NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ

Dane demograficzne i epidemiologiczne

Na świecie żyje przeszło 500 mln osób niepełnosprawnych (11% z nich to osoby w wieku do 30 lat).

W państwach Unii Europejskiej żyje ponad 38 milionów osób niepełnosprawnych (co dziesiąty obywatel jest niepełnosprawny). Starzenie się społeczeństw i polepszanie standardów opieki zdrowotnej sprzyja zwiększaniu liczby osób niepełnosprawnych w UE.

W Polsce żyje 4 697.5 tys. osób niepełnosprawnych co stanowi 12,2 % ludności kraju (skala niepełnosprawności zwiększa się wraz z wiekiem osób; wśród niepełnosprawnych 56% stanowią kobiety, a 46% mężczyźni). (źródł. Narodowy Spis Powszechny 2011).

Niepełnosprawność w definicjach:

Niepełnosprawność - to wszelkie ograniczenie lub brak wynikający z uszkodzenia możliwości wykonywania czynności na poziomie uważanym za normalny dla człowieka. (Światowa Organizacja Zdrowia - WHO)

Osobą niepełnosprawną jest jednostka w pełni swych praw, znajdująca się w sytuacji upośledzającej ja na skutek barier środowiskowych, ekonomicznych i społecznych, których z powodu występujących uszkodzeń, nie może przezwyciężyć w taki sposób jak inni ludzie.

Bariery te często są zwiększane przez deprecjonujące postawy ze strony społeczeństwa. Do zadań społeczeństwa należy eliminowanie, zmniejszanie lub kompensowanie tych barier, aby każdej jednostce umożliwić korzystanie z dóbr publicznych, respektując jednocześnie jej prawa i przywileje. (Europejskie Forum Niepełnosprawności przy Parlamencie Europejskim 1994).

Niepełnosprawność to długotrwale obniżona sprawność fizyczna, umysłowa lub sensoryczna, która w interakcji z różnymi barierami może ograniczać pełne i efektywne uczestnictwo w życiu społecznym na równych zasadach z innymi obywatelami. (Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych ONZ).

Za niepełnosprawną uznaje się osobę o sprawności fizycznej, psychicznej lub umysłowej trwale lub okresowo utrudniającej, ograniczającej lub uniemożliwiającej życie codzienne, naukę, pracę oraz pełnienie ról społecznych, zgodnie z normami prawnymi i zwyczajowymi. Niepełnosprawność jest, przede wszystkim skutkiem barier społecznych, ekonomicznych i technicznych, jakie napotyka osoba niepełnosprawna. (Karta praw osób niepełnosprawnych (1997) uchwalona przez Polski Parlament).

Stopnie niepełnosprawności

Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 o rehabilitacji zawodowej, społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych

Znaczny stopień niepełnosprawności ma osoba o naruszonej sprawności organizmu, która jest:

1. niezdolna do podjęcia zatrudnienia

2. zdolna do wykonywania zatrudnienia w zakładzie pracy chronionej albo zakładzie aktywizacji zawodowej

3. wymagająca - niezbędnej w celu pełnienia ról społecznych - stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innych osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.

Umiarkowany stopień niepełnosprawności ma osoba o naruszonej sprawności organizmu, która jest:

1. zdolna do wykonywania zatrudnienia na stanowisku pracy przystosowanym odpowiednio do potrzeb i możliwości wynikających z niepełnosprawności

2. wymagająca - w celu pełnienia ról społecznych - częściowej lub okresowej pomocy innej osoby w związku z ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.

Lekki stopień niepełnosprawności ma osoba o naruszonej sprawności organizmu, która jest:

1. zdolna do wykonywania zatrudnienia

2. nie wymaga pomocy innej osoby w pełnieniu ról społecznych

Klasyfikacje niepełnosprawności

Międzynarodowa klasyfikacja uszkodzeń, działania i uczestnictwa „Karta 2000” WHO.

