KONCEPCJE INTUICYJNE:

Przez koncepcje intuicyjne rozumiemy przekonania lub poznawcze reprezentacje zwykłych ludzi na temat mądrości i cech mądrego człowieka. We wszystkich koncepcjach mowa jest o składnikach poznawczych, a także społecznych, motywacyjnych i emocjonalnych. Składnikipoznawcze obejmują zazwyczaj duże zdolności, bogatą wiedzę i doświadczenie w kwestii ludzkiej kondycji, a także umiejętność wykorzystania swojej wiedzy teoretycznej w praktyce. Drugi podstawowy składnik odnosi się do krytycznej oceny, opartejna wiedzy o świecie i o sobie samym, otwartości na nowe doświadczenie i zdolności uczenia się na błędach. Składniki społeczno - emocjonalne obejmują na ogół umiejętności społeczne, takie jak wrażliwość i troska o innych oraz umiejętność udzielania dobrych rad. Składnik czwarty, motywacyjny odnosi się do dobrych intencji, które zazwyczaj są powiązane z mądrością.

TEORIE WYARTYKUŁOWANE:

To teorie wyartykułowane czy systematyczne. Skupiają się one na poznawczych i behawioralnych przejawach mądrości oraz na procesach zaangażowanych w łączenie poznania z zachowaniem .

TREŚCIOWY ZAKRES MĄDROŚCI:

Mądrość jako znawstwo w zakresie sensu i sposobu życia. Treści, do których odnosi się owo znawstwo to „podstawowa pragmatyka życiowa” czyli wiedza o istocie ludzkiej kondycji oraz sposobach planowania, kierowania i pojmowania dobrego życia.

PRZESŁANKI MĄDROŚCI:

Pojmowanie mądrości jako znawstwa i łączenie tego pojęcia z teorią rozwoju w okresie całego życia wksazuje na to, że rozwój mądrości i jednostki pozostaje pod wpływem czynników determinujących, należących do trzech szerokich dziedzin, z których każda obejmuje czynniki i procesy wewnętrzne i zewnętrzne.

Pięć ogólniejszych kwestii dotyczących ontogenetycznego rozwoju mądrości:

• mądrości nabywa się w toku długiego i intensywnego procesu uczenia się i ćwiczenia, co jest typowe dla rozwoju znastwa

• mądrość jest zjawiskiem złożonym i wieloaspektowym , dlatego warunkiem pojawienia się mądrości jest interakcja i współdziałanie szeregu czynników i procesów na poziomie mikro i makro

• przesłanki mądrości muszą mieć różną naturę

• mądrość osiąga punkt szczytowy względnie późno w okresie dorosłości

• przewodnictwo mentorów oraz umiejętność radzenia sobie z krytycznymi doświadczeniami życiowymi sprzyjają indywidualnym przejawom mądrości.

PIĘĆ KRYTERIÓW OCENY PRZEJAWÓW MĄDROŚCI:

• bogata faktograficzna (deklaratywna) wiedza dotycząca podstawowej pragmatyki życiowej (dotyczy takich wątków jak natura ludzka, rozwój w okresie całego życia, relacje interpersonalne, normy społeczne i indywidualne różnice rozwojowe)

• bogata proceduralna wiedza dotycząca podstawowej pragmatyki życiowej (na wiedzę składają się strategie i heurystyki dawania sobie rady z problemami życiowymi)

• wiedza kontekstualna zdobyta w trakcie życia (odnosi się do różnych wątków i kontekstów ludzkiego życia, ich wzajemnych powiązań i kulturowego zróżnicowania

• relatywizm wartości i tolerancja (odnoszą się do uznania indywidualnych i kulturowych różnic w zakresie wartości)

• świadmość braku pewności i radzenie sobie z nim (odnosi się do wiedzy o ludzkich ograniczeniach w zakresie przetwarzania informacji, a także o niskiej przewidywalności zdarzeń i ich następstw)

WIEK A MĄDROŚĆ ŻYCIA:

• kohorty pokolenia

• poziom mądrości rośnie wyraźnie w okresie dorastania i wczesnej dorosłości (tj. między 15 a 25 rokiem życia)

• poziom zachowań znamionujących mądrość obniża się w bardzo późnym wieku, zazwyczaj po 75 roku życia

• wrost mądrości wraz z wiekiem następuje tylko wtedy, gdy współdziała ze sobą szereg czynników oraz procesów wewnętrznych i zewnętrznych

ROLA DOŚWIADCZENIA ZAWODOWEGO:

• najsilniejszym pojedynczym predykatorem jest specjalizacja zawodowa

BADANIA NAD OPTYMALIZACJĄ

AKTYWIZOWANIE WIEDZY ZWIĄZANEJ Z MĄDROŚCIĄ:

• współdziałające umysły - społeczny akspekt mądrości (mądrość wynika ze społecznego współdziałania)

• interakcja społeczna, rzeczywista lub wyobrażona, może sprzyjać zachowaniom znamionującym mądrość

• badania z zastosowaniem ingerencji - aktywizowanie skryptów umysłowych związanych z mądrością za pomocą technik pamięciowych

• większość naszej wiedzy stanowiącej o mądrości jest dostępna, ale na ogół pozostaje rozproszona dopóty, dopóki jako koordynujące wskazówki nie zostaną użyte reprezentacje umysłowe lub skrypty, takie jak pojęcie mądrości

MĄDROŚĆ JAKO METAHEURYSTYKA:

Z metaheurystycznej perspektywy mądra osoba dysponuje złożonym, skutecznym, elastycznym i zestrojonym systemem heurystyk w dziedzinie podstawowej pragmatyki życiowej i wykorzystuje ten system do osiągania pozytywnych i unikania negatywnych skutków.

PSYCHOLOGICZNE TEORIE WARTOŚCI (Milton Rokeach):

Rokeach wyróżnia dwa typy wartości. Wartości związane ze sposobami zachowania, które nazywa także wartościami instrumentalnymi odnoszą się do przekonań na temat tego, jakie środki (na przykład odwaga, uczciwość) prowadzą do pożądanych rezultatów. Natomiast wartości związane z celami życiowymi, nazywane także wartościami ostatecznymi odnoszą się do samych pożądanych rezultatów życia. Rokeach uważał, że oba rodzaje wartości można podzielić jeszcze na takie, które dotyczą dobrostanu własnego i takie, które dotyczą dobrostanu innych ludzi.

Wartości instrumentalne:

• wartości kompetencyjne (skupione na własnej osobie na przykład ambicja, niezależność)

• wartości moralne (skupione na dobrostanie innych na przykład bycie pomocnym, wyrozumiałym).

Wartości ostateczne:

• wartości osobiste (dotyczące własnej osoby na przykład szacunek do samego siebie, wygodne życie)

• wartości społeczne (dotyczące innych na przykład równość, pokój na świecie, bezpieczeństwo narodowe)

Wartości reprezentują osobiście i społecznie pożądane wersje indywidualnych potrzeb i społecznych wymagań.

TEORIA WARTOŚCI OSOBISTYCH (Schwartz i in.):

Autorzy ci uznali, że wartości należą do 10 kategorii (na przykład wladza, osiągnięcia, hedonizm, stymulacja czy orientacja na JA), które wynikają z kolei z trzech warunków przetrwania: biologicznych potrzeb jednostki, wymagań skoordynowanych interakcji społecznych oraz potrzeb przeżycia i dobrostanu grup.

TEORIA KOMPETENCJI MORALNYCH (Kohlberg):

Kohlberg w swojej teorii wyróżnił sześć stadiów rozwoju, z których każde kolejne bliższe jest idealnemu stylowi rozumowania moralnego, opartemu na uniwerslanych zasadach etycznych.

TEORIA LUDZKIEJ MOTYWACJI (Maslow):

Maslow sugeruje, że podstawowe potrzeby człowieka dzielą się na pięć kategorii (potrzeby fizjologiczne, potrzeba bezpieczeństwa, miłości, poczucia własnej wartości i samorealizacji), które można uporządkować hierarchicznie według zasady względnej siły oddziaływania.

DWIE PODSTAWOWE CECHY MĄDROŚCI:

• mądrość jako orientacja na wspólne dobro (mądrość jest z istoty rzeczy pojęciem intra- i interpersonalnym, jest ukierunkowana na wspólne dobro obejmujące dobrostan samego siebie i innych)

• mądrośc jako integrująca, całościowa i wyważona wiedza (daje wyważone, całościowe i zintegrowane spojrzenie na świat ludzkich spraw).

SUGESTIE DLA PRZYSZŁYCH BADAŃ:

Na podstawie fizjologicznej koncepcji mądrości można by przewidywać, że mądra osoba nie będzie realizować wartości wzmacniających JA kosztem wartości społecznych i vice versa.

