podziału lub połączenia zakładu lub jego części z równoczesnym przejęciem pracowników - zatrudniający co najmniej 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty oraz pracodawcy prowadzący działalność w formach organizacyjno-prawnych jednostek sektora finansów publicznych, wskazani w art. 3 ust. 2 ustawy (art. 6a ust. 1a).

Pracodawcy uznaniowo tworzący Fundusz

Pracodawcy spoza sfery budżetowej zatrudniający według stanu na dzień 1 stycznia danego roku mniej niż 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty, mogą tworzyć Fundusz lub mogą wypłacać świadczenie urlopowe. Regulację w sprawie uznaniowego tworzenia Funduszu zawiera art. 3 ust. 3 ustawy. Przepis wyraźnie wskazuje, że instytucja świadczenia urlopowego może być stosowana wyłącznie przez tzw. małych pracodawców spoza sfery budżetowej, jeśli nie utworzą oni Funduszu.

WAŻNE: Zmiany w stanie zatrudnienia podczas roku kalendarzowego nie mają wpływu na zmianę charakteru rodzaju obowiązków socjalnych. Zgodnie z art. 3 ust. 1 i 3 ustawy, o tworzeniu Funduszu lub możliwości wypłacania świadczenia urlopowego decyduje wyłącznie liczba zatrudnionych na dzień 1 stycznia danego roku.

Pracodawcy korzystający z odroczenia tworzenia Funduszu

Ustawa o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych przewiduje szczególne preferencje dla pracodawców rozpoczynających działalność po raz pierwszy w ciągu roku kalendarzowego. Zaczynają oni tworzyć Fundusz dopiero od następnego roku kalendarzowego (art. 6a ust. 1 ustawy). Z odroczenia nie korzystają pracodawcy, którzy przejęli zakład pracy lub jego część wraz z pracownikami objętymi układem zbiorowym pracy stanowiącym o tworzeniu Funduszu, obowiązującym przed ich przejęciem. Wyjątek ten wynika z art. 241⁸ Kodeksu pracy. Przepis ten stanowi bowiem, iż "w okresie jednego roku od dnia przejścia zakładu pracy lub jego części na nowego pracodawcę do pracowników stosuje się postanowienia układu, którymi byli objęci przed przejściem zakładu pracy lub jego części na nowego pracodawcę, chyba że odrębne przepisy stanowią inaczej. Postanowienia tego układu stosuje się w brzmieniu obowiązującym w dniu przejścia zakładu pracy lub jego części na nowego pracodawcę. Pracodawca może stosować do tych pracowników korzystniejsze warunki niż wynikające z dotychczasowego układu".

Zasady ustalania liczby zatrudnionych

Stosownie do art. 5 ust. 1 ustawy, Fundusz tworzy się z corocznego odpisu podstawowego, naliczanego w stosunku do przeciętnej liczby zatrudnionych. Zasady ustalania tej liczby, dla celów wykonania art. 5 ustawy, określa rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 marca 2009 r. w sprawie sposobu ustalania przeciętnej liczby zatrudnionych w celu naliczania odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych (Dz. U. nr 43, poz. 349).

Zgodnie z tym rozporządzeniem, podstawę naliczania odpisu, o którym mowa w ww. art. 5 ust. 1 ustawy, stanowi przeciętna planowana w danym roku kalendarzowym liczba zatrudnionych u pracodawcy, skorygowana w końcu roku do faktycznej przeciętnej liczby zatrudnionych, obejmująca pracowników zatrudnionych w pełnym i niepełnym wymiarze czasu pracy (po przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy).

Konstrukcja przepisu wskazuje, iż w przeciętnym zatrudnieniu w celu naliczania odpisu na Fundusz uwzględnia się pracowników w rozumieniu art. 2 Kodeksu pracy, tzn. wszystkie osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Przyjęta regulacja nie wprowadza szczególnych rozwiązań polegających np. na wyłączeniu z liczby zatrudnionych pracowników przebywających na urlopach macierzyńskich, wychowawczych czy bezpłatnych. Tym samym, dla celów naliczania odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, ujmuje się w stanie zatrudnienia także pracowników korzystających z tych urlopów.

