Społeczeństwo-pewien historycznie ukształtowany kompleks zbiorowości i grup społ.-jest to społ. globalne, ogólne. W obrębie społ. wyróżniamy 3 części składowe: obiektywne warunki bytu danego społ. (podłoże), struktura społ., kompleksy kultury.
Podłoże danego społ.-określony obszar geograficzny który bezpośrednio czy pośrednio określa środowisko ekologiczne danego kraju i obejmuje też warunki ekonomiczne.
Struktura społ.-różne formy życia społ. połączone wzajemnymi zależnościami, obejmuje wszystkie rodzaje zbiorowości, grup społ., i społeczności jest spięta klamrami wspólnych kompleksów kultury.
Kompleksy kultury-wspólne wartości, normy z nich wynikające oraz wzory zachowań co do których występuje względna zgodność, mimo odmienności i odrębności kulturowych wśród wielości grup, jakie składają się na dane społeczeństwo.
Koncepcje struktury-koncepcja funkcjonalno-strukturalna (T. Parsons, R. Merton), koncepcja konfliktowa (K. Marks, R. Dahrendorf, L.A. Coser), koncepcja interakcyjna (H. Blumer), koncepcja struktury społecznej (P. Blau)
Koncepcja funkcjonalno-strukturalna-T.Parsons, R.K. Merton ujmuje strukturę społ. jako ustrój, struktura społ. jako globalny, całościowy system społ. złożony z wielu wzajemnie warunkujących się podsystemów, społeczeństwo-całość sama w sobie, która nie może być redukowana do swych elementów, jest niezmienne, ulega ewolucji, rozwój jest jednocześnie postępem
Koncepcja konfliktowa-K.Marks, R.Dahrendorf, L.A.Coser. K.Marks-struktura społ. jako sprowadzająca się do zwalczających się ze sobą klas społ., wszystkie dziedziny życia ujmowane były w 2 działy: byt społ., świadomość społ., walka klas toczy się nieubłaganie, R.Dahrendorf-struktura składa się z różnego rodzaju związków opartych na instytucji prawomocnej władzy zwierzchniej, ludzie aby zaspokajać swoje potrzeby muszą się zrzeszać, podział na rządzących i rządzonych stanowi źródło konfliktów, 2 rodzaje interesów-jawne i ukryte, L.A.Coser-funkcjonalna koncepcjs konfliktu-struktura społ. jest najeżona konfliktami których źródłem są odmienne poglądy.
Konflikty-rodzaje form regulacji-pojednanie, pośrednictwo, arbitraż
Funkcjonalna koncepcja konfliktu-Coser, struktura społ. jest najeżona konfliktami których źródłem są odmienne poglądy ludzi na różne sprawy w danym systemie społ.
Koncepcja interakcyjna-Blumer-życie społ. sprowadza się do interakcji, uznaje społ., strukturę społ. za zorganizowane interakcje pomiędzy pomiędzy rozmaitymi jednostkami, społ. to nagromadzenie kolektywnych, zbiorowych działań.
Koncepcja struktury społecznej-P.Blau-zachowania ludzkie czy interakcje są wzajemną wymianą nagród między jednostkami czy też grupami społ. życie społ. ludzi może być traktowane jako rynek, na którym ludzie podejmują działania, interakcje polegające na wymianie dóbr i usług stanowiących dla nich korzyści. Teoria wymiany-mikrostruktury (na poziomie relacji bezpośrednich), makrostruktury (wymiana pośrednia). Rodzaje podstruktur-kategorie społ., społeczności, zbiorowości zorganizowane, systemy społ.
Teoria wymiany-mikrostruktury (na poziomie relacji bezpośrednich), makrostruktury (wymiana pośrednia).
Podstruktury rodzaje-kategorie społ. (część ludności wyodrębniona ze względu na obiektywne cechy np. płeć), społeczności (różne rodzaje zbiorowości np. terytorialne, lokalne), zbiorowości zorganizowane (wszelkiego rodzaju związki ludzi; formalne i nieformalne), systemy społ. (zasady wg których wyodrębnia się działy czy człony w strukturze społ.).
Kultura-dzieło ludzi tworzących ją w ramach różnych zbiorowości i grup społ. danego społeczeństwa, integruje to społeczeństwo
Rozwój społeczny-zanik lub powstanie nowego zjawiska społ. lub przekształcenie danego zjawiska społ. w jego elementach konstytutywnych lub przekształcenie się społ. w jego podstawowych elementach struktury.
