EPOKI LITERACKIE
poka, czas trwania |
Najwybitniejsi twórcy i dzieła |
Style w architekturze, sztuce i literaturze |
Najważniejsze hasła i pojęcia epoki |
Nowe gatunki literackie |
ANTYK IX w. p.n.e. - V w. n.e. (476); antyk trwał ok. 1300 lat |
Filozofowie: Sokrates, Platon, Arystoteles, Zenon z Kition, Epikur z Samos, Arystyp z Cyreny; Poeci: Homer - Iliada, Odyseja; Tyrtejos, Anakreont, Safona, Symonides, Horacy, Wergiliusz; Tragicy: Ajschylos, Sofokles - Antygona, Eurypides Uwaga: Biblia, mitologia grecka - dzieła fundamentalne dla kultury europejskiej |
klasycyzm |
stoicyzm, epikureizm, horacjanizm, hedonizm; carpe diem; konflikt tragiczny, wina tragiczna, katharsis, mimesis |
epos, satyra, tren, oda, elegia, tragedia, komedia |
ŚREDNIOWIECZE 476 r. - XV/XVI w. w Europie; ok. 1100 lat; w Polsce: 500 lat |
twórczość anonimowa; F. Villon - poezja Filozofowie: św. Augustyn, św. Tomasz z Akwinu, św. Franciszek z Asyżu Uwaga: Boska Komedia Dantego Alighieri - dzieło z pogranicza dwu epok |
styl romański do poł. XIII w., styl gotycki; w literaturze dwa nurty: świecki i religijny |
„ad maiorem Dei gloriam” (na większą chwałę Bożą); teocentryzm, augustynizm, tomizm, franciszkanizm; uniwersalizm, asceza, alegoria, „danse macabre”, scholastyka, „ars moriendi” - sztuka umierania |
utwory hagiograficzne - żywotopisarstwo, kronika, kazanie, misterium, mirakle, moralitety |
RENESANS XV/XVI w. - k. XVI w. we Włoszech: ok. 200 lat; w Europie: ok. 100 lat; w Polsce: ok. 150 lat |
Erazm z Rotterdamu - Pochwała głupoty, Mikołaj Kopernik - O obrotach ciał niebieskich, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Rafael Santi, G. Boccaccio - Dekameron, F. Petrarca - Sonety do Laury, Jan Kochanowski, Mikołaj Rej, Andrzej Frycz Modrzewski Uwaga: twórczość M. Sępa Szarzyńskiego na pograniczu dwu epok |
styl renesansowy |
„Cogito, ergo sum” (Kartezjusz: Myślę, więc jestem) racjonalizm, empiryzm, utylitaryzm, wolterianizm, wolterianin, „Homo sum, humani nil a me alienum puto” (Terencjusz: jestem człowiekiem i nic co ludzkie nie jest mi obce); antropocentryzm, humanizm, reformacja: luteranizm, kalwinizm |
nowela, sonet włoski, fraszka, dramat renesansowy |
BAROK XVI/XVII w. - k. XVII w./poł. XVIII w. w Europie: ok. 150 lat, w Polsce: ok. 160 lat |
W. Szekspir, M. Cervantes - Don Kichote, P. Corneile - Cyd, Molier - komedie, J. Racine - tragedie. D. Naborowski, J.A. Morsztyn, Jan Ch. Pasek |
styl barokowy, w literaturze dwa nurty: dworski, sarmacki; konceptyzm |
kontrreformacja, sarmatyzm |
dramat szekspirowski, komedia charakterów |
OŚWIECENIE k. XVII w. - ostatnie ćwierćwiecze XVIII w. w Europie ok. 80 lat, w Polsce ok. 60 lat |
Filozofowie: Kartezjusz, J. Locke, I. Newton, Wolter, Diderot, J.J. Rousseau - Julia, czyli nowa Heloiza, I. Krasicki, J.U. Niemcewicz - Powrót posła, A. Naruszewicz - satyry, S. Trembecki, F. Karpiński - poezja Uwaga: Encyklopedia - dzieło mające stanowić fundament myśli nowożytnej. Król Stanisław August Poniatowski jako inspirator życia kulturalnego i mecenas sztuki |
klasycyzm, sentymentalizm, rokoko, marinizm, gongoryzm |
„Cogito, ergo sum” (Kartezjusz: Myślę, więc jestem) racjonalizm, empiryzm, utylitaryzm, wolterianizm, wolterianin |
„gatunki czyste” - antyczne, rozwój gatunków publicystycznych, esej, felieton, list, powieść sentymentalna |
ROMANTYZM druga poł. XVIII w. - poł. XIX w. w Europie: ok. 70 lat, w Polsce: ok. 60 lat |
Filozofowie niemieccy: F. Hegel, F. Schlegel, W. Schelling; J.W. Goethe - Cierpienia młodego Wertera, Faust, G. Byron - Giaur, W. Scott - powieści historyczne; A. Puszkin - Eugeniusz Oniegin, A. Mickiewicz - Dziady, J. Słowacki - Kordian, Z. Krasiński - Nie-Boska komedia, C.K. Norwid, A. Fredro - komedie |
