Krajoznawstwo wykłady

W1. Historia krajoznawstwa w Polsce

M. Orłowicz - "ojciec polskiej turystyki„

Krajoznawstwo, to zbiór wszelkich wiadomości o pewnym, większym lub mniejszym obszarze.

Przy czym wiadomości te obejmują wiedzę z wielu dziedzin: historii, archeologii, geografii, biologii, etnografii, statystyki, ekonomii itp.

• Amos Komeński (1592-1670) - Czech; twórca pojęcia krajoznawstwo o nastawieniu emocjonalnym;

• Karl Ritter (1779-1859) - Niemiec; nadał krajoznawstwu kierunek metodyczny i porównawczy;

Krajoznawstwo w Polsce

• Kierunek amatorski-emocjonalny realizuje się w obrębie np. PTTK, PTT itp.;

• Kierunek badawczo-naukowy realizuje się w strukturach nauki, np. Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN; Instytut Ochrony Przyrody; Regionalne Ośrodki Badań i Dokumentacji Zabytków; wydziały lub instytuty architektury, geografii i gospodarki przestrzennej na uczelniach wyższych.

Etapy rozwoju krajoznawstwa w Polsce

• I okres (do 1873) - prekursorski; od Oświecenia do

• II połowy XVIII wieku

• II okres (lata 1873 - 1918) - początki ruchu krajoznawczego;

• III okres (lata 1818 - 1939) - rozkwit powszechnego ruchu krajoznawczego;

• IV okres (lata 1845 - 1989) - zcentralizowanie i sformalizowanie ruchu krajoznawczego;

• V okres (od 1990) - adaptacja do realiów wolnego rynku.

• Jan Długosz (1415-1480) „Chorographia Regni Poloniae" i "Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis„;

• Marcin Kromer (1512-1589) w 1577 "Polonia" - encyklopedyczny opis krajoznawczy Polski;

• Stanisław Duńczewski (1701-1767) - heraldyk, 1725-1775 "Kalendarz Polski i Ruski"; w 1758 "Traktat o starostwach w Koronie i Wielkiem Księstwie Litewskim„;

• Michał Mniszech (1715-1778): marszałek nadworny, koronny. twórca idei muzeów krajowych;

• Adam Naruszewicz (1733-1796) - historyk, jezuita, "Historia narodu polskiego" t. 2-6 (1780-86) t. 1 (1824);

• Karol de Perthees (1739-1815): geograf królewski, w 1791 "Geograficzno-statystyczne opisanie parafiów Królestwa Polskiego„;

• Izabela Czartoryska (1746-1835): twórczyni muzeum narodowego w Puławach (do 1831);

• Komisja Edukacji Narodowej (1773-1794): wychowanie patriotyczne: "uczniowie naprzód znali swój kraj, a potem sąsiedzkie bliskie„;

• Stanisław Staszic (1755-1826): ojciec polskiego krajoznawstwa. 1815: "O ziemiorództwie Karpatów i innych gór i równin Polski„;

• Jan Paweł Woronicz (1758-1829), członek Towarzystwa Przyjaciół Nauk: zbiory podań i pieśni ludowych;

• Julian Ursyn Niemcewicz (1758-1841): "Pamiętniki czasów moich" (1848); "Podróż historyczna po ziemiach polskich„;

• Tadeusz Czacki (1765-1813): historyk, twórca Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie (1800);

• Łukasz Gołębiowski (1773-1849): historyk, etnograf. pierwsze dzieło etnograficzne w 1830 "Lud polski, jego obyczaje i zabobony"; Opisanie województwa krakowskiego;

• Michał Baliński (1794-1864): Starożytna Polska pod względem jeograficznym, historycznym i statystycznym. t. 1-3 1843-49;

• Józef Wawrzyniec Krasiński. Przewodnik dla podróżujących w Polsce. Warszawa, 1821;

• Antoni Stanisław Waga (1799-1890): zoolog;

• Oskar Kolberg (1814-1890) 1857-1890, "Lud, jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce (reedycja 68 tomów "Dzieła wszystkie" 1961-1990). - ojciec polskiej folklorystyki i etnografii;

Stowarzyszenia Galicyjskie

• W drugiej połowie XIX rozkwit wypraw krajoznawczych, przedsiębranych przez naturalistów polskich (szczególnie w zaborze austriackim - Galicji)

• W 1873 powstaje pierwsza polska organizacja krajoznawcza: Galicyjskie Towarzystwo Tatrzańskie, przemianowane rok później na Towarzystwo Tatrzańskie (po 1919 Polskie Towarzystwo Tatrzańskie) - rozpoczyna się zorganizowany ruch krajoznawczy

• Towarzystwo Tatrzańskie za cel postawiło sobie przede wszystkim eksplorację Karpat w celach naukowych i popularyzatorskich.

W dalszej mierze stało na straży ochrony przyrody i folkloru, rozwoju turystyki górskiej jak również ogólnego rozwoju cywilizacyjnego regionu ( tzw. "przemysł górski„).

Początki tworzenia Towarzystwa Tatrzańskiego:

• Wincenty Pol; Walery Eliasz (Ilustrowany przewodnik do Tatr, Pienin i Szczawnic)

• Komisja Fizjograficzna Krakowskiego Towarzystwa Naukowego

• Tytus Chałubiński

• Adolf Tetmajer

• Ludwik Eichborn (właściciel Zakopanego)

• Stefan Szalay (Szczawnica)

• Franciszek Biesiadecki; ks. Józef Stolarczyk; B. Lutosłański; F. Pławicki

• Statut zatwierdzony przez C.K. Namiestnikostwo we Lwowie 19 III 1874.

• Po 1903 roku powstawały odrębne sekcje w towarzystwie: ludoznawcza i przyrodnicza (1911) i ochrony Tatr (1912).

Inne stowarzyszenia Galicyjskie

• Sekcja Wycieczek ludowych i Szkolnych przy Towarzystwie Szkoły Ludowej w Krakowie (1891)

• Towarzystwo Kolonii Wakacyjnych (1895)

• W efekcie Rada Szkolna Krajowa (1907) wydała pismo w Galicji w sprawie popularyzacji wycieczek szkolnych.

• Akademicki Klub Turystyczny we Lwowie (1906) utworzony przez Mieczysława Orłowicza (działalność krajoznawcza powiązana z turystyką): przewodniki turystyczne, fotografia krajoznawcza.

Polskie Towarzystwo Krajoznawcze (1906)

• Emil Schonfeld i Aleksander Patek (1904)

• Aleksander Janowski - przewodnik "Wycieczki po Kraju" od 1898 roku

• Komisja Przyrodnicza Towarzystwa Ogrodniczego.

• Pierwszy zarząd PTK: Prezes: Zygmunt Gloger; Wice: Kazimierz Kulwieć i Karol Hoffman; sekretarz: Aleksander Janowski

Hasło:Przez poznanie do umiłowania kraju, przez umiłowanie do czynów ofiarnych

Cele:

• zbieranie wiadomości krajoznawczych oraz szerzenie ich pośród ogółu,

• gromadzenie zbiorów naukowych dotyczących ziem polskich,

• organizowanie wycieczek po kraju i urządzanie wystaw krajoznawczych,

• roztaczanie opieki nad pamiątkami historycznymi i osobliwościami przyrody.

1907: powstała biblioteka PTK

1910: organ stowarzyszenia "Ziemia"

1911: PTK liczyło 5700 członków a TT - 1500

Zabór pruski

• 1909 rok Poznańskie Towarzystwo Krajoznawcze utworzone przez Bernarda Chrzanowskiego - ścisły związek z PTK

Nurt regionalny - Regionalizm

• Lenartowicz - Mazowsze

• Chałubiński, Witkiewicz, Tetmajer - Podhale i Tatry

• Żeromski - Ziemia Świętokrzyska

• Jan Gwalbert Pawlikowski 1913 - "Kultura i natura" - przywiązanie do ziemi ojczystej - uczuciowa ochrona wartości przyrodnicze, kulturowe, obyczajowe, tradycję.

III okres (lata 1818 - 1939)

rozkwit powszechnego ruchu krajoznawczego

• Aleksander Patkowski - ojciec polskiego regionalizmu.

• Rada Naukowa Powszechnych Uniwersytetów Regionalnych i zarząd Związków Polskiego Nauczycielstwa Szkół Podstawowych - opracowanie programowe regionalizmu: praca społeczno-kulturalna musi być związana z miejscowym środowiskiem geograficznym i wykorzystywać jego badania naukowe.

• Na początku w Krakowie powstały pierwsze szkolne kluby krajoznawcze, inicjatorem był Leopold Węgrzynowicz.

Rząd

• Rada do spraw Kolonii Letnich Ministerstwa Zdrowia Publicznego

• Sejmowa Komisja do spraw Turystyczno-Krajoznawczych

• Powstały tzw. Gospody wycieczkowe - schroniska szkolne (do 1939 działało 212 schronisk, 6 tys. noclegów)

• 1920 roku - pismo krajoznawcze młodzieży szkolnej, miesięcznik "Orli Lot”; prof. Stanisława Niemcówna: opracowanie metodyki pracy młodzieżowych kół krajoznawczych

• Szkolne Koła Krajoznawcze PTK stały się organizacją masową (w 1939 było ponad 500 kół zrzeszających ponad 200 tys. członków)

Organizacje społeczne

Polskie Towarzystwo Tatrzańskie we współpracy z Państwową Radą Ochrony Przyrody (1922):

• ochrona przyrody górskiej i turystyka górska:

- Pamiętniki Towarzystwa Tatrzańskiego; Sprawozdania Towarzystwa Tatrzańskiego; Roczniki Oddziału PTT Beskid; Wierchy; Taternik; Przegląd Turystyczny

Polskie Towarzystwo Krajoznawcze

Sekcje Kół Krajoznawczych: Młodzieży szkolnej, rzemieślniczej, robotniczej:

- pogłębienie uczuciowego i intelektualnego stosunku do ziemi ojczystej

- rozwijanie samodzielności w poznaniu kraju

- budzenie inicjatywy w kierunku umacniania wielkości i potęgi państwa

Pozostałe stowarzyszenia

• Podolskie Towarzystwo Krajoznawcze (1925)

• Wołyńskie Towarzystwo Krajoznawcze i Opieki nad zabytkami (1927)

• Polski Touring Club (1925)

• Robotnicze Towarzystwo Turystyczne (1935)

• Żydowskie Towarzystwo Krajoznawcze (1926)

• Związek Towarzystw Beskidzkich w Polsce (1927)

• Ukraińskie Towarzystwo Krajoznawcze "Płaj" (1927)

Nurt naukowy

Krajoznawstwo jako metoda syntetycznego poznania jakiegoś określonego obszaru, wydzielonego wg kryteriów administracyjnych, historycznych, etnograficznych.

Ogólnopolski Kongres Krajoznawczy (Poznań 12-13 lipiec 1929 rok)

• Stanisław Pawłowski - krajoznawstwo jest gałęzią geografii, geografią stosowaną kraju ojczystego (jest nauką);

• Aleksander Patkowski - jest zbiorem wiadomości (geograficznych, historycznych, ekonomicznych, statystycznych i przyrodniczych) o kraju, wypracowanym przez różne nauki (nie jest nauką)

• Aleksander Janowski - wskazywał przede wszystkim na ruch społeczny - krajoznawczy

Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powszechna (Wydawnictwo Gutenberga t. 8, Kraków 1930, s. 139)

Krajoznawstwo- zbiór wszelkich wiadomości o pewnym większym lub mniejszym obszarze. Ponieważ chodzi tu o wiadomości z najrozmaitszych dziedzin (archeologia, historia, geografia, biologia, etnografia, statystyka, ekonomia itp.), przeto krajoznawstwo nie tworzy osobnej nauki, a oznacza raczej działalność praktyczną, jak zbieranie materiałów bez dążenia do stworzenia jakiejś naukowej syntezy

IV okres (lata 1845 - 1989)

zcentralizowanie i sformalizowanie ruchu krajoznawczego

Umasowienie i upowszechnienie krajoznawstwa

Po 1945 reaktywowanie ruchu szkolnego i społecznego (od 1946 "Orli Lot" a od 1958 "Poznaj swój kraj");

1947 - Warszawa, X Ogólnopolski Zlot Krajoznawczy Młodzieży: poznanie ziem północnych i zachodnich;

1950 - połączenie PTK i PTT w Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze PTTK: zadanie kierowania społecznym ruchem krajoznawczym;

PTTK: koła i sekcje w szkołach, zakładach pracy, wojsku: każdy zna swój region, miasto i dzielnicę.