Teorie rozwoju społecznego-teorie linearna (A.Comte, H.Spencer, K.Marks), teorie cykliczne (G.Vico, V.Pareto, K.Kelles-Krauz, P.Sorokin), teorie dychotomiczne (F.Tonnies, C.H.Cooley, E.Durkheim)
Teorie linearna-A.Comte, H.Spencer, K.Marks-społ. ulegaja przemianom w toku rozwoju historycznego, zmiany te nie mają charakteru przypadkowego ale linearny, kierunkowy, zdeterminowany, przechodzą od fazy pierwotnej do fazy docelowej.
Teorie dychotomiczne- F.Tonnies (gemeinschaft, gesellschaft), C.H.Cooley (grupy pierwotne i wtórne), E.Durkheim (solidarność mechaniczna, organiczna)- społ. w toku rozwoju historycznego przechodzą od struktury opartej na elementarnych grupach pierwotnych do struktury społecznej opartej na złożonych grupach umownych.
Typologia społeczeństw-pierwotne-plemienne, ludowe, rolnicze-chłopskie, feudalne, industrialne, postindustrialne.
Rozwój społeczny czynniki-trzy grupy czynników-wynalazki techniczne i technologiczne i ich upowszechnienie, dyfuzja kultury, ruchy społeczne
Wynalazki techniczne i technologiczne-Marks i Engels-rozwijają się na podstawie wcześniejszych postępów w różnych dziedzinach wiedzy i praktyki: gdy ulegną skumulowaniu i zostają wprowadzone do produkcji, zmieniają jakościowo stan sił wytwórczych. W.F.Ogburn, S.Mckee, L.Basen-koncepcja wielości mechanizmów oddziaływania postępu technicznego na zmiany społ.:mechanizm promienisty, mechanizm łańcuchowy-czynnik techniki powoduje zmianę, ta zmiana kolejną itd., mechanizm techniczny skumulowany bezpośredni-wiele wynalazków technicznych powoduje jedną zmianę, mechanizm techniczny skumulowany pośredni-szereg wynalazków technicznych powoduje zmianę która powoduje inne zmiany, mechanizm spiralnego przebiegu zmiennej natury technicznej i społecznej np. inflacja, mechanizm skumulowany kołowy przyspieszony-w procesie wzajemnych wpływów biorą udział więcej niż dwa elementy natury technicznej czy społecznej
Dyfuzja kultury-wynik wzajemnych kontaktów z innymi kulturami. Rodzaje: w skali makro-dyfuzja między społeczeństwami, w skali mikro-przepływ pewnych nowych elementów w obrębie danego społeczeństwa. Czynniki dyfuzji-obcość i bliskość kultur, peryferyjność elementów kultury, innowacje proste i złożone.
Ruchy społeczne-rodzaj działań zbiorowych które zmierzają bezpośrednio do określonych zmian w strukturze lub kulturze społeczeństwa. Rodzaje: rewolucyjne-zmierzają do zmiany podstaw ustroju społ. i kultury nie wykluczając przemocy, reformatorskie-dążą do wprowadzenia odpowiednich zmian w drodze użycia środków legalnych, ekspresywne-zmierzają do wprowadzenia pewnych zmian w kulturze, systemie, wzorach życia danego społ.
Naród-jest jedną ze społeczności składających się na dane społ. historyczne, wszystkie grupy społ. ich instytucje w społeczeństwie są ze sobą zrośnięte, niektóre z nich są wspólne, inne znów przenikają się wzajemnie, naród jako społ. ideologiczno-kulturowa jest tworem społecznym przede wszystkim świadomościowym istniejącym przez identyfakację grupową jednostek.
Społeczności narodowe-społ. jednonarodowe, społ. względnie jednorodne z tzw. mniejszościami narodowymi, społ. wielonarodowe, grupa etniczna
Koncepcje narodu-naturalistyczna (naród jest tworem społ. uwarynkowanym właściwościami środowiska geograficznego), politologiczna (wspólnota polityczna), kulturowa (wspólnota kultury)
Naród-jest powstałą w toku rozwoju historycznego wspólnotą ludzi którzy obiektywnie w swej świadomości uznają dany język za swój język ojczysty, uznają określone terytorium za swoją ziemię ojczystą, są przekonani o wspólnocie swojego pochodzenia, tworzą własną kulturę i posiadają klub dążą do posiadania uznawanej za swoją organizacji politycznej (państwa)
Ojczyzna prywatna-Ossowski-wieś, miasto, miejscowość, ograniczone otoczenie społeczne (rodzina, sąsiedzi, znajomi), styczności bezpośrednie
Ojczyzna ideologiczna-Ossowski-całe terytorium narodowe, wszyscy członkowie narodu, charakter pośredni, brak bezpośredniego kontaktu
Patriotyzm-ujęcie przedmiotowe-system postaw względem ojczyzny, zdeterminowanych przez komponent emocjonalny postawy tj. uczucia miłości, przywiązania do ojczyzny, znaczenie normatywne-zestaw norm, określających obowiązki członków społeczności narodowej, takie jak obowiązek miłości, ochrony, poświęcania się w obronie ojczyzny
Ideologia narodowa-określa kryteria co jest dla narodu korzystne a co hamuje rozwój, zamienia ideały ogólne w wizje przyszłego stanu narodu, odwołuje się do określonych wydarzeń w dziejach danego narodu jako przełomowych
Nacjonalizm-system postaw światopoglądowo-politycznych jednostek, orientacja i ruch społ.-polityczny
Nowoczesny naród-wszystkie stany, warstwy, czy klasy społ. charakteryzują się poczuciem przynależności narodowej, podstawowe zręby kultury narodowej z różnych dziedzin zostają upowszechnione w szerokich masach ludności.
