Dojrzewanie somatyczne i psychiczne - okres pokwitania

Klinika Pediatrii, Kardiologii Prewencyjnej i Immunologii Wieku Rozwojowego IP UM w Łodzi

Dojrzewanie

• Etap rozwoju, który ma doprowadzić jednostkę do przedłużenia gatunku, czyli do dojrzałości narządów rozrodczych, zdolnych do zrodzenia potomstwa (dziewczęta: 1 - 4 lata, chłopcy: 2 - 4.5 roku)

Okresy życia pozałonowego człowieka

• noworodkowy - od urodzenia do ustąpienia objawów związanych z porodem - przeciętnie około 4 tygodnie

• niemowlęcy - do 1 r. życia do przyjęcia spionizowanej postawy

• wczesnego dzieciństwa - do 6-7 r. życia, kształtuje się względna równowaga fizyczna i psychiczna, zwiększa się sprawność motoryczna i ruchliwość

• starszego dzieciństwa - okres zróżnicowania płciowego, od wymiany uzębienia mlecznego na stałe do uzyskania dojrzałości płciowej, wzrasta też sprawność ruchowa, siła mięśni oraz odporność organizmu;

• młodzieńczy - od uzyskania dojrzałości płciowej do całkowitego ustania wzrastania wzwyż i ustalenia się wysokości ciała (u kobiet do 18-20 r. życia, u mężczyzn do 20-23), dorastanie organizmu (wysokości liniowej ciała), głównie dzięki wzrastaniu tułowia; ostatecznie kształtują się wymiary głowy oraz większości narządów wewnętrznych; zakończenie procesów rozwojowych kości;

• wieku dorosłego - od ustalenia wysokości ciała do wystąpienia pierwszych objawów starzenia się (u kobiet przeciętnie do 30-35 r. życia, u mężczyzn do 35-40 ), wydolność biologiczna ustroju jest największa;

• wieku dojrzałego - u kobiet do zakończenia funkcji gruczołów płciowych, u obu płci do około 50-60 r. życia (widoczne zmiany inwolucyjne: wypadanie, siwienie włosów, ścieranie koron zębów, odkładanie tkanki tłuszczowej, uwstecznienie zdolności akomodacyjnej oka);

• starości - wiotczenie mięśni i więzadeł, uwstecznienie funkcji zmysłów, po 80 r. życia - zanik różnic płciowych, wychudzenie organizmu;

• Młody człowiek nie od razu jest gotowy do wyjścia na spotkanie ze światem tak wielkiej różnorodności, wielowymiarowości i tylu możliwości.

• Jest intelektualnie w stanie pojąć ten świat, ale nie może się w nim odnaleźć emocjonalnie.

Testosteron

• ujawnia poczucie bezpieczeństwa i odprężenia

• nie jest agresywny

• posiada realistyczny obraz siebie

• posiada umiarkowany stopień miłości własnej

• zna swoje możliwości, mocne i słabe strony, tajne pragnienia

• umie przystosować się do zmieniających się warunków i znosić brutalne szoki życia

• posiada umiejętność współżycia z innymi członkami rodziny

Estrogeny

• zgrubienie śluzówki pochwy

• wzrost pigmentacji, unaczynienia i pobudliwości warg sromowych większych,

• niewielkie powiększenia łechtaczki i macicy

• zgrubienie i różnicowanie śluzówki macicy (endometrium)

• wzrost zawartości aktynomiozyny, kinazy kreatynowej (CK) i ATP w myometrium - przygotowanie do menstruacji/ciąży

Estrogeny

• odkładanie glikogenu wewnątrz komórek błony śluzowej pochwy (rozwój pałeczek Doderleina)

• poprawa trofiki (odżywienia) pozostałych części narządu rodnego: jajowody i pochwa

• poprawa trofiki innych narządów: cewka moczowa, pęcherz moczowy, wątroba, układ kostno-mięśniowy, ściany naczyń krwionośnych, skóra, włosy, jelito grube, mózg (wpływa na termoregulację)

• 1. Wczesny okres dojrzewania

• 2. Środkowy okres dojrzewania

• 3. Późny okres dojrzewania (dorastanie)

