Psychologia architektury

Wykład 1

Wprowadzenie do problematyki.

Podstawowe pojęcia i definicje.

Podstawowe pojęcia:

Psychologia architektury (lub środowiska zbudowanego - Built Environment) jest częścią psychologii środowiskowej, będącej jedną z pod-dyscyplin psychologii stosowanej. Z kolei psychologia środowiskowa wchodzi w skład obszernego pola badań relacji między szeroko rozumianym środowiskiem a ludzkimi zachowaniami. Jest to nowy obszar interdyscyplinarnych badań intensywnie rozwijany w ostatnich latach (Environment Behaviors Studies - EBS)

• Pojęcie środowiska jest bardzo szerokie, stąd trudności z jego jednoznacznym zdefiniowaniem. Najogólniej środowisko to coś, co nas otacza, w czego „środku” jesteśmy niejako „zanurzeni”. Synonimem mógłby być zatem termin „otoczenie”.

• Rozróżnia się dwa podstawowe rodzaje środowisk:

• Naturalne (przyrodnicze)

• Sztuczne ( antropogeniczne)

• Środowisko naturalne (czyli przyrodnicze) obejmuje świat przyrody zarówno ożywionej (biocenoza roślinna, zwierzęca) jak nieożywionej (np. środowisko geograficzne, geologiczne, itp.)

• Środowisko sztuczne (czyli antropogeniczne) obejmuje wszystkie wytwory człowieka (czyli tzw. Artefakty) tworzące łącznie świat kultury i cywilizacji. Szczególnie miejsca zajmują w nim budynki, budowle i ich zespoły, łącznie określone jako środowisko zbudowane.

• Związki między środowiskiem rozumianym szeroko (a więc zarówno naturalnym jak i sztucznym) a człowiekiem są dwukierunkowe - człowiek wpływa na środowisko, a ono wpływa na człowieka. Jednak poglądy na ten drugi rodzaj relacji nie są jednoznaczne. Wyróżnia się w tym zakresie cztery stanowiska.

• Indeterminizm

• Determinizm

• Posybilizm

• Probabilizm

• Indeterminizm zakłada, że środowisko nie wpływa w znaczący sposób na człowieka, który kierując się wolną wolą, jest w stanie całkowicie się od niego uniezależnić i dowolnie nim manipulować.

• Determinizm - przeciwnie - przyjmuje, że człowiek jest całkowicie uzależniony od środowiska, które ściśle określa jego możliwości i zachowania.

• Posybilizm (ang. Possibility - możliwość) zakłada, że środowisko stwarza człowiekowi określone możliwości, jak również nakłada pewne ograniczenia.

• Probabilizm (ang. Probabilisty - prawdopodobieństwo), będący stanowiskiem pośrednim między determinizmem a posybilizmem, zakłada że możemy jedynie określić prawdopodobieństwo ludzkich zachowań w danym środowisku na podstawie naszej wiedzy o ludzkich zachowaniach i ich związkach z określonymi rodzajami środowisk.

• Zarówno szeroka dziedzina badań relacji między środowiskiem a zachowaniem (EBS), jak i jej część - psychologia środowiska - opierająca się na założeniach przyjętych przez posybilizm i probabilizm. Uznają zatem wzajemność oddziaływania w układzie : środowisko - człowiek.

Stanowisko to można scharakteryzować następująco^*

1. Ludzie reagują na środowisko, w którym się znajdują, a w szczególności na to, jak je spostrzegają (ocena)

2. Jeżeli środowisko wpływa na ludzi w sposób, którego nie akceptują, próbują temu przeciwdziałać

3. Ludzie manipulują środowiskiem wznosząc budynki i budowle i ich zespoły

^*Wg Bell, Baum, Fisher Greens „Psychologia środowiska

4. Wznosząc budynki i budowle ludzie modyfikują sposoby przeprowadzania codziennych czynności, a także uzyskują długotrwały wpływ na środowisko

• Podstawowe pytania psychologii środowiskowej:

1. Jak należy postępować, aby osiągnąć harmonię między naszymi działaniami a środowiskiem?

2. Jak należy postępować, aby zapewnić, że nasz długotrwały wpływ na środowisko będzie korzystny, lub co najmniej nie szkodliwy?

3. Wznosząc budynki i budowle ludzie modyfikują sposoby przeprowadzania codziennych czynności, a także uzyskują długotrwały wpływ na środowisko

Problemy będące przedmiotem badań psychologii środowiskowej

1. Metodologia badań - sposoby uzyskiwania wiedzy o związkach między środowiskiem a ludzkim zachowaniem

2. Wrodzone (biologiczne) lub wyuczone (kulturowe) uwarunkowanie ludzkich sposobów podejścia do środowiska, zarówno naturalnego jak i sztucznego

3. Spostrzeganie (percepcja) środowiska i jego poznawanie

4. Główne teorie stosowane w obrębie psychologii środowiska, jak np. teoria pobudzenia, teoria poziomu adaptacji, teoria przeciążenia, teoria stresu środowiskowego, psychologii ekologicznej i in,

5. Zakłócenia środowiska - jak np. hałas, zanieczyszczenia, katastrofy naturalne czy techniczne

6. Badanie dystansów przestrzennych między ludźmi w różnych sytuacjach (proksmika) - prywatność, przestrzeń osobista, personalizacja przestrzeni, terytorialność, zatłoczenie a także orientacja w przestrzeni (znajdywanie drogi do celu ang. Wayfinding)

