Pojęcie systemu prawnego
System
System to pewna całość wewnętrznie uporządkowana. To układ, w którym występują ściśle określone elementy między którymi zachodzą określone relacje.
Na system prawny składają się:
całokształt przepisów prawnych obowiązujących w danym państwie,
podstawowe zasady ustroju politycznego i społeczno - gospodarczego państwa,
podstawowe zasady prawne,
Podstawowe zasady ustroju politycznego i społeczno - gospodarczego państwa.
Zasady te zawarte są w konstytucji:
Polityczne zasady
zasada demokratycznego państwa prawnego (muszą być spełnione trzy punkty)
ustawa jest najważniejszym aktem prawnym
podział władzy w państwie
władza ustawodawcza - Sejm i Senat
władza wykonawcza - Rząd i Prezydent
władza sądownicza - niezawisłe sądy
zadeklarowanie i zagwarantowanie podstawowych praw i obowiązków obywateli i ludzi.
zasada suwerenności art.4 (suwerenem jest lud który ma najwyższą władzę w państwie). Demokracja pośrednia istnieje wtedy, kiedy przedstawiciele wybrani przez obywateli sprawują władzę w imieniu ludzi.
Zasada praworządności formalnej - organy działają na podstawie ustaw i w granicach określonych przez prawo.
Społeczno - gospodarcze zasady
Społeczna gospodarka rynkowa
zasada wolności rynkowej. Istnieją następujące ograniczenia:
w drodze ustawy
ważna przyczyna (ważny interes publiczny)
Podstawowe zasady prawne
w prawie karnym
zasada nie działania prawa wstecz
zasada domniemania niewinności
zasada wątpliwości na korzyść oskarżonego
w prawie wyborczym
zasada powszechności wyborczej
w prawie majątkowym
zasada dobrej wiary
Relacje zachodzące między elementami systemu prawnego
system powinien być hierarchiczny
ustawy
zarządzenia
uchwały
system powinien być koherentny (spójność wewnętrzna. Zgodność aktów prawnych w pionie i w poziomie).
System powinien być kompletny (nie może być luk prawnych np. akt prawny mówi, iż każdy przechodzi na emeryturę ale ustawa nic nie mówi o warunkach przejścia na emeryturę - po osiągnięciu jakiego wieku, jakiej ilość przepracowanych lat, itp.)
System prawny dzieli się na gałęzie prawa - działy prawa.
W zależności od przedmiotu prawa (kryterium przedmiotowe) prawo dzieli się na następujące działy:
prawo konstytucyjne
prawo administracyjne
prawo finansowe
prawo rodzinne
Instytucja prawna jest to zespół przepisów prawnych regulujących jedno zagadnienie np. własność, itp.
Dział prawa - prawo konstytucyjne.
Fundamentem prawa jest konstytucja.
Prawo konstytucyjne określa:
ustrój polityczny i społeczno-godspodarczy
strukturę władzy
aparat państwowy - organy władzy państwowej
tryb powoływania organów władzy państwowej
prawa, wolności i obowiązki człowieka i obywatela.
Źródłem prawa konstytucyjnego jest konstytucja. Obecnie istniejąca konstytucja jest aktem z dnia 2.04.1997 roku, który wszedł w życie z dniem 17.10.1997 roku.
Dział prawa - prawo administracyjne.
Zajmuje się między innymi takimi zagadnieniami jak:
własność państwowa (kopalnie, huty, własność rolna skarbu państwa)
ochrona środowiska
szkolnictwo
wyższe
średnie
państwowe
prywatne
siły zbrojne
opieka społeczna
służba zdrowia
transport lotniczy
porządek w państwie (policja)
Domeny prawa administracyjnego.
Organy władzy państwowej lub lokalnej działają na zasadach decyzji
Po wydaniu decyzji następuje stosunek prawny (administracyjno-prawny) pomiędzy wydającym decyzję, a jej adresatem
Zachodzi tu nierównorzędność między stronami.