Wczesny okres dojrzewania

• Rozwój fizyczny

• II stadium dojrzałości płciowej wg Tanner

• Inicjowany przez wydzielanie, zwiększające się w trakcie snu, gonadotropin przysadkowych i hormonu wzrostu

• przyrost około 2.0 kg i 6-8 cm/rok

• przyrost grubości fałdu skórno-tłuszczowego pod łopatką (miara otłuszczenia): I - II stadium - 30%, II - IV - 25%, IV-V - 50%

Wczesny okres dojrzewania

• Rozwój fizyczny

• Dziewczynki - pomiędzy stadium I i V całkowita zawartość tłuszczu w organizmie dziewczynki wzrasta z około 8 do 25%

• Chłopcy - zawartość tkanki tłuszczowej zwiększa się nieznacznie, przyrasta natomiast masa mięśniowa (pomiędzy 5 a 15 rż. powstaje 1 i ˝ więcej miocytów niż u dziewcząt)

Wczesny okres dojrzewania

• Rozwój uzębienia

• (na początku dojrzewania wypadają mleczne kły i pierwsze trzonowce)

• Wyrzynają się: kły, pierwsze i drugie zęby przedtrzonowe i trzonowe

• Rozwój czynności nerwowych:

• Zmienny zapis EEG (zwiększona aktywność fal alfa dwa przy zmniejszeniu liczby fal theta - najintensywniejsze u dziewcząt we wczesnym okresie pokwitania)

Wczesny okres dojrzewania

• Rozwój czynności nerwowych:

• Do 12 rż. - dojrzała reakcja na elementy badania neurologicznego: zdolność do poprawnej identyfikacji stymulowanego palca w teście lokalizacji palca, odróżnianie lewej i prawej strony niezależnie od zmiany położenia ciała, zdolność do niezależnego poruszania trzecim i czwartym palcem bez współruchów pozostałych palców

Wczesny okres dojrzewania

Rozwój psychospołeczny:

• rozpoczęcie uniezależniania się od rodziny

• potrzeba intymności i większy dystans w stosunku do fizycznych czułości rodzica

• potrzeba niezależności

• przyjaźń z rówieśnikami tej samej płci

• gorsze funkcjonowanie dzieci później dojrzewających

Wczesny okres dojrzewania

Rozwój psychospołeczny:

• ważne miejsce zajmuje nauka, spostrzeganie siebie w roli nabywającego wiedzę i nowe umiejętności

• znaczenia nabiera podleganie ocenie autorytetów, porównywanie się z kolegami

• dziecko oceniane jako niezdolne, wyśmiewane czy nieumiejętnie motywowane do pracy nad sobą może wykształcić poczucie swojej mniejszej wartości w stosunku do innych i szukać kompensacji w innych niż szkoła obszarach

Środkowy okres dojrzewania

• III i IV stadium dojrzałości płciowej

• Skok pokwitaniowy - wysokość ciała dziewczynek wzrasta o około 8 cm/rok - przeciętnie 12 rż.

• Szybkość wzrastania jest największa po rozwinięciu się brodawki i otoczki przed innymi znamiennymi cechami rozwoju piersi

• U chłopców nie dochodzi do przyspieszenia wzrastania przed wystapieniem znaczącego rozwoju narządów płciowych

Środkowy okres dojrzewania

• Chłopcy - 10cm/rok - przeciętnie 14 rż.

• Szczyt wzrastania szkieletu - od dystalnych odcinków ciała do odcinków proksymalnych: początkowy szczyt wzrastania stóp, szczyt wzrastania podudzia, ud, podobnie w przypadku kończyn górnych

• 6 miesięcy po szczycie wzrastania długości kończyn dolnych szczyt wzrastania klatki piersiowej i tułowia

• Większa szerokość barków u chłopców - działanie androgenów

• Zwiększony wymiar dwukrętarzowy u kobiet - działanie estrogenów

Środkowy okres dojrzewania

• przyspieszenie wzrostu prawie wszystkich narządów

• mózg 95% swojej objętości osiąga w wieku 10 lat

• zmniejsza się masa węzłów i migdałków w okresie

• najbardziej powiększają się narządy płciowe u chłopców jadra (od 2 do 35 g), u dziewcząt macica (od 2 do 50 g)