Obowiązek przeliczania zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy na pełny wymiar czasu pracy oznacza, że Fundusz naliczany jest na etaty, a nie na osoby (stan ewidencyjny zatrudnionych).

Przy przeliczeniu niepełnoetatowców na liczbę pełnych etatów stosuje się współczynnik przeliczeniowy, będący stosunkiem godzin osób niepełnozatrudnionych do liczby godzin pracy osób pełnozatrudnionych, czyli do nominalnego czasu pracy. Liczbę pracowników pełnoetatowych uzyskuje się w wyniku przemnożenia liczby niepełnozatrudnionych przez odpowiednie współczynniki przeliczeniowe.

Przykład uproszczonego sposobu przeliczania liczby niepełnozatrudnionych na liczbę osób pełnozatrudnionych:
 

Liczba osób niepełno- zatrudnionych	Wymiar etatu	Tygodniowa liczba godzin 1 osoby niepełno- zatrudnionej	Współczynnik przeliczeniowy (40 godzin tygodniowo dla pełnozatrudnionych)	Liczba osób niepełno- zatrudnionych po przeliczeniu na osoby pełnozatrudnione
1	2	3	4	5 (rubr. 1 x 4)
4	1/4	10 godz.	10,00 : 40 = 0,25	1
16	1/2	20 godz.	20,00 : 40 = 0,5	8
6	3/4	30 godz.	30,00 : 40 = 0,75	4,5
4	7/8	35 godz.	35,00 : 40 = 0,875	3,5
30	X	X	X	17

Liczba uzyskana z przeliczenia stanu niepełnozatrudnionych na pełnozatrudnionych (17) pokazuje, że nie odpowiada ona liczbie ewidencyjnej zatrudnionych (30).

Przeciętne zatrudnienie w roku kalendarzowym oblicza się poprzez zsumowanie przeciętnych liczb zatrudnionych w poszczególnych miesiącach i podzielenie tej sumy przez 12. W myśl wymienionego wcześniej rozporządzenia z dnia 9 marca 2009 r., metoda ta jest stosowana także w przypadku, gdy pracodawca funkcjonuje niepełny rok kalendarzowy (nowy lub likwidowany pracodawca) lub nalicza odpis na niepełny rok kalendarzowy (odstępuje od naliczania odpisu w trakcie roku kalendarzowego w drodze układu zbiorowego pracy lub w regulaminie wynagradzania).

Przeciętne zatrudnienie miesięczne można obliczać różnymi metodami. Dobór metody obliczania przeciętnego zatrudnienia w danej firmie powinien być uzależniony od specyfiki jej sytuacji kadrowej. W przypadku, gdy w firmie jest duża rotacja pracowników, często zatrudnia się pracowników np. dorywczo, sezonowo - ustalenie przeciętnego miesięcznego zatrudnienia powinno zostać dokonane metodą średniej arytmetycznej.

Metoda średniej arytmetycznej polega na zsumowaniu stanu zatrudnionych w poszczególnych dniach pracy w danym miesiącu, a następnie podzieleniu tak uzyskanej sumy przez liczbę dni w miesiącu. Do dni pracy w miesiącu wlicza się przypadające w tym czasie niedziele, święta oraz dni wolne od pracy. Dla tych dni przyjmuje się stan zatrudnienia z dnia poprzedniego lub następnego, jeżeli miesiąc rozpoczyna się dniem wolnym od pracy.

Przy niewielkich zmianach kadrowych można stosować metodę uproszczoną, tj. jako średnią chronologiczną lub średnią z sumy dwóch stanów dziennych.

Przeciętne miesięczne zatrudnienie, obliczane metodą średniej chronologicznej, jest 1/2 sumy: połowy stanu zatrudnienia w pierwszym dniu miesiąca, stanu zatrudnienia w 15 dniu miesiąca i połowy stanu zatrudnienia w ostatnim dniu miesiąca.

Natomiast przeciętne zatrudnienie miesięczne, obliczone metodą średniej z dwóch stanów dziennych, jest 1/2 sumy stanów zatrudnienia w pierwszym i ostatnim dniu miesiąca.