1955 - 1974 - Szkolne Wojewódzkie Ośrodki Krajoznawczo-Turystyczne: koordynacja szkolnego ruchu turystyczno-krajoznawczego;

1956 - Centralna Komisja ds Krajoznawstwa i Turystyki Szkolnej w Samodzielnym wydziale Krajoznawstwa i Turystyki przy Departamencie Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego:

L. Węgrzynowicz, J. Kuran, J. Jaroszowa, W. Goetel, M. Orłowicz, M. Sobański, G. Wuttke;

1957 - powstała szkolna odznaka krajoznawczo-turystyczna;

1959 - Polskie Towarzystwo Schronisk Młodzieżowych PTSM (w 1970 było 785 schronisk i 30 tys. miejsc noclegowych);

Od 1963 powstały tzw. „wycieczkowe trasy typowe" opracowane przez Szkolne Wojewódzkie Ośrodki Krajoznawczo-Turystyczne (SWOKT) oraz Polskie Towarzystwo Schronisk Młodzieżowych (PTSM);

od 1977 obowiązek w szkole organizowania co najmniej dwóch wycieczek krajoznawczo-turystycznych w roku.

Wielka Encyklopedia Powszechna PWN (t. 6; Warszawa 1965, s. 140)

Krajoznawstwo

• ruch społeczny dążący do zbierania i popularyzowania wszelkich wiadomości (geograficznych, historycznych, etnograficznych itp.) o kraju lub regionie, m.in. poprzez urządzanie wycieczek;

• krajoznawstwo zbliża się do turystyki o wybitnie poznawczo-dydaktycznym charakterze;

• szeroko pojęte krajoznawstwo wkracza jednak wyraźnie poza jej ramy, obejmując np. regionalne obserwacje, czy nawet badania naukowe.

1970 - Ogólnopolska Narada Krajoznawcza w Gdańsku (namiastka II ogólnopolskiego kongresu)

Kolejne kongresy

• III, 1980, Płock - inwentaryzacja krajoznawcza całego kraju;

• IV, 1990, Opole - krajoznawstwo jako przejaw patriotyzmu i narzędzie do patriotycznego wychowania;

• 2000, Gniezno - krajoznawstwo jako źródło patriotyzmu i tożsamości narodowej;

Nowa Encyklopedia Powszechna PWN (Wydawnictwo Naukowe PWN

t. 3; Warszawa 1998, s. 539)

Krajoznawstwo:

• całość wiedzy o kraju ojczystym lub regionie geograficznym, historycznym, etnograficznym, przyrodniczym;

• obejmuje ruch społeczny dążący, poprzez różne formy turystyki (zwłaszcza wycieczki), do poznawania kraju ojczystego, gromadzenia wszelkich o nim wiadomości i popularyzowania ich, a jednocześnie działający na rzecz utrwalania i pomnażania zasobów przyrody i kultury;

• jest treścią programu poznawczo-wychowawczego turystyki. (...)

Funkcje współczesnego krajoznawstwa

• Gromadzenie wiedzy o kraju ojczystym lub regionie geograficznym, historycznym, etnograficznym, przyrodniczym;

• Zaktywizowanie społeczeństwa poprzez organizacje społeczne i samorządy terytorialne na rzecz kształtowania postaw obywatelskich w oparciu o tożsamość regionalną;

• Projektowanie treści programowo-wychowawczych dla wszelkich aktywnych form poznawania własnego kraju/regionu, w szczególności w ramach turystyki krajoznawczej;

W2 Cechy współczesnego krajoznawstwa w Polsce

Funkcje współczesnego krajoznawstwa

• Gromadzenie wiedzy o kraju ojczystym lub regionie geograficznym, historycznym, etnograficznym, przyrodniczym;

• Zaktywizowanie społeczeństwa poprzez organizacje społeczne i samorządy terytorialne na rzecz kształtowania postaw obywatelskich w oparciu o tożsamość regionalną;

• Projektowanie treści programowo-wychowawczych dla wszelkich aktywnych form poznawania własnego kraju/regionu, w szczególności w ramach turystyki krajoznawczej;

Cechy współczesnego krajoznawstwa

• Regionalizm służący spójności regionów w skali lokalnej, krajowej i europejskiej;

• Holistyczny opis regionu z wykorzystaniem warsztatu poznawczo-opisowego poszczególnych nauk geograficznych, historycznych (między innymi archeologii i etnografii), ekonomicznych, statystycznych i przyrodniczych;

• Integralność przekazywania wiedzy krajoznawczej z wychowaniem obywatelskim;

• Propagowanie idei trwale zrównoważonego rozwoju, poprzez analizę krajoznawczą systemu

społeczeństwo - gospodarka - środowisko;

• Kształtowanie postaw patriotyzmu lokalnego w dobie globalizacji;

• Propagowanie tolerancji wobec innych kultur i nacji (światoznawstwo);

• Silny związek z turystyką, poprzez ruch społeczny dążący do poznawania kraju ojczystego;

• Silny związek z aktywnością samorządową na rzecz:

• inwentaryzacji krajoznawczej,

• ochrony dziedzictwa kulturowego,

• ochrony zasobów przyrody,

• kształtowania krajobrazu.

Formy pracy krajoznawczej

• Pogłębianie wiedzy krajoznawczej w ramach pracy inwentaryzacyjnej lub badawczej (obserwacja, zbieractwo, fotografia, badania naukowe);

• Przeprowadzanie analiz krajoznawczych na rzecz regionoznawstwa, kształtowania tożsamości regionalnej (publikacje, seminaria, wystawy);

• Aktywna ochrona dziedzictwa (w tym krajobrazu) kulturowego i przyrodniczego (popularyzacja, gromadzenie środków, patronat, imprezy folklorystyczne, poradnictwo)

• Przekazywanie treści krajoznawczych podczas imprez turystyczno-krajoznawczych w formie (wycieczki, publikacje, seminaria, odczyty);

• Opracowywanie treści programowo-wychowawczych turystyki krajoznawczej (trasy turystyczne, przewodniki, wycieczki, wystawy);

Kierunki pracy krajoznawczej

• Badania i analizy krajoznawcze;

• Popularyzacja idei krajoznawstwa i wiedzy krajoznawczej;

• Regionalizm krajoznawczy (propagacja dziedzictwa regionu);

• Turystyka krajoznawcza;

Badania i analizy krajoznawcze

• Przemiany społeczno-kulturowe regionów

• Przemiany krajobrazu wraz z rozwojem cywilizacyjnym

• Oddziaływanie cywilizacji na środowisko przyrodnicze

• Atuty (czynniki) społeczno-kulturowe, ekonomiczne i przyrodnicze wdrażania trwale zrównoważonego rozwoju regionu

Służą realizacji polityki:

• regionalnej i strukturalnej

• społecznej

• edukacyjnej

• współpracy kulturalnej

• ochrony środowiska

• rolnej

Działalność popularyzatorska

•  Środki masowego przekazu (filmy, słuchowiska, opowiadania, programy, reportaże, organizowane konkursy)

• Wydawnictwa popularnonaukowe (przewodniki, informatory i poradniki turystyczne, mapy, katalogi i słowniki treści krajoznawczych, czasopisma i dzieła literackie o tematyce krajoznawczej)

• Czasopisma: np. „Podróże”; „Gościniec”; „Poznaj swój kraj”; „Poznaj świat”; „Jantarowe szlaki”; „Na szlaku”; „Wierchy”; „Jaćwież”

• Wydawnictwa naukowe (teoria turystyki i krajoznawstwa, źródła wiedzy krajoznawczej z różnych nauk, syntetyczne monografie naukowe konkretnego regionu lub miejscowości)

Popularyzacja poprzez:

• Wystawy i wernisaże fotografii, malarstwa lub grafiki o tematyce krajoznawczej;

• Konkursy i przeglądy filmowe o tematyce krajoznawczej;

• Konkursy i turnieje plastyczne, folklorystyczne lub krasomówcze o tematyce krajoznawczej;

• Cykliczne seminaria krajoznawcze (np. Roztoczańskie Spotkania organizowane przez Roztoczański Park Narodowy);

• Pracę przewodników turystycznych;

• Pracę biur turystycznych.

Regionalizm krajoznawczy

(kulturowy, przyrodniczy, ekonomiczny)

• Uzasadnia odrębność historycznie ukształtowanych zbiorowości terytorialnych świadomych swojej tożsamości (regionalizm etnograficzny);

• Uzewnętrznia się w postaci ruchu społecznego, działającego na rzecz kultywowania wspólnoty opartej na świadomości więzi regionalnej;

• Służy dbałości kultywowania dziedzictwa i pobudzaniu aktywności ekonomicznej regionu, poprzez kształtowanie aktywnego społeczeństwa obywatelskiego.

• Regionalizm zakłada, że jedność państwa gwarantuje harmonijne współdziałanie regionów (A. Patkowski, 1926)

Funkcje regionalizmu

• Zdefiniowanie regionu poprzez inwentaryzację i dokumentację swoistych treści krajoznawczych w systemie społeczeństwo-gospodarka-środowisko;

• Kształtowanie świadomości tożsamości regionalnej „ojcowizny”;

• Zachowanie i upowszechnianie dziedzictwa kulturowego, akcentowanie odrębności;

• Włączanie rozpoznawalnych treści krajoznawczych do działalności ekonomicznej regionu;

• Ochrona zasobów przyrodniczych i kształtowanie krajobrazu kulturowego, swoistego dla regionu.

Turystyka krajoznawcza

Dominuje motyw poznawczo-wychowawczy oparty o treści krajoznawcze

• Wycieczki krajoznawcze (z przewodnikiem),

• Warsztaty krajoznawcze,

• Pozyskiwanie danych krajoznawczych;

Współczesność sprzyja łączeniu różnych celów wyjazdów wypoczynkowych

• Turystyka wypoczynkowa lub specjalistyczna jest zwykle łączona z wycieczkami krajoznawczymi,

• Ważną umiejętnością jest takie programowanie pobytu wypoczynkowego by zachęcać do aktywnego uczestnictwa w imprezach krajoznawczych o treściach poznawczo - wychowawczych.

Turystyka krajoznawcza indywidualna

• Indywidualne, emocjonalne programowanie pobytu (w stadium przygotowań zaznajomię się z regionem)

• Emocjonalne zaangażowanie w przeżywanie pobytu (sam wybrałem, sam przygotowałem, wiem gdzie jadę i po co jadę więc świadomie będę poznawać, odkrywać i kontemplować)

Turystyka krajoznawcza zorganizowana

• Akceptacja pełnej oferty turystycznej (miejsce, termin, cena, warunki bytowe i opcje wycieczek krajoznawczych), bez wcześniejszego zaznajomienia się z regionem (ufam agentowi, że za tą cenę dostałem najciekawszą ofertę - czego nie oferują, tego nie warto oglądać)

• Podczas pobytu uczestnicy w różnym stopniu angażują się w poznawanie regionu (oferta przestaje być opcjonalna)

Turystyka specjalistyczna (kwalifikowana, alternatywna)

uczestnik nastawiony jest na konkretne walory turystyczne i chce je dogłębnie wykorzystać dla swojej samorealizacji

• Determinacja w zaspokojeniu oryginalnych aspiracji (ważna jest dziedzina moich zainteresowań)

• Determinacja w docieraniu do miejsc pozbawionych masowej turystyki, odkrywaniu „obcego” środowiska kulturowego i jego osobistego przeżywania (ważne są odmienne kultury nieskażone globalizacją)

• Dotyczy to również oryginalnych form pobytowych w ramach własnego kręgu kulturowego

Inwentaryzacja krajoznawcza (spis z natury)

Rejestracja aktualnego stanu obiektów i walorów krajoznawczych, która służy w planowaniu przestrzennym:

• ochronie dziedzictwa kulturowego,

• ochronie krajobrazu,

• ochronie przyrody,

• tworzeniu przestrzeni publicznej,

• zagospodarowania turystycznego,

• wytyczeniu szlaków i tras turystycznych.

Inwentaryzacja krajoznawcza służy również regionoznawstwu, przy:

• opracowaniu wszelkich publikacji o regionie,

• kształtowaniu tożsamości regionalnej,

• opracowaniu programów dla systemu edukacyjnego w regionie,

• wyznaczeniu produktów regionalnych, w tym turystycznych w postaci imprez,

• aktywizowaniu ruchu społecznego, w tym krajoznawczego.

