POSTACIE:
BARTOLOMEO DIAZ- portugalski żeglarz, miał odkryć drogę do Indii, dotarł do Przylądka Burz, czyli Dobrej Nadziei.
KRZYSZTOF KOLUMB- żeglarz pochodzący z włoskiej Genui, pod banderą hiszpańską dotarł w 1492r. do wysp Bahama myśląc, że to Indie.
VASCO DA GAMA- portugalski żeglarz, wyruszył na wyprawę, której celem było opłynięcie Afryki i dotarcie do Azji, dotarł do Kalikatu w Indiach, zakładał liczne faktorie.
AMERIGO VESPUCCI- włoski żeglarz, pod banderą hiszpańską dotarł do wyspy Haiti, udowadniając błąd Kolumba. Ziemię nazwał Nocnym światem, opisywał go.
FERDYNAND MAGELLAN- portugalski żeglarz, pod banderą hiszpańską wyruszył w podróż dookoła świata, zginął na Filipinach w walce z tubylcami. Dał nazwę cieśninie Magellana i Oceanowi Spokojnemu.
FERDYNAND CORTEZ- hiszpański konkwistador, dotarł do ziemi Azteków, zmusił ich do uznania zwierzchnictwa Hiszpanii.
FRANCISCO PIZARRO- hiszpański konkwistador, zdobywca państwa Inków.
JAN GUTENBERG- w 1440r. wynalazł druk.
ERAZM Z ROTERDAMU- niderlandzki humanista, napisał „Pochwałę głupoty”, gdzie skrytykował górne warstwy społeczeństwa za moralne zepsucie, oraz kościół katolicki,
za korupcję i handel relikwiami. Głosił konieczność połączenia nauk Platona i Chrystusa.
THOMAS MORE- anglik, napisał „Utopię”. Uważał, że najgorszym grzechem jest pycha,
a także, iż gospodarka pieniężna i własność prywatna powinny zostać zniesione.
MIKOŁAJ KOPERNIK- astronom, ekonom, geograf, kartograf, inżynier, medyk, poeta, malarz. W „O obrotach sfer niebieskich” prezentuje teorię heliocentryczną.
GALILEUSZ- włoski astronom, poparł teorię Kopernika, zauważył na księżycu góry i doliny,
a także zależności hydrostatyczne.
GIORDANO BRUNO- włoski filozof, szerzył teorię Kopernia, został spalony na stosie.
LEONARDO DA VINCI- ikona sztuki renesansowej. Tak wszechstronny, że nie da się tego skrócić.
RAFAEL SANTI- malarz, architekt. Namalował cykl Madonn, unikał ekspresji.
MICHAŁ ANIOŁ BUONARROTI- włoski malarz (freski w Kaplicy Sykstyńskiej), rzeźbiarz (Dawid). Jego dzieła, dzięki ekspresji, zapowiadały nowy styl- barok.
WILLIAN SZEKSPIR- dramaturg najwybitniejszy w historii. Tak jak LDV- nie ma sensu o nim pisać.
JAN FRYCZ MODRZEWSKI- pisarz polityczny, myśliciel. Napisał „Łaski, czyli o karze za mężobójstwo” i „O poprawie Rzeczypospolitej”. Krytykował nierówność stanów, bezkarność zabójców, szerokie przywileje szlachty i duchowieństwa; popierał pokojowe rozwiązania, stawiał na rozwój handlu i rzemiosła.
BARTŁOMIEJ BERECCI- włoski architekt i rzeźbiarz okresu renesansu, działający na dworze króla polskiego Zygmunta Starego. Zbudował nagrobną kaplicę Zygmuntowską na Wawelu.
JAK KOCHANOWSKI- pisał utwory liryczne, wiersze, fraszki, tragedie, w nich wyrażał radość tradycyjnej wsi, ale i rozpaczliwy bunt przeciwko śmierci.
MIKOŁAJ REJ- napisał „Krótką rozprawę między trzema osobami, Panem, Wójtem
a Plebanem” i „O żywocie człowieka poczciwego”. Odrzucił wzorce humanistyczne, zajął się opisywaniem sielskiego życia na wsi.
