Logika - to nauka o sposobach jasnego i ścisłego ujmowania myśli która określa reguły prawnego rozumowania i uzasadniania twierdzeń.
Wyróżniamy trzy główne działy logiki:
1.semiotyka - nauka o znakach i systemach znakowych tworzących język, w jej skład wchodzi:
- semantyka - nauka zajmująca się badaniem związków jakie zachodzą między znakiem a rzeczywistością,
- syntaktyka - nauka zajmująca się badaniem związków jakie zachodzą między znakami wewnątrz danego języka,
- pragmatyka - nauka zajmująca się badaniem związków jakie zachodzą między znakiem a tymi którzy się nim posługują
2) logika formalna - bada schematy rozumowań niezawodnych
3) ogólna metodiologia nauk - dyscyplina o sposobach dochodzenia do twierdzeń naukowych.
Znak - to nadany przez kogoś dostrzegalny zmysłowo układ rzeczy lub zjawisko określonej treści umożliwiającej pewnej grupie odbiorców odczytanie tej treści. Znak może być słowem, wdziękiem, gestem.
Elementy znaku:
- nadawca - twórca znaku lub osoba która przekazuje znak
- odbiorca - osoba do której znak jest skierowany
- treść znaku - informacja którą chcemy przekazać.
Oznaka - jest symptomem, objawem jakiegoś stanu rzeczy, nie ma zamierzonej treści komunikacyjnej, powstaje samoistnie.
Substrat materialny znaku - może mieć charakter:
- trwały np. znak drogowy, słupek graniczny
- nietrwały np. błysk światła, dźwięk mowy ludzkiej.
Język - jest zbiorem znaków przyjętych na gruncie danego systemu, które służą do porozumiewania się. Z językiem spotykamy się poprzez wypowiedz.
W skład języka wchodzi:
- zasób słów
- reguły znaczeniowe
- reguły składniowe.
Wyróżniamy:
- języki naturalne - ich reguły ukształtowane zostały zwyczajowo
- języki sztuczne - skonstruowane dla jakichś celów, reguły tych języków zaprojektowano z góry
- języki mieszane.
Idiomy - wyrażenia złożone, które mają swoiste znaczenie, odmienne od tych, które wyznaczałoby zwykłe znaczenie wyrazów składowych, np. siedzieć jak na szpilkach, niedźwiedzia przysługa, brać nogi za pas.
Słownictwo:
- czynne - zasób słów którymi dana osoba umiejętnie posługuje się w danym języku
- bierne - zasób słów które dana osoba w danym języku rozumie lecz sama ich nie używa
Synonimy - wyrazy, które różnią się brzmieniem, ale mają to samo znaczenie, np. samochód - auto, zamek - twierdza, kartofel - ziemniak.
Język prawny - język którym formułowane są ustawy i podobne akty prawodawcze.
Język prawniczy - język którym formułowane są różnego rodzaju wypowiedzi o normach prawnych.
Kategorie syntaktyczne - nazwy, wyrazy bądź wyrażenia nadające się na podmiot lub orzecznik orzeczenia imiennego, nazwy będziemy oznaczać małymi literkami n
Zdanie - każda wypowiedź oznajmująca i jednoznaczna.
Funktor - jest łącznikiem, rola jego polega na wiązaniu wyrazów w wyrażenia bardziej złożone.
Wyróżniamy trzy rodzaje:
- funktor nazwotwórczy - odpowiada na pytania przymiotnika, zapisywany jest w postaci ułamka
- funktor zdaniotwórczy - odpowiada na pytania czasownika
- funktor funktorotwórczy - odpowiada na pytania przysłówka
np.
Mateusz głośno czyta książkę.
Tomek szybko biega, a Kasia wysoko skacze.
Role semiotyczne wypowiedzi - służą do posługiwania się językiem w sposób najodpowiedniejszy danej sytuacji komunikatywnej.
