Dysonans poznawczy to logiczna lub emocjonalna niezgodność/sprzeczność między dwoma przekonaniami, powodująca uczucie przykrego napięcia i dążenie do jego redukcji/usunięcia.
Jest to stan konfliktu, który pojawia się po podjęciu decyzji, po realizacji działania lub po otrzymaniu informacji niezgodnych z wcześniej wyznawanymi przekonaniami, uczuciami, wartościami.
Jakie mogą być reakcje na dysonas?
1. Ośmieszanie
2. Ślepota poznawcza
3. Bagatelizowanie
4. Zniekształcanie informacji
5. Dodanie nowych uzasadnień
6. Pomniejszanie subiektywnej ważności problemu
8. Zmiana zdania i/lub zachowania
Dysonans poznawczy można zredukować na trzy różne sposoby:
poprzez zmianę zachowania, np. jeżeli jednostka pali papierosy, co jest niezgodne z pożytkiem palenia dla zdrowia, to zmianą zachowania będzie rzucenie palenia;
poprzez zmianę sprzecznego elementu poznawczego tak, aby był bardziej zgodny, a zatem mniej sprzeczny z dotychczasowym zachowaniem, np. kiedy jednostka paląca papierosy, zaprzecza jakoby te były szkodliwe dla zdrowia, a jeżeli nawet są, to w bardzo małym stopniu;
poprzez dodanie nowego elementu poznawczego, który ma za zadanie wspierać dotychczasowe zachowanie, np. osobnik palący papierosy stwierdzi, iż palenie może i jest szkodliwe dla zdrowia, ale uspokaja i rozluźnia, a ponadto stanowi doskonałą formę poszerzania kontaktów interpersonalnych podczas rozmaitych "przerw na papieroska".
Sposoby te zazwyczaj występują pojedynczo, aczkolwiek kiedy dysonans jest intensywny, wówczas możliwe jest zastosowanie dwóch taktyk radzenia sobie z nieprzyjemnym stanem pobudzenia emocjonalnego, przy czym oczywiście nie dotyczy to pierwszej z taktyk, ponieważ zmiana zachowania redukuje dysonans w sposób natychmiastowy, gdyż przerywa zachowanie, będące źródłem konfliktu. Pozostałe dwie taktyki, które mogą współwystępować to taktyki racjonalizujące, ale nie racjonalne.
“Psychologia społeczna - teoria i praktyka” autorstwa Hanny Hamer