3 marzec 1921- traktat sojusznicy pomiedzy RP a Rumunia
26 styczeń 1919 - pierwsze wybory do sejmu
25 lipiec 1932- pakt o nieagrji miedzy polska a ZSRR
12 maj 1926- zamach majowy
2 pazdziernik 1928- zajecie Zaolzia
4 grudzień 1926 - OWP
28 pazdziernik 1918 - PKL(Witos, daszyński, tertil)
12 wrzesien 1917 - Rada Regencyjna
Grudzień 1916- TRS
7 maj 1920 - zajecie kijowa
2 listopad 1932 - dymisja msz zaleskiego
1932 - reforma Jędrzejewicza
17 marzec 1938 - ultimatum dla Litwy
21 luty 1937 - powstanie OZN
10 wrzesien 1937 - powstanie SP
1 czerwiec 1926, 8 maj 1933- mosciscki prezydentem
16 sierpnia 1914 - NKN
17 maj 1923 - pakt lanckoroński
10 luty 1925 - konkordat
IX 1914 - rzad carskimowi o aneksji Galicji wschodniej, utworzenia polski związanej z Rosja
9 luty 1918 - układ pokojowy z marionetkowym rzadem nacjonalistycznycm Ukrainy
3 listopad 1917 - papierowy zamach stanu świerzyńskiego
25 listopad 1918 - Polski komitet obywatelski + Komitet Bezpieczenstwa i Ochrony Dobra Publicznego = tymczasowy komitet rzadcy
10 styczeń 1919 - komisja rzadzaca dla Galicji i sl cieszyńskiego oraz gornej Orawy i Spiszu(Kazimierz galecki)
15 sierpień 1917 - KNP w Lozannie
7 listopad 1918 - TRLRP
16 marzec 1921 - kuluarowy kompromis
26 grudzień 1918- przyjazd Paderewskiego do wlk
11 lipiec 1920 - plebiscyt na Warmii i Mazurach
12 sierpień 1920 - RA w paryzu uznala dotychczasowa granice Prus wsch oddajac pols tylko niewielkie skrawki terytorialne na mazurach
17 - 24.sieprien 1919- I powstanie slaskie
19 - 25. sierpień 1920- II powstanie slaskie
15 lipiec 1920 - SU uchwalil statut organiczny województwa
20 marzec 1921 - plebiscyt n gornym slasku
2/3 maj - 5 liepiec 1921 - III powstanie slaskie
20 pazdziernik 1921 - RA ostatecznie dzieli slask
15 maj 1922 - konwencja gornoslaska
5 listopad 1918 - Rada Narodowa Ksiestwa cieszyńskiego zaearla umowy z narodnym wyborem
23 styczeń 1919- dzialania wojenne w Czechosłowacji
3 luty 1919 - wytyczono nowa linie demarkacyjna
21 listopad 1919 - Rada najwyzsza postanowila przekazac Polsce sprawowanie władzy zwierzchniej w Galicji wsch na 25 lat
22 grudzień 1919 - zawieszenie w/w postaltów
14 luty 1919 - spotkanie pod Bereza kartuska
27 marzec 1920 - rokowania w Borysowie
1 lipiec 1920 - rada Oborny panstwa
24 lipiec 1920- powolano rzad obrony narodowej
18 marzec 1921 - podpisanie traktatu w rydze
8 stycznia 1922 - sejm w Wilnie za przylaczniem do polski(bojkot litwinow)
24 marzec 1922 - inkorporowanie Litwy
15 marzec 1923 - konf ambasadorow uznala wschodnia granice polski obejmujaca Wileńszczyznę i gal wschodnia
5 i 12 listopad 1922 - wybory do sejmu i senatu
1923 - straz narodowa - Czesław Mączyński
15 listopad 1925 - manifestacje w Sulejówku
Grudzień 1926 i maj 1927- dekrety prasowe prezydenta
25 pazdziernik 1926 - Piłsudski w Nieświeżu
15 marzec 1931 - PSL p, PSL w, str chlop=stronnictwo ludowe
RUCH ROBOTNICZY
Wielki proletariat -ludwik waryński