Inwentaryzacja krajoznawcza może mieć charakter:

• ogólny, gdy dotyczy obiektów i walorów wszelkiego rodzaju,

• profilowany, gdy dotyczy walorów konkretnego działu przedmiotowego (np. środowisko przyrodnicze, zabytki kulturowe, współczesne osiągnięcia).

Walory krajoznawcze, generują między innymi pozostałe walory turystyczne:

• walory wypoczynkowe,

• walory specjalistyczne (wędkarskie, myśliwskie, żeglarskie).

A. Walory przyrodnicze:

• obszary chronione

• parki zabytkowe oraz zieleń ogólnodostępna,

• krajobrazy i ekosystemy,

• pojedyncze obiekty,

• osobliwości flory i fauny,

• muzea i zbiory przyrodnicze,

• ogrody botaniczne i zoologiczne.

B. Walory kulturowe:

• zabytki materialne,

• zabytki niematerialne,

• współczesne osiągnięcia.

a) obszary chronione

• parki narodowe,

• parki krajobrazowe,

• rezerwaty przyrody,

• obszary chronionego krajobrazu,

• obszary NATURA 2000,

• użytki ekologiczne,

• stanowiska dokumentacyjne,

• zespoły przyrodniczo-krajobrazowe

b) parki i ogrody zabytkowe

• dworskie i folwarczne,

• pałacowe i zamkowe,

• miejskie i uzdrowiskowe,

• klasztorne i kościelne.

• zieleń ogólnodostępna

• parki spacerowo-wypoczynkowe,

• zieleńce.

c) krajobrazy

• kulturowe, wiejskie, rolnicze, miejskie,

• naturalne, leśne, dolinowe, nadmorskie.

d) ekosystemy

• wodne, jeziorne, rzeczne,

• leśne, bory, grądy, łęgi, olsy,

• łąkowe, zalewowe, murawy ciepłolubne

• agrocenozy, sady, ogrody, grunty orne,

• bagienne, torfowiska, namuliska.

e) pojedyncze obiekty: geologiczne

• wychodnie skalne i głazowiska,

• przełomy, wąwozy, źródliska i wodospady,

• jaskinie i groty.

f) Osobliwości flory i fauny

• pomniki przyrody,

• gatunki chronione,

• odmiany uprawne roślin i hodowlane zwierząt.

g) Muzea i zbiory przyrodnicze

h) Ogrody botaniczne i zoologiczne

• arboreta, ekspozycje zielne,

• mini zoo.

i) kulturowe zabytki materialne

• zabytki architektoniczne i budownictwo,

• muzea sztuki,

• muzea biograficzne,

• muzea etnograficzne (skanseny),

• muzea folklorystyczne

• (ośrodki twórczości ludowej),

• muzea archeologiczne,

• muzea specjalistyczne,

• obiekty historyczno-wojskowe,

• miejsca i muzea martyrologii,

• zabytki działalności gospodarczej.

j) kulturowe zabytki niematerialne (ekspozycja tożsamości regionu)

• historia (formalna, legendy i podania)

• folklor (imprezy ludowe, święta i obrzędy sakralne, kuchnia, rzemiosło)

• sztuka ludowa (literacka i rękodzielnicza)

• miejsca pielgrzymkowe

k) współczesne osiągnięcia cywilizacji

• wybitne lub oryginalne rozwiązania architektoniczne, urbanizacyjne lub planistyczne,

• wybitne lub oryginalne rozwiązania techniczne lub technologiczne,

• wybitne lub oryginalne rozwiązania organizacyjne.

Dziedzictwo regionu (heritage)

- Dobra przekazywane z pokolenia na pokolenie

- Dobra, które odziedziczyliśmy po naszych przodkach w wyniku procesów cywilizacyjnych i które sami chcemy świadomie przekazać naszym potomkom, jako obraz naszego rozwoju cywilizacyjnego

Na dziedzictwo regionu składają się:

• Dobra kultury (dziedzictwo kulturowe)

• Dobra przyrody (dziedzictwo przyrodnicze)

• Krajobraz (krajobraz kulturowy)

• Problematyka ochrony dziedzictwa zaczęła funkcjonować w świadomości społeczeństwa europejskiego w latach 70-tych XX wieku (1975 - Rok Europejskiego Dziedzictwa Architektonicznego);

• Kultywowanie dziedzictwa regionalnego jest formą przeciwstawiania się globalizacji w sferze społecznej, gospodarczej i przyrodniczej;

• Wynarodowienie społeczeństwa skutkuje utratą całej unikalnej spuścizny, która stanowi o tożsamości każdego z nas a także dynamizuje rozwój cywilizacyjny w myśl zasady (diversity makes stability).

Konwencja UNESCO o Ochronie Kulturowego i Naturalnego Dziedzictwa z 1972 roku, przedstawia definicję dziedzictwa:

Kulturowego:

• Zabytki architektury, rzeźby, malarstwa (...) o wyjątkowej, uniwersalnej wartości z punktu widzenia historii, sztuki lub nauki;

• Grupy budynków (...) ze względu na swoją architekturę (...) położenie w krajobrazie mają wyjątkową wartość punktu widzenia historii, sztuki lub nauki;

• Miejsca pracy ludzkiej lub stworzone przez naturę i ludzi (...) o wyjątkowej uniwersalnej wartości (...)

Przyrodniczego

• Naturalne formacje złożone z fizycznych i biologicznych form (...) o wyjątkowej, uniwersalnej wartości z estetycznego lub naukowego punktu widzenia;

• Geologiczne lub fizjograficzne formacje (...), które stanowią obszary siedlisk zagrożonych gatunków roślin i zwierząt o wyjątkowym uniwersalnym znaczeniu dla nauki i ochrony przyrody;

• Naturalne obszary o wyjątkowej, uniwersalnej wartości z punktu widzenia nauki, ochrony przyrody lub naturalnego piękna;

Sekretariat UNESCO

Światowe Centrum Dziedzictwa w Paryżu (World Heritage Centre)

Światowy Komitet Dziedzictwa (World Heritage Committee)

• Wpisanie na Listę Światowego Dziedzictwa obiektów (kulturowych i przyrodniczych) o wyjątkowej i uniwersalnej wartości;

• Monitorowanie obiektów zagrożonych i sporządzanie Listy Światowego Dziedzictwa w Niebezpieczeństwie;

• Dysponowanie funduszami, wspierającymi środki krajowe ochrony obiektów Światowego Dziedzictwa.

Obiekty polskie znajdujące się na Liście Dziedzictwa Światowego

• Historyczne centrum Krakowa (1978);

Historyczna stolica Polski; największy rynek w Europie z Uniwersytetem Jagiellońskim i Ratuszem; Zamek Królewski; Katedra Świętego Wacława z grobami królewskimi;

• Kopalnia soli w Wieliczce (1978);

Kopalnia z XIII wieku, ponad 90 poziomów i 300 km chodników zawierających dzieła sztuki i ołtarze;

• Obóz koncentracyjny w Oświęcimiu (1979);

Symbol okrucieństwa człowieka w stosunku do człowieka w XX

• Historyczne centrum Warszawy (1980);

Wyjątkowy przykład całkowitej i drobiazgowej rekonstrukcji architektury z okresu od XIII do XX wieku;

• Puszcza Białowieska (1979 - 1992);

Ogromny, najlepiej zachowany na Niżu Europejskim w stanie zbliżonym do naturalnego, obszar leśny; Siedlisko wielu rzadkich i zagrożonych wymarciem zwierząt.

• Centrum Zamościa (1992);

Doskonale zachowany przykład architektury renesansowej z końca XVI wieku, łączący włoskie i środkowoeuropejskie tradycje architektoniczne;

• Średniowieczne miasto Toruń (1997);

Miasto Zakonu Krzyżackiego; członek Hanzy; Doskonale zachowany przykład architektury okazałych budowli publicznych z XIV i XV wieku;

• Zamek w Malborku (1999)

Siedziba Wielkiego Mistrza Zakonu Krzyżackiego; Najdoskonalszy przykład funkcjonalnej architektury średniowiecznego zamku ceglanego; Skrupulatnie odrestaurowany, jest symbolem wdrażania nowatorskich technik konserwatorskich, które obecnie uznawane są za standard;

• Kalwaria Zebrzydowska (1999);

Manierystyczna architektura i kompleks parku krajobrazowego z kalwarią; Dzieło czasów kontrreformacji, łączące naturalne piękno krajobrazu z duchowymi wartościami i zasadami barokowych założeń ogrodowych;

• Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy (2001);

Wyjątkowe świadectwo szczególnego aktu tolerancji Katolickiego Cesarstwa Hasburgów wobec społeczności protestanckiej na Śląsku w okresie XVII wieku, po religijnej wojnie trzydziestoletniej; Stanowią wyjątkowe świadectwo rozwoju siły duchowej i społecznego zaangażowania;

• Drewniane kościoły południowej Małopolski (2003);

Ważne świadectwo tradycji budowy średniowiecznych, gotyckich kościołów drewnianych

Dębno Podhalańskie; Lipnica Murowana; Sękowa; Binarowa; Blizne; Haczów

• Binarowa - kościół p.w. św. Michała Archanioła, wzniesiony ok. 1500 r., wśród rzeźb wyróżnia się Matka Boska z Dzieciątkiem z ok.1430 r.;

• Dębno Podhalańskie - kościół p.w. św. Michała Archanioła, wzniesiony w drugiej poł. XV w.;

• Lipnica Murowana - kościół p.w. św. Leonarda, wzniesiony w końcu XV w., zawiera wyposażenie o muzealnym charakterze;

• Sękowa - kościół p.w. śś. Filipa i Jakuba, zbudowany w 1516 r. , powiększony w XVII w.

• Blizne - kościół p.w. Wszystkich Świętych, wzniesiony ok. poł. XV w., zachował liczne szczegóły gotyckiej ciesiołki i malowidła z XVI-XVII w.;

• Haczów - kościół p.w. Wniebowzięcia NMP, wzniesiony ok. poł. XV w. należy do najstarszych i największych kościołów drewnianych o konstrukcji zrębowej na świecie. Unikatową wartością odznaczają się figuralne malowidła z 1494 r.;

• Park Mużakowski w Łęknicy (2004)

- Park krajobrazowy z XIX w., rozłożony po obu brzegach granicznej Nysy Łużyckiej (jeden z największych w Europie).

- Kompozycja parku jest perfekcyjnie wpisana w naturalne wnętrze doliny rzeki, jej zbocza i wierzchowinę.

- Jest przykładem modelowej współpracy dwóch państw na rzecz ochrony dziedzictwa i konserwacji krajobrazu kulturowego.

• Hala Stulecia we Wrocławiu (2006)

- Hala Stulecia, od "Hala Ludowa" - zbudowana we Wrocławiu w latach 1911-12, przeznaczona do masowych imprez publicznych.

- W chwili powstania stanowiła obiekt wyjątkowy z pionierskim projektem architektonicznym, posiadając żelbetowe przykrycie o największej rozpiętości na świecie. W Hali umieszczono organy o 222 registrach i 16706 piszczałkach, naówczas największe na świecie (obecnie organy te wykorzystywane są w Archikatedrze Wrocławskiej)

W3 Walory krajoznawcze kulturowe

Kulturowe zabytki materialne

• zabytki architektoniczne i budownictwo,

• muzea sztuki,

• muzea biograficzne,

• muzea etnograficzne (skanseny),

• muzea folklorystyczne (ośrodki twórczości ludowej),

• muzea archeologiczne,

• muzea specjalistyczne,

• obiekty historyczno-wojskowe,

• miejsca i muzea martyrologii,

• zabytki działalności gospodarczej.

Zabytki architektoniczne i muzea: Kraków; Warszawa; Gdańsk; Poznań; Wrocław; Toruń.