Funkcja opisowa - przedstawiamy urywek rzeczywistości bez zabarwienia emocjonalnego np. ładna dziś pogoda.
Funkcja ekspresywna - uzewnętrznienie stanu psychicznego i emocjonalnego
(niezadowolenie, zadowolenie).
Funkcja sugestywna - jest bodźcem do określonego zachowania, z funkcji tej korzystamy gdy chcemy zmusić odbiorcę do określonego działania, np. chodź ze mną na wykład, pomóż mi odrobić lekcje.
Funkcja performatywna - funkcja o charakterze czysto umownym, np. ślubowanie, chrzest, ślub, wydanie wyroku.
Podział nazw
a).pod względem liczby wyrazów składowych nazwy dzielimy na:
- proste ( składające się z 1 wyrazu) np. dom,
- złożone (wielowyrazowe) np. kosz na śmieci, pilny student.
b)z uwagi na ilość desygnatów wyróżniamy nazwy:
- puste ( bezprzedmiotowe) - nie mają żadnego desygnatu; niczego nie oznaczają,
np.dwudziestometrowy zielony człowiek, żonaty kawaler,
- ogólne - to takie, które mają więcej niż jeden desygnat, np. biurko, student, okno
- jednostkowe - mają tylko jeden desygnat, np. Warszawa, nazwy miast, rzek, państw.
c)ze względu na to do czego nazwy się odnoszą:
- konkretne - odnoszą się do rzeczy, do osób lub czegoś co sobie jako rzecz lub osobę wyobrażamy, np. stół, krzesło, człowiek
- abstrakcyjne - wskazują pewne cechy, właściwości, zdarzenia, zależności, relacje
zachodzące pomiędzy przedmiotami, osobami i zjawiskami, np. płacz, śmiech, miłość, nienawiść, krzyk, sprawiedliwość.
d)pod względem sposobu wskazania desygnatu wyróżniamy nazwy:
- indywidualne czyli takie, które wskazują na konkretny desygnat, mogą być nadawane przedmiotom rzeczywistym, np. nazwy geograficzne, imiona, nazwiska, nazwy miast, postacie literackie
generalne - wskazują desygnat ze względu na jego cechy, np. data urodzenia,
miejsce urodzenia, NIP, PESEL, imię i nazwisko.
e)mając na uwadze strukturę desygnatu, nazwy dzielimy na:
- zbiorowe - takie, których desygnatami nie są poszczególne rzeczy lecz przedmioty, które stanowią zbiór tych rzeczy, np. biblioteka, stado, wataha, rój
- niezbiorowe - desygnatami są pojedyncze rzeczy, np. książka, zwierzę.
f)z uwagi na sposób wskazania desygnatu:
- ostre - takie, których zakres nazwy w sposób obiektywnie jednoznaczny można
określić, np. taboret, szklanka
-nieostre - takie, które nie posiadają obiektywnej, jednoznacznej granicy,
umożliwiającej oddzielenie zakresu desygnatu, np. kartka papieru, przystojny, egoista.
Supozycja - rola znaczeniowa wyrazu:
1.supozycja prosta - wskazuje jeden konkretny desygnat
2.supozycja materialna - wyraz jest znakiem dla samego siebie
3.supozycja formalna - wskazuje cały zakres desygnatów.
Stosunki między zakresami nazw - zależności wskazujące czy porównywane nazwy mają wspólne desygnaty, a jeżeli tak to czy wszystkie desygnaty jednej nazwy są desygnatami drugiej:
1. stosunek zamienności - każde S jest P i odwrotnie, np. auto - samochód
2. stosunek podrzędności - zachodzi wówczas jeżeli każde S jest P, ale nie każde P jest S, np. adwokat i prawnik - adwokat jest prawnikiem, a nie każdy prawnik jest adwokatem
3. stosunek nadrzędności - jest stosunkiem odwrotnym do stosunku podrzędności, każde P musi być S, ale nie każde S musi być P
4.stosunek krzyżowania się - istnieją desygnaty nazwy S, które są desygnatami nazwy P; istnieją desygnaty nazwy S, które nie są desygnatami nazwy P, a jednocześnie nie istnieją desygnaty nazwy P które nie są desygnatami nazwy S
5. stosunek wykluczania - żadne S nie jest P, żadne P nie jest S
Definicja składa się z trzech członów:
1.definiendum - wyraz definiowany
2.łącznik
3.definiens - wyrażenie za pomocą którego definiujemy wyraz definiowany.