II proletariat - Marcin Kasprzak
Związek robotnikow polskich - Julian Marchlewski i Adolf Warski
PPS(robotnik, naprzod, gazta ludowa i robotnicza)- stanisław Mendelson, Jozef Piłsudskie, Leon Wasilewski
Podzial w PPS w 1906 na PPS frakcja rewolucyjna oraz PPS lewica
SDKPiL(nowy przeglad) - Roza Luksemburg, Adolf Warski, Julian Marchlewski, feliks Dzierżyński
PPSD - daszyński, Herman diamant, Lieberman, Jędrzej Moraczewski, Tadeusz reger
Komunistyczna partia robotnicza polski od 1925 KPP - Maria koszutska, Henryk walecki, Adolf Warski, Julian leszczynski lenski
RUCH NARODOWY
Liga polska- Dmowski zet
Liga narodowa - Roman Dmowski, Zygmunt balicki, Jan ludwik poplawski -
Stronnictwo narodowo - demokratyczne
RUCH LUDOWY
Stronnictwo ludowe - Jan stapinski, bojko, Wysłouchowie
PSL - Jan stapinski, w 1913 podzial na PSL lewice i PSL piast
Narodowa demokracja(gazeta warszawska, slowo polskie, kurier poznański, mysl narodowa, przegląd wszechpolski) od 1919 zwiazek ludowo - narodowy, od 1928 stronnictwo narodowe- Dmowski, Grabski, marian seyda, Joachim Bartosiewicz,
Chrzescijanska demokracja - Wojciech Korfanty, Stanisław Adamski, Wacław Bitner
PSL piast - Witos, rataj, Władysław kiernik, Jan dabski
PSL wyzwolenie - Stanisław Thugutt, Tomasz Nocznicki, Kazimierz Baginski,
PPS- daszyński, Herman Lieberman, miedzyslaw niedzalkowskim Jędrzej Moraczewski, boleslaw limanowski,
Narodowa Partia Robotnicza(glos robotnika, sprawa robotnika)- Karol popiel, Antoni Chądzyński
PSCHD(polonia, glos narodu, dziennik bydgoski,), Korfanty, Adamski, Bitner, Kaczynki
Wojsko:
Legiony polskie
Polski korpus posiłkowy IX 1916- Haller, Szeptycki
Polska sila zbrojna- beseler
Legion bajonski-
Armia polska we Francji- Haller
Legion pulawski- Witold gorczynski
Dywizja strzelcow polskich - t. bylewski
I korpus polski -Białoruś, dowbur- Muśnicki
II korpus Polski - Besarabia, Haller
III korpus polski - ukrainam
Dywizja syberyjska- Czuma
4 dywizja strzelcow - zeligowskiego
Rzady
Moraczewski, Paderewski, skulski, Grabski, Witos, Ponikowski, śliwiński, Nowak, Sikorski, Witos, Grabski, skrzynski, Witos,
Konwent A była to rada stojąca na czele ściśle tajnego Związku A (Organizacji A), skupiającego ważnych przedstawicieli stronnictw politycznych, działających w polskim ruchu niepodległościowym podczas I wojny światowej. Organizację tę (tak jak i Związek B, skupiający z kolei specjalistów od spraw gospodarczych) wymyślił Józef Piłsudski. Z początku na czele Konwentu stał sam Piłsudski oraz Kazimierz Sosnkowski. Po ich aresztowaniu w lipcu 1917 roku Konwent A został utworzony w nowym składzie przez T. Kasprzyckiego, B. Miedzińskiego i E. Rydza - Śmigłego. Członkami Konwentu zostali ponadto M. Downarowicz, J. Jędrzejewicz, A. Koc, J. Poniatowski, W. Sieroszewski, A. Skwarczyński, M. Sokolnicki, K. Świtalski, L. Wasilewski, J. Zdanowicz - Opieliński i B. Ziemęcki. Obrady Konwentu odbywały się co miesiąc w Krakowie.