Klasyfikacja składa się z trzech odrębnych obszarów składających się na niepełnosprawność:

1. klasyfikacja uszkodzeń - odstępstwa od normy klinicznej (diagnoza medyczna)

2. klasyfikacja działania - ograniczenia funkcjonalne (diagnoza czynności)

3. klasyfikacja uczestnictwa - ograniczenia w życiu społecznym (diagnoza społeczna)

KLASYFIKACJA USZKODZEŃ

Uszkodzenie to brak lub deformacja anatomicznej struktury organizmu bądź też brak lub zaburzenie przebiegu fizjologicznych lub psychicznych funkcji organizmu. Wyróżniono następujące funkcje organizmu:

1. psychiczne

2. głosowe

3. wzrokowe

4. sensoryczne

5. sercowo - naczyniowe i oddechowe

6. trawienne, odżywcze i metaboliczne

7. immunologiczne i endokrynologiczne

8. moczowo - płciowe

9. nerwowo - mięśniowo - szkieletowe

10. funkcja skóry i inne z nią związane

KLASYFIKACJA DZIAŁANIA

Działanie polega na wykonywaniu wielu zamierzonych i celowych czynności, w wyniku których oczekuje się określonych rezultatów. Wymieniono następujące rodzaje działalności człowieka:

1. patrzenie, słuchanie i rozpoznawanie

2. uczenie się, praktyczne stosowanie nabytej wiedzy i wykonywanie zadań

3. komunikowanie się z innymi osobami

4. wykonywanie czynności motorycznych

5. przemieszczanie się

6. wykonywanie czynności życia codziennego

7. prowadzenie gospodarstwa domowego

8. zachowania interpersonalne

9. reagowanie i radzenie sobie ze szczególnymi sytuacjami

10. posługiwanie się narzędziami i pomocami technicznymi

KLASYFIKACJA UCZESTNICTWA

Uczestnictwo to rodzaj i zakres zaangażowania się osoby w sytuacje życiowe w środowisku, w którym żyje. Jest miernikiem określającym stopień i zakres funkcjonowania człowieka w społeczeństwie. Wymieniono następujące dziedziny uczestnictwa:

1. czynności samoobsługowe

2. poruszanie się w przestrzeni

3. wymiana informacji

4. kontakty społeczne

5. edukacja, praca zawodowa, zajęcia w czasie wolnym

6. życie ekonomiczne

7. życie obywatelskie

Przyczyny niepełnosprawności

Główną przyczyną niepełnosprawności stanowią choroby (80%)

1. przewlekłe choroby układu krążenia (choroba niedokrwienna serca 36%, nadciśnienie tętnicze 32%, powikłania chorób naczyniowych mózgu 6%).

2. Choroby narządu ruchu (układu mięśniowo - kostnego, tkanki łącznej, choroby kręgosłupa, zmiany zwyrodnieniowe stawów)

3. Przewlekłe choroby ośrodkowego układu nerwowego (padaczka 1.4%, stwardnienie rozsiane 0.7%, dystrofie mięśniowe 0.6%, choroba Parkinsona 0.4%)

4. Choroby zmysłów wzroku i słuchu (osoby niewidome i słabo widzące 3 - 10%, osoby niesłyszące i słabo słyszące 3%).

Urazy i zatrucia (14%)

1. złamania kończyn i zwichnięcia dużych stawów

2. choroby psychiczne oraz upośledzenie umysłowe (6%)

Wady wrodzone (5-6%)

Przyczyny niepełnosprawności w wieku starszym

Miażdżyca tętnic, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia rytmu serca, rozedma płuc, cukrzyca, osteoporoza, choroby zwyrodnieniowe stawów, choroby otępienne, choroba Parkinsona, niedowidzenie, niedosłuch, przerost gruczołu krokowego, nowotwory, nawracające infekcje, niedoczynność tarczycy.

Niepełnosprawność narasta wraz z wiekiem zbiorowości. Pojawienie się dysfunkcji przeważnie następuje pomiędzy 40 a 54 rokiem życia.