BLISKIE ZWIĄZKI A JAKOŚĆ ŻYCIA:

• każdy z nas odczuwa potrzebę przynależności, odczuwania łączności z innymi w trwałych bliskich związkach

• więzi społeczne zwiększyły szanse przetrwania naszych przodków, zarówno dla dzieci, jak i dorosłych kształtowanie więzi emocjonalnych było przystosowawcze

• aby uniknąć odrzucenia, stosujemy się zwykle do norm grupowych i staramy się wywierać korzystne wrażenie, aby zdobyć przyjaźń i szacunek, kontrolujemy nasze zachowanie w nadziei wywarcia dobrego wrażenia

• ludzie opierają się zrywaniu więzi społecznych

• strach przed samotnością może wydawać się gorszy niż cierpienie emocjonalne lub fizyczne zadawane przez partnera

• lęk, zazdrość, osamotnienie, poczucie winy - wszystkie te negatywne emocje mogą pojawiać się wtedy, gdy grozi nam niezaspokojenie naszej potrzeby przynalezności

• dzieci pozbawione serdeczynch więzi emocjonalnych mogą stać się zamknięte w sobie

• z bliskich więzi emocjonalnych człowiek czerpię siłę i radość życia

• niektóre elementy są wspólne dla wszystkich czułych więzi: wzajemne zrozumienie, dawanie i otrzymywanie wsparcia, cenienie sobie przebywania z kochaną osobą i znajdowanie w tym przyjemności; jednak namiętny związek jest przyprawiony dodatkowymi elementami: miłością fizyczną, oczekiwaniem wyłączności oraz intensywną fascynacją ukochaną osobą

• style przywiązania (wg eksperymentu):

• ufne przywiązanie (dzieci bawią się spokojnie w obecności matki, gdy matka wychodzi z pokoju, przejawiają niepokój, kiedy wraca, biegną do niej, przytulają się, po czym uspokajają się, odprężają i powracają do eksploracji i zabawy)

• przywiązanie lękowe (dzieci demostrują niepewność i obawę, w nieznanej sytuacji częściej przywierają lękliwie do matki, gdy wyjdzie z pokoju, płaczą, gdy wraca, mogą okazywać obojętność lub nawet wrogość)

• przywiązanie unikowe (dzieci chociaż są wewnętrznie pobudzone, na zewnątrz okazują niewielki niepokój podczas separacji i słabą radość przy ponownym spotkaniu z matką)

• osobom mającym poczucie bezpieczeństwa czyli ufnym, zbliżanie się do innych przychodzi łatwo i nie przejmują się one tym, że zbyt się uzależnią lub że zostaną porzucone, jako kochankom satysfakcję daje im seks w stałym związku

• osoby lękowe są mniej ufne, a zatem bardziej zaborcze i zazdrosne, mogą zrywać wielokrotnie z tą samą osobą

• osoby unikające obawiają się bliskości i dlatego też mniej angażują się w związki i są bardziej skłonne wycofywać się z nich, częściej też przydarzają im się przelotne przygody seksulane, jednostki unikające mogą być albo bojaźliwe albo odrzucające

• dla większości z nas związki rodzinne są źródłem nie tylko naszych najwększych smutków, lecz także naszej największej pociechy i radości

• bliskie związki korzystnie wpływają na zdrowie

• żal i depresja po śmierci współmałżonka osłabia odporność

• zerwanie więzi społecznych u ludzi niedawno owdowiałych, zwolnionych z pracy lub rozwiedzionych koreluje ze zwiększoną podatności na choroby

• bliskie związki dają sposobność do zwierzania się z bolesnych odczuć

• jeśli urazy są tłumione, mogą wpływać do zdrowie fizyczne

• chociaż mówienie o sterusjącym zdarzeniu może chwilowo wywoływać u ludzi pobudzenie, to jednak na dłuższą metę uspokaja

• nasze przywiązanie do przyjaciół i partnerów, z którymi możemy dzielić się najskrytszymi myślami, ma podówjny wpływ: „podwaja radości, a zmartwienia dzieli na pół” - „O przyjaźni” Francis Bacon

• ludzie informują o swoim lepszym dobrostanie, jeśli przyjaciele i rodzina wspierają ich cele, często wyrażając zainteresowanie oraz oferując pomoc i zachętę

• w całych zachodnim świecie zarówno kobiety, jak i mężczyźni żyjący w związku małżeńskim, częściej podają, że są szczęśliwi, niż osoby obojga płci, które nigdy nie zawarły małżeństwa, są rozwiedzione lub żyją w separacji

• małżeńska intymność, zaangażowanie i wsparcie rzeczywiście przynoszą (większośi ludzi) emocjonalne korzyści

• małżeństwo może przyczyniać się do szczęścia: po pierwsze - oferuje role współmałżonka i rodzica, które mogą stanowić dodatkowe źródło poczucia własnej wartości, po drugie osoby żonate lub zamężne mają większe szanse cieszyć się trwałym, dającym wsparcie, intymnym związkiem i jest mniej prawdopodobne, że będą cierpieć wskutek samotności