Z uwagi na fakt, że ustawowe zatrudnienie ma charakter pracowniczy oraz ustawowa definicja kręgu osób uprawnionych do korzystania z Funduszu nie obejmuje osób zatrudnionych na innej podstawie niż pracownicza, w przeciętnym zatrudnieniu nie ujmuje się np.:

• osób świadczących prace na podstawie umów cywilnoprawnych (umowa zlecenia, umowa o dzieło, kontrakty o zarządzanie spółkami prawa handlowego) - nie są one bowiem pracownikami w rozumieniu art. 2 Kodeksu pracy,

• właścicieli firm, jeżeli osób tych nie łączy z firmą stosunek pracy,

• pracowników tymczasowych, dla których dany pracodawca jest tylko użytkownikiem na podstawie przepisów ustawy z dnia 9 lipca 2003 r. o zatrudnianiu pracowników tymczasowych (Dz. U. nr 166, poz. 1608 z późn. zm.),

• osób zatrudnionych na podstawie umowy agencyjnej oraz wykonujących pracę nakładczą.

W liczbie zatrudnionych nie uwzględnia się także pracowników młodocianych zatrudnionych przez pracodawców na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego. Dla tej grupy zatrudnionych wysokość odpisu na Fundusz na każdego pracownika młodocianego odpowiedniego do jego roku nauki, ustala art. 5 ust. 2a ustawy o ZFŚS. Metody rocznego uśredniania - obowiązującej przy ustalaniu zatrudnienia pracowników pełnoletnich - nie stosuje się więc do pracowników młodocianych.

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 marca 2009 r. nie określa kręgu osób wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w stosunku do których stosuje się podwyższony wskaźnik odpisu na Fundusz. Regulacja ta, zgodnie z art. 44 pkt 1 ustawy o emeryturach pomostowych, została przeniesiona do art. 5 ust. 3 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych.

Odrębne regulacje w zakresie tworzenia zakładowego funduszu świadczeń socjalnych w oświacie i szkolnictwie wyższym

Przedstawiony sposób tworzenia Funduszu nie ma zastosowania do:

1) uczelni publicznych,

2) szkół i placówek objętych systemem oświaty w stosunku do nauczycieli podlegających przepisom Karty Nauczyciela.

Tak stanowi art. 5 ust. 8 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych.

Zgodnie z art. 157 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. nr 164, poz. 1365 z późn. zm.):

• dla pracowników uczelni publicznych tworzy się odpis na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych w wysokości 6,5% planowanych przez uczelnię rocznych wynagrodzeń osobowych (ust. 1),

• odpis na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych na jednego byłego pracownika uczelni publicznej będącego emerytem lub rencistą wynosi 10% rocznej sumy najniższej emerytury lub renty z roku poprzedniego, ustalonej zgodnie z art. 94 ust. 3 pkt 1 lit. a) ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - Dz. U. z 2009 r. nr 153, poz. 1227 (ust. 3).

W myśl art. 151 ust. 4 ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym, środki na wynagrodzenia dla pracowników uczelni publicznych określa Senat w ramach środków posiadanych przez uczelnię.

Kwestię podstawy tworzenia zakładowego funduszu świadczeń socjalnych w uczelniach publicznych precyzuje § 13 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 22 grudnia 2006 r. w sprawie szczegółowych zasad gospodarki finansowej uczelni publicznych (Dz. U. nr 246, poz. 1796), wskazując, iż przez planowane przez uczelnię publiczną roczne wynagrodzenia osobowe należy rozumieć planowane roczne środki przeznaczone na wynagrodzenia osobowe, o których mowa w art. 110 ust. 5 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Przepis ww. art. 110 ust. 5 mówi, że ilekroć w przepisach dotyczących zakładowego funduszu świadczeń socjalnych jest mowa o "przeciętnym wynagrodzeniu miesięcznym w gospodarce narodowej w roku poprzednim lub w drugim półroczu roku poprzedniego" lub "planowanych rocznych środkach przeznaczonych na wynagrodzenia osobowe", oznacza to:

1) przeciętne wynagrodzenie miesięczne w gospodarce narodowej w roku poprzednim lub drugim półroczu roku poprzedniego,

2) planowane roczne środki przeznaczone na wynagrodzenia osobowe

- pomniejszone o potrącone od ubezpieczonych składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe oraz chorobowe.

