UCZESTNICY STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH

I. Pojecie uczestnika międzynarodowego.

1. Uczestnikiem stosunków międzynarodowych można nazwać każdego nosiciela jakiejś aktywności, która wpływa na stosunki międzynarodowe w sensie pozytywnym lub negatywnym.

2. Działalność taka powinna być ciągłym, wolnym, świadomym i zamierzonym działaniem wywierającym skutki wykraczające poza granice jednego kraju.

3. Przez uczestnictwo rozumieć można też udział podmiotów w określonej, zbiorowej aktywności, działanie w związku z pozostałymi podmiotami oraz wnoszenie własnego wkładu w ta aktywność.

4. Atrybuty uczestnika międzynarodowego.

a/ niezależne działanie, b/ wpływ na stosunki międzynarodowe, c/ kształtowanie współzależności międzyna.

5. Podział uczestników.

a/ państwowe,

b/ pozapaństwowe - narody, organizacje i ruchy międzynarodowe, uczestnicy transnarodowi (przedsię-biorstwa, fundacje, kościoły), uczestnicy subpaństwowi (partie polityczne, organizacje społeczne, osoby fizyczne)

6. Podział uczestników według J. Kukułki.

a/ przedmiotowi

b/ podmiotowi (państwa, Stolica Apostolska, organizacje międzynarodowe i pozarządowe, a także osiągnięcia technologiczne i kulturalne, arsenały najgroźniejszej broni, międzynarodowy podział pracy, prestiż państw i narodów, stereotypy i mity międzynarodowe, ważne źródła surowców i energii).

II. Państwa. Strategia i polistrategia państw.

1. Podstawą funkcjonowania państwa są systemy polityczne w obrebie których funkcjonują, oraz normy prawa międzynarodowego. Państwa kreują, regulują i determinują całość stosunków w systemach międzynaro-dowych.

2. Podział państw ze względu na zakres efektywnej zdolności do działań międzynarodowych.

a/ mocarstwa uniwersalne zdolne do działań w skali globalnej we wszystkich dziedzinach np. USA,

b/ mocarstwa sektorowe zdolne do działań w skali globalnej w jednej dziedzinie np. Japonia,

c/ mocarstwa regionalne zdolne do efektywnego działania w regionie np. Francja,

d/ państwa zdolne do efektywnego działania w skali lokalnej np. Polska.

3. Polistrategia.

a/ różnica między polityką zagraniczną polega na tym, że w polistrategii bierze się pod uwagę nie tylko sytuacje realne lecz w większym stopniu sytuacje mające miejsce w rzeczywistości, nieznane, możliwe oraz prawdopodobne,

b/ nastepna różnica polega na tym, że polistrategia zajmue sjię aspektami operacyjno - prakseologicznymi polityki zagranicznej i spełnia wobec niej funkcje instrumentalną i służebną.

c/ trzecia różnica istnieje wtedy, gdy w polityce zagranicznej stałym ośrodkiem zainteresowania jest interes państwa, to w polistrategii ośrodek koncentracji uwagi jest zmienny.

III. Narody.

1. Jest to wielka grupa społeczna, która związana jest współnotą losów historycznych, kultyry, języka, terytorium oraz życia ekonomicznego.

2. narody w porównaniu z państwami mają ograniczony zakres zdolności do działania międzynarodowego. Mogą one nawiązywać i utzymywać stosunki z innymi uczestnikami, ale ich ranga jest niższa od stosunków międzypaństwowych.

IV. Organizacje międzynarodowe.

1. Powstają wtedy, gdy pewna zbiorowość państw akceptuje dotychczasowe oddziaływania wzajemne, oraz uznaje celowość ich powtarzania i kontrolowania.

2. Jest to zrzeszenie bądź to państw, bądź też innych osób prawnych lub fizycznych z różnych krajów, powołane do życia w celu realizowania zadań okreslonych w statucie. Istnieje podział na organizacje rządowe (międzynarodowe) i pozarządowe (inne osoby prawne lub fizyczne).