Psychologia środowiska zajmuje się środowiskiem na dwóch różnych „poziomach”

1. Traktuje je jako kontekst ludzkich zachowań. Zachowania ludzi w określonym środowisku stają się zrozumiałe tylko wtedy, gdy uwzględnimy jego specyficzny kontekst(np. szkoła, supermarket, dyskoteka, szpital, kościół - w każdym z tych kontekstów zachowania będą całkowicie odmienne)

2. Rozpatruje środowisko jako zbiór specyficznych możliwości i jakie ono ludziom oferuje (tzw. afordancji) a także ograniczeń, które determinują nasze zachowania. Cechy fizyczne środowiska sprawiają , że pewne działania o czynności są możliwe, inne - utrudnione, a jeszcze inne - niemożliwe (przykłady: ściana, drzwi, schody itp.)

• Definicja psychologii środowiskowej

Złożony charakter tej dyscypliny powoduje, że najlepiej ją definiować w sposób operacyjny, czyli biorąc pod uwagę przede wszystkim to, czym się zajmują psychologowie środowiska i w jaki sposób prowadza swoje czynności i działania.

Celowe jest jednak przyjęcie definicji roboczej, którą można sformułować następująco:

Psychologia środowiskowa jest dyscypliną naukową, będącą całość relacji zachodzących między zachowaniem i doświadczeniem ludzkim a sztucznymi i naturalnymi środowiskami.

• W porównaniu z innymi działami psychologii stosowanej, psychologia środowiskowa różni się pod dwoma względami:

1. Perspektywy jaką się przyjmuje w badaniach

2. Rodzaju problemów wybieranych jako przedmiot badań

• Perspektywa badawcza psychologii środowiskowej sprowadza się do zasady badania ludzkich zachowań w miarę możliwości w rzeczywistych, a nie laboratoryjnych (czyli sztucznie wytworzonych) środowiskach, zarówno naturalnych jak i zbudowanych

• Problemy badawcze powinny dotyczyć najesz adaptacji, czyli dostosowania się do środowisk normalnych, lub zakłóconych

Cechy psychologii środowiskowej jako dyscypliny:

1. Nacisk ba badanie związków miedzy środowiskiem a zachowaniem jako pewnych całości, bez rozkładania ich na wyodrębnione, samowystarczalne elementy - czyli poszczególne bodźce oraz ich spostrzeżenie lub relacje.

Przykład: percepcja krajobrazu miejskiego

Związek: bodziec - reakcja między mieszkańcem a krajobrazem zależy nie tylko od pojedynczych bodźców ale także od:

• Ich całościowej struktury

• Złożoności

• Nowości

• Ruchu zawartości środowiska

• Przeszłego doświadczenia obserwatora

• Umiejętności narzucania struktury na krajobraz

• Węchowych i słuchowych skojarzeń

• Cech osobowości obserwatora

• W ujęciu psychologii środowiskowej wszystkie te elementy stanowią jedną całościową jednostkę zachowania spostrzeżeniowo - środowiskowego

• Środowisko nie może być badane oddzielnie od zachowania, a zachowanie nie może być badane oddzielnie od środowiska bez utraty wartościowej informacji

2. Psychologia środowiskowa kładzie nacisk na dwukierunkowość związków między środowiskiem a zachowaniem ludzi. Środowisko wpływa na zachowanie ludzkie, często je wymusza, z drugiej strony ludzkie zachowania prowadzą do zmian w środowisku.

3. Znacznie mniej ostre niż w innych dyscyplinach naukowych zarysowanie granicy między badaniami podstawowymi a stosowanymi. Głównym celem tych pierwszych jest uzyskiwanie wiedzy o zjawiskach i procesach, wyjaśnienie zjawisk przez odkrywanie związków przyczynowo - skutkowych, budowanie teorii oraz uogólnianie. Rozwiązanie praktycznego problemu nie musi być koniecznym celem tych badań, choć może się także pojawić

W badaniach stosowanych sytuacja jest odwrotna. Celem jest rozwiązanie konkretnego problemu praktycznego. Może z tego wyniknąć także wiedza teoretyczna, uogólniona, Alenie jest to podstawowym celem badań stosowanych. W psychologii środowiskowej większość badań jest uogólniona i tworzy teorie wyjaśniające zjawiska i procesy.

4. Psychologia środowiskowa jest częścią interdyscyplinarnego pola badań środowiska i zachowań (EBS), w ramach którego rozwija się od niedawna szereg nowych dyscyplin takich, jak np. socjologia miasta, antropologia miasta, geografia społeczna, i in. Praktyczne zastosowanie psychologii wielu dziedzin, takich jak architektura krajobrazu, urbanistyka, oraz projektowanie specyficznych środowisk (mieszkania, biura, szpitale, szkoły, muzea, i in.)

Podsumowanie - psychologia środowiska charakteryzuje się

1. Badaniem związków „środowisko - zachowanie” jako całości (podejście holistyczne)

2. Badanie relacji „środowisko - zachowanie” jako związków wzajemnych

3. Względnym brakiem rozróżnienia między badaniami podstawowymi i stosowanym

4. Interdyscyplinarności

5. Eklektyczną metodologią.

---