Planowane przez uczelnię publiczną roczne wynagrodzenia osobowe, będące podstawą odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, o którym mowa w art. 157 ust. 1 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym - podlegają więc pomniejszeniu o potrącone od ubezpieczonych składki na ubezpieczenia społeczne.

Dla nauczycieli objętych Kartą Nauczyciela sposób tworzenia Funduszu określa art. 53 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r. nr 97, poz. 674 z późn. zm.). Ustawa z dnia 19 listopada 2009 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z realizacją wydatków budżetowych znowelizowała ww. art. 53 ust. 1 Karty Nauczyciela.

Według zmienionego przepisu, dla nauczycieli dokonuje się corocznie odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych w wysokości, która jest ustalana jako iloczyn:

• planowanej, przeciętnej w danym roku kalendarzowym, liczby nauczycieli zatrudnionych w pełnym i niepełnym wymiarze zajęć (po przeliczeniu na pełny wymiar zajęć) skorygowanej w końcu roku do faktycznej przeciętnej liczby zatrudnionych nauczycieli (po przeliczeniu na pełny wymiar zajęć) i

• 110% kwoty bazowej, o której mowa w art. 30 ust. 3, obowiązującej w dniu 1 stycznia danego roku.

Na nauczycieli będących emerytami, rencistami lub nauczycielami pobierającymi nauczycielskie świadczenie kompensacyjne dokonuje się odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych w wysokości 5% pobieranych przez nich emerytur, rent oraz nauczycielskich świadczeń kompensacyjnych (art. 53 ust. 2 Karty Nauczyciela).

Odpisy i zwiększenia naliczone w systemie powszechnym, oświacie i uczelniach publicznych tworzą u pracodawcy jeden Fundusz. Nie ma znaczenia, jakim wskaźnikiem naliczony został odpis na daną grupę zawodową czy rodzaj zatrudnienia pracownika. Przepisy zawarte w art. 5 ust. 8 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, w art. 53 ust. 3 ustawy - Karta Nauczyciela oraz art. 157 ust. 4 ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym, jednoznacznie stanowią: odpisy na Fundusz składają się u danego pracodawcy na jeden zakładowy fundusz świadczeń socjalnych.

Terminy wpłaty odpisów na Fundusz

Pracodawca zobowiązany do tworzenia funduszu świadczeń socjalnych równowartość dokonanych odpisów i zwiększeń naliczonych zgodnie z opisanymi zasadami przekazuje na rachunek bankowy Funduszu w terminie do dnia 30 września danego roku, z tym że w terminie do dnia 31 maja tego roku przekazuje kwotę stanowiącą co najmniej 75% równowartości odpisów.

1.4. Świadczenie urlopowe

Świadczenie urlopowe regulowane ustawą o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych jest alternatywą dla Funduszu i może być wypłacane wyłącznie przez pracodawców spoza sfery budżetowej, zatrudniających według stanu na dzień 1 stycznia danego roku mniej niż 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty.

Świadczenie urlopowe otrzymuje raz w roku pracownik korzystający w danym roku kalendarzowym z urlopu wypoczynkowego w wymiarze co najmniej 14 kolejnych dni kalendarzowych. Bez znaczenia dla nabycia prawa do tego świadczenia jest, czy pracownik wykorzystuje zaległy, czy też bieżący urlop wypoczynkowy. Zasada ta koresponduje z art. 162 Kodeksu pracy, zgodnie z którym na wniosek pracownika urlop może być podzielony na części. W takim przypadku co najmniej jedna część wypoczynku powinna trwać nie mniej niż 14 kolejnych dni kalendarzowych. Przez 14 kolejne dni kalendarzowe rozumie się wszystkie kolejno następujące po sobie dni kalendarzowe, a więc zarówno dni robocze, jak i niedziele i święta. Tym samym w tych 14 kolejnych dniach liczba urlopu może być znacznie mniejsza.

Przedmiotowe świadczenie otrzymuje pracownik korzystający z urlopu wypoczynkowego w naturze. Pracownik, który w danym roku kalendarzowym w ogóle nie korzysta z urlopu wypoczynkowego lub podzieli go na części i żadna z nich nie będzie stanowiła co najmniej 14 kolejnych dni kalendarzowych - traci prawo do świadczenia urlopowego w tym konkretnym roku.

