Lindzey, Hall - Teorie osobowości: Analityczna koncepcja Junga
Zgodnie z koncepcją Junga zachowanie człowieka jest wyznaczane nie tylko przez jego indywidualną historię i historię całej ludzkości, lecz także przez jego cele i aspiracje
Koncepcja osobowości ma zarazem charakter:
- prospektywny: odwołuje się do przyszłego kierunku rozwoju jednostki
- retrospektywny: bierze pod uwagę przeszłość
Osobowość konkretnej jednostki jest efektem historii jej przodków, zawiera w sobie ich dziedzictwo. Podstawy osobowości są archaiczne, prymitywne, wrodzone, nieświadome i prawdopodobnie uniwersalne. Osobowość jednostki jest wypadkową wzajemnego oddziaływania sił wew i zew
Istnieje także osobowość zbiorowa, która dociera w sposób wybiórczy do świata naszych aktualnych doświadczeń, a doświadczenia te ją modyfikują i przetwarzają.
STRUKTURA OSOBOWOŚCI
Podstawowe struktury to ego, nieświadomość osobowa i jej kompleksy, nieświadomość zbiorowa i jej archetypy, persona, anima i animus oraz cień. Oprócz tych wzajemnie powiązanych struktur Jung wyróżnia także postawy introwersji i ekstrawersji oraz funkcje: myślenie, uczucie, doznawanie i intuicję. Istnieje także jaźń, która stanowi centrum całej osobowości
Ego - nieświadoma psychika, która składa się z uświadomionych spostrzeżeń, wspomnień, myśli i uczuć, jest odpowiedzialne za poczucie tożsamości oraz ciągłości i jednostka traktuje je jako centrum własnej świadomości
Nieświadomość osobowa - jest obszarem położonym blisko ego, składa się z tych samych doświadczeń jednostki, które były początkowo świadome, lecz zostały wyparte, stłumione, zapomniane lub zlekceważone, oraz z doznań, które były zbyt słabe, by wywrzeć świadome wrażenie. Między nieświadomością osobową a ego istnieje dwustronna komunikacja.
Kompleksy: Kompleks jest strukturalizowaną konstelacją uczuć, myśli, spostrzeżeń i wspomnień istniejącą w nieświadomości osobowej. Ma on jądro, które działa jak magnes, przyciągając do siebie różne doświadczenia. Im większą siłą dysponuje jądro kompleksu, tym więcej wiąże ze sobą doświadczeń. Kompleks może działać jak autonomiczna osobowość, mająca własne życie psychiczne i własną energię
Nieświadomość zbiorowa - jest magazynem, w którym zgromadzone są ukryte ślady pamięciowe będące spuścizną przeszłych doświadczeń naszych przodków. Te przeszłe doświadczenia obejmują nie tylko historię ludzkości jako gatunku, lecz sięgają aż do dziedzictwa praczłowieczego i zwierzęcego. NZ jest psychicznym produktem ewolucyjnego rozwoju człowieka, powstałym pod wpływem powtarzających się przez wiele pokoleń doświadczeń. Nie jest ona powiązana z niczym osobistym w życiu jednostki, ma charakter uniwersalny.
Dziedziczymy pewną możliwość ożywienia doświadczeń przeszłych pokoleń. Reprezentacje te mają charakter predyspozycji powodujących, iż reagujemy na świat w sposób selektywny. Predyspozycje te rzutowane są na świat zew. Ukryte lękowe predyspozycje mogą nigdy nie dojść do głosu, jeśli nie zostaną wzmocnione przez aktualne doświadczenie. NZ stanowi wrodzone, wspólne gatunkowi ludzkiemu podłoże całej struktury osobowości. NZ w dużej mierze kształtuje nasze doświadczenie, jednakże nie determinuje go całkowicie, gdyż w takim wypadku nie istniałyby ani różnorodność, ani rozwój.
Archetypy - są uniwersalną formą pojęciową(ideą) zawierającą spory ładunek emocjonalny, która tworzy wyobrażenia lub wizje. Doświadczenia są determinowane przez wew predyspozycje do spostrzegania świata w określony sposób, jak i przez świat rzeczywisty. Archetyp jest wytworem doświadczeń zebranych przez ludzkość w kontakcie ze światem zewnętrznym. Istota tych doświadczeń jest wspólna wszystkim ludziom.
Źródłem archetypu są utrwalone w psychice zapisy powtarzających się przez wiele pokoleń doświadczeń. Archetypy przenikają się i łączą ze sobą.. Jądro kompleksu może stanowić archetyp, który przyciąga do siebie określone doświadczenia. A mogą zatem przenikać do świadomości za pośrednictwem skojarzonych z nimi doświadczeń.
