UZALEŻNIENIE OD NARKOTYKÓW

Definicje:

• Narkomania - stałe lub okresowe przyjmowanie w celach niemedycznych środków odurzających lub psychotropowych albo środków zastępczych, w wyniku czego może powstać lub powstało uzależnienie od nich.

• Uzależnienie od środków odurzających lub substancji psychotropowych - zespół zjawisk psychicznych lub fizycznych wynikających z działania tych środków lub substancji na organizm ludzki, charakteryzujący się zmianą zachowania lub innymi reakcjami psychofizycznymi i koniecznością używania stale lub okresowo tych środków lub substancji w celu doznania ich wpływu na psychikę lub dla uniknięcia następstw wywołanych ich brakiem.

• Używanie - wprowadzenie do organizmu człowieka środka odurzającego, substancji psychotropowej lub środka zastępczego niezależnie od drogi podania.

• Osoba uzależniona - osoba, która w wyniku nadużywania środków odurzających, substancji psychotropowych lub środków zastępczych albo używania ich w celach medycznych, znajduje się w stanie uzależnienia od tych środków lub substancji.

• Środek odurzający lub psychotropowy to substancja pochodzenia syntetycznego lub naturalnego, działająca na ośrodkowy układ nerwowy.

• Środek zastępczy to każda substancja w każdym stanie fizycznym, która może być stosowana zamiast lub w takich samych celach niemedycznych jak środek odurzający.

Przyczyny zażywania narkotyków:

• Naturalne dla człowieka sposoby poszukiwania odmiennych stanów świadomości: (Andrew Weil);

• Wyjaśnienia tradycyjne: socjokulturowe, cech osobowościowych oraz nieprawidłowych czynników międzyludzkich (Philip Robson).

Fazy rozwoju uzależnienia:

• Faza I (wstępna) - poznawanie stanu odurzenia - narkotyki inicjacyjne, środki gratisowe, rzadkie przykre następstwa;

• Faza II (początek uzależnienia) - stan odurzenia staje się przyjemnością - narkotyki z nowych grup, środki kupowane, wzrost tolerancji i częstości zażywania;

• Faza III (uzależnienie zaawansowane) - stan odurzenia staje się celem nadrzędnym - pierwsze przedawkowania i próby przerwania zażywania;

• Faza IV (faza chroniczna) - stan odurzenia staje się normą - częste przedawkowania, poważne powikłania.

Podział środków odurzających:

• Środki działające tłumiąco i uśmierzająco (narkotyki wziewne, leki uspokajające i nasenne, alkohol, morfina i jej pochodne, heroina);

• Środki pobudzające (kokaina, amfetamina i ekstazy);

• Środki zmieniające - wywołujące zmiany odbioru rzeczywistości (marihuana, haszysz, LSD, meskalina, grzyby halucynogenne).

Systemowe rozwiązania z zakresu pomocy dla uzależnionych

• detoksykacja

• leczenie substytucyjne (recepty zastępcze, terapia metadonowa)

• rehabilitacja (pomoc ambulatoryjna, komuny terapeutyczne)

Lit.:

1. Robson P., Narkotyki, Kraków 1997r.

2. Oblicza współczesnych uzależnień (red.) Cierpiałkowska L Poznań 2008.

3. Leksykon terminów WHO - alkohol i narkotyki, IPiN, Warszawa 1997r.

4. Uzależnienia w praktyce klinicznej. Zagadnienia diagnostyczne. (red.) Bętkowska-Korpała B., Warszawa 2009.

5. Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii z dn. 24 kwietnia 1997, z późniejszymi zmianami.