Sposób ustalania wysokości świadczenia urlopowego określa art. 3 ust. 4 ustawy o ZFŚS. Zgodnie z jego treścią, wysokość świadczenia urlopowego nie może przekroczyć wysokości odpisu podstawowego, określonego w art. 5 ust. 2, 2a i 3 - odpowiedniego do rodzaju zatrudnienia pracownika, z tym że wysokość świadczenia dla zatrudnionych, o których mowa w art. 5 ust. 2 (w tzw. normalnych warunkach pracy) i ust. 3 (wykonujących prace w szczególnych warunkach lub prace o szczególnym charakterze - w rozumieniu przepisów o emeryturach pomostowych), ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy pracownika. Zasada uwzględniania wymiaru czasu pracy przy ustalaniu wysokości świadczenia urlopowego nie obejmuje - jak wynika z przepisu - pracowników młodocianych.

Użyte w art. 3 ust. 4 ustawy wyrazy "nie może przekroczyć" oznaczają, że świadczenie urlopowe może być niższe od wysokości odpisu odpowiedniego dla danego rodzaju zatrudnienia pracownika, ale nie może tej wysokości przekroczyć.

Wypłata świadczenia urlopowego następuje nie później niż w ostatnim dniu poprzedzającym rozpoczęcie urlopu wypoczynkowego (art. 3 ust. 5a ustawy).

Świadczenie urlopowe, zgodnie z art. 3 ust. 6 ustawy o ZFŚS oraz na podstawie § 2 ust. 1 pkt 21 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz. U. nr 161, poz. 1106 z późn. zm.) - nie podlega składce na ubezpieczenia społeczne pracowników. W związku z tym, nie jest ono także objęte składką na ubezpieczenie zdrowotne.

Wypłacone świadczenie urlopowe obciąża koszty działalności pracodawcy (art. 6 ust. 1 ustawy); w rozumieniu przepisów podatkowych jako przychód pracownika podlega opodatkowaniu.

Świadczenie urlopowe dla nauczycieli

Spośród zatrudnionych u pracodawców obligatoryjnie tworzących zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, nauczyciele jako jedyna grupa zawodowa otrzymała - na podstawie art. 53 ust. 1a Karty Nauczyciela - prawo do świadczenia urlopowego. Z naliczonego dla nauczycieli odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych wypłacane jest nauczycielowi do końca sierpnia każdego roku świadczenie urlopowe w wysokości odpisu podstawowego, określonego w przepisach o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, ustalonego proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy i okresu zatrudnienia nauczyciela w danym roku szkolnym.

Uprawnionymi do świadczenia urlopowego są:

1) nauczyciele emeryci (renciści), jeżeli są zatrudnieni w szkole, czyli czynnie świadczą pracę,

2) nauczyciele zatrudnieni w innych szkołach (otrzymują oni świadczenie we wszystkich szkołach - odpowiednio do wymiaru i okresu zatrudnienia w danej szkole),

3) nauczyciele pozostający w stanie nieczynnym (świadczenie przysługuje za 6 miesięcy stanu nieczynnego),

4) nauczyciele, z którymi rozwiązano stosunek pracy w związku z przejściem na emeryturę (rentę),

5) nauczyciele, których stosunek pracy wygasł z mocy prawa,

6) nauczyciele przebywający na urlopie macierzyńskim, wychowawczym, urlopie dla poratowania zdrowia,

7) nauczyciele urlopowani na podstawie przepisów o związkach zawodowych.

Okres zatrudnienia nauczyciela w danym roku szkolnym liczy się od 1 września poprzedniego roku kalendarzowego do 31 sierpnia roku bieżącego, a przy określaniu wysokości świadczenia urlopowego dla nauczyciela bierze się pod uwagę wymiar czasu pracy określony w umowie o pracę lub akcie mianowania. Przepracowane godziny ponadwymiarowe nie stanowią podstawy do podwyższenia tego świadczenia.