Modele niepełnosprawności

Model moralny

1. najstarsze podejście do przyczyn występowania niepełnosprawności

2. niepełnosprawność traktowana jest jako źródło wstydu

3. występujący defekt ma być spowodowany grzechem lub innym moralnym zaniedbaniem

4. winą za wystąpienie niepełnosprawności obarcza się osobę chorą i jej rodzinę

5. takie podejście może być przyczyna społecznego odrzucenia

Model medyczny

1. odrzuca moralny aspekt i uwarunkowania niepełnosprawności

2. niepełnosprawność postrzegana jest, jako problem medyczny dotyczący jednostki

3. deficyty anatomiczne i funkcjonalne stanowią kryterium wyróżnienia osób niepełnosprawnych

4. niepełnosprawność rozumiana jako patologia (organizm osoby funkcjonuje wadliwie)

5. osoba niepełnosprawna jest pacjentem, który wymaga pomocy i oczekuje właściwego podejścia leczniczego

Model społeczny

1. budowany jest na założeniu, że niepełnosprawność jest pojęciem społecznym

2. to otoczenie ma problem w przystosowaniu się do osoby z niepełnosprawnością

3. przedmiotem analizy w tym modelu są negatywne postawy osób sprawnych, względem osób niepełnosprawnych

4. osoby niepełnosprawne postrzegane są jako grupa mniejszościowa pozbawiana często równych szans i wsparcia

5. osoby niepełnosprawne są postrzegane, jako osoby o niższym statusie społecznym, zależne ekonomicznie, izolowane społecznie, dotknięte problemem bezrobocia

6. osoby niepełnosprawne mają poczucie krzywdy, czują się gorzej oceniane, brak akceptacji ze strony grupy większościowej bywa źródłem frustracji.

Niepełnosprawność - stadia procesu przystosowywania się

I stadium doznania niepełnosprawności

Nagłe doznanie - jest to skrajnie trudna sytuacja (uraz psychiczny, szok); organizm narażony jest na silny i długotrwały stres, niepokój, poczucie rozpaczy, próbuje zaprzeczać zaistniałym faktom; osoba ogranicza swoje kontakty społeczne do członków rodziny oraz personelu medycznego

Stopniowe nabywanie - osoba żyje w poczuciu ciągłego niepokoju; stres ma charakter periodyczny, ponieważ choroba wchodzi w fazy wycofania się i remisji, co powoduje wahania nastroju; zazwyczaj fakt pogarszania się zdrowia jest ukrywany przed otoczeniem.

Niepełnosprawność wrodzona - następuje naturalne i łagodne przyjmowanie ograniczeń związanych ze stanem zdrowia; dziecko wzrasta bez świadomości swej niepełnosprawności; szokiem staje się konfrontacja ze światem zewnętrznym; upokorzenie, wstyd, nienawiść, odrzucenie przez otoczenie.

II Stadium uświadomienia sobie ograniczeń

1. osoba wspomina przeszłość, dokonując bilansu strat w związku z doznaną niepełnosprawnością; wszystko to, co było staje się szczególnie cenne, obecne wartości nie są dostrzegane

2. człowiek nie potrafi zidentyfikować się z osobami niepełnosprawnymi, ze zdrowymi identyfikować się już nie chce

3. pojawiają się takie uczucia jak: bierność, apatia, zniechęcenie, depresja, żal, rozpacz, przygnębienie, zmęczenie zabiegami medycznymi

4. następuje znaczne ograniczenie kontaktów społecznych.

III Stadium prób funkcjonowania z niepełnosprawnością

1. jest to moment przełomowy zwrócenia się ku teraźniejszości; chęć rozwiązywania bieżących problemów; zwykle ta przemiana następuje pod wpływem jakiegoś wydarzenia lub osoby

2. następuje identyfikacja z innymi osobami niepełnosprawnymi - jest ona warunkiem akceptacji własnej niepełnosprawności; stare znajomości wygasają pozostawiając po sobie odczucie odtrącenia i osamotnienia, a zawiązują się nowe przeważnie z osobami niepełnosprawnymi

3. otoczenie może okazywać brak akceptacji wobec osoby niepełnosprawnej; agresję, deprecjację, nadmierne współczucie, podziw, litość

IV Stadium przystosowania

1. niepełnosprawność staje się jedną z wielu cech osoby, nie powoduje już negatywnych emocji

2. osoba widzi swoje ograniczenia, ale dostrzega również możliwości

3. człowiek zaczyna sobie stawiać nowe cele, pojawiają się nowe zainteresowania i umiejętności

4. wzrasta poczucie własnej wartości, zwiększa się odporność na różne sytuacje życiowe, niepełnosprawność zostaje zaakceptowana wraz z jej konsekwencjami.

---