DYDAKTYKA - nazwa pochodzi z języka greckiego, w którym didaktikos oznacza pouczający a didasko - uczę. Terminu tego po raz pierwszy użyto w Niemczech na początku XVII wieku, rozumiano go jako sztukę nauczania, czyli jako swego rodzaju umiejętność praktyczną.

Dydaktyka jako nauka o nauczaniu i uczeniu się wykrywa i wyjaśnia określone zależności między pewnymi czynnościami, treściami, metodami, środkami i formami, oraz warunkami pracy nauczyciela i uczniów, a wynikami nauczania i na tej podstawie formułuje odpowiednie prawidłowości dotyczące procesu kształcenia.

Współczesne ujęcie terminu dydaktyka nie zawsze zawęża jego znaczenie tylko do nauczania i uczenia się, lecz utożsamia go z kształceniem i samokształtowaniem.

1. REHABILITACJA A PROCES EDUKACJI

1. Niepełnosprawność człowieka

Pojęcie niepełnosprawności

Pojęcie niepełnosprawności obejmuje trzy wyróżnione przez Światową Organizację Zdrowia terminy:

• uszkodzenie - rozumiane jako wszelkie zaburzenia czy nieprawidłowości anatomicznej, fizjologicznej lub psychicznej struktury czy funkcji organizmu;

• niemożność czy niezdolność do wykonywania pewnych czynności;

• upośledzenie - oznaczające sytuację, w której posiadane ograniczenia uniemożliwiają jednostce pełnienie podstawowych ról społecznych.

Przez osobę niepełnosprawną rozumie się człowieka nie mogącego samodzielnie, częściowo lub całkowicie zapewnić sobie możliwości normalnego życia indywidualnego lub społecznego, na skutek wrodzonego lub nabytego upośledzenia sprawności fizycznych lub psychicznych.

W ostatnich latach obserwuje się pozytywne zmiany zachodzące w świadomości społecznej, dotyczące miejsca i roli ludzi niepełnosprawnych we współczesnym społeczeństwie. Zmiany te są konsekwencją rozumienia równości praw osób bez względu na ich kondycję psychofizyczną. Tworzy się specjalne programy integracji społecznej i gospodarczej, które mają uwzględniać interesy wszystkich, w tym również osób niepełnosprawnych.

Wyróżniamy cztery rodzaje niepełnosprawności:

• niepełnosprawność fizyczna- polega na niepełnosprawności ruchowej, która jest rezultatem przewlekłych chorób lub uszkodzeń narządu ruchu;

• niepełnosprawność psychiczna- polega na zaburzeniach świadomości, upośledzeniu umysłowym oraz chorobach psychicznych;

• niepełnosprawność sensoryczna- polega na uszkodzeniu narządów zmysłów (niewidomi, niedowidzący; niesłyszący oraz słabo słyszący);

• niepełnosprawność złożona inaczej nazywana sprzężoną- dotyczy osób z więcej niż jednym rodzajem niepełnosprawności.

Do realizacji zadań wynikających z ustawy o rehabilitacji społecznej i zawodowej

oraz zatrudniania osób niepełnosprawnych ustalone są trzy stopnie niepełnosprawności:

• znaczny (osoba z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolna do pracy albo zdolna do pracy w warunkach pracy chronionej i wymagająca w celu pełnienia ról społecznych stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji),

• umiarkowany (osoba z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolna do pracy albo zdolna do pracy w warunkach pracy chronionej lub wymagająca czasowej albo częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych),

• lekki (osoba z naruszoną sprawnością organizmu, która powoduje obniżenie zdolności do wykonywania pracy w porównaniu z osobą z pełną sprawnością fizyczną i psychiczną lub osoba, której ograniczenia w pełnieniu ról społecznych można kompensować wyposażając ją w odpowiednie przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub techniczne).

2. Uszkodzenie organizmu - jego przyczyny i skutki

Uszkodzenie może przyjąć różny zakres- od częściowego, fragmentarycznego do całkowitego ubytku danego narządu i jego czynności. Uszkodzenie może być okresowe (odwracalne) lub trwałe (do końca życia, np. amputacja kończyny). Ponadto należy odróżnić uszkodzenie od urodzenia i nabyte w dalszym okresie życia człowieka. Uszkodzenia od urodzenia nazywane wadą wrodzoną występują od momentu urodzenia a w zasadzie w okresie płodowym. Uszkodzenie nabyte może wystąpić w rożnych okresach życia na skutek chorób lub urazów.

Uszkodzenie może być:

• Ustabilizowane, nie podlegające zmianie ani kierunku jego pogłębienia ani zmniejszenia

• Progresywne, pogłębiające się i prowadzące do dalszego pogorszenia i zaniku funkcjonowania narządu (np. zanik mięśni)

• Regresywne, ustępujące, prowadzące do odzyskania stanu normalnego (uszkodzenie okresowe)

Przyczyny uszkodzenia narządów:

• Czynniki dziedziczne (spowodowane nieprawidłowymi genami i chromosomami przekazywanymi przez rodziców swojemu potomstwu przez komórki płciowe)

• Czynniki wrodzone (to szkodliwy wpływ środowiska matki w okresie ciąży i w czasie porodu)

• Nabyte

• Choroby ( reakcja organizmu na działanie czynników chorobotwórczych: drobnoustrojów, pasożytów, zatruć wewnątrz i zewnątrz pochodnych objawiających się zaburzeniami jego funkcjonowania i współdziałania jego narządów)

• Niewłaściwe odżywianie

• Urazy (działanie pewnych zewnętrznych czynników na organizm powodujące trwałe uszkodzenie jego narządów i czynności lub nawet śmierć. Czynniki te dzielą się na:

• Mechaniczne- uderzenia różnymi przedmiotami, postrzały;

• Termiczne- oparzenia lub odmrożenia;

• Chemiczne- zatrucia, oparzenia chemiczne;

• Elektryczne- porażenia energią elektryczną

• Naturalne zmiany związane z procesem starzenia się organizmu

Określona wada wrodzona, choroba lub uraz może być przyczyną uszkodzenia narządów organizmu, to z kolei w efekcie powoduje obniżenie sprawności ich funkcjonowania. W końcu uszkodzenie i niepełnosprawność są czynnikami wyzwalającymi niekorzystną sytuację społeczną człowieka.