Centrolew - sojusz partii centrowych i lewicowych zawiązany w 1929 r. w celu zwalczania systemu rządów sanacji obozu Józefa Piłsudskiego.W skład Centrolewu weszły: PSL "Wyzwolenie", PSL Piast, Narodowa Partia Robotnicza, PPS, Stronnictwo Chłopskie i Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji (patrz chrześcijańska demokracja).
Centrolew, który dążył do obalenia rządów autorytarnych i przywrócenia w Polsce rządów parlamentarnych. Władze sanacyjne zaczęły zdecydowanie przeciwdziałać. 25 sierpnia 1930 powołano nowy rząd którego premierem został sam Piłsudski. 30 sierpnia prezydent Ignacy Mościcki rozwiązał Sejm i Senat i zarządził nowe wybory, wskutek czego parlamentarzyści opozycyjni zostali pozbawieni immunitetu[1]. 10 września nastąpiły aresztowania aktywnych polityków opozycji, oraz dalsze represje. Miało to wpływ na wybory, które przyniosły Centrolewowi dotkliwą porażkę. Spowodowało to całkowity rozpad Centrolewu. Aresztowanych działaczy osadzono w twierdzy brzeskiej nad Bugiem. Proces brzeski odbywał się w Warszawie od 26 października 1931 do 13 stycznia 1932.
Polska Organizacja Wojskowa, POW — tajna organizacja wojskowa powstała w sierpniu 1914 w Warszawie z inicjatywy Józefa Piłsudskiego w wyniku połączenia działających w Królestwie Polskim konspiracyjnych grup Polskich Drużyn Strzeleckich i Związku Walki Czynnej w celu walki z rosyjskim zaborcą. Początkowo bezimienna, od października 1914 zaczęła używać nazwy POW. , do lipca 1917 Józef Piłsudski, od 1917 Edward Rydz-Śmigły[1]
Obóz Wielkiej Polski (OWP), radykalna organizacja polit., powołana 4 XII 1926 z inicjatywy R. Dmowskiego; był próbą utworzenia organizacji ponadpartyjnej, obejmującej ND i całą antysanacyjną prawicę; gł. cel — walka o władzę z → sanacją; na terenie pozaparlamentarnym; organizacyjnie zbliżony do partii faszyst.; wpływy gł. wśród młodzieży (→ Ruch Młodych); od 1930 organizacja masowa, paramilitarna; 1933 rozwiązany przez władze państw., kontynuował częściowo działalność w Sekcji Młodych → Stronnictwa Narodowego, a następnie w → Obozie Narodowo-Radykalnym; OWP kierowała Wielka Rada; przywódcy: R. Dmowski, S. Haller, M. Borzęcki, T. Bielecki i inni.
Obóz Narodowo-Radykalny (ONR) - narodowo-radykalne, nacjonalistyczne ugrupowanie polityczne, założone w 1934 przez młodych działaczy Obozu Wielkiej Polski, rozwiązane po 3 miesiącach działalności za faszyzacje i antysemityzm przez sanacyjne władze państwowe. ONR działało potem nielegalnie. W 1935 rozpadło się na RNR "Falangę" i ONR "ABC". Podczas okupacji "Falanga" utworzyła konspiracyjną Konfederację Narodu, zaś "ABC" - Związek Jaszczurczy.Nazwy ABC i Falanga są umowne i nadane frakcjom przez historyków od nazw pism wokół, których koncentrowało się życie intelektualne tych grup ideowych. De facto ONR przestał istnieć w 1934r., później działał RNR, a środowisko skupione wokół ABC nie uważało się już za ONR. Także nazwa Organizacja Polska jest umowna, gdyż historycy nadali ją nieformalnej grupie znajomych, ludzi doskonale wykształconych (Rossmann, Gluziński, Mossdorf i inni), którzy przejawiali szereg inicjatyw na różnych polach działalności społecznej. Można powiedzieć, że grupa ta wykrystalizowała się zaraz po I Wojnie Światowej, stąd ONR był tylko jedną z jej wielu inicjatyw.
