NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ
Dane demograficzne i epidemiologiczne
Na świecie żyje przeszło 500 mln osób niepełnosprawnych (11% z nich to osoby w wieku do 30 lat).
W państwach Unii Europejskiej żyje ponad 38 milionów osób niepełnosprawnych (co dziesiąty obywatel jest niepełnosprawny). Starzenie się społeczeństw i polepszanie standardów opieki zdrowotnej sprzyja zwiększaniu liczby osób niepełnosprawnych w UE.
W Polsce żyje 4 697.5 tys. osób niepełnosprawnych co stanowi 12,2 % ludności kraju (skala niepełnosprawności zwiększa się wraz z wiekiem osób; wśród niepełnosprawnych 56% stanowią kobiety, a 46% mężczyźni). (źródł. Narodowy Spis Powszechny 2011).
Niepełnosprawność w definicjach:
Niepełnosprawność - to wszelkie ograniczenie lub brak wynikający z uszkodzenia możliwości wykonywania czynności na poziomie uważanym za normalny dla człowieka. (Światowa Organizacja Zdrowia - WHO)
Osobą niepełnosprawną jest jednostka w pełni swych praw, znajdująca się w sytuacji upośledzającej ja na skutek barier środowiskowych, ekonomicznych i społecznych, których z powodu występujących uszkodzeń, nie może przezwyciężyć w taki sposób jak inni ludzie.
Bariery te często są zwiększane przez deprecjonujące postawy ze strony społeczeństwa. Do zadań społeczeństwa należy eliminowanie, zmniejszanie lub kompensowanie tych barier, aby każdej jednostce umożliwić korzystanie z dóbr publicznych, respektując jednocześnie jej prawa i przywileje. (Europejskie Forum Niepełnosprawności przy Parlamencie Europejskim 1994).
Niepełnosprawność to długotrwale obniżona sprawność fizyczna, umysłowa lub sensoryczna, która w interakcji z różnymi barierami może ograniczać pełne i efektywne uczestnictwo w życiu społecznym na równych zasadach z innymi obywatelami. (Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych ONZ).
Za niepełnosprawną uznaje się osobę o sprawności fizycznej, psychicznej lub umysłowej trwale lub okresowo utrudniającej, ograniczającej lub uniemożliwiającej życie codzienne, naukę, pracę oraz pełnienie ról społecznych, zgodnie z normami prawnymi i zwyczajowymi. Niepełnosprawność jest, przede wszystkim skutkiem barier społecznych, ekonomicznych i technicznych, jakie napotyka osoba niepełnosprawna. (Karta praw osób niepełnosprawnych (1997) uchwalona przez Polski Parlament).
Stopnie niepełnosprawności
Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 o rehabilitacji zawodowej, społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych
Znaczny stopień niepełnosprawności ma osoba o naruszonej sprawności organizmu, która jest:
niezdolna do podjęcia zatrudnienia
zdolna do wykonywania zatrudnienia w zakładzie pracy chronionej albo zakładzie aktywizacji zawodowej
wymagająca - niezbędnej w celu pełnienia ról społecznych - stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innych osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.
Umiarkowany stopień niepełnosprawności ma osoba o naruszonej sprawności organizmu, która jest:
zdolna do wykonywania zatrudnienia na stanowisku pracy przystosowanym odpowiednio do potrzeb i możliwości wynikających z niepełnosprawności
wymagająca - w celu pełnienia ról społecznych - częściowej lub okresowej pomocy innej osoby w związku z ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.
Lekki stopień niepełnosprawności ma osoba o naruszonej sprawności organizmu, która jest:
zdolna do wykonywania zatrudnienia
nie wymaga pomocy innej osoby w pełnieniu ról społecznych
Klasyfikacje niepełnosprawności
Międzynarodowa klasyfikacja uszkodzeń, działania i uczestnictwa „Karta 2000” WHO.
