Tradycje Dzogczen w Bonie
W Bonie, ogólnie rzecz ujmując, istnieją różnorodne linie przekazu Dzogczen, ale trzy z nich noszą wspólną nazwę A rdzogs snyan sum. Dwie pierwsze z nich zaliczamy do systemu Term i opierają się one na ponownych odkryciach drogocennych tekstów. Trzecia z nich natomiast to tradycja ustna (snyan brgyud) oparta na ciągłym przekazie pochodzącym od nieprzerwanej linii zrealizowanych Mistrzów. Oto te tradycje Dzogczen:
1. A-khrid
Jest to pierwszy cykl nauk Dzogczen i nazywa się go A-khrid, a wymawia „A-tri”. Nauki te prowadzą praktykującego (khrid) do Pierwotnego Stanu (A). Biała tybetańska litera A symbolizuje Śunjatę oraz pierwotną mądrość. Założycielem tej tradycji był Meuton Gongdzad Ritrod Chenpo znany także jako po prostu Dampa, czyli „święty człowiek”. On właśnie wybrał instrukcje Dzogczen z cyklu tekstów zatytułowanych Khro rgyud. Teksty te, wraz z serią Zhi-ba don gyi skor utworzyły część cyklu nauk znanego jako sPyi-spungs yan lag gi skor, który należy do systemu Tantry Ojca (pha gyud) przypisywanemu Tonpie Shenrabowi z czasów kiedy wiódł on swoją niebiańską egzystencję jako Chimed Tsugphud (`Chi-med. Gtsug-phud). Do tych właśnie materiałów Meuton dodał wiedzę pochodzącą ze skarbu odnalezionego w jego umyśle (dgongs gter) i ułożył praktyki tego cyklu w 80 sesji medytacyjnych, których wykonanie zabiera wiele tygodni. Cykl ten był znany pod nazwą A-khrid thun mtsham brgyad-cu-pa. Instrukcje te dzieli się na trzy części - pogląd (lta-ba), medytację (sgom-pa) i zachowanie (spyod-pa). W przypadku zakończenia całego, składającego się z 80 elementów systemu medytacji, ten który tego dokonał otrzymuje tytuł Togdan (rtogs-ldan), czyli „Ten, który posiadł zrozumienie”. Tradycja A-khrid, w której praktyki są rozpisane systematycznie z dokładnym podziałem na liczbę wykonywanych sesji, pod wieloma względami odpowiada ścieżce rDzogs-chen sems-sde z tradycji Nyingmapa.
2. rDzogs-chen
Tutaj sam termin „Dzogczen” nie odnosi się do Dzogczen w ogólności, ale tylko do szczególnego przekazu Dzogczen, którego rdzenny tekst nosi tytuł rDzogs-chen yang-rtse'i klong chen [Przeogromna Pełnia Najwyższego Szczytu, Którym jest Wielka Doskonałość]. Teskt ten odkryty został w roku 1080 przez wielkiego tertona, którym był Zhodton Ngodrub Dragpa (bZhod-ston dngos-grub grags-pa). Odkrycie tego tekstu zaliczane jest do słynnego cyklu skarbów ukrytych za posągiem Vairoczany w gompie Kumthing w Lhodrak. Oryginalny zaś tekst tego przekazu skomponowany został w VIII wieku przez Mistrza Bonu znanego jako Lishu Tagring. Mistrz ten żył za czasów króla Trisong Detsena i przypisuje się mu ukrycie wielu skarbów.
3. sNyan-rgyud
Trzeci cykl nauk Dzogczen w tradycji Bon jest nieprzerwaną linią przekazów ustnych pochodzących z Zhang-Zhung (Zhang-zhung snyan rgyud). Został on w pełni okazany Gyerpungpie Nangzher Lodpo (Gyer-spungs snang-bzher lod-po) w okolicach jeziora Darok w północnym Tybecie w VIII wieku naszej ery. Sam Gyerpungpa był współczesnym wielkiego tybetańskiego króla Trisong Detsena, który sprowadził do Tybetu Padmasambhavę i Śantarakszitę oraz wybudował pierwszy buddyjski klasztor w Samje i ustanowił pochodzący z Indii buddyzm religią państwową. Zanim jednak do tego doszło, w VII wieku, pochodzący z kraju Zhang Zhung Tapihritsa otrzymał nauki Dzogczen od swojego Mistrza Tsepunga Dawa Gyaltsena (Tshe-spungs zla-ba rgyal-mtshan). Następnie, Tapihritsa praktykował te nauki na odosobnieniu przez 9 lat, aż osiągnął realizację i wyzwolenie w formie Tęczowego Ciała Wielkiego Przejścia. Nastepnie objawił się wiele razy Gyerpungpie i przekazał mu instrukcje Dzogczen (bka' brgyud). Po przekazaniu tych nauk, udzielił mu zezwolenia na spisanie ich w języku Zhang Zhung. Był to ich pierwszy zapis. W następnym stuleciu, nauki te przetłumaczono na język tybetański. Ze względu na to, że pochodzą one z nieprzerwanej tradycji przekazu sięgającego co najmniej do VIII wieku naszej ery, mają one szczególne znaczenie dla odpowiedzi na pytanie o to jakie jest historyczne pochodzenie Dzogczen.
4. Ye-khri mtha'-sel
Ten czwarty główny cykl Dzogczen, wraz z omówionymi powyżej trzema jest częścią 4-letniego programu szkoleniowego i medytacyjnego w Szkole Medytacji (sgrub-grwa) w Klasztorze Triten Norbutse w Kathamandu. Powiada się, że w XI wieku, Mistrz Bonpo Lungton Lhanyen (Lung-ston lha-gnyan) spotkał przebranego za indyjskiego sadhu Tsewanga Rigdzina (Tse-dbang rig-`dzin). Ten zaś wyjawił mu nauki Dzogczen otrzymane od swojego ojca, którym był żyjący w VIII wieku Drenpa Namkha (Dran-pa nam-mkha'). Sam Tsewang Rigdzin poprzez realizację praktyk długiego życia (tshe dbang) miał pozostawać przy życiu przez całe stulecia. Wyjawione przez niego nauki znane jako Nam-mkha' `phrul-mdzod przekazują Dzogczen w sposób bardzo systematyczny, a także w sposób intelektualny, co zbliża je do serii Dzogczen Semde znanej Nyingmapom.
W ciągu ostatnich lat, tak w Nepalu, jak i na Zachodzie, Lopon Tenzin Namdak Yongdzin Rinpocze przekazywał nauki z cyklu A-khrid oraz Zhang-Zhung Nyan Gyud. W ostatnich latach skupił się ca cyklu Ye-khri mtha'-sel z przekonaniem o tym, że zachodni studenci są szczególnie predystynowani do praktyk Dzogczen.
Przekład z Bonpo Dzogchen Teachings according to Lopon Tenzin Namdak. Transcribed and edited, together with Introduction and Notes, by John Myrdhin Reynolds, Kathmandu 2007 (reprint), ss. 22-24; pominięto w przekladzie przypisy do tego fragmentu tekstu.
Tłumaczył Jarosław Kotas