Zespół uzależnienia alkoholowego

ICD -10 Kryteria uzależnienia:

1. Silna natrętna potrzeba spożywania alkoholu (głód alkoholowy);

1. Upośledzona zdolność kontrolowania picia (trudności w unikaniu rozpoczynania picia, trudności w zakończeniu picia albo problemy w kontrolowaniu picia do wcześniej wyznaczonego poziomu);

2. Ostry zespół abstynencyjny (istnienie dolegliwości będących reakcją na zaprzestanie picia);

3. Zmieniona tolerancja na alkohol;

4. Postępujące zaniedbywanie alternatywnych do picia przyjemności, zainteresowań i zachowań;

5. Picie alkoholu mimo oczywistej wiedzy o jego szczególnej szkodliwości dla zdrowia pijącego.

Picie szkodliwe - Picie szkodliwe to różnorakie komplikacje przede wszystkim zdro­wotne (powodowanie, zaostrzanie i pogarszanie przebiegu wielu cho­rób, zwiększona urazowość itp.), ale i psychiczne (agresywność, de­presje, zaburzenia lękowe, psychozy alkoholowe itp.), społeczne (konflikty z rodziną i przyjaciółmi, kłopoty w pracy itp.) i prawne (np. prowadzenie pojazdów w stanie nietrzeźwym, bójki), spowodowane piciem alkoholu.

Wpływ alkoholu na CUN - Alkohol jest depresantem, a więc działa tłumiąco na układ nerwowy (oznacza to, że interferuje on bądź zmniejsza aktywność mózgu) przy czym, nie wszystkie obszary mózgu reagują na alkohol jednakowo.

Wśród koncepcji etiologii alkoholizmu najbardziej znane są teorie psychodynamiczne (poszukujące źródeł uzależnienia w istniejących w człowieku nierozwiązanych w przeszłości konfliktach) oraz teorie behawioralne (traktujące uzależnienie jako wynik uczenia się).

PSYCHO-BIO-SPOŁECZNY MODEL UZALEŻNIENIA OD ALKOHOLU

„Kliniczny kanon destrukcji alkoholowej” obejmuje następujące zjawiska:

1. Postępujące samozniszczenie alkoholika, wskazujące na poważne uszkodzenie instynktu samozachowawczego;

2. Występowanie tzw. głodu alkoholowego, dającego poczucie przymusu wewnętrznego;

3. Brak zdolności do skutecznej samokontroli powstrzymującej picie i powtarzające się niepowodzenia prób zaprzestania picia;

4. Nasilający się stan cierpienia, osamotnienia i bezradności;

5. Głębokie uszkodzenie i rozerwanie podstawowych kontaktów społecznych;

6. Gotowość do naruszania norm społecznych i wartości, gdy znajdą się w konflikcie z dążeniem do picia.

Mechanizmy uzależnienia:

1. System nałogowej regulacji uczuć - podstawowy mechanizm uzależnienia, sfera emocjonalna zostaje zdominowana przez cierpienie i próby złagodzenia go za pomocą alkoholu, alkohol staje się głównym źródłem uczuć.

2. System iluzji i zaprzeczania - dotyczy sfery poznawczej w której zaczyna dominować myślenie magiczno-życzeniowe służące podtrzymywaniu alkoholowej wizji świata.

3. System rozpraszania Ja - mechanizm uszkadzający zdolność do realizacji postanowień o abstynencji, podtrzymujący nadzieję na nieograniczone dysponowanie mocą i kontrolowanie własnych stanów psychicznych oraz stanowiący obronę przed poczuciem bezsilności i załamaniem poczucia własnej wartości.

Lit.: 1) J. Kinney, G. Leaton, Zrozumieć alkohol, Warszawa 1996.

2. J. Mellibruda, Psycho-bio-społeczny model uzależnienia od alkoholu, [w:] Alkoholizm i Narkomania, 3/28, 1997.

3. Mellibruda J., Sobolewska-Mellibruda Z., Integracyjna psychoterapia uzależnień, Teoria i praktyka., IPZ PTP, Warszawa 2006r

DYSFUNKCYJNY SYSTEM RODZINNY

1. Rodzina jako instytucja społeczna - spojrzenie tradycyjne.

• Rodzina jest grupą złożoną z osób połączonych stosunkiem małżeństwa i stosunkiem rodzice - dzieci. Członkowie rodziny żyją zwykle pod wspólnym dachem i tworzą wspólne gospodarstwo domowe, które może obejmować dwa lub trzy pokolenia. Rodzina oparta jest na stałych wzorcach postępowania i wzorcach wzajemnych oddziaływań. Role członków określone są nie tylko przez wzajemne zaangażowanie uczuciowe, lecz także przez zbiorowości szersze: państwo, kościół, społeczność lokalną i różne inne specjalne instytucje opieki (...) czuwające nad wykonaniem ról męża, żony, ojca, matki, dzieci (J. Szczepański, Elementarne pojęcia socjologii, W-wa 1963, s. 327).