Klasyfikacja składa się z trzech odrębnych obszarów składających się na niepełnosprawność:
klasyfikacja uszkodzeń - odstępstwa od normy klinicznej (diagnoza medyczna)
klasyfikacja działania - ograniczenia funkcjonalne (diagnoza czynności)
klasyfikacja uczestnictwa - ograniczenia w życiu społecznym (diagnoza społeczna)
KLASYFIKACJA USZKODZEŃ
Uszkodzenie to brak lub deformacja anatomicznej struktury organizmu bądź też brak lub zaburzenie przebiegu fizjologicznych lub psychicznych funkcji organizmu. Wyróżniono następujące funkcje organizmu:
psychiczne
głosowe
wzrokowe
sensoryczne
sercowo - naczyniowe i oddechowe
trawienne, odżywcze i metaboliczne
immunologiczne i endokrynologiczne
moczowo - płciowe
nerwowo - mięśniowo - szkieletowe
funkcja skóry i inne z nią związane
KLASYFIKACJA DZIAŁANIA
Działanie polega na wykonywaniu wielu zamierzonych i celowych czynności, w wyniku których oczekuje się określonych rezultatów. Wymieniono następujące rodzaje działalności człowieka:
patrzenie, słuchanie i rozpoznawanie
uczenie się, praktyczne stosowanie nabytej wiedzy i wykonywanie zadań
komunikowanie się z innymi osobami
wykonywanie czynności motorycznych
przemieszczanie się
wykonywanie czynności życia codziennego
prowadzenie gospodarstwa domowego
zachowania interpersonalne
reagowanie i radzenie sobie ze szczególnymi sytuacjami
posługiwanie się narzędziami i pomocami technicznymi
KLASYFIKACJA UCZESTNICTWA
Uczestnictwo to rodzaj i zakres zaangażowania się osoby w sytuacje życiowe w środowisku, w którym żyje. Jest miernikiem określającym stopień i zakres funkcjonowania człowieka w społeczeństwie. Wymieniono następujące dziedziny uczestnictwa:
czynności samoobsługowe
poruszanie się w przestrzeni
wymiana informacji
kontakty społeczne
edukacja, praca zawodowa, zajęcia w czasie wolnym
życie ekonomiczne
życie obywatelskie
Przyczyny niepełnosprawności
Główną przyczyną niepełnosprawności stanowią choroby (80%)
przewlekłe choroby układu krążenia (choroba niedokrwienna serca 36%, nadciśnienie tętnicze 32%, powikłania chorób naczyniowych mózgu 6%).
Choroby narządu ruchu (układu mięśniowo - kostnego, tkanki łącznej, choroby kręgosłupa, zmiany zwyrodnieniowe stawów)
Przewlekłe choroby ośrodkowego układu nerwowego (padaczka 1.4%, stwardnienie rozsiane 0.7%, dystrofie mięśniowe 0.6%, choroba Parkinsona 0.4%)
Choroby zmysłów wzroku i słuchu (osoby niewidome i słabo widzące 3 - 10%, osoby niesłyszące i słabo słyszące 3%).
Urazy i zatrucia (14%)
złamania kończyn i zwichnięcia dużych stawów
choroby psychiczne oraz upośledzenie umysłowe (6%)
Wady wrodzone (5-6%)
Przyczyny niepełnosprawności w wieku starszym
Miażdżyca tętnic, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia rytmu serca, rozedma płuc, cukrzyca, osteoporoza, choroby zwyrodnieniowe stawów, choroby otępienne, choroba Parkinsona, niedowidzenie, niedosłuch, przerost gruczołu krokowego, nowotwory, nawracające infekcje, niedoczynność tarczycy.
Niepełnosprawność narasta wraz z wiekiem zbiorowości. Pojawienie się dysfunkcji przeważnie następuje pomiędzy 40 a 54 rokiem życia.