Naczelny Polski Komitet Wojskowy (Naczpol), reprezentacja Polaków w armii ros.; ukonstytuował się 10 VII 1917; kierował organizowaniem pol. formacji wojsk. w Rosji; reprezentował gł. prawicowe tendencje polit., prowadził działalność kult.-oświat. wśród żołnierzy pol., organizował opiekę nad inwalidami i jeńcami, udzielał pomocy rodzinom wojskowych; 4 II 1918 przemianowany na 6-osobową Radę Nacz. Polskiej Siły Zbrojnej z W. Raczkiewiczem na czele; gł. działacze m.in.: Raczkiewicz (prezes), M. Jamontt, R. Jasieński, W. Przeździecki, L. Żeligowski, J. Dowbor-Muśnicki.
Naczelny Komitet Narodowy (NKN), organ polit., utworzony VIII 1914 w Krakowie z inicjatywy polityków galic. o orientacji proaustr.; w skład NKN weszły (lub program jego poparły): CKN (lwow.), Komisja Tymczasowa Skonfederowanych Stronnictw Niepodl., konserwatyści krak., Pol. Stronnictwo Demokr., Zjednoczenie Organizacji Niepodl., Unia Stronnictw Niepodl., Konfederacja Pol., Stronnictwo Lud., Liga Państwowości Pol. i do X 1914 SDN i podolacy; XI 1914 Komitetowi podporządkowała się Pol. Organizacja Nar.; NKN był najwyższą instancją w zakresie wojsk., skarbowej i polit. organizacji pol. sił zbrojnych → Legionów Polskich. NKN dzielił się na 2 autonomiczne sekcje: wsch. — z siedzibą we Lwowie (przewodn. T. Cieński) i zach. — w Krakowie (przewodn. W.L. Jaworski); prezydia obu sekcji tworzyły Kom. Wykonawczy (później Komisja Wykonawcza); kolejni prezesi: J. Leo, W.L. Jaworski, L. Biliński; największą rolę w NKN odegrał Dep. Wojsk. (szef — W. Sikorski), którym kierowało Prezydium, zaś zwierzchnictwo z ramienia władz austr. sprawowały: Komenda Legionów i Nacz. Komenda Armii; 1917 po powołaniu → Rady Regencyjnej, NKN rozwiązał się; likwidacja trwała do 1920.
Wybory brzeskie - popularna, ironiczna nazwa wyborów do Sejmu RP z 16 listopada oraz senatu III kadencji z 23 listopada 1930, używana przez przeciwników sanacji.
W wyborach do Sejmu BBWR zdobył 55,6% głosów (247 posłów) (76 senatorów), SCh, PSL "Wyzwolenie" i PPS 13% (79 posłów) (13 senatorów), PSL "Piast", NPR i ChD 9% (14 posłów) (2 senatorów), Mniejszości 7% (33 posłów) (7 senatorów) komuniści 1% (5 posłów) (5 senatorów). Frekwencja w wyborach wynosiła 75% do Sejmu i 63,4% do Senatu[1].
Rząd pod zarzutem wywoływania zamieszek aresztował przywódców opozycji Centrolewu (PPS, PSL "Piast", PSL "Wyzwolenie"), posłów narodowej demokracji (Aleksander Dębski) i ukraińskich posłów UNDO, i osadził ich w twierdzy w Brześciu nad Bugiem. Aresztowań dokonano bez nakazu sądowego, a jedynie na polecenie ministra spraw wewnętrznych Sławoja-Składkowskiego.
Uwięzionych przywódców zwolniono za kaucją po zakończeniu wyborów do parlamentu w listopadzie 1930 roku. Po procesie ,który odbywał się w Warszawie nazwanym w konsekwencji jego genezy procesem brzeskim, w którym sądzono jedenastu podsądnych ,zapadło dziesięć wyroków skazujących, utrzymanych w drugiej instancji. Pięciu skazanych odmówiło podporządkowania się wykonaniu kary, udając się na emigrację. Ścigano ich listem gończym. Adam Pragier powrócił do kraju w 1935 i odbył kilkumiesięczny okres z zasądzonego wyroku. Wincenty Witos, Władysław Kiernik i Kazimierz Bagiński powrócili do kraju na wiosnę 1939 (po aneksji Czech przez III Rzeszę). Herman Lieberman pozostał na emigracji we Francji. Wszystkich skazanych objęła ostatecznie amnestia Prezydenta Rzeczypospolitej Władysława Raczkiewicza w październiku 1939.