1. Województwo zachodniopomorskie

Zabytki architektoniczne i muzea

• Kamień Pomorski; Stargard Szczeciński - starówka z murami obronnymi

• Szczecin - starówka, zamek książąt pomorskich

Muzea archeologiczne

• Muzeum Regionalne w Wolinie

Obiekty historyczno-wojskowe

• Bunkier-forteca Wału Pomorskiego w Silnowie

• Skansen Bojowy I Armii Wojska Polskiego w Zbicach

2. Województwo pomorskie

Zabytki architektoniczne i muzea

• Gniew - starówka z murami obronnymi i zamek krzyżacki

• Kwidzyń - katedra i zamek krzyżacki

• Malbork - zamek wielkich mistrzów krzyżackich

• Peplin - katedra, opactwo cystersów

Muzea archeologiczne

• Muzeum archeologiczne w Gdańsku

• Rezerwat Archeologiczny Kręgi Kamienne w Odrach

Muzea etnograficzne i ośrodki twórczości ludowej

• Wytwórnia ceramiki Kaszubskiej w Chmielnie

• Muzeum Kaszubskie w Kartuzach

• Skansen Słowiński w Klukach

• Kaszubski Park Etnograficzny we Wdzydzach Kiszewskich

Muzea biograficzne

• Muzeum Hymnu Narodowego (Józefa Wybickiego) w Będominie

Muzea specjalistyczne

• Centralne Muzeum Morskie w Gdańsku

• Muzeum Latarnictwa na Przylądku Rozewie

Obiekty historyczno-wojskowe

• Pomnik Obrońców Westerplatte w Gdańsku

• Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni

Muzea martyrologii

• Muzeum Stutthof w Sztutowie

Zabytki działalności gospodarczej

• Muzeum Rybołówstwa na Helu

3. Województwo kujawsko-pomorskie

Zabytki architektoniczne i muzea

• Chełmno - starówka z murami obronnymi, opactwo cystersów

• Strzelno - opactwo norbertanek

Muzea archeologiczne

• Muzeum w Biskupinie

Muzea etnograficzne i ośrodki twórczości ludowej

• Kujawsko-Dobrzyński Park Etnograficzny w Kłóbce

• Muzeum Etnograficzne we Włocławku

Zabytki działalności gospodarczej

• Muzeum Kolei Wąskotorowej w Wenecji

4. Województwo warmińsko-mazurskie

Zabytki architektoniczne i muzea

• Frombork - pałac biskupów warmińskich, katedra, mury obronne

• Lidzbark Warmiński - zamek biskupów warmińskich,

• Święta Lipka - klasztor jezuitów z założeniem odpustowym

Muzea etnograficzne i ośrodki twórczości ludowej

• Muzeum Budownictwa Ludowego w Olsztynku

• Muzea biograficzne

• Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku

Muzea specjalistyczne

• Planetarium Lotów Kosmicznych w Olsztynie

• Obiekty historyczno-wojskowe

• Bunkry Kwatery Hitlera w Gierłożu

• Pomnik i Muzeum Grunwaldzkie w Stębarku

5. Województwo lubuskie

Muzea etnograficzne i ośrodki twórczości ludowej

• Muzeum Budownictwa i Techniki Wiejskiej w Bogdancu

• Park Budownictwa Ludowego w Ochli

Obiekty historyczno-wojskowe

• Zespół bunkrów Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego w Kaławie

6. Województwo wielkopolskie

• Zabytki architektoniczne i muzea

• Gniezno - kościół archikatedralny

• Gołuchów - zamek Czartoryskich (Leszczyńskich)

• Kalisz - starówka z murami obronnymi, kościół św. Stanisława

• Kórnik - zamek Działyńskich

• Rogalin - pałac Raczyńskich

• Rydzyna - pałac Sułkowskich (Leszczyńskich); starówka

Muzea specjalistyczne

• Skansen Miniatur w Pobiedziskach

• Muzeum Instrumentów Muzycznych w Poznaniu

Zabytki działalności gospodarczej

• Skansen Pszczelarstwa w Swarzedzu

Muzea archeologiczne

• Gród piastowski w Gieczu

• Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie

• Rezerwat archeologiczny i Muzeum Ziemi Kaliskiej w Kaliszu

• Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy w Lednogórze

• Skansen archeologiczny w Mrówkach

• Muzeum Archeologiczne w Poznaniu

Muzea etnograficzne i ośrodki twórczości ludowej

• Wielkopolski Park Etnograficzny w Lednogórze

• Muzeum Kultury Ludowej w Osieku n. Notecią

Muzea biograficzne

• Dworek Marii Dąbrowskiej w Russowie

• Muzeum Adama Mickiewicza w Śmiełowie

7. Województwo łódzkie

• Zabytki architektoniczne i muzea

• Łowicz - starówka, kolegiata i seminarium misjonarzy

• Nieborów - pałac Radziwiłłów (Radziejowskich, Ogińskich)

• Sulejów-Podklasztorze - opactwo cystersów

Muzea etnograficzne i ośrodki twórczości ludowej

• Muzeum w Łowiczu, zagrody Łowickie

• Łowicka Izba Twórcza w Złakowie Borowym

Muzea martyrologii

• Muzeum Martyrologii na Radogoszczu w Łodzi

Zabytki działalności gospodarczej

• Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi

8. Województwo mazowieckie

Zabytki architektoniczne i muzea

• Płock - starówka, zespół zamkowo-katedralny, opactwo benedyktynów

Muzea archeologiczne

• Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego w Pruszkowie

• Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie

Muzea etnograficzne i ośrodki twórczości ludowej

• Zagroda Kurpiowska w Kadzidle

• Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu

Muzea specjalistyczne

• Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu

Muzea biograficzne

• Muzeum Jana Kochanowskiego w Czarnolesie

• Muzeum im. Kazimierza Puławskiego w Warce

• Dom Urodzenia Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli

Obiekty historyczno-wojskowe

• Twierdza w Modlinie

• Mauzoleum Żołnierzy Wojska Polskiego w Studziankach Pancernych

Muzea martyrologii

• Muzeum Walki i Męczeństwa w Treblince

9. Województwo podlaskie

Muzea archeologiczne

• Rezerwat Archeologiczny Cmentarzysko Jaćwingów w Szwajcarii

Muzea etnograficzne i ośrodki twórczości ludowej

• Białostockie Muzeum Wsi w Białymstoku

• Muzeum Rolnictwa im. K. Kluka w Ciechanowcu

• Skansen Kurpiowski im. A. Chętnika w Nowogrodzie

Obiekty historyczno-wojskowe

• Twierdza Modlin

Zabytki działalności gospodarczej

• Śluza na Kanale Augustowskim w Mikaszówce i Studzienicznej

• Wiadukt kolejowy na rzece Błędziance w Stańczykach

10. Województwo świętokrzyskie

• Zabytki architektoniczne i muzea

• Chęciny - zamek królewski w ruinie, starówka z opactwem franciszkanów

• Kielce - starówka, pałac biskupów krakowskich, katedra

• Sandomierz - starówka z murami miejskimi, zamek królewski, opactwa

• Szydłów - średniowieczna starówka z murami miejskimi, zamek królewski

• Ujazd - zamek Krzyżtopór Ossolińskich w ruinie

Muzea archeologiczne

• Muzeum neolitycznego górnictwa w Krzemionkach Opatowskich

• Muzeum Starożytnego Hutnictwa Świętokrzyskiego w Nowej Słupi

Muzea etnograficzne i ośrodki twórczości ludowej

• Muzeum Wsi Kieleckiej w Tokarni

Muzea biograficzne

• Muzeum Lat Szkolnych Stefana Żeromskiego w Kielcach

• Muzeum Henryka Sienkiewicza w Oblęgorku

Muzea specjalistyczne

• Państwowe Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie

• Muzeum Zabawkarstwa w Kielcach

Zabytki działalności gospodarczej

• Muzeum Zagłębia Staropolskiego w Sielpi Wielkiej

11. Województwo lubelskie

Zabytki architektoniczne i muzea

• Kazimierz Dolny - starówka, zamek królewski w ruinie

• Lublin - starówka, zamek królewski, katedra

• Puławy - zespół pałacowy Lubomirskich i Czartoryskich

• Zamość - renesansowy zespół miejski

Muzea etnograficzne i ośrodki twórczości ludowej

• Muzeum Rzemiosł Ludowych w Biłgoraju

Muzea biograficzne

• Muzeum Bolesława Prusa w Nałęczowie

• Muzeum Józefa Inacego Kraszewskiego w Romanowie

Muzea specjalistyczne

• Muzeum Sztuki Złotniczej w Kazimierzu Dolnym

Muzea martyrologii

• Państwowe Muzeum na Majdanku w Lublinie

12. Województwo dolnośląskie

Zabytki architektoniczne i muzea

• Henryków; Krzeszów; Lubiąż - opactwo cystersów

• Trzebnica - opactwo cysterek

• Jawor i Świdnica - starówki i ewangelickie kościoły pokoju

• Książ - zamek Hochbergów

• Legnica - starówka, zamek książąt legnickich, opactwa

• Jelenia Góra + Sobieszów - starówka, zamek Chojnik (w ruinie)

Muzea archeologiczne

• Muzeum Ślężańskie w Sobótce

• Muzeum Archeologiczne we Wrocławiu

Muzea etnograficzne i ośrodki twórczości ludowej

• Muzeum Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego w Kudowie Zdroju

Muzea specjalistyczne

• Miejskie Muzeum Zabawek w Karpaczu

Obiekty historyczno-wojskowe

• Twierdza Bastionowa w Kłodzku

• Twierdza w Srebrnej Górze

Muzea martyrologii

• Państwowe Muzeum Gross-Rosen w Rogoźnicy

Zabytki działalności gospodarczej

• Muzeum Miedzi w Legnicy

• Muzeum Dawnego Kupiectwa w Świdnicy

13. Województwo śląskie

Zabytki architektoniczne i muzea

• Cieszyn - starówka, pałac Larischów

• Częstochowa - klasztor paulinów na Jasnej Górze

• Ogrodzieniec - zamek Bonerów (w ruinie)

• Pszczyna - pałac Hochbergów (Promnitzów)

Muzea etnograficzne i ośrodki twórczości ludowej

• Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie

• Muzeum Beskidzkie w Wiśle

Muzea specjalistyczne

• Planetarium Śląskie w Chorzowie

Zabytki działalności gospodarczej

• Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu

14. Województwo opolskie

Zabytki architektoniczne i muzea

• Brzeg - starówka, zamek książąt brzeskich

• Nysa - starówka z murami, pałac biskupi, opactwa

• Paczków - starówka z najlepiej zachowanymi murami obronnymi

Muzea etnograficzne i ośrodki twórczości ludowej

• Muzeum Wsi Opolskiej w Opolu

15. Województwo małopolskie

Zabytki architektoniczne i muzea

• Biecz - starówka z murami miejskimi,

• Chochołów - klasyczna wieś podhalańska

• Binarowa; Dębno Podhalańskie, Lipnica Murowana; Sękowa - drewniane kościoły z XV / XVI w.

• Kalwaria Zebrzydowska

• Nowy Wiślicz - opactwa, zamek Lubomirskich (Kmitów)

• Pieskowa Skała - zamek królewski (Szafrańców, Zebrzydowskich)

• Stary Sącz - starówka średniowieczna, klasztor obronny klarysek

Muzea archeologiczne

• Muzeum archeologiczne w Krakowie

Muzea etnograficzne i ośrodki twórczości ludowej

• Folklor Górali Sądeckich w Łącku

• Sądecki Park Etnograficzny w Nowym Sączu

• Muzeum Lachów Sądeckich w Podegrodziu

• Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie

• Muzeum Tatrzańskie w Zakopanym

• Izba Sztuki Ludowej w Zalipu

• Orawski Park Etnograficzny w Zubrzycy Górnej

Muzea specjalistyczne

• Muzeum Turystyki Górskiej na Markowych Szczawinach

Muzea biograficzne

• Muzeum Ignacego Paderewskiego w Kąśni Dolnej

• Muzeum Dom Jana Matejki w Krakowie

• Muzeum Biograficzne Władysława Orkana w Porębie Wielkiej

• Dom Papieża Jana Pawła II w Wadowicach

• Muzea Kasprowicza, Szymanowskiego i Makuszyńskiego w Zakopanem

Zabytki działalności gospodarczej

• Zabytkowa Kopalnia Soli w Bochni

• Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce

Muzea martyrologii

• Państwowe Muzeum Oświęcim-Brzezinka

16. Województwo podkarpackie

Zabytki architektoniczne i muzea

• Baranów Sandomierski - Zamek Lubomirskich (Leszczyńskich)

• Krasiczyn - Zamek Krasińskich

• Łańcut - Pałac Potockich (Lubomirskich )

• Przemyśl - starówka, katedra, zamek królewski, opactwa

• Blizne; Haczów - drewniane kościoły z XV / XVI w.

Muzea etnograficzne i ośrodki twórczości ludowej

• Muzeum Kultury ludowej w Kolbuszowej

• Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

Muzea biograficzne

• Muzeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu

Muzea specjalistyczne

• Muzeum Powozów w Łańcucie

Zabytki działalności gospodarczej

• Skansen Przemysłu Naftowego w Bóbrce

W4 Walory krajoznawcze kulturowe niematerialne i przyrodnicze

Kulturowe zabytki niematerialne(ekspozycja tożsamości regionu)

• Historia formalna;

• Legendy i podania;

• Sztuka ludowa

- literacka,

- rękodzielnicza;

• Folklor

- imprezy ludowe,

- święta i obrzędy sakralne,

- kuchnia,

- rzemiosło;

• Religia - miejsca pielgrzymkowe - „miejsca cudów”.