Środkowy okres dojrzewania

Rozwój psychospołeczny

• zadanie określenia własnej tożsamości seksualnej, społecznej i zawodowej, wybór ról społecznych, określenie swojej pozycji wobec młodszych, rówieśników i starszych oraz integrowanie posiadanego już doświadczenia życiowego

• zwiększone znaczenie szkoły, grupy rówieśniczej

• różnice płciowe w relacjach z rówieśnikami

• zmienne interakcje pomiędzy dzieckiem a rodzicami

Środkowy okres dojrzewania

Rozwój psychospołeczny

• poszukiwanie sensu życia, konstytuowanie się własnego systemu wartości, które wymaga skonfrontowania moralności dziecięcej z wymogami moralnymi dorosłych

• powodzenie w przebyciu tego etapu rozwojowego daje poczucie własnej tożsamości i wierności sobie

• możliwe zaburzenia dają w konsekwencji zamieszanie w poczuciu kimś się jest, co w życiu ważne i gdzie jest moje miejsce. Niepewność i zagubienie w kształtowaniu się poczucia tożsamości skłania czasem młodych ludzi do poszukiwań sensu w subkulturach

Późny okres dojrzewania (dorastanie)

Rozwój fizyczny

• zakończenie rozwoju wtórnych cech płciowych (stadium V rozwoju płciowego)

• ciało osiąga proporcje i rozmiary młodego dorosłego

• nieznaczne już wzrastanie wysokości ciała (zanikanie chrząstek wzrostowych w nasadach kości długich)

• zakończenie procesu obniżania tonacji głosu

• u kobiet macica osiąga ostateczne proporcje z dużym trzonem i małą szyjką

Człowiek dojrzały

• ujawnia poczucie bezpieczeństwa i odprężenia

• nie jest agresywny

• posiada realistyczny obraz siebie

• posiada umiarkowany stopień miłości własnej

• zna swoje możliwości, mocne i słabe strony, tajne pragnienia

• umie przystosować się do zmieniających się warunków i znosić brutalne szoki życia

• posiada umiejętność współżycia z innymi członkami rodziny

Menarche

• najbardziej znamienne wydarzenie okresu pokwitaniowego u dziewcząt

• przeciętnie 12.5 rż., rok wcześniej następuje zespolenie główki kości ramiennej z trzonem - koniec skoku pokwitaniowego

• ściśle związana z innymi przejawami pokwitania, ze szczytem wzrastania masy ciała i jest zdeterminowana z innymi czynnikami (genetyczne)

• wcześniej - dziewczęta otyłe

• później - szczupłe, uprawiające wyczynowo sport, anorexia nervosa

• najczęściej w IV stadium - 60 %

Menarche

• brak u dziewczynki z wiekiem kostnym powyżej 14.5 rż - prawdopodobieństwo amenorrhea primaria

• początkowo bezowulacyjne, nie funkcjonuje mechanizm jajeczkowania -metrorrhagia iuvenilis

• jeśli nieregularność i obfitość trwa powyżej 2 lat od menarche - konsultacja ginekologiczna

• u dziewcząt miesiączkujących wydalanie estradiolu jest 2x wyższe niż przed menarche

Menarche

• polymenorrhoe - cykl trwający krócej niż 21 dni

• oligomenorrhoe - cykl trwający dłużej niż 35 dni

• menarche - pierwsza miesiączka

• menopauza - ostatnia miesiączka

• menorrhagia - przedłużające się krwawienie w okresie miesiączki

• metrorrhagia - krwawienie z macicy bez związku z miesiączką

• menometrorrhagia - długotrwałe, obfite krwawienie z macicy bez związku z miesiączką

Mutacja

Człowiek dojrzały

• Doktor Gray twierdzi, że mój niewydolny głos to jedynie „mutacja niedorostka”. Ten doktor jest zawsze w złym humorze…..

