(str. 257 "Podręcznik nawigacji lotniczej" W. Wyrozumski.)
7. WYKORZYSTANIE POMIARÓW OPTYCZNYCH ORAZ PODSTAWOWYCH PRZYRZĄDÓW NAWIGACYJNYCH
7.1 OBIEKTY ORIENTACYJNE
7.1.1 PODZIAŁ OBIEKTÓW ORIENTACYJNYCH
Obiektami orientacyjnymi nazywa się oznaczone umownymi znakami na mapie obiekty w terenie, według których podczas lotu można ustalać pozycje i linie pozycyjne statku powietrznego. Rozróżnia się naturalne i sztuczne obiekty orientacyjne (utworzone ręką człowieka).
Załogi statków powietrznych wykorzystują do orientacji wzrokowej naturalne i sztuczne obiekty orientacyjne, jak rzeki, góry, lasy, drogi, osiedla itp., oraz świetlnotechniczne pomoce nawigacyjne, tj. latarnie świetlne, świetlnotechniczne wyposażenie lotnisk itp.
Obiekty orientacyjne dzielą się ponadto na:
- liniowe, tj. takie obiekty, które mają niewielką szerokość, ale są długie, np. rzeki, brzegi mórz i dużych jezior linie kolejowe, drogi itp.;
- powierzchniowe, tj. takie obiekty, które zajmują względnie dużą powierzchnię i mają wyraźnie wyróżniające się na tle terenu kontury, np. duże jeziora, miasta, lasy itp.,
- punktowe, tj. małe osiedla, skrzyżowania dróg, mosty, małe stacje kolejowe, oddzielne wierzchołki gór, latarnie świetlne itp.
Każdy obiekt orientacyjny ma następujące cechy główne: wymiary, kształt i kolor, oraz cechy dodatkowe, tj. szczegóły, które umożliwiają odróżnianie obiektów jednorodnych od siebie. Na przykład cechami dodatkowymi osiedli są: rodzaj zabudowań (miejskie, wiejskie, przemysłowe), liczba i położenie placów, kościołów, mostów, parków, liczba i kierunek dróg i rzek podchodzących do osiedli, występowanie i wzajemne rozmieszczenie innych obiektów w pobliżu osiedli. Cechami dodatkowymi obiektów liniowych są: kierunek ich biegu, położenie mostów, wiaduktów i skrzyżowań, rodzaj terenu bezpośrednio przyległego (np. piaszczysty, bagnisty, zadrzewiony, zabudowany) oraz wzajemne rozmieszczenie innych obiektów leżących w pobliżu obiektów liniowych.
Przydatność obiektów orientacyjnych do orientacji wzrokowej ocenia się według zasięgu ich widoczności (widzialności) i stopnia rozpoznawalności z wysokości lotu.
7.1.2 CECHY NIEKTÓRYCH OBIEKTÓW ORIENTACYJNYCH.
Duże rzeki należą do najlepszych obiektów orientacyjnych w okresie letnim i są widoczne z dużych odległości jako szerokie, ciemne wstęgi. Dobrze są widoczne ich charakterystyczne zakręty. Brzegi rzek wyraźnie odcinają się od tła terenu jasnym kolorem piasku lub ciemnym obramowaniem zarośli.
W dni słoneczne rzeki są widoczne z daleka dzięki odbiciu promieni słonecznych od zwierciadła wady.
W zimie zamarznięte i przykryte śniegiem rzeki rozpoznaje się z trudem po zarysach linii brzegowych lub po cieniach stromych brzegów.
W nocy dobrze widoczne są odblaski nie zamarzniętych rzek przy ich obserwacji pod światło księżyca.
Małe rzeki w okresie letnim są lepiej widoczne przy obserwacji pionowej, natomiast są gorzej widoczne, jeżeli znajdują się z boku. Małe rzeki wyróżniają się na tle terenu jako ciemne, wąskie i kręte pasemka. Można dostrzec ich zakręty i ciemne zarośla na brzegach. W terenie pociętym dużą liczbą małych, krętych rzek bardzo trudno jest odróżnić je od siebie. Po obfitych opadach atmosferycznych niektóre z nich zmieniają rozmiary i kształt.
Linia brzegowa mórz i dużych jezior latem jest dobrym obiektem orientacyjnym i widoczna jest z dużych odległości jako wyraźna linia oddzielająca ląd od ciemnej powierzchni wady. Dobrze wyróżniają się zatoki, zalewy i cyple.
Zimą, kiedy woda jest zamarznięta, a cały teren pokryty śniegiem, linia brzegowa jest widoczna gorzej.
Linie kolejowe są widoczne na tle terenu jako ciemne pasemka. Na zakrętach mają one łagodne zaokrąglenia. Z małych i średnich wysokości można odróżnić linię jednotorową od linii dwutorowej lub wielotorowej. Linie kolejowe są dobrze widoczne pionowo pod statkiem powietrznym i pod niedużymi kątami pionowymi.
W zimie linie kolejowe wyraźnie odznaczają się na śniegu.