Historia formalna

• Miejsca bitew (Cedynia - 972, Psie Pole - 1109, Grunwald, Racławice - 1794);

• Miejsca martyrologii (Sobibór; Sztutowo; Treblinka; Getto Warszawskie);

• Historyczne ośrodki władzy (Wiślica VIIIw.; Piotrków Trybunalski - sejmy krajowe);

• Historyczne ośrodki władzy lub rezydencje władców (Bolesław Chrobry - Lednica; Królowa Bona - Łomża);

• Historyczne ośrodki postępu (Mikołaj Kopernik - Toruń, Frombork; Ignacy Łukasiewicz - Jasło);

• Historyczne rezydencje twórców (Jan Kochanowski - Czarnolas; Fryderyk Chopin - Żelazowa Wola; Aleksander Fredro - Fredropol; Henryk Sienkiewicz - Oblęgorek);

• Historyczne ośrodki rozrywki (Polowania królewskie: Niepołomice, Jaktorów, Białowieża).

Legendy i podania

• Oskar Kolberg (1814-1890) - ojciec polskiej folklorystyki i etnografii;

"Lud, jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce” 1857-1890

(reedycja 68 tomów "Dzieła wszystkie" 1961-1990)

Sztuka ludowa

• Literacka (w turystyce wykorzystywana tylko w pewnym zakresie, w celach interpretacyjnych),

• Rękodzielnicza (odpustowa, np. szopki, palmy itp.);

FAKT: w Polsce szlacheckiej piwo było napojem narodowym

• Dawna Polska w Anegdocie (M. i W. Tomkiewicz)

„Gdy po śmierci okrutnego Popiela zebrał się lud pod Kruszwicą, by dokonać wyboru nowego władcy, upał był tak wielki, że zabrakło piwa. Zdarzyło się, że rolnik tamtejszy, Piast, miał u siebie w domu trochę syconego miodu, zaczął więc nim częstować spragnionych - i tu się właśnie okazało, że miód w niewytłumaczony sposób począł się tak gwałtownie rozmnażać, iż można nim było zaspokoić zgromadzone rzesze. Widząc ten oczywisty cud, zebrani okrzyknęli jednogłośnie księciem niezwykłego gospodarza.”

ODRODZENIE

Królowa Bona, drwiąc sobie z temperamentu Polaków, mawiała: „Krew z piwa, nie burzliwa”

Ale nie wszyscy Włosi wyrażali się z pogardą o polskim piwie.

Papież Klemens VIII był w swoim czasie legatem w Polsce, gdzie rozkochał się w piwie.

Gdy później, już jako papież, rozchorował się i dostał wysokiej gorączki - zatęsknił za polskim napojem chłodzącym i jęknął:

„O santa piva di Polonia”

Wówczas dworzanie zebrani przy łożu, sądząc, że papież wzywa jakąś nie znaną im patronkę polską, poczęli się modlić do świętej Pivy, prosząc ją o ratunek dla ojca świętego.

Folklor

• Podhale; Śląsk Cieszyński; Łowickie; Kurpie; Kaszuby

• Imprezy ludowe (Bukowina Tatrańska; Gdańsk; Kazimierz Dolny; Kraków - konkursy szopek krakowskich; Łącko; Płock; Zakopane; Zielona Góra; Zywiec),

• Święta i obrzędy sakralne (Myszyniec),

• Rzemiosło (rzeźbiarstwo, malarstwo, ceramika - Kartuzy, tkactwo - Podhale, hafciarstwo - Koniaków, koronkarstwo, wycinankarstwo - Łowicz, zdobnictwo przedmiotów);

• Ośrodki sztuki ludowej: najstarszy skansen na Kaszubach we Wdzydzach Kiszewskich - 1906; międzywojnie: Kurpiowski Park Etnograficzny w Nowogrodzie i skansen w Olsztynku; obecnie ponad 50 obiektów o znaczeniu co najmniej regionalnym;

Kuchnia - Produkty tradycyjne

• Produkty mleczne;

• Produkty mięsne;

• Ryby;

• Warzywa i owoce;

• Wyroby piekarnicze i cukiernicze;

• Miody;

• Oleje i tłuszcze;

• Gotowe dania i potrawy;

• Napoje;

• Inne produkty spożywcze (no. sól wielicka)

Produkty tradycyjne województwa podlaskiego

• Babka ziemniaczana;

• Kartacze;

• Kiszka ziemniaczana;

• Pierekaczewnik;

• Kruszewski Ogórek Herbowy;

• Ogórki kwaszone Narwiańskie;

• Ser Koryciński Swojski;

• Chleb Staropolski;

• Pieczywo obrzędowe weselne: Korowaj Lipski i Gąski Weselne;

• Masło tradycyjne z Filipowa.

Współczesne osiągnięcia cywilizacji

• Wybitne lub oryginalne rozwiązania architektoniczne (np. most świętokrzyski i wieżowiec błękitny w Warszawie), urbanizacyjne lub planistyczne (np. nadbrzeże i molo sopockie),

• Wybitne lub oryginalne rozwiązania techniczne lub technologiczne (np. Kopalnia węgla brunatnego w Bełchatowie; Miedziowy Kombinat Górniczo-Hutniczy w zagłębiu Legnicko-Głogowskim),

• Wybitne lub oryginalne rozwiązania organizacyjne (np. Centrum Zdrowia Dziecka w Międzylesiu; Orkiestra Świątecznej Pomocy).

Walory przyrodnicze

• Krajobrazy - kulturowe, naturalne;

• Ekosystemy - wodne, leśne, łąkowe, agrocenozy, bagienne;

• Pojedyncze obiekty geologiczne - wychodnie skalne i głazowiska, przełomy i wąwozy, źródliska i wodospady, jaskinie i groty;

• Osobliwości flory i fauny - pomniki przyrody, gatunki chronione, odmiany hodowlane;

• Parki zabytkowe;

• Muzea i zbiory przyrodnicze;

• Ogrody botaniczne i zoologiczne - w tym arboreta, ekspozycje zielne, mini zoo;

Obszary chronione

• parki narodowe,

• parki krajobrazowe,

• rezerwaty przyrody,

• obszary chronionego krajobrazu,

• obszary NATURA 2000,

• użytki ekologiczne,

• stanowiska dokumentacyjne,

• zespoły przyrodniczo-krajobrazowe,

PARKI NARODOWE

nazwa	Rok utworzenia	Powierzchnia (tys. ha)	Szlaki w km	Turyści w tys.
ogółem		314 551,2	2 651,7	10 435
Tatrzański	1947	21 164,0	245,0	2 662
Karkonoski	1959	5 580,5	117,6	1 500
Woliński	1960	10 937,4	43,6	1 400
Wielkopolski	1957	7 583,9	87,5	1 200
Kampinoski	1959	38 548,5	360,0	1 000
Pieniński	1932	2 346,2	34,7	700
Ojcowski	1956	2 145,6	23,0	350
Gór Stołowych	1993	6 339,7	161,8	349
Bieszczadzki	1973	29 201,0	206,0	215
Świętokrzyski	1950	7 626,4	41,0	195
Słowiński	1967	18 618,2	144,3	182
Wigierski	1989	15 085,5	218,0	100
Roztoczański	1974	8 482,8	60,3	80
Babiogórski	1954	3 391,6	53,0	70
Magurski	1995	19 438,9	85,0	58
Gorczański	1981	7 030,8	66,5	50
Biebrzański	1993	59 223,0	431,8	33
Bory Tucholskie	1996	4 798,0	108,5	20
Ujście Warty	2001	8 037,6	12,6	20
Poleski	1990	9 762,3	35,0	15
Drawieński	1990	11 342,0	77,0	11

Udostępnienie turystyczne parków narodowych

1. Łatwo dostępne, o łatwym dojeździe i rozbudowanej infrastrukturze turystycznej; położone na obszarach o całorocznej, szerokiej ofercie turystycznej, służącej turystyce masowej:

• Parki położone w regionach turystycznych: Karkonoski; Tatrzański i Woliński;

• Parki położone w sąsiedztwie wielkich aglomeracji: Kampinoski; Ojcowski i Wielkopolski.

2. O utrudnionym dojeździe ale rozbudowanej infrastrukturze turystycznej; położone w regionach turystycznych z szeroką ofertą turystyczną, służącą turystyce masowej:

• Parki o całorocznej ofercie turystycznej: Babiogórski; Gór Stołowych; Pieniński i Słowiński;

• Parki o sezonowej ofercie turystycznej: Białowieski; Bieszczadzki; Roztoczański; Świętokrzyski i Wigierski.

3. Trudno dostępne, o ograniczonej ofercie turystycznej, służące turystyce krajoznawczej:

• Parki położone w regionach turystycznych: Bory Tucholskie i Gorczański;

• Parki położone na terenach wiejskich pozbawionych oferty dla turystyki masowej: Biebrzański; Drawieński; Magurski; Narwiański; Poleski i Ujście Warty.

Atrakcyjność turystyczna parków narodowych

1. Parki nadmorskie, postrzegane przez masowego turystę z schemacie plaża + słońce + morze. Pobyt turystyczny w tych parkach uznawany jest za udany w przypadku uzyskania satysfakcji z plażowania. Ze względu na lokalizację parki te w sposób naturalny przyciągają masowy ruch turystyczny.

• Słowiński PN: największą atrakcją krajoznawczą są ruchome wydmy na Mierzei Łebskiej i skansen Słowińców we wsi Kluki;

• Woliński PN: największą atrakcją krajoznawczą jest klif nadmorski dochodzący do 90 m wysokości, wzgórze Zielonka z widokiem na Zalew Szczeciński oraz rezerwat pokazowy żubrów.

2. Parki pojezierzy, postrzegane w schemacie jezioro-las. Satysfakcja z pobytu turystycznego w tych parkach wiąże się z rekreacją wodną: plażowanie, kąpiel, wędkowanie, spływy kajakowe lub żeglowanie. Ze względu na silne ograniczenia związane z rekreacją wodną, w tego typu parkach masowa turystyka do tej pory nie zaistniała.

• PN Bory Tucholskie: największą atrakcją krajoznawczą jest szlak pieszy - rowerowy Struga Siedmiu Jezior;

• Drawieński PN: największą atrakcją krajoznawczą jest spływ kajakowy rzeką Drawą oraz wędkowanie na niej a także zabytkowa elektrownia wodna Kamienna;

• Poleski PN: największą atrakcją krajoznawczą są ścieżki dydaktyczne „Dąb Dominik” i „Spławy”, powiązane ze zwiedzaniem muzeum przyrodniczego;

• Wigierski PN: największą atrakcją krajoznawczą jest jezioro Wigry i związana z nim turystyka wodna (m.in. spływy kajakowe Czarną Hańczą) a także muzealny pokamedulski zespół klasztorny.

3. Parki nizinne chroniące naturalne doliny rzeczne. Stereotyp pobytu turystycznego ściśle wiąże się z rekreacją wodną, sprowadzoną do wędkowania lub spływów kajakowych; Ze względu na niesprzyjające środowisko przyrodnicze, ruch turystyczny w tych parkach jest silnie ograniczony do tzw. ekoturystyki, ze szczególną formą turystyki ornitologicznej.

• Biebrzański PN: największą atrakcją krajoznawczą jest meandrująca rzeka Biebrza ze starorzeczami, rezerwat ścisły „Czerwone Bagno” oraz pobliskie fortyfikacje w Osowcu;

• Narwiański PN: największą atrakcją krajoznawczą, choć praktycznie nie nieznaną turystom, jest trasa kajakowa po bagiennej dolinie Narwi oraz zabytkowa siedziba Parku w Kurowie;

• PN Ujście Warty: najważniejszą atrakcją krajoznawczą są jedne z największych w Polsce przeloty sezonowe i lęgi ptactwa wodno-błotnego oraz fortyfikacje historycznej twierdzy Kostrzyń.

4. Parki chroniące naturalne nizinne ekosystemy leśne, postrzegane przez pryzmat pierwotnych lasów utożsamianych z dużymi ssakami leśnymi. Również i w tym przypadku, ze względu na niesprzyjające środowisko przyrodnicze, ruch turystyczny jest silnie ograniczony do turystyki krajoznawczej.

