Ekonomiczne skutki długu publicznego

Tendencje i definicje

Deficyt budżetowy powstaje gdy wydatki przewyższają wpływy z podatków.

Zadłużenie państwa (dług publiczny) składa się z łącznych, czyli nagromadzonych, pożyczek zaciągniętych przez rząd; jest to całkowita pieniężna wartość obligacji rządowych w rękach społeczeństwa.

Dług publiczny jest zasobem zobowiązań państwa. Deficyt natomiast jest strumieniem nowego długu zaciąganego przez rząd, kiedy wydaje on więcej niż uzyskuje z podatków.

Polityka budżetowa rządu

Budżet państwa spełnia dwie główne funkcje ekonomiczne:

1. narzędzie do wyznaczania narodowych priorytetów, rozdzielania produktu narodowego pomiędzy konsumpcją prywatną i publiczną oraz inwestycji

2. zapewnianie bodźców do wzrostu lub zmniejszenia produkcji w określonych sektorach.

Budżet koniunkturalny, strukturalny i rzeczywisty

Strukturalna część budżetu ma charakter aktywny - ukształtowany przez uznaniową polityką (np. ustalanie stawek podatkowych, wydatków na roboty publiczne, oświatę).

Koniunkturalna część budżetu jest określana w sposób bierny przez stan cyklu koniunkturalnego (wysokość dochodu narodowego i produkcji w danym momencie).

Budżet rzeczywisty jest zapisem rzeczywistej pieniężnej wysokości wydatków, dochodów i deficytu w danym okresie.

Budżet strukturalny wylicza, jakie byłyby dochody, wydatki i deficyt budżetu państwa, gdyby gospodarka funkcjonowała na poziomie zapewniającym produkcję potencjalną.

Budżet koniunkturalny jest różnicą pomiędzy budżetem rzeczywistym i budżetem strukturalnym. Mierzy wpływ cyklu koniunkturalnego na budżet, uwzględniając wpływ cyklu na dochody, wydatki i deficyt.

Wysiłki na rzecz zmniejszenia deficytu powinny się koncentrować na budżecie strukturalnym, ponieważ nie należy oczekiwać, by jakakolwiek trwała redukcja budżetu mogła być zwykłym rezultatem dobrej koniunktury.

Ekonomiczne skutki deficytu i długu

Hipoteza wypierania: wydatki państwowe zmniejszają wielkość inwestycji prywatnych.

Wypieranie a rynek pieniężny

Wzrost deficytu budżetu strukturalnego, wynikający z obniżki podatków lub z wyższych wydatków państwowych, będzie działał na rzecz wzrostu stóp procentowych i będzie zmniejszał lub wypierał inwestycje.

Wypieranie dotyczy wyłącznie budżetu strukturalnego.

Recesja powoduje spadek popytu na pieniądz i prowadzi do obniżki stóp procentowych - wówczas władze monetarne rozluźniają rygory polityki pieniężnej.

Nie istnieje automatyczny związek pomiędzy deficytem i inwestycjami.

Dług publiczny a wzrost gospodarczy

Zadłużenie zewnętrzne i wewnętrzne

Dług wewnętrzny to sumy, które państwo jest winne swym obywatelom.

Dług zagraniczny to należności kraju wobec zagranicy. Oznacza uszczerbek netto zasobów dostępnych mieszkańcom kraju dłużniczego. Musimy eksportować więcej niż importujemy, tj. wygospodarować nadwyżkę w handlu zagranicznym po tom, by obsłużyć swoje zadłużenie zagraniczne. Ciężar obsługi zadłużenia zagranicznego zmniejszenia krajowe możliwości konsumpcyjne.

Wypieranie (zastępowanie) kapitału

Wysoki dług publiczny wypiera kapitał z krajowego zasobu prywatnego majątku. Wynikiem tego jest spadek tempa wzrostu gospodarczego i przyszłego poziomu życia.

Aktywa, jakie są w posiadaniu ludzi, można podzielić na dwie grupy:

1. dług publiczny

2. kapitał (taki jak domy i aktywa finansowe)

Skutkiem długu publicznego jest gromadzenie przez ludzi długu zamiast kapitału prywatnego, co sprawia, że zasoby kapitału prywatnego kraju są wypierane (zastępowane) przez dług publiczny.

Wyższy dług publiczny może wywołać wzrost stóp procentowych i pobudzić krajowe oszczędności. Wielkość zastąpienia kapitału będzie zależeć od warunków produkcji oraz od zachowania krajowych gospodarstw domowych i podmiotów zagranicznych w odniesieniu do oszczędzania.

Dług publiczny częściowo zajmuje miejsce kapitału krajowego, jednak część wpływu przekłada się na wyższe zadłużenie zagraniczne.

Zadłużenie a wzrost

Dług, jeżeli przybiera poważne rozmiary, działa na rzecz obniżenia długofalowego wzrostu.

Podstawowy wniosek dotyczący długookresowego wpływu wysokiego długu publicznego na wzrost gospodarczy można zatem ująć następująco: wysoki poziom długu publicznego działa na rzecz zmniejszenia tempa wzrostu produkcji potencjalnej danego kraju, gdyż w takim przypadku dług zajmuje miejsce kapitału prywatnego, zwiększa nieefektywność związaną z opodatkowaniem i zmusza kraj do obniżenia konsumpcji w celu obsługi zadłużenia zagranicznego.

Stabilizowanie gospodarki

Polityka stabilizacji cyklu koniunkturalnego musi być skierowana przede wszystkim na łączny popyt. Główną metodą wykorzystywaną w polityce antyrecesyjnej i antyinflacyjnej rządu jest wykorzystywanie dźwigni pieniężnych i fiskalnych w celu oddziaływania na wzrost łącznego popytu. Szybszy wzrost popytu będzie prowadził do wyższego poziomu realnej produkcji oraz na rzecz wzrostu stopy inflacji.