Wszystkie archetypy można uważać za autonomiczne systemy dynamiczne, które mogą stać się stosunkowo niezależne od całej osobowości. Te wchodzące w skład osobowości to: persona, anima i animus i cień
Persona - jest maską , jaką przyjmuje jednostka w odpowiedzi na konieczność dostosowania się do obyczajów i tradycji społecznych i w odpowiedzi na wymogi stawiane jednostce przez jej własne potrzeby archetypowe. Jest rolą przypisaną jednostce przez społeczeństwo, rolą, jaką ona ma odegrać w życiu. Przyjęcie maski ma na celu wywarcie na innych określonego wrażenia. Persona to oblicze, które jednostka wystawia światu na pokaz, czy też jest odzwierciedleniem opinii, jaką ma o jednostce społeczeństwo. Jest więc osobowością publiczną w odróżnieniu od osobowości prywatnej, która kryje się za fasada społeczną
Anima i Animus - kobiecy aspekt osobowości mężczyzny i męski aspekt osobowości kobiety mają charakter archetypowy. Archetyp kobiety u mężczyzny to anima, a męski u kobiety to animus. Mężczyzna obcujący przez tyle wieków z kobietami uległ feminizacji, a kobieta - maskulinizacji. Archetypy te odpowiedzialne są za to, że każda z płci przejawia cechy płci przeciwnej, ale także jako zbiorowe wyobrażenia kobiety lub mężczyzny, przyczyniające się do zrozumienia osób płci przeciwnej i wpływające na sposób reagowania na nie
Cień - na jego archetyp składają się zwierzęce popędy, które w procesie ewolucji człowiek oddziedziczył po niższych gatunkach. Stanowią uosobienie zwierzęcej strony ludzkiej natury. Obejmuje pojęcie grzechu pierworodnego. Archetyp cienia odpowiedzialny jest także za pojawianie się w naszej świadomości i w zachowaniu nieprzyjemnych i społecznie nie akceptowanych myśli, uczuć i doznań. Przed oglądem publicznym ukrywa je persona lub są wypierane do nieświadomości osobowej. Cień nadaje osobowości pełnokrwisty, trójwymiarowy charakter.
Jaźń - stanowi centrum osobowości, wokół którego koncentrują się inne systemy, scala te systemy i zapewnia osobowości jedność, równowagę i stabilność, jest celem, do którego ludzie stale dążą, lecz rzadko udaje im się to osiągnąć, motywuje ludzkie zachowanie i sprawia, że jednostka dąży do osiągnięcia pełni i jedności. Zanim jaźń będzie mogła się rozwinąć, inne elementy osobowości powinny być w pełni rozwinięte i zróżnicowane (najczęściej jest to wiek średni).
Postawy
ekstrawersji - ukierunkowuje introwersji - to subiektywny
aktywność jednostki na obiektywny świat wewnętrzny
świat zewnętrzny
Funkcje psychologiczne.
Wyróżniamy:
- myślenie: ma charakter pojęciowy i intelektualny, ma pomóc w zrozumieniu świata i siebie samego
- uczucie: jest funkcją wartościowującą, nadaje ona rzeczom wartość pozytywną lub negatywną dla podmiotu, dostarcza subiektywnych odczuć przyjemności, bólu, złości, strachu itd
- doznanie: jest percepcją rzeczywistości, dzięki niemu odbierane są konkretne fakty i tworzy się reprezentacja świata
- intuicja: jest percepcją, lecz percepcją za pośrednictwem procesów nieświadomych, obejmującą treści podprogowe
Myślenie i uczucie są określane jako funkcje racjonalne, bo posługują się rozumowaniem, ocenianiem, abstrahowaniem i generalizowaniem, umożliwiają doszukanie się pewnego porządku i ładu we wszechświecie
Doznanie i intuicja uważane są za funkcje irracjonalne, bo opierają się na percepcji tego co konkretne, jednostkowe i akcydentalne
Każdy człowiek ma 4 funkcje, ale to najczęściej jedna rozwinięta jest na wyższym stopni niż pozostałe, Funkcję tę określa się jako f-cję wyższą. Jedna z 3 pozostałych pełni f-cję pomocniczą wobec f-cji wyższej
Najmniej zróżnicowana i rozwinięta jest f-cja niższa, która jest stłumiona i nieświadoma, przejawia się w snach i fantazjach, także ma f-cję pomocniczą
Wzajemne oddziaływania poszczególnych systemów osobowości
Różne systemy, postawy i funkcje, które składają się na całą osobowość, mogą oddziaływać na siebie w trojaki sposób. Jeden system może kompensować słabości innego systemu, może przeciwstawiać się innemu systemowi lub też dwa lub więcej systemów może się połączyć tworząc syntezę
Kompensacja polega na tym, że jeśli postawa ekstrawertywna zostanie w jakiś sposób zablokowana, to do głosu dochodzi nieświadoma postawa introwertywna i opanowuje osobowość.