MARCIN LUTER- przeor zakonu augustianów w Wittenberdze, doktor uniwersytetu. Spisał 95 tez przeciw nadużyciom w udzielaniu odpustów przez kościół katolicki, i przybił je do drzwi kościoła. Spalił bullę papieża, za co został ekskomunikowany oraz skazany na banicję. Dał podstawy nowemu wyznaniu, ewangelicko- augsburskiemu. Przełożył Biblię na język niemiecki.
KAROL V- cesarz Rzeczy, ukarał Lutra ekskomuniką i banicją za spalenie bulli papieskiej.
JAN KALWIN- działał w Szwajcarii, prezentował znacznie surowszą wizję chrześcijaństwa, niż Luter. Założyciel kalwinizmu.
HENRYK IV BURBON- władca Francji, po objęciu tronu przeszedł na katolicyzm, wydał edykt nantejski w 1598r.
FILIP II- uzyskał Hiszpanię i Niderlandy w spadku po Karolu V, skrajny katolik, nieudolny władca.
HENRYK VIII TUDOR- założyciel anglikanizmu.
ELŻBIETA I WIELKA- córka Henryka VIII i Anny Boleyn, za jej panowania w Anglii zwyciężył anglikanizm, uchwalono dokument „39 artykułów”.
IGNACY LOYOLA- asceta, założyciel zakony jezuitów
NICCOLO MACHIAVELLI- florencki historyk. Napisał „Księcia”. Jego pomysł na wyjście
z kryzysu to zebranie władzy w jednych rękach. Wyznawał zasadę: cel uświęca środki.
JEAN BODIN- pisarz polityczny. Napisał „Sześć ksiąg i Rzeczypospolitej”. Uważał, że władza monarchy pochodzi od Boga, poddani bezwzględnie muszą przestrzegać praw, monarcha nie może naruszać własności prywatnej.
SULEJMAN II WSPANIAŁY- sułtan turecki. Za jego panowania imperium osmańskie osiągnęło szczyt potęgi. Brał udział w wielu bitwach np. pod Mohaczem w 1526 przeciw Ludwikowi Jagiellońsczykowi.
JAN OLBRACHT- syn Kazimierza Jagiellończyka, od 1492r król Polski. Wydał przywilej piotrkowski (1496), w 1497 podjął wyprawę na Turcję, zakończoną klęską
ALEKSANDER JAGIELLOŃCZYK- syn Kazimierza Jagiellończyka. Od 1492 książę litewski, od 1501r król Polski. Wydał przywilej mielnicki.
ZYGMUNT I STARY- najmłodszy syn Kazimierza Jagiellończyka- jednocześnie król Polski
i książę litewski. Nadawał magnatom ziemie, by wzmocnić swoją pozycję i jeszcze za życia osadzić na tronie swego syna. Zakończył konflikt polsko- krzyżacki. Albrecht Hohenzollern złożył mu hołd lenny w 1525r. Za jego panowania do Polski zawitał renesans.
BONA SFORZA- Królowa Polski w latach, poślubiona Zygmuntowi Staremu. Kobieta wykształcona, ambitna, humanistka. Była mecenasem kulturalnym polskiej młodzieży. Podejrzewano ją o otrucie Barbary Radziwiłłówny.
ZYGMUNT II AUGUST- syn Zygmunta I Starego. Jako władca Polski uzyskał zwierzchnictwo nad Inflantami i doprowadził do Unii Lubelskiej. Utworzył Komisję Morską i zapoczątkował budowę i organizację floty polskiej. Doprowadził do unifikacji prawa w Państwie. Za jego sprawą wydano akty prawne dotyczące tolerancji religijnej. Był ostatnim władcą Polski
z dynastii Jagiellonów panującej od 1384 roku.
HENRYK WALEZY- francuz, pierwszy elekcyjny król polski (od 1573r.), w 1574 w związku ze śmiercią brata uciekł z Polski, by wstąpić na tron Francji. Nie był dobrze widziany przez Polaków, i odwrotnie. Od jego imienia nadano nazwę artykułom henrykowskim.