Modele niepełnosprawności
Model moralny
najstarsze podejście do przyczyn występowania niepełnosprawności
niepełnosprawność traktowana jest jako źródło wstydu
występujący defekt ma być spowodowany grzechem lub innym moralnym zaniedbaniem
winą za wystąpienie niepełnosprawności obarcza się osobę chorą i jej rodzinę
takie podejście może być przyczyna społecznego odrzucenia
Model medyczny
odrzuca moralny aspekt i uwarunkowania niepełnosprawności
niepełnosprawność postrzegana jest, jako problem medyczny dotyczący jednostki
deficyty anatomiczne i funkcjonalne stanowią kryterium wyróżnienia osób niepełnosprawnych
niepełnosprawność rozumiana jako patologia (organizm osoby funkcjonuje wadliwie)
osoba niepełnosprawna jest pacjentem, który wymaga pomocy i oczekuje właściwego podejścia leczniczego
Model społeczny
budowany jest na założeniu, że niepełnosprawność jest pojęciem społecznym
to otoczenie ma problem w przystosowaniu się do osoby z niepełnosprawnością
przedmiotem analizy w tym modelu są negatywne postawy osób sprawnych, względem osób niepełnosprawnych
osoby niepełnosprawne postrzegane są jako grupa mniejszościowa pozbawiana często równych szans i wsparcia
osoby niepełnosprawne są postrzegane, jako osoby o niższym statusie społecznym, zależne ekonomicznie, izolowane społecznie, dotknięte problemem bezrobocia
osoby niepełnosprawne mają poczucie krzywdy, czują się gorzej oceniane, brak akceptacji ze strony grupy większościowej bywa źródłem frustracji.
Niepełnosprawność - stadia procesu przystosowywania się
I stadium doznania niepełnosprawności
Nagłe doznanie - jest to skrajnie trudna sytuacja (uraz psychiczny, szok); organizm narażony jest na silny i długotrwały stres, niepokój, poczucie rozpaczy, próbuje zaprzeczać zaistniałym faktom; osoba ogranicza swoje kontakty społeczne do członków rodziny oraz personelu medycznego
Stopniowe nabywanie - osoba żyje w poczuciu ciągłego niepokoju; stres ma charakter periodyczny, ponieważ choroba wchodzi w fazy wycofania się i remisji, co powoduje wahania nastroju; zazwyczaj fakt pogarszania się zdrowia jest ukrywany przed otoczeniem.
Niepełnosprawność wrodzona - następuje naturalne i łagodne przyjmowanie ograniczeń związanych ze stanem zdrowia; dziecko wzrasta bez świadomości swej niepełnosprawności; szokiem staje się konfrontacja ze światem zewnętrznym; upokorzenie, wstyd, nienawiść, odrzucenie przez otoczenie.
II Stadium uświadomienia sobie ograniczeń
osoba wspomina przeszłość, dokonując bilansu strat w związku z doznaną niepełnosprawnością; wszystko to, co było staje się szczególnie cenne, obecne wartości nie są dostrzegane
człowiek nie potrafi zidentyfikować się z osobami niepełnosprawnymi, ze zdrowymi identyfikować się już nie chce
pojawiają się takie uczucia jak: bierność, apatia, zniechęcenie, depresja, żal, rozpacz, przygnębienie, zmęczenie zabiegami medycznymi
następuje znaczne ograniczenie kontaktów społecznych.
III Stadium prób funkcjonowania z niepełnosprawnością
jest to moment przełomowy zwrócenia się ku teraźniejszości; chęć rozwiązywania bieżących problemów; zwykle ta przemiana następuje pod wpływem jakiegoś wydarzenia lub osoby
następuje identyfikacja z innymi osobami niepełnosprawnymi - jest ona warunkiem akceptacji własnej niepełnosprawności; stare znajomości wygasają pozostawiając po sobie odczucie odtrącenia i osamotnienia, a zawiązują się nowe przeważnie z osobami niepełnosprawnymi
otoczenie może okazywać brak akceptacji wobec osoby niepełnosprawnej; agresję, deprecjację, nadmierne współczucie, podziw, litość
IV Stadium przystosowania
niepełnosprawność staje się jedną z wielu cech osoby, nie powoduje już negatywnych emocji
osoba widzi swoje ograniczenia, ale dostrzega również możliwości
człowiek zaczyna sobie stawiać nowe cele, pojawiają się nowe zainteresowania i umiejętności
wzrasta poczucie własnej wartości, zwiększa się odporność na różne sytuacje życiowe, niepełnosprawność zostaje zaakceptowana wraz z jej konsekwencjami.