• kultury Zachodu zwykle cenią wysoko indywidualizm (cecha, która kwitnie w warunkach dostatku, mobilności, wysokiego zurabnizowania i wystawienia na wpływ środków masowego przekazu)

• kultury azjatyckie i kultury Trzeciego Świata przywiązują większą wagę do kolektywizmu (cecha, która kwitnie tam, gdzie ludzie stoją wobec wspólnych zagrożeń), przyznają pierszeństwo celom i pomyślności grup

• indywidualizm bądź kolektywizm danej kultury wpływa na pojęcie JA i relacje społeczne

• pozbawieni swych związków społecznych - rozłączeni z rodziną, przyjaciółmi i grupą współpracowników - indywidualiści zachowują swoją tożsamość, swoje poczucie JA

• kolektywiści mogą mieć mniej związku, lecz są one głębsze i bardziej trwałe

• indywidualiści osądzają ludzi z góry, lecz często czynią to na podstawie widocznych cech osobistych, takich jak atrakcyjność fizyczna

• w badaniach sondażowych kobiety znacznie częściej niż mężczyźni wykazują zdolność do empatii - radowania się z tymi, którzy się radują i płakania z tymi, którzy płaczą

• Amerykanie żenią się później i rozwodzą częściej

• zawieramy mniej małżeństw

• więzi nieformalne uległy osłabieniu, interakcje twarzą w twarz zanikają

• ludzie dobrze wykształceni są bardziej skłonni ufać innym i angażować się w działalność grup obywatelskich

• w obecnych czasach, rodzice stali się bardziej skłonni cenić niezależność i samodzielność u swych dzieci, a mnie dbać o ich posłuszeństwo

• indywidualizm wzrasta, a integralność rodziny spada

• indywidualiści bardziej surowo krytykują swych współmałżonków i wyrażają mniejsze poczucie szczęścia małżeńskiego

OSOBOWOŚĆ SZCZĘŚLIWEGO CZŁOWIEKA:

• im większe natężenie symptomów depresji, tym mniejsze zaufanie do własnych możliwości, słabsze poczucie osobistego wpływu na bieg wydarzeń

• postrzeganie własnej kontroli nad doświadczeniami życiowymi idzie w parze z lepszy dobrostanem psychicznym

• związek poczucia osobistej kontroli z doborstanem psychicznym zależeć może od kultury

• zależność pomiędzy depresją i stylem atrybucji przyczynowej jest dwustronna

• samoocena silnie wiąże się z miarami dobrostanu

• młodzi ludzie wrażliwi na krytykę ze strony innych czują się mniej szczęsliwi

• inteligencja emocjonalna może sprzyjać szczęściu pośrednio, poprzez wpływ na jakość relacji społecznych

• osoby dojrzałe psychicznie czują się szczęśliwsze od osób niedojrzałych

• szczęście jest jakościowo różne u osób charakteryzujących się odmiennym poziomem dojrzałości

• przystąpienie do działania powoduje wzrost optymizmu

• aktywność podnosi poczucie szczęśćia

• osobowość ludzi, których codzienna aktywność silnie angażuje Csikszentmihalyi nazywa autoteliczną

• tylko ci, którzy mają osobowość autoteliczną mogą liczyć na trwałe poczucie szczęścia związane z aktywnością

• nie stwierdzono związku między poczuciem presji czasowej a wskaźnikami szczęścia

• według teorii zaangażowania Csikszentmihalyiego osobom bardziej szczęśliwym czas biegnie znacznie szybciej niż mniej szczęśliwym

• poczucie presji czasu i pośpiech życia wchodzą w zakres syndromu okeślanego mianem wzoru zachowania typu A (WZA), wzór ten, obejmujący poza tym podwyższony poziom wrogości, nastawienie na rywalizację oraz silną potrzebę kontroli, okazuje się najlpeszym psychologicznym predykatorem chorób niedokrwiennych serca i zawałów

• neurotyzm i ekstrawersję możemy uznać za wrodzone predyspozycje do odczuwania mniejszego lub większego szczęścia

• model Wielkiej Piątki (Kristina DeNeve, Harris Cooper) - cechy osobowości - ekstrwersja (na przykład towarzyskość, rozmowność, dominacja), ugodowość (np. uprzejmość, zaufanie), sumienność (np. pracowitość, solidność, cierpliwość), neurotyzm / stabilność emocjonalna i otwartość na doświadczenia (np. inteligencja, kultura, twórczość, złożoność poznawcza)

• szczęśliwi mają inną osobowość od nieszczęśliwych - są mniej neurotyczni, bardziej ekstrawertywni, otwarci, ugodowi i sumienni

• zarówno szczęście, jak i cechy osobowości są w znacznej mierze wrodzone

---