Środki, które pozostaną na rachunku zakładowego funduszu świadczeń socjalnych po wypłaceniu nauczycielom świadczenia urlopowego, przeznaczone są na działalność socjalną (cele i rodzaje działalności określa art. 2 pkt 1 ustawy o ZFŚS), a pomoc udzielana jest zgodnie z obowiązującym u danego pracodawcy regulaminem.

Otrzymane świadczenie urlopowe nie ogranicza nabytych przez nauczycieli uprawnień socjalnych i nie odbiera im praw do ubiegania się o ulgowe usługi i świadczenia finansowane z Funduszu na zasadach i warunkach określonych w regulaminie działalności socjalnej.

Świadczenie urlopowe dla nauczycieli, w odróżnieniu od pozostałych świadczeń socjalnych wydatkowanych z Funduszu, jest świadczeniem należnym. Przedmiotowe świadczenie w rozumieniu przepisów prawa podatkowego stanowi dochód, dlatego kwotę tego świadczenia pracodawca jest obowiązany pomniejszyć o podatek dochodowy od osób fizycznych. Natomiast nie stanowi ono podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, bowiem źródłem jego wypłaty jest zakładowy fundusz świadczeń socjalnych.

Omówiony przepis dotyczy wyłącznie nauczycieli; jego regulacją nie są więc objęci pracownicy administracyjni szkoły.

1.5. Odpisy na ZFŚS i świadczenie urlopowe a koszty uzyskania przychodów

Kosztem uzyskania przychodów są odpisy i zwiększenia, które w rozumieniu przepisów o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych obciążają koszty działalności pracodawcy, jeżeli środki pieniężne stanowiące równowartość tych odpisów i zwiększeń zostały wpłacone na rachunek Funduszu. Tak wynika z art. 16 ust. 1 pkt 9 lit. b) ustawy o PDOP i odpowiednio art. 23 ust. 1 pkt 7 ustawy o PDOF.

Zgodnie z art. 6 ustawy o ZFŚS, odpisy (i zwiększenia) na ZFŚS oraz kwoty wypłaconych świadczeń urlopowych obciążają koszty działalności pracodawcy.

Zatem obciążające koszty działalności pracodawcy odpisy na ZFŚS stanowią koszty uzyskania przychodów w dacie przelania środków pieniężnych na wyodrębniony rachunek bankowy Funduszu.

Kosztem podatkowym będą odpisy na ZFŚS zarówno w przypadku, gdy fundusz ten został utworzony obowiązkowo, jak i dobrowolnie. Także dodatkowe odpisy i zwiększenia (ponad te obowiązkowe) na omawiany fundusz zaliczane są do kosztów uzyskania przychodów, jeśli w myśl ustawy o ZFŚS, obciążają koszty działalności pracodawcy.

Dodajmy, że kosztem podatkowym nie będą odpisy na ZFŚS, sfinansowane z zysku netto, gdyż nie obciążają one kosztów działalności pracodawcy.

Świadczenie urlopowe w kosztach podatkowych

Nie uważa się za koszty uzyskania przychodów wydatków pracodawcy na działalność socjalną, o której mowa w przepisach o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. Kosztem podatkowym są jednak świadczenia urlopowe wypłacone zgodnie z przepisami o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (art. 16 ust. 1 pkt 45 ustawy o PDOP i art. 23 ust. 1 pkt 42 ustawy o PDOF).

Jak już wcześniej wspomnieliśmy, zgodnie z przepisami ustawy o ZFŚS, świadczenie urlopowe:

• może być wypłacane przez pracodawców spoza sektora finansów publicznych, zatrudniających na dzień 1 stycznia danego roku mniej niż 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty,

• nie może przekroczyć określonej wysokości,

• wypłacane jest pracownikowi raz w roku, gdy pracownik ten korzysta z urlopu wypoczynkowego w wymiarze co najmniej 14 kolejnych dni kalendarzowych.

Powyższe warunki muszą zostać spełnione łącznie, aby pracodawca mógł zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów wypłacone pracownikowi świadczenie urlopowe. Natomiast niespełnienie choćby jednego z ww. warunków eliminuje wydatek z kosztów podatkowych.