3. Podział ze względu na zakres kompetencji.

a/ wszechstronne (np. ONZ), b/ wyspecjalizowane (np. FAO, UNESCO)

4. Podział ze względu na kryterium przestrzenne.

a/ uniwersalne (np. ONZ) b/ regionalne (np. Wspólnota Europejska) c/ mieszane (np. NATO)

5. Funkcje organizacji międzynarodowych.

a/ stabilizacja zmierzająca do utrzymania i utrwalenia status quo politycznego, terytorialnego, ekonomiczne-go i kulturalnego,

b/ legitymizacja która sprowadza się do potwierdzania ważności nowych sytuacji faktycznych w stosunkach międzynarodowych,

c/ integracja zbliżająca uczestników stosunków międzynarodowych wokół realizacji wspólnych celów oraz zaspokojenia wspólnych potrzeb i interesów.

V. Wspólnoty i ruchy międzynarodowe.

1. Sa to związki zazwyczaj słabo zintytucjonalizowane i chociaż powołują własne organy czy też sekretariaty, to zwykle ich aktywność daleko wykracza poza działalność samych międzynarodowych organów.

2. Podział wspólnot międzynarodowych.

a/ organizacje polityczne (np. Światowa unia chrześcijańsko - demokratyczna)

b/ organizacje sportowe (np. FIFA),

c/ organizacje wyznaniowe (np. Światowy kongres Żydów)

d/ organizacje naukowe (np. Stowarzyszenie prawa międzynarodowego),

e/ organizacje kulturalne (np. międzynarodowa federacja operatorów filmowych),

f/ organizacje zawodowe i inne.

VI. Interesy i oddziaływanie uczestników stosunków międzynarodowych.

1. Interes międzynarodowy to relacja między potrzebami uczestnika stosunków międzynarodowych a zaspakającymi je dobrami lub wartościami, stosunkami i stanami rzeczywistymi.

2. Rodzaje interesów międzynarodowych.

a/ interesy światowego systemu stosunków międzynarodowych jak np. światowy spokój i bezpieczeństwo,

b/ interesy ponadregionalnych systemów stosunków międzynarodowych jak np. KBWE,

c/ interesy regionalnych systemów jak np. Unia Europejska,

d/ interesy poszczególnych państw,

e/ interesy uczestników stosunków międzynarodowych działających w wewnątrz państw.

3. Podział interesów.

a/ egoistyczne (interes jako dążenie do przetrwania, ochrony integralności terytorialnej itp.)

b/ egoistyczne i altruistyczne (państwa oprócz własnych interesów dążą do rozwoju systemów międzynaro-dowych,

c/ egoistyczne, altruistyczne i samozachowawcze (dążenia do ekspansji i samoobrony)

4. Podział interesów według J.Kukiełki.

a/ egzystencjalne (integralność terytorialna i bezpieczeństwo),

b/ koegzystencjalne (współpraca i uczestnictwo),

c/ funkcjonalne (skuteczność, sprawność i innowacyjność).

Uczestnicy stosunków międzynarodowych - podmioty biorące udział w stosunkach międzynarodowych. Określenie to bywa używane zamiennie z terminami strony stosunków międzynarodowych oraz aktorzy stosunków międzynarodowych. Nie należy go natomiast mylić z pokrewnym, jednak nie w pełni tożsamym pojęciem podmiotów prawa międzynarodowego.

W polskiej nauce o stosunkach międzynarodowych najczęściej przyjmuje się typologię uczestników SM zaproponowaną przez Józefa Kukułkę. W jego ujęciu uczestnikami są:

1. narody

2. państwa

3. organizacje międzynarodowe (międzypaństwowe)

4. struktury i siły transnarodowe

Definicje trzech pierwszych z tych pojęć zostały już wypracowane przez badaczy zajmujących się takimi dziedzinami jak nauki polityczne czy prawo międzynarodowe (zobacz poświęcone im hasła). Ostatnią grupę J. Kukułka definiuje ogólnie jako osoby, grupy i stowarzyszenia, które uczestniczą w życiu międzynarodowym. Do tej grupy zalicza się m.in. międzynarodowe organizacje pozarządowe, firmy wielonarodowe (określane też mianem korporacji międzynarodowych lub transnarodowych), a także ruchy ideologiczne i grupy wyznaniowe o zasięgu ponadnarodowym.

Uczestnicy stosunków międzynarodowych, uczestnikami stosunków międzynarodowych pod względem podmiotowym są przede wszystkim państwa, ale mogą też być nimi inne podmioty prawa międzynarodowego (w tym narody walczące o utworzenie własnego państwa oraz organizacje międzyrządowe, zwłaszcza ONZ) oraz uczestnicy życia międzynarodowego, nie mający osobowości międzynarodowego - uczestnik taki musi odgrywać samodzielną rolę w stosunkach międzynarodowych, wchodząc bezpośrednio w relacje na płaszczyźnie międzynarodowej (partie polityczne, podmioty gospodarcze, organizacje pozarządowe, związki religijne). Aktywność uczestników musi być ciągła, zmieniać lub utrwalać w sposób świadomy stan środowiska międzynarodowego. Wszyscy uczestnicy stosunków międzynarodowych tworzą społeczność międzynarodową.