• Białowieski PN. Pobyt turystyczny stereotypowo uwzględnia zwiedzanie Rezerwatu Żubrów, Muzeum przyrodniczego i w dalszej kolejności Leśnego Rezerwatu Ścisłego;

5. Parki podmiejskie, zlokalizowane w sąsiedztwie wielkich aglomeracji miejskich; Parki te, z punktu widzenia udostępnienia i zagospodarowania turystycznego włączone są w system terenów zielonych sąsiadujących aglomeracji; Ze względu na lokalizację i zagospodarowanie turystyczne w parkach tych dominuje rekreacja weekendowa, ruchowa;

• Kampinoski PN obsługujący masowy ruch turystyczny aglomeracji warszawskiej; Największą atrakcją krajoznawczą są miejsca rekreacji ruchowej oraz Mauzoleum Martyrologii Narodu Polskiego w Palmirach a także sąsiadujące z KPN, Dwory w Żelazowej Woli i Tułowicach oraz klasztor w Niepokalanowie;

• Ojcowski PN obsługujący masowy ruch turystyczny aglomeracji krakowskiej; Największą atrakcją krajoznawczą są: wieś Ojców, jaskinie Łokietka i Ciemna, formy skalne Brama Krakowska, Maczuga Herkulesa i Igła Deotymy a także Zamek Pieskowa Skała i Pustelnia bł. Salomei;

• Wielkopolski PN obsługujący masowy ruch turystyczny aglomeracji poznańskiej; Największą atrakcją krajoznawczą są jeziora udostępnione do celów rekreacyjnych Chomęcicko-Rosnowskie, Jarosławieckie, Łódzko-Dymaczewskie, Wielkowiejskie i Witobelskie a także przylegająca do WPN miejscowość Puszczykowo.

6. Parki chroniące naturalne wyżynne ekosystemy leśne, postrzegane przez pryzmat malowniczego krajobrazu wyżynnego; Dominuje krajoznawcza turystyka piesza lub rowerowa;

• Roztoczański PN: największą atrakcją krajoznawczą są malownicze okolice stawów Echo wraz z kąpieliskiem, ścieżka dydaktyczna na Bukową Górę oraz Ośrodek Edukacyjno-Muzealny i zabytkowa siedziba RPN a także zabytkowe obiekty w Zwierzyńcu: budynki zarządu Ordynacji Zamojskich, kaplica na wyspie i browar;

• Świętokrzyski PN: największą atrakcją krajoznawczą jest pasmo Łysogór ze szczytami Łysicy i Łysej Góry oraz gołoborzami a także Chełmowa Góra z lasami modrzewia polskiego oraz zespół klasztorny Benedyktynów na Świętym Krzyżu wraz z Muzeum przyrodniczym ŚPN i Muzeum Misyjnym Oblatów a także zabytkowe obiekty: pobernardyński zespół klasztorny w Świętej Katarzynie i Muzeum starożytnego Hutnictwa w Nowej Słupi;

7. Parki wysokogórskie, ważne ze względu las wysokogórski i piętro alpejskie. Parki turystycznie oblegane, snobistycznie postrzegane przez pryzmat wspinaczek wysokogórskich i sportów zimowych, niemniej letni masowy ruch turystyczny stereotypowo uwzględnia zwiedzanie łatwo dostępnych i najbardziej krajobrazowo malowniczych miejsc. Natomiast zimowy pobyt turystyczny ogranicza się do nartostrad;

• Babiogórski PN: największą atrakcją krajoznawczą jest trasa prowadząca przez masyw Babiej Góry od Zawoi Barańcowej z siedzibą BPN i z ogrodem roślin babiogórskich - przez Zawoję Markową - Markowe Szczawiny z zabytkowym schroniskiem, muzeum i goprówką - szczyt Diablaka - szczyt Sokolicy - polanę Krowiarki - do Zubrzycy Górnej z Orawskim Parkiem Etnograficznym. W zimie w okolicach wsi Zawoja czynnych jest szereg wyciągów narciarskich;

• Karkonoski P.N: największą atrakcją krajoznawczą są wodospady Szklarki i Kamieńczyka oraz wjazd wyciągami krzesełkowymi z Karpacza na Śnieżkę lub ze Szklarskiej Poręby na Szrenicę a także góra Chojnik z ruinami zamku. W zimie funkcjonują dwa duże ośrodki narciarstwa zjazdowego w okolicach Szklarskiej Poręby i Karpacza;

• Tatrzański PN: największą atrakcją krajoznawczą są okolice Morskiego Oka, Dolina Kościeliska i wjazd kolejką linową na Kasprowy Wierch. W dalszej kolejności zainteresowaniem turystów cieszą się trasy Kuźnice - Kalatówki oraz prowadzące wzdłuż dolin Jaworzynki, Strążyskiej i Chochołowskiej. W zimie na terenie TPN funkcjonują trzy wyciągi narciarskie.

8. Parki górskie, ważne ze względu na struktury geologiczne i krajobrazy górskie. Parki turystycznie oblegane, postrzegane przez pryzmat niezwykłych form geologicznych, tworzących jedyny w swoim rodzaju krajobraz górski. Pobyt turystyczny stereotypowo uwzględnia zwiedzanie, łatwo dostępnych i najbardziej krajobrazowo malowniczych miejsc.

• PN Góry Stołowe: największą atrakcją krajoznawczą jest szczyt Szczelińca Wielkiego i Błędne Skały oraz w mniejszym stopniu Próg Batorowski i Skalne Grzyby a także położone obok kościół i kalwaria we wsi Wambierzyce;

• Pieniński PN: największą atrakcją krajoznawczą jest spływ Przełomem Dunajca tratwami flisackimi oraz szczyty Trzy Korony i Sokolica a także ruiny zamku w Czorsztynie i zamek w Niedzicy. Po 1997 roku kolejną atrakcją w sąsiedztwie PPN stanowi Zbiornik wodny Czorsztyn-Niedzica dopuszczony do rekreacji wodnej.

9. Parki górskie chroniące naturalne ekosystemy leśne, postrzegane przez pryzmat malowniczego, „dzikiego” krajobrazu górskiego; Mała dostępność silnie ogranicza turystykę masową, sprowadzając ją do formy krajoznawczej, pieszej.

• Gorczański PN: największą atrakcją krajoznawczą jest szczyt Turbacz ze schroniskiem, doliny potoków Turbacz i Olszowy Potok oraz malownicze krajobrazy związane z wielowiekowym wypasem owiec a także miejscowość Koninki z wyciągiem krzesełkowym na Tobołów. W zimie na terenie GPN funkcjonują cztery wyciągi narciarskie;

• Magurski PN: największą atrakcją krajoznawczą, choć trudno dostępną i praktycznie nie nieznaną turystom, jest masyw Magury Wątkowskiej ze strodrzewami lasów górskich bukowo-jodłowych.

10. Parki górskie Karpat Wschodnich chroniące połoniny i naturalne ekosystemy leśne;

• Bieszczadzki PN, stereotypowo postrzegany przez pryzmat „odludnych i dzikich” malowniczych połonin; Pomimo małej dostępności odwiedzany przez szerokie rzesze młodych turystów -krajoznawców rządnych wrażeń z obcowania z dziką naturą. Największą atrakcją krajoznawczą są Połoniny Caryńska i Wietlińska oraz Masyw Tarnicy a także osada Wołosate z zachowawczą hodowlą konia huculskiego. W zimie na terenie BPN funkcjonuje wyciąg narciarski we wsi Ustrzyki Górne.

Parki krajobrazowe o dużym ruchu turystycznym

Parki nadmorskie

• Trójmiejski; Nadmorski; Mierzei Wiślanej (pomorskie); Szczeciński (zachodniopomorskie).

Parki pojezierzy

• Iński (zachodniopomorskie); Kaszubski; Wdzydzki; Zaborski (pomorskie); Pojezierza Iławskiego (pomorskie i warmińsko-mazurskie); Górznieńsko-Lidzbarski (kujawsko-pomorskie i warmińsko-mazurskie); Nadgoplański (kujawsko-pomorskie); Lednicki; Powidzki (wielkopolskie); Mazurski; Welski (warmińsko-mazurskie); Pojezierza Łęczyńskiego (lubelskie).

Parki nizinne w dolinach rzecznych

• Doliny Dolnej Odry (zachodniopomorskie); Doliny Słupi (pomorskie); Ujście Warty (lubuskie); Nadwarciański; Rogaliński (wielkopolskie); Doliny Baryczy (dolnośląskie i wielkopolskie); Nadnidziański (świętokrzyskie);

Parki nizinne (krajobraz leśny i kulturowy)

• Tucholski (kujawsko-pomorskie, pomorskie); Wdecki (kujawsko-pomorski); Suwalski (podlaskie); Dezyderego Chłapowskiego; Puszczy Zielonki (wielkopolskie); Chojnowski; Mazowiecki (mazowieckie), Kazimierski (lubelskie); Lasy Janowskie (lubelskie i podkarpackie);

Parki wyżynne (formy skalne i krajobrazy)

• Chęcińsko-Kielecki; Jeleniowski; Suchedniowsko-Oblęgorski (świętokrzyskie), Szczebrzeszyński (lubelskie); Księżański; Ślężański (dolnośląskie); Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich (śląskie); Dolinki Krakowskie; Ciężkowicko-Rożnowski; Tenczyński (małopolskie), Orlich Gniazd (śląskie i małopolskie), Czarnorzecko-Strzyżowski; Pogórza przemyskiego (podkarpackie);

Parki górskie Sudetów

• Sudetów Wałbrzyskich; Gór Sowich; Śnieżnicki (dolnośląskie)

Parki górskie Karpat Zachodnich

• Beskidu Śląskiego; Żywiecki (śląskie), Beskidu Małego; Popradzki (małopolskie),

Parki górskie Karpat Wschodnich

• Ciśniańsko-Wetliński; Jaśliński (podkarpackie);

W5 Organizacja turystyki krajoznawczej

Turystyka krajoznawcza

• spędzanie wolnego czasu oparte na programie zwiedzania obiektów i poznawania walorów dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego regionu.

• trzy równocenne funkcje: poznawcze, wychowawcze i rekreacyjne, które muszą ze sobą współgrać

Treść programu krajoznawczego zależy od

• występowania walorów krajoznawczych,

• występowania eksponowanych walorów turystycznych,

• turysty.

Treść programu krajoznawczego musi odpowiadać turyście, być dostosowane do jego:

• zainteresowań,

• wieku,

• sprawności fizycznej,

• kondycji psychicznej,

• zamożności,

• aktywności zawodowej.

W efekcie program oparty na tych samych walorach turystycznych, różni się proporcją oferowanych usług, wciąż jednak według formuły poznawczo - wychowawczo - rekreacyjnej.

Biura podróży organizujące wycieczki krajoznawcze kierują się zasadą maksymalizacji zysku, czyli globalizacją oferty (unifikacją i masowością), w efekcie:

• niechętnie dostosowują zunifikowane pakiety ofert pod konkretnych odbiorców - grupy turystów;

• przeładowują programy treściami krajoznawczymi, nużąc turystów;

• A tym samym kształtują niechętne a w najlepszym przypadku oportunistyczne postawy turystów wobec odwiedzanego regionu - postawy rozczarowania wycieczką;

Programy krajoznawcze powinny być konsultowane z uczestnikami i przez nich akceptowane

Proces programowania imprez krajoznawczych składa się z dwóch etapów:

• Określenie celu oraz inwentaryzacja dostępnych środków do realizacji tego celu i ich możliwości wykorzystania;

• Ustalenie wewnętrznej zgodności programu, optymalizacja z zastosowaniem dostępnych środków.

Na program składają się:

• treści turystyczne, rekreacyjne i krajoznawcze,

• przewidywane postawy turystów,

• opcje wykorzystania dostępnych środków, pod kątem preferencji poszczególnych turystów.

Program imprezy krajoznawczej musi cechować się:

• sprecyzowaną celowością;

• wykonalnością w realnych warunkach;

• skutecznością wykorzystania środków turystycznych;

• operatywnością w realizacji poszczególnych etapów imprezy;

• komunikatywnością między uczestnikami imprezy;

• opcjonalnością realizacji poszczególnych etapów imprezy

Na programowanie treści rekreacyjnych w imprezach krajoznawczych wpływ mają:

• ilość i struktura wolnego czasu turysty,

• profilaktyka zdrowotna wynikająca z wykonywanego zawodu i środowiska życia turysty,

• różnorodność potrzeb wynikająca z wieku, płci, wykształcenia, aktywności zawodowej itp.;

• nawyki, obyczaje i wyznawany przez turystę system wartości,

• potrzeba wypoczynku rodzinnego, zacieśnianie więzów rodzinnych.