Jeżeli zatem pracodawca, zatrudniający na dzień 1 stycznia więcej niż 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty, rezygnuje z tworzenia ZFŚS i w zamian wypłaca pracownikom świadczenia urlopowe, wówczas świadczeń tych nie można uznać za urlopowe w rozumieniu ustawy o ZFŚS. To oznacza, że kwoty wypłaconych świadczeń nie będą stanowiły kosztów uzyskania przychodów.

Podobnie wypowiedziała się Izba Skarbowa w Poznaniu w interpretacji indywidualnej z 22 czerwca 2009 r., nr ILPB3/423-240/09-3/JG, czy Minister Finansów w interpretacji zmieniającej z 17 kwietnia 2009 r., nr DD6/033/28/KWW/09/PK-169:

"(...) Świadczenie urlopowe może być wypłacane przez pracodawcę zatrudniającego według stanu na dzień 1 stycznia danego roku podatkowego mniej niż 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty, jeżeli nie utworzony został zakładowy fundusz świadczeń socjalnych (art. 3 ust. 3 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych). Z wniosku wynika, że Spółka zatrudnia ponad 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty i nie tworzy zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Oznacza to, że wypłacane przez Spółkę świadczenie, mimo nazwania je "urlopowym", nie może być utożsamiane ze świadczeniem urlopowym, o którym mowa w ustawie o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (zbieżne jest tylko nazewnictwo).

Oznacza to, że wydatki poniesione na wypłatę tego rodzaju świadczenia urlopowego nie stanowią kosztów uzyskania przychodów w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. (...)"

Kosztem podatkowym będą natomiast świadczenia urlopowe (do określonej przepisami wysokości), wypłacane przez pracodawcę spoza sfery budżetowej, zatrudniającego na dzień 1 stycznia mniej niż 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty.

1.6. Ewidencja księgowa odpisu na ZFŚS

Ujęcie w księgach rachunkowych odpisu na ZFŚS jest uzależnione od sposobu prowadzenia przez jednostkę ewidencji kosztów. Zapisy w księgach mogą zatem przebiegać następująco:
 

a) odpis podstawowy na ZFŚS i jego zwiększenia:

- Wn konto 40 "Koszty według rodzajów"         (w analityce: Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia),       - Ma konto 85 "Fundusze specjalne"         (w analityce: Zakładowy Fundusz świadczeń socjalnych);

b) zarachowanie odpisu do rozliczenia w czasie:

- Wn konto 64 "Rozliczenia międzyokresowe kosztów",       - Ma konto 49 "Rozliczenie kosztów";

c) rozliczenie miesięcznego odpisu w koszty:

- Wn odpowiednie konto w zesp. 5 - w jednostkach prowadzących pełną          ewidencję kosztów lub Wn konto 49 - w jednostkach księgujących koszty          tylko na kontach zesp. 4,       - Ma konto 64 "Rozliczenia międzyokresowe kosztów".

W przypadku jednostek prowadzących ewidencję kosztów wyłącznie na kontach zespołu 5:
 

a) odpis podstawowy na ZFŚS i jego zwiększenia zarachowane do rozliczenia:

- Wn konto 64 "Rozliczenia międzyokresowe kosztów",       - Ma konto 85 "Fundusze specjalne"         (w analityce: Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych);

b) rozliczenie miesięcznej raty odpisu:

- Wn konto zespołu 5,       - Ma konto 64 "Rozliczenia międzyokresowe kosztów".

Świadczenie urlopowe w ewidencji księgowej

Świadczenia urlopowe ujmowane są w księgach rachunkowych w dacie zatwierdzenia ich do wypłaty. Obciążają one koszty działalności operacyjnej:
 

- Wn konto 40 "Koszty według rodzajów"         (w analityce: Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia) lub konto zesp. 5,       - Ma konto 23-4 "Rozrachunki z pracownikami".

Zaliczkę na podatek dochodowy od wypłaconego świadczenia urlopowego ujmuje się w księgach rachunkowych na zasadach ogólnych, zapisem:
 

- Wn konto 23-4 "Rozrachunki z pracownikami",       - Ma konto 22 "Rozrachunki publicznoprawne"         (w analityce: Rozrachunki z urzędem skarbowym z tytułu zaliczek na          podatek dochodowy od osób fizycznych).

---