Definicja określa znaczenie danej nazwy.
Rodzaje definicji:
1.ze względu na budowę:
- równościowe - zakres definiendum pokrywa się z definiensem,
w równościowych wyróżniamy:
a) klasyczne o budowie a jest to b mające cechę c
b) nieklasyczne - nieposiadające wyżej wymienionej budowy
- nierównościowe - gdzie zakres definiendum nie pokrywa się z zakresem definiensa
2.ze względu na to do czego definicja się odnosi:
- nominalne - odnoszą się do języka, a nie do otaczającej rzeczywistości, w definicji
nominalnej wyraz definiowany zawsze występuje w supozycji materialnej
- realne - odnoszą się do przedmiotu, w definicji realnej wyraz definiowany występuj w supozycji formalnej lub prostej.
3.ze względu na zadania:
- sprawozdawcze - informują jak definiowana nazwa rozumiana jest w danym języku
- projektujące - ustalają znaczenie wyrazu na przyszłość
a) regulujące - ustalając znaczenie wyrazu na przyszłość liczą się z jego dotychczasowym znaczeniem
b) konstrukcyjne - ustalając znaczenie wyrazu na przyszłość nie liczą się z jego dotychczasowym znaczeniem, mogą dotyczyć nowych słów albo odnoszą się do nowego znaczenia słowa, np. myszka przy komputerze.
Błędy w definiowaniu:
1.idem per idem - to samo przez to samo, w definiensie nie może powtarzać się wyraz definiowany, w ramach idem per idem wyróżniamy:
- błędne koło bezpośrednie typu a to coś co posiada cechę a
- błędne koło pośrednie typu a to b, b to c zaś c to coś co posiada cechę a,
np. Adam ma wzrost Maćka, Maciek ma wzrost Krzyśka a Krzysiek ma wzrost Adama
2.ignotum per ignotum - nieznane przez nieznane, w definiensie nie można używać zwrotów nie zrozumiałych, język definicji powinien być zrozumiały
3.inadykwacja - gdy zakres definiendum nie pokrywa się z zakresem definiensa:
- definicja za szeroka - gdy zakres definiendum jest podrzędny w stosunku do definiensa, np. student jest uczniem pobierającym naukę - zakres podrzędny
- definicja za wąska - gdy zakres definiendum jest nadrzędny w stosunku do definiensa ( mówi nam o wszystkich desygnatach)
- definicja za wąska i za szeroka zarazem - gdy zakres definiendum pozostaje w stosunku krzyżowania się z definiensem, np. Człowiek leniwy to człowiek niepracujący zawodowo.
Zdanie - w sensie logicznym - każda wypowiedź oznajmująca i jednoznaczna posiadająca wartość logiczną prawdy lub fałszu.
Podział zdań:
1.z uwagi na rodzaj wartości logicznej:
- zdania prawdziwe - zgodne z rzeczywistym stanem rzeczy
- zdania fałszywe - przedstawiające rzeczywistość w sposób kłamliwy.
2.pod względem struktury:
- zdania atoniczne - A jest B gdzie A jest nazwą indywidualną a B jest nazwą generalną, np. Jan jest człowiekiem
- zdania subsumpcyjne - gdzie A jest B, gdzie A i B są nazwami generalnymi,
np. człowiek jest ssakiem
- zdania egzystencjonalne - jest A, czyli jest znaczy tyle samo co istnieje.