STEFAN BATORY- książę siedmiogrodzki, od 1576 król Polski, mąż Anny Jagiellonki. Konflikt zbrojny z Gdańskiem, zakończył się podporządkowaniem go królowi. Odniósł sukces w wojnach o Inflanty. Powołał piechotę wybraniecką, ustanowił rejestr kozacki. Wspierał kościół katolicki i jezuitów. W 1579 założył Akademię Wileńską.
ZYGMUNT III WAZA- królewicz szwedzki, wybrany na króla Polski, został zdetronizowany przez szwedzki parlament, ogłosił inkorporację północnej Szwecji i części Prus do Polski,
co było bezpośrednią przyczyną wojen.
ANNA JAGIELLONKA- królowa polska od 1575. Córka Zygmunta I Starego. Podczas bezkrólewia szlachta okrzyknęła ją królową, przeznaczając jej na męża Stefana Batorego. przyczyniła się, neutralizując wpływy Habsburgów, do wyboru na tron polski swojego siostrzeńca, Zygmunta III Wazy. Gorliwa katoliczka, zwolenniczka kontrreformacji, opiekunka Akademii Krakowskiej.
IVAN IV GROŹNY- car Rosji, sprawował rządy absolutne, odsunął Dumę Bojarską, powiększył terytorium.
ALBREHT HOHENZOLERN- ostatni wielki mistrz zakonu krzyżackiego, pierwszy książę pruski. Przeprowadził sekularyzację państwa zakonnego. Przyjął reformację. Złożył
w Krakowie hołd ZIS, jako lenny książę Prus. Założył uniwersytet w Królewcu.
JAN ZAMOYSKI- kanclerz i hetman wielki koronny. Był zdecydowanym przeciwnikiem Habsburgów, opowiedział się za elekcją Anny Jagiellonki, która zobowiązała się do poślubienia Stefana Batorego. Zamoyski stał się najbliższym politycznym doradcą króla. Kierował polityką wewnętrzną i zagraniczna, dążył do wzmocnienia władzy królewskiej. Następnie poparł Zygmunta III Wazę.
PIOTR SKARGA- teolog, hagiograf, kaznodzieja, polemista katolicki. Założył kolegia
w Połocku, Rydze i Dorpacie. Został kaznodzieją nadwornym Zygmunta III. Bronił idei unii
z prawosławiem. Napisał m.in. „Żywoty świętych”.
JAKUB WUJEK- jezuita, przełożył Pismo Święte na język polski.
STANISŁAW HOZJUSZ- teolog, kardynał. W latach 1562- 63 był jednym z pięciu legatów papieskich na Soborze Trydenckim. W 1565 r. sprowadził do Braniewa jezuitów.
Tam utworzył też seminarium duchowne dla Warmii, tzw. Akademię Braniewską.
Był przeciwnikiem Konfederacji Warszawskiej. W 1573 r. papież Grzegorz XIII mianował
go wielkim penitencjarzem.
WŁADYSŁAW IV WAZA- syn ZIIIW, dążył do odzyskania dostępu do Bałtyku, rościł pretensje do tronu szwedzkiego, zaczął budowę portu we Władysławowie. Wprowadził reformę armii- flota wojenna i rozrost wojsk lądowych z bronią palną.
DYMITR SAMOZWANIEC- prawdopodobnie mnich, podawał się za sina IIVG i chciał objąć władzę w Rosji. Zyskał pomoc ZIIIW, kresowych magnatów Rzeczypospolitej i jezuitów. Wybuchło przeciw niemu powstanie, w którym został zamordowany.
STANISŁA ŻÓŁKIEWSKI- hetman wielki i kanclerz wielki koronny, sekretarz królewski.
Był wybitnym wodzem, zwyciężył wiele kampanii przeciwko Rosji, Szwecji, Turkom
i Tatarom. W bitwie pod Kłuszynem z 1610 roku, gdzie rozgromił czterokrotnie liczniejszą armię rosyjską i zajął Moskwę. Jego ostatnią walką była bitwa pod Cecorą w 1620 roku, gdzie zginął w czasie odwrotu.