Zazwyczaj wszystkie treści świadomości kompensowane są przez treści nieświadomości.
Jung sądzi, że psychologiczna teoria osobowości musi opierać się na zasadzie sprzeczności czy konfliktu, ponieważ samą istotą życia jest napięcie wytwarzane przez pozostające ze sobą w konflikcie elementy. Bez napięcia nie byłoby energii, a tym samym osobowości
Jedność przeciwieństw dokonuje się za pośrednictwem funkcji transcendentnej
DYNAMIKA OSOBOWOŚCI
Jung przedstawia osobowość jako częściowo zamknięty układ energetyczny. Układ ten uważa za niecałkowicie zamknięty ze względu na fakt, że musi on pobierać energię ze źródeł zewnętrznych i, że energia wydatkowana jest na zewnątrz. Osobowość nie podlega wpływom i modyfikacją ze strony źródeł zewnętrznych. Osobowość osiąga jedynie stan względnej stabilizacji
Energia psychiczna (libido) odpowiada za f-cjonowanie osobowości, jest przejawem energii życiowej, energii organizmu jako systemu biologicznego. Pochodzi z tych samych źródeł co cała energia życiowa - procesy metaboliczne zachodzące w organizmie. Jest konstruktem hipotetycznym, znajduje wyraz w postaci aktualnych lub potencjalnych sił
Ilość energii psychicznej zawartej w danym elemencie osobowości jest określana jako wartość tego elementu. Jeśli coś ma wysoką wartość to ma znaczną moc wzbudzania i ukierunkowania zachowania
Siła organizująca kompleksu określona jest przez liczbę różnych elementów, które powiązane są z jądrem kompleksu. Jung przedstawia 3 metody określające siłę organizującą kompleksu:
bezpośrednią obserwację połączoną z wnioskowaniem analitycznym
wskaźniki kompleksu
siłę ekspresji emocjonalnej
Obserwacja i wnioskowanie umożliwiają ocenę liczby elementów powiązanych z jądrem kompleksu. Wskaźnikami kompleksu są wszelkie zakłócenia zachowania, które wskazują na istnienie kompleksu
Zasada ekwiwalencji energii
Wg Junga dynamika procesów psychicznych opiera się na dwóch podstawowych zasadach:
ekwiwalencji (zachowania) energii
Oznacza wtedy, gdy energia zostanie wydatkowana na wywołanie pewnych efektów, to ta sama ilość energii pojawi się w jakiejś innej części systemu. Energia usunięta z jednej struktury zostaje przeniesiona do innej struktury
entropii
Dystrybucja energii psychicznej zmierza do osiągnięcia równowagi - jeśli dwie wartości nie są równe, to energia będzie przepływała od wartości większej do wartości mniejszej, aż do momentu osiągnięcia równowagi. System słaby dąży do podwyższenia swojej pozycji kosztem systemu silnego, co powoduje wzrost napięcia w osobowości. Żywy organizm nie może uzyskać stanu pełnej entropii
Wykorzystanie energii
Część energii wydatkowana jest na wykonywanie pracy niezbędnej do utrzymania się przy życiu i zachowaniu gatunku. Służą temu wrodzone funkcje popędowe np.seks. Energia, która stanowi nadwyżkę w stosunku do energii niezbędnej dla funkcji popędowych może być spożytkowana na aktywność kulturalną i duchową
ROZWÓJ OSOBOWOŚCI
Jung sądzi, że człowiek stale się rozwija i doskonali lub przynajmniej dokonuje pewnych wysiłków w tym kierunku, Rozwój polega na przechodzeniu do coraz to bardziej doskonałych stadiów rozwoju. Celem rozwoju jest samo urzeczywistnienie. Jest to najdoskonalsze zróżnicowanie, a zarazem najbardziej harmonijne połączenie wszystkich aspektów osobowości człowieka. W tym procesie powstaje nowe centrum psychiki - jaźń.