2. Patrzenie na rodzinę jako na instytucję społeczną zakłada, że musi mieć ona jakąś strukturę oraz funkcje, czyli cele, do których zmierza.

• Strukturę rodziny najczęściej określa się na podstawie jej wielkości oraz form organizacyjnych życia rodzinnego (rodziny dwupokoleniowe, wielopokoleniowe, wielodzietne, pełne, niepełne, zrekonstruowane itp.).

• Inną kategorią określającą strukturę rodziny stanowi charakter źródła utrzymania i środowiska zamieszkania rodziny (rodziny chłopskie, robotnicze, inteligenckie, miejskie, wiejskie itp.).

3. Funkcje społeczne pełnione przez rodzinę: seksualna (prokreacyjna), kontrolna, socjalizacyjno-wychowawcza , materialno-ekonomiczna , emocjonalno-ekspresyjna.

4. Nieprawidłowe funkcjonowanie rodziny.

• Teorie psychoanalityczne, poznawcze, behawioralne, systemowe.

TEORIA SYSTEMÓW RODZINNYCH

System - (gr.) uporządkowany wewnętrznie układ elementów mający określoną strukturę (całość). - NOWY LEKSYKON PWN.

Zaburzenie nigdy nie jest zjawiskiem związanym z pojedynczą osobą w rodzinie. Podejście systemowe uznaje całą rodzinę za pacjenta, a osobę prezentującą objawy traktuje jako sygnał psychopatologii rodziny.

Ogólna teoria systemów zakłada całościowe ujmowanie problemów, w podejściu tym kładzie się nacisk na to, że interwencje na jednym poziomie danego systemu mogą mieć konsekwencje na innych jego poziomach.

Cechy systemów rodzinnych:

• Całość - system jest czymś więcej niż sumą elementów. Pomiędzy częściami muszą zachodzić interakcje.

• Wzajemne relacje - różnorodne powiązania między elementami stanowiące o tym, czy system jest otwarty czy zamknięty (pozytywny lub negatywny węzeł sprzężenia zwrotnego).

• Reguły rodziny - zasady obecne w postawach, zachowaniu i komunikacji.

• Zaspakajanie potrzeb - poczucia wartości, bezpieczeństwa, poczucia intymności, poczucia odpowiedzialności, potrzeby współzawodnictwa i stymulacji, poczu­cie radości i afirmacji, potrzeba uczenia się ról społecznych.

Cechy stanowiące o funkcjonalności lub dysfunkcjonalności systemu rodzinnego:

• Dojrzałość.

• Akceptacja i umiejętność wyrażania stanów emocjonalnych.

• Funkcjonowanie w związku małżeńskim.

• Funkcjonowanie w rolach rodziców.

• Realizacja „pięciu wolności” (Wolność do postrzegania i słyszenia, wolność do myślenia, wolność do przeżywania uczuć, wolność do przeżywania pragnień i dokonywania wyborów, wolność do wyobrażania sobie swojej własnej samorealizacji).

• Efektywność komunikacji.

• Jawność i jednoznaczność reguł.

• Przestrzeganie funkcjonalnych zasad.

Lit:

1. Bradshaw J., Zrozumieć rodzinę, Warszawa 1994.

2. Feldman L., Łączenie terapii indywidualnej i rodzinnej, Gdańsk 1996.

3. Nowa szansa, nadzieja dla rodziny alkoholowej, IPZ PTP, Warszawa 2000.

4. Skynner R., Cleese J., Żyć w rodzinie i przetrwać, Warszawa 1997.

5. Tyszka Z., Rodzina w świecie współczesnym - jej znaczenie dla jednostki i społeczeństwa [w:] Pedagogika społeczna, (red.) Pilch T., Lepalczyk I., Warszawa 1996.