Wzajemne oddziaływanie polityki pieniężnej i fiskalnej

Kierowanie popytem

Polityka fiskalna - wady.

1. okres, jaki upływa od wstrząsu wywołującego cykl do skutecznej reakcji jest zarówno długi, jak i też ciągle się wydłuża

2. łatwiej jest obniżać podatki niż je podnosić i łatwiej zwiększać wydatki niż je redukować

3. środki polityki fiskalnej mogą się sprawdzać gorzej, niż to sobie kiedyś wyobrażali specjaliści od makroekonomii

4. wielkość deficytu

Skuteczność polityki pieniężnej.

Wpływ polityki pieniężnej na gospodarkę jest bardziej pośredni. Ekspansywna polityka fiskalna przesuwa zwiększone środki wprost do dyspozycji konsumentów i przedsiębiorstw. Polityka pieniężna natomiast oddziałuje na wydatki poprzez zmiany stóp procentowych, warunków kredytowania, kursów walutowych i cen aktywów.

Najważniejszym składnikiem polityki Banku Centralnego jest jego niezależność.

Cel inflacyjny banku centralnego.

Ustalanie celu inflacyjnego polega na ogłoszeniu oficjalnego docelowego przedziału dla stopy inflacji oraz wyraźnej deklaracji, że niska i stabilna inflacja jest nadrzędnym celem polityki pieniężnej. Jest określany jako przedział w % rocznie, a nie jako dosłowna stabilność cen. Na ogół cel ten pokrywa się z tzw. inercyjną stopą inflacji (rdzeniową).

Wyznaczenie celu inflacyjnego jest kompromisem pomiędzy podejściami opartymi na ustalonych regułach i polityką całkowicie uznaniową.

Dochody budżetu państwa. Podatki

Podatki są to przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenia pieniężne pobierane przez państwo.

Powody zbierania podatków:

1. zdobycie pieniędzy na finansowanie wydatków sektora publicznego

2. dokonanie redystrybucji pomiędzy różne sektory gospodarki i grupy ludności dysponujące różnymi dochodami

3. ograniczenie konsumpcji niektórych produktów (np. alkoholu, papierosów)

4. wykorzystanie podatków jako narzędzia polityki antycyklicznej i antyinflacyjnej

Klasyfikacja podatków ze względu na przedmiot opodatkowania:

1. podatki dochodowe (od dochodów osobistych ludności, od dochodów osób prawnych)

2. podatki konsumpcyjne (podatki od wydatków; podatek obrotowy, podatek od wartości dodanej - VAT, akcyza, cło)

3. podatki majątkowe (od posiadanego majątku oraz od przenoszenia praw do majątku - spadkowe)

Sposoby naliczania podatków:

1. proporcjonalnie - wszyscy podatnicy płacą ten sam procent swoich dochodów, czyli obowiązuje jedna stopa podatkowa

2. progresywnie - osoby uzyskujące wyższe dochody obciążone są wyższą stopą podatkową

3. degresywnie - wraz ze wzrostem dochodu nakładane są coraz mniejsze stawki podatkowe

Krzywa Laffera przedstawia zależność pomiędzy wysokością stopy podatkowej a wpływami do budżetu z tytułu podatków. Przy stopie opodatkowania równej 0 i 100% przychody budżetowe z podatków są różne zero. Stopom opodatkowania z przedziału od 0 do 100% odpowiadają różne dodatnie poziomy przychodów, włącznie z przychodem maksymalnym. Powyżej stopy podatkowej odpowiadającej przychodzie maksymalnemu wpływy z tytułu podatków maleją.

Wydatki budżetu państwa

Wydatki z punktu widzenia przeznaczenia:

1. wydatki związane z tradycyjnym pełnieniem przez państwo takich funkcji, jak obrona narodowa, administracja i wymiar sprawiedliwości

2. wydatki związane z realizacją celów społecznych „państwa dobrobytu” (oświata, kultura, ochrona zdrowia)

3. wydatki wynikające z pełnienia funkcji interwencyjnych w gospodarce

Aktywna polityka fiskalna - podejmowanie takich decyzji dotyczących zmian dochodów i wydatków budżetowych, które pozwolą osiągnąć zamierzone w danej sytuacji cele gospodarcze.

Pasywna polityka fiskalna - wykorzystywanie właściwej niektórym instrumentom wrażliwości na zmiany poziomu dochodu narodowego, zatrudnienia i innych wielkości ekonomicznych. Instrumenty te samoczynnie, bez potrzeby podejmowania konkretnych decyzji dostosowawczych, reagują na zmianę koniunktury. Z tego względu określane są często jako automatyczne stabilizatory koniunktury. Ich automatyzm polega na tym, że:

1. po ich zatwierdzeniu zaczynają działać bez konieczności wprowadzania częstych korekt na skutek zmian sytuacji gospodarczej

2. siła i zakres ich działania zależy niemal wyłącznie od skali zmian poziomu aktywności gospodarczej

Najważniejsze automatyczne stabilizatory koniunktury:

• podatki od dochodów ludności

• podatki od przedsiębiorstw

• podatki pośrednie (nakładane na artykuły konsumpcyjne)

• zasiłki dla bezrobotnych i inne formy świadczeń społecznych

• programy pomocy dla rolnictwa (subwencje, polityka gwarantowanych cen produktów rolnych)

Opracowanie podręczników - polityka wzrostu i stabilności

P. Samuelson, W. Nordhaus

1/3

Opracowanie podręczników - polityka wzrostu i stabilności

R. Milewski

---