• …Obrzękły mi brodawki piersi! Zamieniam się w dziewczynę ! Doktor Gray skreślił mnie z listy pacjentów! Powiedział, że obrzęk brodawek to częsta przypadłość w moim wieku.

Stadium rozwoju	Kryzys rozwojowy (konflikt)	Wartość jako znak osiągnięcia danego stadium rozwojowego
niemowlęctwo	zdobywanie zaufania - brak zaufania	nadzieja
wczesne dzieciństwo	poczucie autonomii - wstyd, niepewność	siła woli
okres zabaw	rozwijanie inicjatywy - poczucie winy	osiąganie wartościowych celów
okres szkolny	pracowitość - poczucie niższości	współzawodnictwo
dorastanie	poczucie tożsamości - zagubienie roli	zdolność podejmowania zadań
młodość	bliskie kontakty - izolacja	miłość
dorosłość	tworzenie czegoś - stagnacja	troska o innych
dojrzałość	integralność, ego - rozpacz	mądrość

stadium	okres pojawienia się i czas trwania	owłosienie łonowe	prącie	jądra i moszna	hormony
I	䦋㌌㏒㧀좈໱琰茞ᓀ㵂Ü	faza dziecięca	faza dziecięca	䦋㌌㏒㧀좈໱琰茞ᓀ㵂Ü	䦋㌌㏒㧀좈໱琰茞ᓀ㵂Ü
II	między 10 a 14 rż., od 0.5 do 2 lat	włosy rzadkie, długie, lekko pigmentowane	niewielkie powiększenie	wydłużenie moszny, skóra cienka, różowa	FSH ? testosteron, androgeny pochodzenia nadnerczowego
III	między 12.5 a 15 rż., od 0.5 do 3 lat	włosy ciemniejsze, zaczynają się skręcać, zajmują małą powierzchnię	wydłużenie	powiększenie	FSH ? testosteron, androgeny pochodzenia nadnerczowego
IV	analogicznie jak w III	podobne do typu dojrzałego, ale zajmuje mniejszą powierzchnię, gęste, skręcone	powiększenie długości i grubości, powiększenie żołędzi	powiększenie jąder, ściemnienie skóry moszny	testosteron, androgeny pochodzenia nadnerczowego
V	między 14 a 16 rż.	zajmowana powierzchnia jak u dorosłego, rozprzestrzenia się na wewnętrzną stronę ud	rozmiary jak u dorosłego	rozmiary jak u dorosłego	䦋㌌㏒㧀좈໱琰茞ᓀ㵂Ü

stadium	okres pojawienia się i czas trwania	owłosienie łonowe	piersi	hormony
I	䦋㌌㏒㧀좈໱琰茞ᓀ㵂Ü	faza dziecięca	faza dziecięca	䦋㌌㏒㧀좈໱琰茞ᓀ㵂Ü
II	między 10 a 13 rż., od 0.5 do 1.2 lat	włosy rzadkie, słabo pigmentowane, proste, wzdłuż środkowej linii warg sromowych większych	otoczka i brodawka wypuklone w formie wzgórka, zwiększona średnica otoczki	estrogeny jajnikowe w odpowiedzi na FSH,
III	między 12 a 14 rż., od 0.9 do 3 lat (owłosienie łonowe) i/lub do 7 lat (piersi)	włosy gęstsze, ciemniejsze, zaczynają się skręcać	pierś i otoczka powiększone, otoczka nie wyróżnia się w zarysie piersi	estrogeny jajnikowe w odpowiedzi na FSH, androgeny pochodzenia nadnerczowego
IV	analogicznie jak w III	włosy gęste, grube, skręcone, ale zajmują mniejszą powierzchnię niż u dorosłego	brodawka i otoczka tworzą wtórny wzgórek w zarysie piersi	estrogeny jajnikowe w odpowiedzi na FSH, androgeny pochodzenia nadnerczowego
V	między 14 a 17 rż.	forma trójkąta, charakterystyczna dla dorosłych kobiet, rozprzestrzenia się na wewnętrzną stronę ud	kształt dojrzały, sutki sterczące, otoczka nie wyróżnia się w zarysie piersi	䦋㌌㏒㧀좈໱琰茞ᓀ㵂Ü

---