Organ wydający ma prawo do wydania decyzji mając do tego uprawnienie. Nie ma tu mowy o umowach, a jedynie o decyzjach..
Organy zarządzają na podstawie prawa administracyjnego.
Głównym aktem prawnym prawa administracyjnego jest Kodeks Postępowania Administracyjnego (w skrócie KPA).
Jest tam określony tryb postępowania administracyjnego (kto ma prawo wydawania decyzji i w jakim trybie, oraz zasady odwoływania się od decyzji.
Można odwołać się do Naczelnego Sądu Administracyjnego NSA. Ostateczna decyzja po wszelkich bezskutecznych odwołaniach może być zaskarżona do NSA i Sądu Najwyższego.
Decyzje szczególne wydawane są nie w oparciu o Kodeks Postępowania Administracyjnego, a o inne akty prawne. Np. sprawy podatkowe zawarte są w akcie prawnym Ordynacja Podatkowa, sprawy egzekucji zawarte są w Ustawie o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
Definicja prawa administracyjnego
Prawo administracyjne jest to zespół przepisów prawnych, które określają strukturę i kompetencje organów zarządzająco wykonawczych (organów administracyjnych). Określają stosunki prawne powstające w toku tej działalności (działalności administracyjnej).
Dział prawa - prawo finansowe.
Zajmuje się przedmiotem finansów publicznych
podatki
opłaty
cła
obrót dewizowy
Organami jest administracja państwowa:
Minister Finansów
Izby Skarbowe
Urzędy Skarbowe
Definicja prawa finansowego
Prawo finansowe jest to zespół przepisów prawnych, które określają sposób gromadzenia, podział i wydatkowanie publicznych środków pieniężnych, oraz strukturę i kompetencje organów które wykonują te zadania.
Kluczowa ustawa prawa finansowego to Ustawa Budżetowa, która określa:
z jakich źródeł i w jakiej wysokości będą dochody
źródła i wysokość wydatków
podział środków
Na niższych szczeblach na przykład w gminie ustalane są uchwały budżetowe.
Prawo finansowe usytuowane jest blisko prawa cywilnego np. umowa z bankiem o otwarcie rachunku bankowego (prawo cywilne).
Główne akty prawne prawa finansowego
Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych z dnia 26.07.1991 r.
Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych z dnia 15.02.1992r.
Ustawa o podatku od towarów i usług VAT i podatku akcyzowym z dnia 08.01.1997r.
Ustawa Kodeks Celny z dnia 09.01.1997r.
Ustawy z dnia 29.08.1997r.
Ustawa Prawo Bankowe
Ustawa o Narodowym Banku Polskim
Ustawa Ordynacja Podatkowa
Ustawa o kontroli skarbowej z dnia 28.01.1991r.
Ustawa o finansach publicznych z dnia 26.11.1998r.
Ustawa Prawo dewizowe z dnia 18.12.1998r.
Dział prawa - prawo rodzinne
Definicja prawa rodzinnego
Prawo finansowe jest to zespół przepisów prawnych, które określają warunki zawarcia, rozwiązania i unieważnienia małżeństwa, prawa i obowiązki małżonków (majątkowe i niemajątkowe), oraz zasady opieki i kurateli nad dziećmi. W układzie pionowym rodzice - dzieci i w układzie poziomym małżonkowie mąż - żona.
Głównym aktem prawnym (źródłem prawa) jest:
Ustawa Kodeks rodzinny i opiekuńczy z dnia 26.02.1964 r.
W 1998 roku po ratyfikowaniu konkordatu wprowadzono trzy zmiany:
Akty małżeńskie wyznaniowe
Obniżono wiek kandydatów do małżeństwa z 21 do 18 lat dla mężczyzny i z 18 do 18, a za zezwoleniem sądu do 16 lat dla kobiety
Wprowadzono instytucję separacji (na mocy orzeczenia sądowego). W trakcie separacji nie wolno zawrzeć nowego związku małżeńskiego.
W Polsce w roku 2000 zawarto ≈ 7.000 separacji.
Pojęcie systemu prawnego
5