Program opiera się na systemie przyczynowo - skutkowym:

• Przyczyna - rozpoznane potrzeby i możliwości turysty

• Proces - zinwentaryzowanie możliwości zaspokojenia potrzeb turysty - ocena pod tym kątem walorów turystycznych, infrastruktury i organizacji turystycznej w regionie

• Skutek - Dobór środków turystycznych i treści krajoznawczych, optymalizujący zaspokojenie potrzeb turystów w zakresie wypoczynku, rozrywki i samodoskonalenia.

Cechy dobrego programu:

• dostosowany do składu społecznego grupy;

• przestrzegający zasady czasu wolnego, spędzonego twórczo ale w zwolnionym tempie, turysta ma wypoczywać, nie śpieszyć się, nie stresować się - „nic na siłę”;

• aktywizujący uczestników w celu upowszechnienia wiedzy krajoznawczej i formowania postaw społecznych;

• harmonizujący realizację funkcji poznawczo - wychowawczo - rekreacyjnych (unikanie przeładowania programu).

• kierujący się zasadami dydaktyki: aktywnego uczestnictwa w imprezach krajoznawczych, stopniowania trudności, przedstawiania treści w sposób przekrojowy i poglądowy oraz inspirowania;

• kierujący się zasadą kontrastowości przeżywanych doznań, tak by nie nużyć uczestników i równoważyć ich rozliczne potrzeby;

• stale odkrywający nowe możliwości wykorzystania dziedzictwa regionu - operatywny w stosunku do konstruowania nowych, opcjonalnych form rekreacji.

Czynniki determinujące program turystyczny

Dla optymalizacji treści krajoznawczych imprez turystycznych niezbędne jest przeanalizowanie wszystkich czynników, mogących wpływać na ruch turystyczny:

• Walory turystyczno-krajoznawcze (wpływ bezpośredni)

• Zagospodarowanie turystyczne (wpływ pośredni)

• Cel wyjazdu

• Czas trwania wyjazdu

• Wielkość grupy

• Potrzeby społeczne

• Zainteresowania członków grupy

• Stopień zaawansowania turystycznego członków grupy

• Zróżnicowanie socjologiczne członków grupy

Zagospodarowanie turystyczne

• Wpływ pośredni na treści krajoznawcze poprzez specyfikę struktury przestrzennej istniejącej infrastruktury:

- wybór regionu turystycznego,

- struktura kosztów imprezy turystycznej,

- efektywność wykorzystania walorów krajoznawczych,

- efektywność wykorzystania walorów rekreacyjnych,

• Baza noclegowa - efektywność wypoczynku;

• Baza żywieniowa - efektywność wykorzystania walorów krajoznawczych;

• Baza transportowa - dostępność walorów krajoznawczych i rekreacyjnych;

• Baza usług dla ludności - efektywność wykorzystania walorów krajoznawczych i rekreacyjnych;

Cel wyjazdu

Czas trwania wyjazdu

• krótkookresowy: do kilku dni

• długookresowy: powyżej tygodnia

Wielkość grupy (kameralność korzystania z walorów i zagospodarowania turystycznego)

• turyści indywidualni - do 5 osób

• grupa mała - do 15 osób

• grupa średnia - do 30 osób

• grupa duża - do 50 osób

• grupa bardzo duża - ponad 50 osób

Potrzeby społeczne zależą od:

• uwarunkowań socjologicznych (wieku, stanu zdrowia)

- wiek, płeć, pochodzenie społeczne,

- kondycja psychiczna i fizyczna, stan zdrowia,

- majętność, stan rodzinny,

- poziom intelektualny, wykształcenie,

• miejsca zamieszkania (kondycji psychicznej i fizycznej)

• wykonywanego zawodu (schorzeń zawodowych)

Zainteresowania członków grupy

Typy osobowościowe turysty: wypoczynkowy, rozrywkowy, integratywny, kontemplacyjny, zadaniowy, poznawczy, Zainteresowania zawodowe (historyk, biolog, geograf); Zainteresowania hobbystyczne (kolekcjonerstwo); Zainteresowania związane z uzdolnieniami (warsztaty).

Przekaz treści krajoznawczych

• powinien inspirować do samodzielnych poszukiwań,

• powinien stanowić przekrój informacji o regionie, nawiązywać do rozlicznych warstw tematycznych,

• powinien odnosić się zawsze do formuły dziedzictwa regionu przyrodniczo-kulturowego,

• powinien wykształcić respekt do poznawanych walorów turystycznych regionu - „to nie dobro konsumpcyjne, które podlega prawom rynku ale wartość uniwersalna, istotna dla cywilizacji,

• powinien opierać się na wiarygodnych, żywych źródłach (przedstawicielach regionu),

• nie może być zdawkowy i sloganowy, bo staje się „papką informacyjną”,

Przekaz treści krajoznawczych powinien stale nawiązywać do problemów współczesności, szczególnie bliskich członkom grupy turystycznej:

• Funkcji społeczno-gospodarczych walorów krajoznawczych;

• Racjonalnego społeczno-gospodarczego wykorzystania walorów środowiska przyrodniczego i kulturowego;

• Postępujących przemian społeczno-ekonomicznych, skutkujących zagospodarowaniem przestrzennym;

• Zmian postaw społecznych, obywatelskich i konsumenckich.

Celem wycieczek turystyczno-krajoznawczych mogą być treści:

• regionalne - poznanie dziedzictwa, odrębności i treści uniwersalnych dla cywilizacji;

• specjalistyczne - poznanie wycinków dziedzictwa regionalnego (np. walory archeologiczne) i znaczenia dla rozwoju cywilizacji;

• problemowe - pogłębienie wiedzy członków grupy turystycznej o zagadnienia związane z uprawianym zawodem lub hobby.

W6 Interpretacja dziedzictwa regionu

Interpretacja

• aktywność edukacyjna wyjaśniająca znaczenia pojęć i zależności zachodzące między nimi (niesie ze sobą konkretne przesłanie ),

• realizowana na podstawie bezpośredniego doświadczenia multisensorycznego na przykładzie konkretnych eksponatów.

Interpretacja jest programem: określa szereg pojęć, których istotę należy poznać (turysta ma określony zakres poznawczy);

Interpretacja jest aktywnością: określa metodę i zakres technik użytecznych osiągnięciu zrozumienia (turysta poddany jest procesowi edukacji)

Cel interpretacji - zrozumienie przez zwiedzających możliwie największej liczby powodów dlaczego konkretny walor krajoznawczy ma tak istotne znaczenie jako symbol dziedzictwa społeczności zamieszkującej dany region lub państwo:

• przekazanie wiedzy o interakcjach pomiędzy przyrodą a kulturą,

• wywołanie pozytywnych i wartościowych emocji/wrażeń, związanych z bezpośrednim obcowaniem z kulturą lub przyrodą regionu,

• wzrost świadomości - pomoc w docenieniu wartości dziedzictwa,

• zaangażowanie na rzecz ochrony dziedzictwa, przemiany w strukturze konsumpcji,

• wsparcie dla działań instytucji i organizacji działających na rzecz ochrony dziedzictwa.

Interpretacja łączy świat materialny, postrzegalny z wartościami uniwersalnymi, ideami.

Siłę interpretacji można oceniać / mierzyć zdolnością do ujawniania głębszych, uniwersalnych znaczeń, które powszechnie uznaje się za inspirujące - w efekcie turysta tworzy osobiste związki emocjonalne z odwiedzanym regionem /osobiście przypisuje znaczenia walorom krajoznawczym - odkrywa je dla siebie/.

Bardzo ważny jest dobór obiektów dziedzictwa regionu, które najpełniej będą eksponować uniwersalne treści, które chcemy przekazać turyście.

Walory krajoznawcze stają się eksponatami idei (symbolizują idee), zawartej w dziedzictwie regionu.

Walory przyrodnicze na potrzeby turystyki krajoznawczej

• Symbole naturalnego piękna (Pieniny, wybrzeża morskie, rafy koralowe) i bogactwa przyrody (Puszcza Białowieska, lasy tropikalne);

• Symbole zdrowego wypoczynku (jeziora, polany leśne, jezioro Wigry);

• Symbole ochrony przyrody (Bagna Biebrzańskie, pomniki przyrody);

• Symbole potęgi przyrody (Tatry, wodospady, wulkany)

• Symbole uniwersalnej wartości z estetycznego (ekosystemy jeziorne) lub naukowego punktu widzenia (ekosystemy bagienne);

• Symbole dziedzictwa regionu (Puszcza Białowieska; Bagna Biebrzańskie);

• Walory kulturowe na potrzeby turystyki krajoznawczej

• Symbole rozwoju cywilizacyjnego (Rzym);

• Symbole dobrobytu (Monaco/Monte Carlo);

• Symbole dobra (świątynie), zła (Auschwitz-Birkenau), ładu (miasta renesansowe), sprawiedliwości (podania ludowe, Statua Wolności);

• Symbole wielkości myśli ludzkiej (piramidy w Gizie);

• Symbole uniwersalnej wartości z estetycznego punktu widzenia (dzieła sztuki, Dawid - rzeźba Michała Anioła);

• Symbole uniwersalnej wartości z naukowego punktu widzenia (Wieża Eiffel'a);

• Symbole panowania człowieka nad środowiskiem (poldery, budowle odporne na trzęsienia ziemi);

• Symbole symbiozy człowieka ze środowiskiem (skanseny, krajobrazy kulturowe);

• Symbole dziedzictwa regionu (Wawel);

W efekcie działalność turystyki krajoznawczej sprowadza się do sztuki interpretacji - w tym sensie kadra przewodników, edukatorów i instruktorów zaangażowana w turystyce krajoznawczej musi osiągnąć wysokie umiejętności interpretacyjne.

Bezpośrednie formy interpretacji obejmują inscenizacje, prezentacje, pogadanki, gawędy, spacery tematyczne, wycieczki

Pośrednie formy interpretacji obejmują audycje radiowe i telewizyjne, wystawy, ścieżki dydaktyczne, foldery, informatory, artykuły prasowe, programy komputerowe

Sześć tez efektywnej interpretacji Freemana Tildena (1883-1980)

1. Każda interpretacja, która nie będzie się odnosić do czegoś, co w jakiś sposób dotyczy osobowości i doświadczeń zwiedzających, będzie jałowa

• Przekaz interpretacyjny powinien być:

- interesujący, zwrócić na siebie uwagę,

- wymowny, zaniepokoić (wzbudzanie obaw lub potęgowanie pragnień),

- fascynujący, zmienić horyzonty myślenia i zachowania,

• Przekaz multisensoryczny, humorystyczny, przejrzysty i przekazany z entuzjazmem

2. Sama informacja nie jest jeszcze interpretacją.

• Interpretacja jest rewelacją opartą na informacji.

• Są to jednak całkiem różne sprawy.

• Jednocześnie każda interpretacja zawiera informację;

• Należy wybierać tylko informacje kluczowe dla zrozumienia danego zjawiska. Takie informacje należy przekształcić w związek przyczynowo-skutkowy opowiedziany w sposób przystępny, bez nadmiernych obciążeń nazewnictwa specjalistycznego

3. Interpretacja jest sztuką - kombinacją różnych dziedzin, podczas gdy prezentowane eksponaty lub obiekty mogą mieć charakter naukowy, historyczny lub architektoniczny. Każdej sztuki można się w pewnym stopniu nauczyć;

• Obiekty krajoznawcze służące interpretacji mają znaczenie symboliczne -jako ilustracja ułatwiają przekaz interpretacyjny, nie powinny być celem samym w sobie, jako jedynie pochwała wartości materialnej

• Podstawą interpretacji jest zaangażowanie (pasja) i pełne utożsamianie się z głoszonymi tezami.

4. Głównym zadaniem interpretacji nie jest instruowanie, lecz prowokacja;

• Prowokacja jest najefektywniejszym sposobem na wymuszenie postaw zaangażowania:

- wzbudzanie wątpliwości,

- przedstawianie kontrowersyjnych poglądów,

- oskarżanie o zachowania naganne wynikające z niewiedzy,

• Należy pamiętać, że przesadna prowokacja wywołuje skutek odwrotny - całkowity bojkot postawionej tezy, w formie lekceważenia lub pogardy.

5. Każdy temat prezentowany bez entuzjazmu zostanie bez entuzjazmu przyjęty

6. Celem interpretacji powinno być przedstawienie całości zagadnienia, a nie jego fragmentu

• Informacja powinna zostać pogrupowana tematycznie i zinterpretowana w formule przyczynowo-skutkowej z ekspozycją przekazu pozytywnego (pragnienia powinny dominować nad lękami):

- historia zjawiska (geneza i uwarunkowania),

- wartość uniwersalna dla dziedzictwa,

- zagrożenia,

- formy zarządzania i ochrony,

- zaangażowanie społeczne,

- znaczenie dla przyszłych pokoleń.