Uczestnictwo w stosunkach międzynarodowych można również przedstawić pod względem przedmiotowym - pod względem prawnych możliwości działania, kompetencji w określonych dziedzinach prawa międzynarodowego. W tym kontekście pełne uczestnictwo, (możliwość podjęcia działań w ramach wszystkich przedmiotowych zagadnień prawa międzynarodowego) mają wyłącznie suwerenne państwa. Uczestnictwo innych podmiotów pod tym względem ma zróżnicowany charakter.

Uczestnicy stosunków międzynarodowych, ich interesy i oddziaływania

1. Pojęcie uczestnika stosunków międzynarodowych

Aby zrozumieć współczesne życie międzynarodowe, nie wystarczy już analiza działalności państw narodowych. Potrzebne są także badania wielu innych pozapaństwowych podmiotów stosunków międzynarodowych, których znaczenie wciąż wzrasta. Wśród nich wyróżnić możemy m.in.: partie polityczne, kościoły, fundacje, przedsiębiorstwa gospodarcze, organizacje mniejszości narodowych, zorganizowane grupy przestępcze i zbrojne, itp.

Przez uczestnictwo należy rozumieć:

• (proces) udział w zbiorowej aktywności, lub

• (rezultaty) wnoszenie własnego wkładu w rezultaty zbiorowej aktywności,

Dlatego tez charakter, kryteria uczestnictwa w stosunkach międzynarodowych można określić jako:

• zdolność do działalności międzynarodowe, lub

• zdolność do zmiany lub utrwalenia stanu rzeczy w środowisku międzynarodowym,

Kryteria te można jednak w zasadzie utożsamiać.

Aktywność międzynarodowa to jakiekolwiek celowe i czynne stosunki wobec „zagranicy”.

W ramach stosunków, wyróżnić możemy:

• czynności - krótkotrwałe,(mogą poprzedzać/składać się na/zakańczać działania)

• działania - długotrwałe i złożone,

Uczestnicy stosunków międzynarodowych, to podmioty zdolne do aktywności międzynarodowej, a więc do zmienienia lub utrwalenia w sposób zamierzony stanów środowiska międzynarodowego.

Warto podkreślić, iż:

• uczestnik jest tylko jednym elementów szerszej zbiorowości podmiotów podejmujących aktywność tego samego typu,

• aktywność uczestnika jest częścią składową (elementem) całości stosunków międzynarodowych,

• każdy uczestnik ma swój udział w rezultatach aktywności, którymi są procesy i zjawiska międzynarodowe oraz odpowiadające im stany środowiska międzynarodowego,

2. Zróżnicowanie uczestników stosunków międzynarodowych

Uczestnicy SM to grupa bardzo niejednorodna i zróżnicowana.

Biorąc za kryterium podziału charakter podmiotów uczestniczących, wyróżnić możemy:

1. PAŃSTWA,

1. Są uważane za najważniejszych uczestników SM:

1. elementarne jednostki SM, najwyższa forma organizacji zbiorowej, włącza pod swoje zwierzchnictwo wszystkie grupy społeczne,

2. najbardziej dynamiczni i wpływowi uczestnicy SM, najbardziej zainteresowani kształtowaniem SM,

3. stosunki między państwami są fundamentem SM,

2. Są suwerennymi organizacjami terytorialno-politycznymi, składają się z terytorium, ludności i władzy zwierzchniej. Dla wszystkich państw zdolność do udziały w SM jest pierwotna(obejmująca wszystkie sfery rzeczywistości i przysługująca od powstania), jednak poszczególne państwa w zróżnicowanym stopniu potrafią z tej zdolności korzystać; wynika to z:

1. różnic potencjału(materialnego i ludzkiego) państw; na tej podstawie wyróżnić możemy:

• mocarstwa uniwersalne(działania globalne we wszystkich dziedzinach), np. USA

• mocarstwa sektorowe(działania globalne w jednej dziedzinie), np. Japonia,

• mocarstwa regionalne, np. RFN, Brazylia, Turcja,

• państwa zdolne do efektywnego działania w skali lokalnej, np. Polska

2. zakresu uznania aktywności przez inne państwa

3. zobowiązań międzynarodowych ograniczających zdolność do SM, (np. traktat z Kyoto)

4. zakres faktycznej suwerenności,

5. zakres działalności dyplomatycznej

3. Państwa są reprezentowane na arenie międzynarodowej przez konkretne organy państwowe(głowy państw, rządy, ministerstwa, itp.). Działalność międzynarodową prowadzi wiele resortów, nie tylko resort spraw zagranicznych.