Obóz Zjednoczenia Narodowego (OZN), Ozon, organizacja polit. sanacji, utworzona II 1937 w celu skupienia społeczeństwa wokół armii i marsz. E. Rydza-Śmigłego; druga po → Bezpartyjnym Bloku Współpracy z Rządem próba zjednoczenia zwolenników → sanacji, z programem bardziej zachowawczym niż program BBWR (opierał się na jego prawicowych elementach i organizacjach społ. uzależnionych od rządu); głosił hasła skupienia społeczeństwa wokół armii i E. Rydza-Śmigłego oraz realizacji zasad ustrojowych sformułowanych w → Konstytucji kwietniowej, zasadę wodzostwa, kult J. Piłsudskiego; zwalczał idee socjalist.; OZN miał strukturę opartą na wzorach organizacji totalitarnych; na jego czele stał sztab z szefem Obozu (płk A. Koc, od 1937 gen. B. Skwarczyński); 1937 działacze OZN wspólnie z Falangą zorganizowali → Związek Młodej Polski, a 1942 → Obóz Polski Walczącej.
Front Morges - polityczne porozumienie działaczy stronnictw centrowych zawiązane w szwajcarskim miasteczku Morges w 1936 r. z inicjatywy gen. Władysława Sikorskiego i Ignacego Paderewskiego. Udział w nim wzięli: Józef Haller, Wojciech Korfanty, Karol Popiel. Zamierzali powołać Ignacego Paderewskiego na stanowisko prezydenta, a Wincentego Witosa na stanowisko premiera. Żądali przywrócenia demokracji i zacieśnienia współpracy z Francją. Ich wysiłki skierowane były przeciw sanacji. Porozumienie to nazwano Frontem Morges od nazwy szwajcarskiej miejscowości, w której mieszkał Paderewski i gdzie odbyło się spotkanie założycielskie ugrupowania. Emigracyjny charakter Frontu uniemożliwiał mu zdobycie większego poparcia w społeczeństwie, ale jego działalność doprowadziła do powstania w 1937 r. Stronnictwa Pracy z połączenia chadecji, NPR i Związku Hallerczyków.
brzeski proces, proces polit. w Warszawie 26 X 1931-13 I 1932, wytoczony przez władze państw. przywódcom opozycji parlamentarnej → Centrolewu; oskarżeni o przygotowanie zamachu stanu (rezolucja przyjęta VI 1930 na wiecu Centrolewu w Krakowie zapowiadała „walkę aż do zwycięstwa o usunięcie dyktatury J. Piłsudskiego”), zostali skazani na kary od 1,5 do 3 lat więzienia (m.in. W. Witos, N. Barlicki, H. Lieberman, S. Dubois); jeszcze przed uprawomocnieniem wyroku X 1933 przez Sąd Najwyższy część oskarżonych (m.in. Witos) udała się na czasową emigrację; proces brzeski wywołał sprzeciw znacznej części opinii publ. (listy protestacyjne profesorów wyższych uczelni i pisarzy)
Komisja Tymczasowa Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, od XI 1913 Komisja Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, organizacja polit. utworzona 10 XI 1912 w Galicji, za gł. cel stawiała sobie koordynację akcji niepodległościowych, a w sprzyjających warunkach wyłonienie rządu nar.; opowiedziała się za rozwiązaniem sprawy pol. przy pomocy Austro-Węgier; w jej skład wchodziły m.in.: PPS-Frakcja Rewol., PPSD, PSL, NZR, NZCh; podlegały jej: Związek Strzelecki i Pol. Drużyny Strzeleckie (→ polskie organizacje wojskowo-niepodległościowe 1908-14); XII 1912 mianowała J. Piłsudskiego Komendantem Gł. Pol. Sił Zbrojnych; rozwiązana 1914, po utworzeniu → Naczelnego Komitetu Narodowego.