JAN KAROL CHODKIEWICZ- hetman wielki litewski, strateg. Dowódca wojsk Rzeczypospolitej w czasie wojny polsko-szwedzkiej o Inflanty (1600-1611). Odniósł zwycięstwo nad liczebniejszą armią szwedzką pod Kircholmem. Brał udział w wyprawach na Smoleńsk (1611) i Moskwę (1617-1618). Zmarł w trakcie obrony Chocimia przed Turkami.
BOHDAN CHMIELNICKI- hetman kozacki, inicjator ukraińskiego powstania narodowowyzwoleńczego skierowanego przeciwko Rzeczypospolitej (1648). W 1649, pokonany, podpisał ugodę zborowską z królem Janem II Kazimierzem, na mocy której przejął władzę nad województwami: kijowskim, bracławskim i czernihowskim. Niezadowolony z warunków ugody, nadal kontynuował walkę przeciwko Rzeczypospolitej. Podczas "potopu" szwedzkiego wspierał zbrojnie działania Moskwy, Jerzego II Rakoczego i Karola X Gustawa przeciwko Rzeczypospolitej.
JAK KAZIMIERZ- brat Władysława IV, objął po nim tron. Prowadził politykę profrancuską. Chciał zapewnić tron swemu kandydatowi, wprowadził „vivente rege”. Chciał przyjmowania ustaw większością głosów i stałych podatków. Zawiązano przeciw niemu rokosz Lubomirskiego. Abdykował.
MICHAŁ KORYBUT WIŚNIOWIECKI- król- marionetka w rękach magnatów. Pasmo niepowodzeń: zrywanie sejmów, zawiązywanie spisków i konfederacji przez magnatów
i wojsko, nieumiejętne postępowanie z Kozakami, czyli najazd turecki.
JAN SOBIESKI- prawnuk St. Zółkiewskiego. Wielki wódz, zwyciężył pod Chocimiem (1673)
i pod Wiedniem (1683). Zmarł na apopleksję.
STEFAN CZARNIECKI- hetman polny koronny, dowódca wojsk polskich. Rozpoczął wojnę partyzancką przeciw Szwedom, w którą wciągnął nawet chłopów. Zwycięstwo pod Połonką.
KAROL X GUSTAW- król szwedzki podczas potopu szwedzkiego.
LUDWIK XIII- syn HIVB, wdał się w 1622 w wojnę z hugonotami.
LUDWIK XIV- syn LXIII, po nim przejął władzę, król Słońce, mecenas sztuki. Usunął urząd pierwszego ministra, podejmował wszystkie ważne decyzje (państwo to ja), stał ponad prawem (opozycję zamykał w Bastylii), zniósł edykt nantejski, ujednolicił państwo religijnie (ortodoksyjny katolik).
ARMAND DE RICHELIEU- pierwszy minister francuski, zwolennik merkantylizmu, rządził
u boku LXIII, uczynił z Francji światowe mocarstwo. Rada królewska stanowiła rząd wykwalifikowanych ministrów, gubernatorzy prowincji to intendenci. Szlachta nie mogła posiadać zamków. Zakaz toczenia pojedynków. Wolność wyznania dla hugenotów. Sprawnie działająca dyplomacja. Wysokie podatki dla nieposłusznych.
JEAN BAPTISTE COLBERT- generalny kontroler za panowania LXIV, rozwijał rolnictwo, handel, wprowadził merkantylizm.
GIOVANI BERNINI- barokowy architekt, twórca kolumnady na placu przed Bazyliką
Św. Piotra w Rzymie.
PETER PAUL RUBENS- malarz barokowy. Jego dzieła cechowała radość i optymizm.
Np. „Poruszanie córek Leukippa”
DIEGO VELAZQUEZ- hiszpański malarz nadworny. Np. „Panny dworskie”.
REMBRANDT VAN RIJN- holenderski malarz i grafik. Np. „Straż nocna”.
MOLIER- francuski pisarz np. „Don Juan”, „Lekarz mimo woli”.