W noc księżycową linie kolejowe są słabo widoczne, a w ciemną noc nie są one widoczne; dostrzegalne są tylko oświetlone stacje kolejowe oraz błyski przy pantografach elektrowozów. Autostrady i szosy są dobrymi obiektami orientacyjnymi. Wyróżniają się one na tle terenu jako szare pasemka. Po deszczu mają kolor ciemniejszy. Niektóre szosy są wysadzane drzewami. Od linii k olejowych odróżniają się ostrymi zakrętami.
W zimie, zależnie od grubości pokrywy śnieżnej i stopnia wyjeżdżenia szosy mają kolor szary lub ciemnoszary.
W noc księżycową szosy wyróżniają się w terenie jako szare pasemka. Dobrze zarysowują się kierunki dróg w czasie dużego ruchu samochodów z włączonymi światłami.
Drogi gruntowe mogą służyć jako charakterystyczne obiekty orientacyjne tylko w terenie o słabo rozwiniętej sieci drogowej. W terenach gęsto zaludnionych drogi takie mogą służyć jedynie jako pomocnicze obiekty orientacyjne. Są one węższe niż szosy i bardziej kręte.
Jeziora w okresie letnim są widoczne z dużych odległości. Różnią się one od otoczenia gładką, ciemną powierzchnią i wyraźnie odcinającymi się brzegami. Jeziora zalicza się do bardzo dobrych obiektów orientacyjnych, z wyjątkiem terenów, na których jest ich bardzo dużo. W dni słoneczne jeziora są widoczne z daleka dzięki odbiciu promieni słonecznych od zwierciadła wody. W okresie zimowym, kiedy jeziora są poryte lodem i śniegiem, można je, poznać tylko po cieniach rzucanych przez brzegi lub po otaczających je zaroślach oraz po ich gładkiej, białej powierzchni. W tym okresie leśne polany można omyłkowo przyjąć za jeziora.
W księżycową noc jeziora są widoczne z ,daleka dzięki odbiciom promieni Księżyca od ich powierzchni.
Wielkie miasta są widoczne z dużych odległości jako ciemne plamy, wyróżniające się na ogólnym tle terenu. Z małych odległości są dobrze widoczne ulice i domy. Wielkie miasta różnią się między sobą wielkością, kształtem, liczbą i kierunkiem nadchodzących do nich dróg i linii kolejowych, a także rodzajem zabudowań, rozmieszczeniem ulic i placów. Miasta przemysłowe rozpoznaje się z dużych odległości po unoszącym się nad nimi zamgleniu.
W nocy duże miasta są dobrymi świetlnymi obiektami orientacyjnymi.
Średnie miasta są widoczne z dużych odległości i dzięki pstremu zabarwieniu ścian i dachów budynków dobrze odcinają się od ogólnego tła terenu. Miasta te rozpoznaje się głównie według prowadzących do nich obiektów liniowych. W zimie są one dobrze widoczne z daleka na białym tle śniegu. Widoczny też jest dym unoszący się z kominów.
Małe osiedla w otwartym, rzadko zamieszkanym terenie są widoczne ze znacznych odległości. W gęsto zamieszkanym terenie trudno jest odróżniać jedne od drugich i rozpoznaje się je po ogólnym kształcie, kierunku głównych ulic i według innych obiektów orientacyjnych położonych w pobliżu.
Małe osiedla w pagórkowatym terenie zlewają się z ogólnym tłem. W zimie dobrze wyróżniają się one na białym tle pokrywy śnieżnej.
W nocy małe osiedla wyglądają jak oddzielne świetlne plamy. Lasy są bardzo dobrze widoczne z dużych odległości, zwłaszcza zimą na tle śniegu. Stanowią one ciemne plamy 'o nieregularnych zarysach. Przy niepełnym zachmurzeniu cienie od oddzielnych chmur mogą być przyjęte za masywy leśne.
W nocy lasy wyróżniają się jako ciemne plamy przy obserwacji prosto w dół i pad niedużymi kątami z boku.
Rzeźba terenu może być wykorzystana do orientacji wzrokowej w tych rejonach, w których jest wyraźnie widoczna.
Rzeźbą lub ukształtowaniem pianowym terenu nazywa się wszystkie naturalne nierówności powierzchni ziemi.
Widoczność poszczególnych obiektów orientacyjnych zależy od rodzaju i wielkości obiektu, tła terenu, pory doby i roku, warunków meteorologicznych i wysokości lotu. Przy średnich warunkach widoczności w dzień odległość wykrycia obiektów (można rozróżnić ich kontury) równa jest 10 wysokościom lotu, a odległość rozpoznania (można rozróżnić szczegóły obiektów) od 3 do 5 wysokościom. Poza granicami strefy wykrycia obiekty są widoczne jako plamy z nieokreślonymi konturami.
(str. 261 "Podręcznik nawigacji lotniczej" W. Wyrozumski.)
"Podręcznik nawigacji lotniczej" - W. Wyrozumski
Wykorzystanie pomiarów optycznych oraz podstawowych przyrządów nawigacyjnych.
Strona 2 z 1