2. UCZESTNIKÓW POZAPAŃSTWOWYCH, w tym:

1. narody,

należą do najważniejszych uczestników SM, ich działalność ma charakter przejściowy, tzn. naród jest uczestnikiem(podmiotem) SM tylko wtedy, gdy walczy o utworzenie państwa, podczas wojny dojny domowej,

2. organizacje międzynarodowe i ruchy międzynarodowe

Podmioty zbiorowe, o międzynarodowym składzie, zorientowane w swoim działaniu na rzecz realizacji wspólnych interesów całej zbiorowości lub przynajmniej jej większości. Organizacje, różnią się od ruchów wyższym stopniem instytucjonalizacji.

1. Organizacja międzynarodowa - celowy wielostronny(w rozumieniu międzynarodowym - min. 3 państwa, lub 3 osoby prawne lub cywilne z rożnych państw) związek uczestników SM(państwa, org. I stowarzyszenia krajowe, osoby fizyczne), powstały wyniku zawartego pomiędzy nimi porozumienia(często jest to statut) i wyposażony w stałe organy(rdzeń org. - powinien to być przynajmniej 2 organy: plenarny - zrzeszający wszystkich członków, oraz sekretariat). Działają jako zorganizowane grupy nacisku.

2. Wyróżnia się dwie podstawowe grupy organizacji:

• międzyrządowe - członkami są państwa reprezentowane przez rządy; jest to bardzo zróżnicowana grupa, biorąc pod uwagę kryteria zakresu członkostwa i podmiotowego zakresu kompetencji, wyróżniamy:

• organizacje powszechne i wszechstronne(np. ONZ),

• organizacje powszechne o kompetencjach ograniczonych(funkcjonalne, wyspecjalizowane, np. WHO, IMF, ILO),

• organizacje o ograniczonym członkostwie i ogólnych kompetencjach(np. OJA, OPA)

• organizacja o ograniczonym członkostwie i ograniczonych celach(np. EFTA, NATO)

• pozarządowe - związki o charakterze międzyspołecznym, członkami są osoby fizyczne lub prawne, nie dążące do osiągnięcia zysku, o zróżnicowanym charakterze(powszechne/regionalne, masowe/elitarne, otwarte/ograniczone); ze względu na ich profil możemy podzielić je na:

• ideologiczno-polityczne,

• związków zawodowych,

• sportowe,

• wyznaniowe,

• naukowe, oświatowe, kulturalne,

• pokojowe,

• humanitarne,

• zawodowe,

• ochrony środowiska,

• wspólnot lokalnych i regionalnych,

• narodów żyjących w diasporze,

3. Ruchy międzynarodowe - zbiorowe działania dążące do doniosłych zmian społecznych, słabo zorganizowane(niektóre silniej zinstytucjonalizowane), tworzą zbiorowy podmiot dzięki zabiegom nieformalnym. Zakres kompetencji zależy od porozumienia stron. Działaja poprzez propagowanie własnych wartości i idei.(Ruch społeczny przeniesiony na płaszczyznę międzynarodową)

uczestników transnarodowych,

są zbiorowymi podmiotami kierowanymi z jednego ośrodka(są scentralizowane i shierarchizowane), rozciągaja swoje działanie na wiele państw, wyodrębnia się 3 typy takich org:

1. kościoły transnarodowe,

2. fundacje transnarodowe,

3. przedsiębiorstwa transnarodowe,

4. prywatne i terytorialne podmioty krajowe,

1. prywatne podmioty krajowe(jednostki, grupy społeczne i ich org., fundacje, agencje, itd.) - podejmują aktywność międzynarodową bez pośrednictwa i udziału rządów,

2. regiony i społeczności lokalne - nawiązują relacje z analogicznymi podmiotami zagranicznymi(np. Euroregiony), relacje oparte są na wymianie doświadczeń i wartości,

Podmiotami prawa międzynarodowego są ci uczestnicy SM(tutaj: państwa, narody walczące o niepodległość, powstańców, strony wojujące, org.międzynarodowe, czasami osoby fizyczne), którzy będąc adresatami norm prawa międzynarodowego, mają zdolność do działania(do czynności prawnych). Pozwala to na uczestniczenie w międzynarodowych stosunkach prawnych(zawieranie umów, prawo legacji, sądownictwo międzynarodowe, odpowiedzialność prawnomiędzynarodowej). Pełne możliwości ma tu tylko państwo(z racji swojej istoty).