WSPÓŁUZALEŻNIENIE I DDA

Dwa podejścia do współuzależnienia.

1. Współuzależnienie jako choroba (podejście wywodzące się z AA i Al-Anon). Współuzależnienie powstaje w wyniku zmagania się rodziny z alkoholikiem, którego celem jest odzyskanie kontroli nad piciem. Żona - koalkoholiczka wypracowuje wiele nieskutecznych sposobów - zachowań mających zmierzać do tego celu.

2. John Bradshaw - współuzależnienie to zespół cech, które powstały w dzieciństwie w wyniku działania mechanizmów obronnych, wytworzonych w odpowiedzi na złe traktowanie. Osoba taka w życiu dorosłym ma tendencję do wchodzenia w patologiczne związki.

Współuzależnienie - postępujące uwikłanie w stresową sytuację rodzinną.

Współuzależnienie można określić jako taki sposób reagowania na silnie stresową sytuację współżycia z alkoholikiem, bądź inną osobą działającą destrukcyjnie, której powoduje postępujące uwikłanie w tę sytuację.

Współuzależnienie jest stanem a) utrwalonym, b) ograniczającym swobodę wyboru postępowania, d) prowadzącym do pogorszenia własnego stanu lub funkcjonowania i d) utrudniającym poprawę (zmianę) własnego położenia.

U osób współuzależnionych diagnozuje się bardzo często zaburzenia stresowe pourazowe lub zaburzenia adaptacyjne.

Na powstanie współuzależnienia wpływa:

• sytuacja w małżeństwie i rodzinie,

• wyposażenie osobiste,

• różne rodzaje przystosowania.

Schematyczne zachowania charakteryzujące współuzależnienie:

• nieudane próby zmienienia sytuacji

• nieudane próby wycofania się z sytuacji

• negatywne (szkodliwe) sposoby przystosowania się do sytuacji.

DDA

Czynniki decydujące o pojawieniu się cech DDA

• konkretne wydarzenia, które miały miejsce w dzieciństwie,

• struktura rodziny, głównie relacje ż rodzicami, rodzeństwem,

• role, jakie dziecko odgrywało w rodzinie,

• punkty oparcia dziecka: bliskie osoby z rodziny lub spoza niej, bezpieczne miejsca, a także cechy czy zachowania dziecka, które były cenione w rodzinie,

• możliwości ucieczki i uzyskania pomocy w zagrażających sytuacjach;

• funkcjonowanie poza rodziną (sukcesy w szkole, sporcie, znaczenie w grupie rówieśniczej, przyjaźnie),

• cechy osobowości, w tym odporność psychiczna na stres,

• rozwój intelektualny i zainteresowania.

Zjawiska psychologiczne charakteryzujące DDA

* lęk przed utratą kontroli, * lęk przed konfliktem, poczucie winy, * ostra bezlitosna samokrytyka, * trudności w kontaktach intymnych, * tendencja do poczucia skrzywdzenia, * myślenie w kategoriach czarno-białych, * lęk przed przeżywaniem uczuć, * nadmierne poczucie odpowiedzialności, * niezdolność do radości i zabawy, * tendencja do zaprzeczania, * tendencje do zachowań nałogowych, * lęk przed porzuceniem, * syndrom kapitana tonącego okrętu.

Lit:

1. Kisiel M., W związku z alkoholikiem, Świat Problemów, nr 12/99.

2. Sobolewska Z., Technologia i praktyka pracy terapeutycznej z osobami uzależnionymi od alkoholu i ich rodzinami, skrypt do zajęć w Studium Terapii Uzależnień, IPZiT, 1995r.

3. Mellibruda J., Dziecko w rodzinie alkoholowej, materiały IPZ PTP.

---