W7 ORGANIZATORZY I KADRA KRAJOZNAWCZA

Organizacje społeczne

• Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze (1950);

• Polskie Towarzystwo Schronisk Młodzieżowych (1959);

• Polskie Stowarzyszenie Turystyczne;

• Polskie Towarzystwo Tatrzańskie (1873 - 1922);

• Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej;

• Polska Federacja Campingu i Caravaningu;

• Polski Związek Motorowy;

• Polski Związek Zeglarski;

• inne organizacje turystyczno-sportowe;

• inne towarzystwa regionalne;

• organizacje młodzieżowe.

Instytucje

• Muzea;

• Informacja turystyczna POT;

• Uczelnie;

• Instytuty naukowe;

• Szkoły (koła zainteresowań SKKT, ZHP itp.)

Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze (1906, 1950)

Statut

• Kształtowanie postaw patriotycznych (tożsamość oparta na dziedzictwie);

• Rozwijanie kultury, kultury fizycznej i rekreacji;

• Krzewienie umiejętności turystycznych i zamiłowań krajoznawczych;

• Organizacja imprez turystyczno-krajoznawczych;

• Rozwijanie świadomości ekologicznej (aktywne wspieranie ochrony środowiska);

• Aktywne uczestnictwo w ochronie dóbr kultury;

• Szkolenie kadry krajoznawczej i turystycznej;

• Aktywne uczestnictwo w inwentaryzacji walorów dziedzictwa narodowego;

• Inicjowanie i prowadzenie muzeów, zbiorów, bibliotek, pracowni krajoznawczych;

• Kształcenie kadr turystyczno-krajoznawczych (nadawanie odpowiednich uprawnień kwalifikacyjnych)

• Prowadzenie działalności przewodnickiej (nadawanie uprawnień przewodnickich);

• Wytyczanie, znakowanie i utrzymywanie szlaków turystycznych;

• Ustanawianie i nadawanie odznak turystycznych oraz krajoznawczych;

• Produkowanie pamiątek turystycznych i krajoznawczych oraz ekwipunku turystycznego;

• Prowadzenie wypożyczalni sprzętu turystycznego;

• Budowanie i prowadzenie obiektów turystycznych, gastronomicznych, sportowych itp.,

• Organizowanie turystyki zagranicznej;

• Utrzymywanie kontaktów z innymi organizacjami krajowymi, zagranicznymi i międzynarodowymi o zbieżnych celach statutowych

Struktura organizacyjna PTTK

• I stopień

• Walny Zjazd Delegatów PTTK (co 4 lata);

• Zarząd Główny (funkcja ciągła);

• II stopień (ponad 360 oddziałów)

• Zarząd Oddziałów PTTK;

• Oddziały terenowe, środowiskowe i zakładowe;

• III stopień podstawowy

• Koła i kluby PTTK (ponad 3 tys. komórek i ponad 80 tys. członków).

Działalność programowa (szczebel krajowy)

• Komisje i kluby:

- krajoznawcze (119 + 40 i ok. 1,4 tys. instruktorów),

- fotograficzne (12 + 6 i ok. 60 instruktorów),

- ochrony przyrody (95 + 9 i ok. 300 instruktorów),

- opieki nad zabytkami (64 i ok. 1,4 tys. społecznych opiekunów zabytków),

- historii i tradycji;

• Centralna biblioteka PTTK w Warszawie;

• Centralna biblioteka górska PTTK w Krakowie;

• Centralny ośrodek turystyki górskiej;

• Centrum fotografii krajoznawczej w Łodzi.

Działalność programowa

(szczebel regionalny)

• Komisje problemowe;

• Regionalne pracownie krajoznawcze (29);

• 14 muzeów regionalnych PTTK;

• Kilkadziesiąt izb regionalnych PTTK;

(szczebel lokalny)

• Działalność krajoznawcza

Ogółem kadra programowa liczy ponad 40 tys. osób

Działalność środowiskowa

(szczebel krajowy)

• Komisje:

- przewodnicka;

- akademicka;

- współpracy z wojskiem;

- kół i oddziałów zakładowych i osiedlowych;

• Rady

- programowa ds. młodzieży szkolnej;

- ds. osób niepełnosprawnych;

• (szczebel regionalny)

- komisje środowiskowe;

• (szczebel regionalny)

- działalność programowa.

Działalność turystyki kwalifikowanej

(szczebel krajowy)

• Komisje turystyki

• górskiej;

• jeździeckiej;

• kajakowej;

• kolarskiej;

• motorowej;

• narciarskiej;

• żeglarskie;

• komisje imprez na orientację;

• komisje działalności pieszej;

• Komisje działalności podwodnej

(szczebel regionalny)

• Komisje turystyki kwalifikowanej;

• Regionalne ośrodki turystyki górskiej;

(szczebel lokalny) - działalność programowa

Działalność majątkowa

(szczebel krajowy)

• Zarząd majątku PTTK

• Okręgowe zespoły gospodarki turystycznej PTTK

• Spółki z udziałem PTTK

• Wydawnictwo PTTK KRAJ

(szczebel regionalny)

• Obiekty turystyczne

(szczebel lokalny)

• Działalność gospodarcza

Odznaki krajoznawcze i turystyczne

• Odznaka krajoznawcza (ponad 2 tys. zdobytych);

• Odznaka fotografii krajoznawczej (ok. 20);

• Odznaka turysta przewodnik (ok. 3,5 tys.);

• Młodzieżowa odznaka krajoznawcza (ok. 1,5 tys.);

• Regionalne odznaki krajoznawcze (ok. 8 tys.).

Ponadto dla pracy inwentaryzacyjnej:

• Odznaka Chomik;

• Plakietka zbiorów krajoznawczych;

• Ekslibris Krajoznawcy Bibliofila;

• Kolekcjoner krajoznawca (srebrny i złoty).

Szczególne osiągnięcia PTTK

• Zorganizowanie 4 kongresów

- 1970 - w Gdańsku;

- 1980 - w Płocku;

- 1990 - w Opolu;

- 2000 - w Gnieźnie;

• Corocznie kilkadziesiąt kursów dla kadry krajoznawczej;

• Inwentaryzacja krajoznawcza Polski (około 500 gmin);

• Organizacja corocznie kilku tysięcy imprez krajoznawczych;

• Prowadzenie wydawnictw turystyczno-krajoznawczych (przewodniki, mapy, monografie) KRAJ; SUDETY (Wrocław); WIERCHY (Kraków).

W12.

KADRA KRAJOZNAWCZO - TURYSTYCZNA

• Przewodnicy turystyczni;

• Piloci wycieczek;

• Instruktorzy (przodownicy) różnych dyscyplin turystyki kwalifikowanej;

• Instruktorzy krajoznawstwa regionu i Polski;

• Społeczni opiekunowie zabytków;

• Społeczni opiekunowie przyrody;

• Strażnicy ochrony przyrody.

Przewodnicy turystyczni (uprawnienia państwowe)

• Uprawnienia przewodnickie (ustawa o usługach turystycznych):

- Przewodnicy górscy;

- Przewodnicy miejscy;

- Przewodnicy terenowi.

• Przewodnik: przynajmniej wykształcenie średnie, miła powierzchowność, dobre zdrowie fizyczne, odbyty kurs przewodnicki, zdany egzamin przed komisją powołaną przez Wojewodę.

• Przewodnik: wszechstronna wiedza w zakresie uprawnień przewodnickich; umiejętność interpretacji informacji turystycznej; edukacja nt. kultury turystycznej, ochrony przyrody i ochrony dóbr kultury; umiejętność organizowania grup turystycznych i niesienia pierwszej pomocy medycznej.

Piloci wycieczek (uprawnienia państwowe)

Osoba funkcjonująca w systemie obsługi ruchu turystycznego (przedstawiciel organizatora imprezy turystycznej)

• Opieka nad uczestnikami wycieczki;

• Zapewnienie realizacji na rzecz turystów wszystkich świadczeń objętych programem wycieczki;

• Obowiązek świadczenia informacji krajoznawczej (turystycznej) o trasie podróży, krajach i miejscowościach docelowych;

• Obowiązek spełnienia funkcji tłumacza (licencja pilota świadczącego usługi w języku obcym)

• Regulamin pracy pilotów obliguje go do udzielania turystom pozostającym pod jego opieką, wszechstronnej informacji turystycznej - krajoznawczej (geograficznej, historycznej, kulturalnej, gospodarczej itp.)

• Pilot wycieczki tworzy nastrój wycieczki:

- Przyjemna powierzchowność, inteligencja, uprzejmość, punktualność, kultura i żartobliwość;

- Umiejętność interpretacji informacji krajoznawczej;

- Entuzjazm do walorów krajoznawczych (do krajobrazu, przyrody i zabytków) - musi być turystą interpretatorem

Instruktorzy (przodownicy) różnych dyscyplin turystyki kwalifikowanej

historycznie z wywodzi się PTT - przodownik GOT

• Kreowanie rozwoju turystyki kwalifikowanej;

• Wspomaganie rozwoju krajoznawstwa;

W szczególności:

• Kształtowanie prawidłowej działalności turystycznej

• Opracowanie programów wycieczek, wędrówek i imprez turystyki wykwalifikowane;

• Potwierdzanie uzyskanych punktów na odznaki turystyczne;

Tytuł nadawany doświadczonym i wysokokwalifikowanym turystom:

• posiadającym zdolności organizacyjne,

• o rozległej wiedzy teoretycznej i praktycznej w zakresie swojej dziedziny turystycznej i krajoznawstwa,

• aktywnym w zakresie ochrony przyrody i zabytków,

• posiadającym co najmniej srebrną odznakę turystyczną,

• po odbytym kursie z zakresu uprawnień przewodnika.

Instruktorzy krajoznawstwa (stopnie funkcyjne kadry programowej PTTK (niższy regionu, wyższy Polski oraz Zasłużony Instruktor Krajoznastwa)

Regulamin instruktorów krajoznawstwa:

• Inicjator działań krajoznawczych (inwentaryzacja i propagowanie);

• Aktywny działacz PTTK, członek komisji krajoznawczej;

Instruktor Krajoznawstwa Regionu:

• ponad 21 lat, co najmniej wykształcenie średnie,

• co najmniej 4 lata w PTTK,

• dobra znajomość walorów krajoznawczych regionu i Polski,

• znajomość podstawowej literatury krajoznawczej i turystycznej.

Instruktor Krajoznawstwa Polski:

• co najmniej od 5 lat instruktor krajoznawstwa regionu,

• aktywność krajoznawcza w PTTK,

• dobra znajomość walorów krajoznawczych Polski,

• współudział przy organizacji przynajmniej 2 imprez krajoznawczych (regionalnych lub ogólnopolskich),

• aktywność publicystyczna, odczytowa i wystawiennicza na tematy krajoznawcze.

Zasłużony Instruktor Krajoznawstwa:

• co najmniej od 8 lat instruktor krajoznawstwa Polski,

• szczególne, ogólnie znane osiągnięcia z zakresu krajoznawstwa

Społeczni opiekunowie zabytków (opieka nad powierzonym zabytkiem kultury oraz współpraca z państwową służbą konserwatorską

(po kursie dla społecznych opiekunów zabytków)

• kontrolowanie stanu zachowania zabytku i form jego użytkowania,

• współpraca z wojewódzkim konserwatorem zabytków,

• inicjowanie społecznego ruchu na rzecz poprawienia stanu zabytku,

• inwentaryzacja wiedzy na temat zabytku (historia, literatura piękna, dokumentacja, fotografie),

• Stały kontakt z komisją opieki nad zabytkami PTTK,

• Aktywny udział w pracach i szkoleniach komisji opieki nad zabytkami PTTK,

Społeczni opiekunowie przyrody (opieka nad powierzonym obiektem przyrodniczym oraz współpraca z właściwymi organami państwowymi (wojewódzkim konserwatorem przyrody, administracją parków narodowych, krajobrazowych i Lasów państwowych)

(po kursie dla społecznych opiekunów zabytków)

Straż Ochrony Przyrody PTTK. Strażników na wniosek PTTK powołuje wojewoda:

• dorosły z co najmniej dwuletnim stażem w PTTK;

• jest uprawniony do wykonywania czynności porządkowych w stosunku do osób fizycznych i prawnych;

---