3. Interesy uczestników stosunków międzynarodowych

Interesy są pierwotne w stosunku do celów, ale są pochodnymi potrzeb(dysonansem między stanem rzeczywistym a pożadamym).

Interes - stany rzeczy, które są pożądane lub chronione przez podmiot, lub dobra których brak lub niedobór, aktualny lub antycypowany, wywołuje działania podmiotu. W przypadku SM, są to pożądane stany rzeczywistości międzynarodowej, dla których osiągnięcia podmiot podejmuje działania i mobilizuje środki. Wyrażają one trzy podstawowe relacje:

1. pożądane stany stosunków pomiędzy uczestnikiem a środowiskiem,

2. po żądane stany zjawisk i procesów międzynarodowych oraz środowiska międzynarodowego,

3. pożądane przez uczestników statusy, pozycje i role międzynarodowe,

Typologia interesów J.Kukułki:

1. egzystencjalne - interesy całości, bezpieczeństwa, pewności, przetrwania, identyfikacji, rozwoju, przystosowania i perspektywy,

2. koegzystencjalne - interesy autonomiczności, suwerenności, uczestnictwa, współżycia, współpracy, korzyści, wzajemności, pozycji, roli, normatywizacji,

3. funkcjonalne - interesy skuteczności, sprawności, informacji, regulacji, innowacji,

Typologia ma ogólne zastosowania, ale poszczególne interesy mają różne znaczenie dla poszczególnych uczestników. Dla państw i narodów najważniejszą grupa interesów są egzystencjalne, dla podmiotów niepaństwowych ważniejsze będą interesy koegzystencjalne i funkcjonalne.

Można zauważyć podobieństwo do piramidy potrzeb Maslow'a

Wyrazem realizacji interesów, są cele. Z punktu widzenia aktywności podmiotu cele spełniają trzy funkcje:

1. ukierunkowują działania,

2. wpływają na wybór środków i metod działania,

3. decydują o czasie trwania aktywności i wydatkowanej energii,

4. Oddziaływanie uczestników stosunków międzynarodowych

Działanie(aktywność) to ukierunkowane i celowa oddziaływanie(które jest kategorią szerszą, może być także niezamierzone). Rezultatem jest wypadkowa symetrycznych(podejmowanych przez wszystkie strony) działań.

Wiele z działań ma charakter pośredni, nie kształtujący bezpośrednie sfery międzynarodowej. Realizowane są za pomocą pośredników.

Do działań bezpośrednich(są asymetryczne, jednostronne) należą:

1. stosowanie siły zbrojnej wobec innego podmiotu lub grożenie siłą,

2. manipulowanie środkami, które są niezbędne dla innego podmiotu w celu wywołania pożądanych zmian w jego działaniach, postawach, itd.

3. tajne akcje wywiadowcze,

4. wykorzystywanie pozytywnego nastawienia innego podmiotu w celu wywierania na niego wpływu,

Państwa mają najszersze możliwości działania w ramach SM. Podmioty pozapaństwowe, są bardziej ograniczone.

Działania nieefektywne - wywołują niezamierzone skutki(np. Wojna w Iraku),

5. Ewolucja uczestników stosunków międzynarodowych

Grupa podmiotów niepaństwowych dynamicznie się powiększa i różnicuje, tworząc silna konkurencję dla państw, dokonując silnych wielokierunkowych przemian rzeczywistości międzynarodowej. Jednocześnie rozszerza się spektrum celó, SM stają się bardziej skomplikowane, łącząc uczestników SM wielokierunkowymi zależnościami, dochodzi do specjalizacji podmiotów SM i konkurencji między nimi. Proces te nazywamy decentralizacją SM. Państw w SM przestają być jedynymi znaczącymi uczestnikami życia międzynarodowego, ale nadal są uczestnikami centralnymi, podstawowymi i najważniejszymi.

---