3.w oparciu o sposób ustalenia wartości logicznej wyróżniamy:
- zdania analityczne - zdanie niezaprzeczalnie prawdziwe, np. Ziemia krąży wokół Słońca. Doba trwa 24 godziny.
- zdanie wewnętrznie kontradyktoryczne - zdanie niezaprzeczalnie fałszywe, np. Słońce jest niebieskie.
- zdanie syntetyczne - zdanie którego wartości nie można ustalić na podstawie
znaczenia samych słów.
4.z uwagi na kategoryczność:
- zdania ogólnotwierdzące - każde S jest P, np. każdy wróbel jest ptakiem, każdy wyrok jest orzeczeniem
- zdania szczegółowotwierdzące - niektóre S jest P, np. niektóre grzyby są trujące, niektórzy studenci są ludźmi pracującymi
- zdania ogólnoprzeczące - żadne S nie jest P, np. żaden sędzia nie jest prokuratorem, żaden pies nie jest kotem
- zdania szczegółowoprzeczące - niektóre S nie jest P, np. niektórzy żołnierze
są Polakami, niektórzy Polacy nie są żołnierzami
5.ilość wyrażonych myśli:
- proste - jednozdaniowa wypowiedź
- złożone - składające się z co najmniej dwóch zdań.
Funktor prawdziwościowy - jest funktorem zdaniotwórczym od argumentów zdaniowych. Pozwala określić wartość logiczną ( czy prawda czy fałsz 1:0) z uwagi na swoją konstrukcję
Funktory prawdziwościowe jednoargumentowe:
- afirmacja - potwierdza prawdę. Funktorem afirmacji jest zwrot:
prawdą jest, że…
- negacja - nieprawdą, że…
Funktory prawdziwościowe dwuargumentowe:
- Koniunkcja ( ^) - jest prawdziwa wtedy i tylko wtedy gdy wszystkie zdania składowe są prawdziwe.
Wykładnikami leksykalnymi funktora koniunkcji są spójniki: i, oraz, lecz, a, a także, jak również, pomimo że, chociaż.
- Alternatywa zwykła nierozłączna ( V ) - jest prawdziwa wtedy i tylk wtedy gdy przynajmniej jedno ze zdań składowych jest prawdziwe.
Wykładnikami leksykalnymi funktora alternatywy nierozłącznej są spójniki: lub, bądź, albo.
- Alternatywa rozłączna ( sprzeczność ) - jest prawdziwa wtedy i tylko wtedy gdy jedno i tylko jedno ze zdań składowych jest prawdziwe.
Wykładnikami leksykalnymi alternatywy rozłącznej są spójniki: albo…albo, bądź…bądź…
- Implikacja zwykła ( ekstensywna)
Funktorem implikacji jest zwrot : jeżeli p to q w zdaniu złożonym składającym się z implikacji zdanie p nazywamy poprzednikiem implikacji a zdanie q nazywamy następnikiem implikacji.
Implikacja jest fałszywa gdy jej poprzednik p jest prawdziwy, a następnik q fałszywy.
- Implikacja odwrotna ( intensywna)
Funktorem implikacji jest zwrot: „ tylko wtedy p gdy q…”
Implikacja odwrotna jest tylko w jednym przypadku fałszywa, gdy jej poprzednik p jest fałszywy a następnik prawdziwy.
- Implikacja wzajemna ( równoważność) - jest prawdziwa wtedy i tylko wtedy gdy wszystkie zdania składowe mają jednakową wartość logiczną.
Funktorem tej równoważności jest zdanie:„zawsze wtedy i tylko wtedy gdy…”
- Dysjunkcja - jest tylko w jednym przypadku fałszywa gdy wszystkie zdania składowe są prawdziwe.
Wykładnikiem leksykalnym jest zwrot: „ co najwyżej p lub q.”
- Winegacja alternatywy - jest prawdziwa wtedy i tylko wtedy gdy wszystkie zdania składowe są fałszywe.
Funktorem winegacji jest zwrot: „ ani p ani q.”