sentymentalizm, romantyzm: specyfika pejzażu i struktury dzieła literackiego (otwartość, chaotyczność, stosowanie inwersji), orientalizm |
mistycyzm, natura, ludowość, artysta--kreator, wieszcz, mesjanizm, prometeizm, wallenrodyzm, miłość romantyczna, absolut, orientalizm, bajronizm, werteryzm, improwizacja, profetyzm (zdolność prorokowania), idealizm, irracjonalizm |
ballada romantyczna, powieść poetycka, dramat romantyczny, poemat dygresyjny, powieść gotycka Uwaga: nowe środki wyrazu: ironia romantyczna, frenetyzm (skłonność do przedstawiania apokaliptycznych obrazów i sytuacji) |
POZYTYWIZM poł. XIX w. - lata 90. XIX w. w Europie: ok. 50 lat, w Polsce: ok. 30 lat |
Filozofowie: A. Comte, H. Spencer, J.S. Mill, H. Taine Wynalazcy: A. Nobel, D. Mendelejew, K. Darwin, A. Bell, M. Skłodowska-Curie Pisarze: E. Zola, G. Flaubert, L. Tołstoj, F. Dostojewski H. Sienkiewicz (noblista) - Trylogia, B. Prus - Lalka, E. Orzeszkowa - Nad Niemnem |
realizm, naturalizm, realizm krytyczny, literatura tendencyjna |
pozytywizm, pozytywny, rozum, scjentyzm, utylitaryzm, ewolucjonizm, determinizm, praca organiczna, praca u podstaw, emancypacja, asymilacja, tolerancja, filantropia |
powieść naturalistyczna, powieść realistyczna, nowela pozytywistyczna, felieton, reportaż, list z podróży, obrazek, powieść historyczna (ewolucja gatunku) |
MODERNIZM Młoda Polska ostatnie dekady XIX w. - 1918 r. koniec I WŚ; w Europie: ok. 30 lat, w Polsce: ok. 30 lat |
Filozofowie: A. Schopenhauer, H. Bergson, F. Nietzsche Pisarze, poeci: K. Baudelaire - Kwiaty zła, A. Strindberg, M. Maeterlinck, H. Ibsen - twórczość dramatyczna; P. Verlaine, A. Rimbaud, G. Flaubert, F. Dostojewski - powieść; J. Kasprowicz, K. Przerwa-Tetmajer, L. Staff, B. Leśmian - poezja; S. Wyspiański - Wesele, twórczość dramatyczna, malarstwo; G. Zapolska - Moralność pani Dulskiej, W. Reymont (noblista) - Chłopi, S. Żeromski - Ludzie bezdomni |
naturalizm, dekadentyzm, symbolizm, ekspresjonizm, neoromantyzm, secesja |
„Sztuka dla sztuki”, symbol, dekadent, cyganeria, estetyzm, nirwana, filister, kołtun, dulszczyzna, fin de siecle, ludomania |
dramat symboliczny, dramat naturalistyczny, proza poetycka Uwaga: nowy środek wyrazu poetyckiego: synestezja |
DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE 1918-1939 |
Filozofowie i psychologowie: E. Husserl, R. Ingarden, C.G. Jung, Z. Freud, A. Adler; Proza światowa: E. Hemingway - Pożegnanie z bronią, M. Proust - W poszukiwaniu straconego czasu, J. Joyce - Ulisses; Pisarze polscy: Z. Nałkowska - Granica, M. Dąbrowska - Noce i dnie, S. Żeromski - Przedwiośnie, B. Schulz, S.I. Witkiewicz-Witkacy, W. Gombrowicz, K.I. Gałczyński, J. Tuwim, J. Czechowicz, Cz. Miłosz, A. Słonimski - poezja |
ekspresjonizm, futuryzm, nadrealizm, dadaizm, neoklasycyzm, katastrofizm, realizm, kubizm |
intuicjonizm, pragmatyzm, fenomenologia, archetyp, behawioryzm, 3 x M - miasto, masa, maszyna; awangarda, czysta forma, witalizm, neologizm, leśmianizm |
powieść społeczno--obyczajowa, powieść psychologiczna |
LITERATURA WSPÓŁCZESNA |
Literatura wojenna: K.K. Baczyński, T. Gajcy - poezja; Z. Nałkowska, G. Herling-Grudziński - lit. łagrowa, T. Borowski - lit. lagrowa; Literatura po 1956 r.: W. Szymborska, Cz. Miłosz (nobliści), Z. Herbert, T. Różewicz, S. Grochowiak, S. Barańczak, E. Lipska, U. Kozioł, A. Zagajewski, J. Kornhauser - poezja, T. Konwicki, J. Andrzejewski - proza, S. Mrożek, J. Szaniawski - dramat |
literatura lagrowa i łagrowa, socrealizm, literatura emigracyjna, poezja lingwistyczna, poezja turpistyczna, nurt katastroficzny |
hitleryzm, stalinizm, totalitaryzm, nowomowa, zniewolenie, stabilizacja |
bogactwo form i gatunków literackich - od satyry, groteski, karykatu |