Przyczynowość a teleologizm
Zasada teleologizmu głosi, że ludzkim przeznaczaniem kieruje i rządzi pewien cel. Zasada przyczynowości głosi, iż zdarzenia teraźniejsze są skutkiem poprzedzających je warunków zwanych ich przyczynami - wyjaśniamy aktualne zachowanie jednostki odwołując się do jej przyszłych doświadczeń. Jung utrzymuje, że pełne zrozumienie osobowości możliwe jest jedynie przy przyjęciu obu sposobów wyjaśniania - teologicznego i przyczynowego. Teraźniejszość jest zdeterminowana nie tylko przez przeszłość, lecz też przez przyszłość
Synchroniczność
Zasadę tę stosuje się do zdarzeń, które współwystępują w tym samym czasie, ale żadne z nich nie jest przyczyna drugiego. Zjawiska synchroniczne właściwe są naturze archetypów. Archetyp ma charakter psychoidalny (zarówno fizykalny, jak i psychiczny)
Dziedziczność
Dziedziczeniu podlegają przede wszystkim popędy biologiczne, których celem jest samo zachowanie jednostki i reprodukcja. Popędy te stanowią animalną stronę ludzkiej natury i są ogniwem łączącym człowieka ze zwierzęcą przeszłością jego gatunku. Popęd jest wew impulsem skłaniającym do działania w określony sposób w odpowiedzi na wystąpienie szczególnego stanu organizmu. Doświadczenia gatunku są wrodzone w formie archetypów
Stadia rozwoju
Nie opisuje Jung szczegółowo kolejnych stadiów rozwoju.
W okresie wczesnego dzieciństwa libido zaangażowane jest w aktywność niezbędną do przeżycia. Przed ukończeniem 5 rż zaczynają pojawiać się potrzeby seksualne, które osiągają swe szczytowe nasilenie w okresie dojrzewania. W okresie młodzieńczym i we wczesnych latach wieku dojrzałego dominują podstawowe popędyi procesy witalne. Pod koniec 30 lub na początku 40 w życiu jednostki dochodzi do zasadniczej reorientacji w sferze wartości. Osoba w średnim wieku staje się bardziej introwertywna i mniej impulsywna. Mądrość i rozwaga zajmują miejsce fizycznej i psychicznej energii
Rozwój a regresja
Zmiany osobowości mogą mieć zarówno charakter rozwoju wzbogacającego osobowość, jak i regresji, cofania się w rozwoju. Rozwój polega na tym, że świadome ego w sposób zadowalający przystosowuje się zarówno do wymogów środowiska zew jak i do potrzeb wypływających z nieświadomości. Regresja jest przeciwieństwem rozwoju wzbogacającego osobowość
Proces indywiduacji
Teoria Junga opiera się na założeniu, że celem czy kierunkiem rozwoju osobowości jest jej stabilna jedność. Aby osobowość była zdrowa i zintegrowana, każdy jej system musi się w pełni zróżnicować, rozwinąć, znaleźć swój wyraz. Rozwój i zróżnicowanie poszczególnych struktur odbywają się w drodze procesu określanego jako proces idnywiduacji
Funkcja transcendentna
Odpowiada za ponowną integrację struktur, które w procesie indywiduacji zostały zróżnicowane. Funkcja ta umożliwia zjednoczenie wszystkich przeciwstawnych dążeń poszczególnych struktur i osiągnięcie przez osobowość idealnego celu, jakim jest doskonała pełna „jedność”
Sublimacja i wypieranie
Energia psychiczna może przemieszczać się od jednego procesu psychicznego zachodzącego w danym systemie do innego procesu w tym samym lub innym systemie. Jeśli przemieszczanie energii podporządkowane jest procesowi indywiduacji i funkcji transcendentnej, to określa się je mianem sublimacji. Sublimacja oznacza przemieszczanie energii od bardziej prymitywnych, instynktownych i mniej zróżnicowanych procesów do procesów bardziej zróżnicowanych, o charakterze kulturowy i duchowym. Ma charakter progresowy
O wyparciu mówimy wtedy, gdy energia może nie zostać wyładowana ani za pośrednictwem popędów, ani poprzez sublimację. Zgodnie z zasadą zachowania energii wyparta energia nie może po prostu zniknąć, musi zostać gdzieś przeniesiona. Zostaje ona ulokowana w nieświadomości. Ma charakter regresywny
Symbolizacja
Wg Junga symbole pełnią dwie funkcje:
wyrażają dążenie do zaspokojenia zablokowanych impulsów popędowych
wyrażają treści archetypowe
Symbole są reprezentacjami psychicznymi. Wyrażają one nie tylko wiedzę ludzką zgromadzoną w toku doświadczeń całego gatunku i samej jednostki, lecz także przyszłe etapy rozwoju ludzkości, które wyprzedzają znacznie etap już osiągnięty. Wiedza zawarta w symbolach nie jest ludziom dostępna bezpośrednio; informacja jaką niesie symbol, musi być odszyfrowana. Symbol można rozpatrywać w dwu aspektach:
ma charakter retrospektywny i sterowany jest przez popędy
ma naturę prospektywną i sterowany jest przez ostateczne cele ludzkości
Symbol powstaje dzięki działaniu dwóch sił: popychającej (dostarczanej przez energię popędową) i przyciągającej (wynikającej z celów transcendentnych).
Żadna z tych sił działając sama nie byłaby w stanie wytworzyć symbolu.
Wyszukiwarka