CHOROBA

URAZ USZKODZENIE NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ UPOŚLEDZENIE

WADA WRODZONA

Upośledzenie może być wynikiem niepełnosprawności i rozpatrywane jest w kontekście wypełniania ról społecznych. Upośledzenie występuje wówczas gdy człowiek ma ograniczone możliwości pełnienia swoich ról a więc zadań i zachowań w sytuacjach społecznych, biorąc pod uwagę wiek, płeć oraz czynniki kulturowe i społeczne, czyli formy działań i zachowań przyjętych i akceptowanych w danym środowisku kulturowym i społecznym.

Stopień upośledzenia może przyjąć formy:

• Utrudnienia- oznacza to, że dana osoba może wykonywać określone zadanie życiowe, czy zawodowe lub spełniać określoną rolę społeczną, lecz przychodzi jej to z trudnościami i przeszkodami, jednak możliwymi do pokonania

• Ograniczenia-oznacza to, że dana osoba może swoją rolę wypełniać lecz w niepełnym lub częściowym zakresie

• Uniemożliwienia- dana osoba nie może wykonać swojej roli w ogóle

3. Niepełnosprawność człowieka, a specjalne potrzeby edukacyjne

Przez specjalne (specyficzne) potrzeby edukacyjne należy rozumieć te potrzeby, które w procesie rozwoju dzieci i młodzieży lub w procesie rehabilitacji chorych wynikają z ich niepełnosprawności lub są efektem innych przyczyn trudności w uczeniu się.

U podstaw współczesnego myślenia o edukacji niepełnosprawnych tkwią następujące twierdzenia:

• efektywność nauczania tych osób najbardziej wiąże się z ich potrzebami psychicznymi i społecznymi, a nie z rodzajem i stopniem niepełnosprawności,

• sprawność psychiczna, społeczna i fizyczna uczniów/pacjentów jest tak zróżnicowana, że rozgraniczenie między pełnosprawnością i niepełnosprawnością staje się w wielu przypadkach niemożliwe,

• trudności napotykane w kształceniu niepełnosprawnych są często zwielokrotnieniem podobnych trudności, z którymi borykają się uczniowie pełnosprawni,

• istota edukacji niepełnosprawnych sprowadza się do indywidualnego traktowania w procesie nauczania osób o specjalnych potrzebach edukacyjnych z uwzględnieniem ich właściwości fizycznych, psychicznych i społecznych oraz stworzenia warunków ich rozwoju.

Opierając się na powyższych tezach, nauczyciel/terapeuta pracujący z uczniem/pacjentem o specjalnych potrzebach edukacyjnych powinien respektować w praktyce trzy zasady:

• częściowego udziału - osoba niepełnosprawna nie jest w stanie wykonać wszystkich zadań; mimo to jego obecność jest celowa i sensowna,

• korzystania z koncepcji intelektualnego zaangażowania - uczeń/pacjent powinien otrzymywać polecenia i zadania adekwatne do swoich możliwości,

• różnorodnych inteligencji - według, popularnej w ostatnim czasie, teorii Gardnera, zgodnie z którą nie istnieją tylko dwa rodzaje inteligencji: logiczno - matematyczna i werbalno - lingwistyczna, mierzone w teście na inteligencję; istnieją również inne inteligencje: muzyczno-rytmiczna, wzrokowo-przestrzenna, fizyczno-ruchowa czy interpersonalna.

Za uniwersalne należy zatem uznać następujące zasady pracy z osobą niepełnosprawną

• sukcesu - uwzględnianie aktualnych potrzeb i możliwości pacjenta (myślenie pozytywne),

• ścisłej integracji doświadczeń percepcyjnych, ruchowych i językowych w ćwiczeniu różnych funkcji praktycznych,

• aktywnego, wielostronnego mobilizowania do wykonywania zadań przez stosowanie różnorodnych form ćwiczeń,

• doboru odpowiednich metod, technik i środków,

• wyzwalania otwartości, bezpośredniości i spontaniczności w komunikowaniu się z najbliższym otoczeniem,

• pełnej akceptacji i tolerancji, idea tworzenia partnerskiego stosunku z terapeutą, opiekunem..,

• przyjmowania różnych zakresów wolności i autonomii - możliwość wyboru i dobrowolności podjęcia oferty współpracy z opiekunem, instruktorem, wychowawcą,

• stopniowego, ewolucyjnego i regularnego osiągania zamierzonych celów pracy oraz jej kontynuacji w perspektywie całej edukacji,

• uczenia się dla życia w środowisku przez uczestnictwo, działanie i przeżywanie oraz dopasowywanie wymagań do poziomu rozwoju i jego następnych etapów,

• całościowego, komplementarnego, wszechstronnego, zintegrowanego podejścia do osoby niepełnosprawnej,

---