Umowa społeczna-Hobbes, Rousseau-pogląd o istnieniu stanu przedpaństwowego który był jednak nie do utrzymania i z konieczności zmuszał do powołania społeczeństwa i państwa
Koncepcje państwa-umowa społeczna (Hobbes, Rousseau), państwo klasowe (Marks, Engels), państwo społecznością materialną (Arystoteles)
Państwo klasowe-Marks, Engels-pojmowanie państwa jako aparatu przymusu, państwo powstaje w wyniku konfliktów między klasami jako aparat odpowiednich instytucji i środków przemocy, umożliwiających klasie posiadającej środki produkcji podporządkowanie sobie klas niższych
Państwo społecznością naturalną-Arystoteles-człowiek jako instytucja polityczna z natury tworząca i żyjąca w społeczności politycznej, państwo jest społecznością naturalną gdyż jednostka ludzka musi żyć we wspólnocie politycznej aby nie tylko zaspokoić wszystkie swe potrzeby ale by rozwinąć swe człowieczeństwo.
Fazy rozwoju państwa-faza wodzów militarnych - w danym społeczeństwie plemiennym powoływano instytucję wodza militarnego, faza państwa patrymonialnego - okres tworzenia się trwałych instytucji, gdzie byli urzędnicy administracyjni, faza państwa nowożytnego - następuje rozdzielenie własności prywatnej księcia\ króla od własności publicznej, stanowiącej własność społeczną obywateli. Następuje wytworzenie się trwałych instytucji władzy państwowej (egzekutywa), politycznej i sądowniczej. Powstają rożne formy współsprawowania władzy przez obywateli. Separacja administracji publicznej od administracji panującego i jego dworu. Władza państwowa wykonywana jest przez wykwalifikowanych urzędników - powstaje władza biurokratyczna (M.Weber)
Funkcje państwa-zewnętrzne-zapewnianie bezpieczeństwa społ., zapewnienie przedstawicielstwa w stosunkach międzynarodowych; wewnętrzne-zapewnienie ładu i porządku w obrębie społ., sprawowanie zwierzchniego nadzoru nad działalnością różnych grup społ., i ich instytucji
Funkcje państwa-E.Lange-ustrojowa, ochronna, ogólnosterownicza, produkcyjna, nabywcy na rynku
Państwo-formalna organizacja społ. obejmująca ludność żyjącą na danym terytorium i podlegającą najwyższej suwerennej władzy
Źródła władzy/panowania-Weber-panowanie legalne, władza tradycjonalna, panowanie charyzmatyczne
Władza państwowa cechy-instytucjonalizacja, stosowanie przymusu fizycznego, suwerenność, terytorialność
Państwo unitarne-jedność struktury organizacyjnej, brak podziału na części składowe
Państwo federacyjne-składa się z części posiadających przymioty państwowości wyrażające się w pewnym stopniu samodzielnością
Autonomia-pewien stopień niezależności, polegający na rządzeniu się określonej części obywateli własnymi prawami, odrębnymi od ogólnych praw państwa. Autonomia narodowościowo-kulturowa, religijno-wyznaniowa, administarcyjno-polityczna
Ustrój monarchiczny-władza państwowa jest sprawowana przez lub w imieniu króla, monarchy, zasada dziedziczenia, parlament-najwyższy organ władzy państwowej, monarcha-rola reprezentatywna
Ustrój republikański-prezydent-funkcja organu władzy zwierzchniej, źródło władzy-powszechność obywatelska, wola społeczna, wybory powszechne, zgromadzenie narodowe
Zróżnicowanie społeczne-elementarne fakty odmienności i różnic występujących wśród członków danego społ.
Rodzaje różnic-biologiczno-fizyczne, demograficzne, psychiczne, społeczne
Cechy społeczne-bezpośrednia podstawa kształtowania się zbiorowości społ.-klas, warstw społ., grup zawodowych
Klasy społeczne w naukowym ujęciu wyodrębniamy dwie orientacje-ekonomiczna-stanowiska teoretyczne upatrujące źródło powstawania i istnienia klas wyłącznie w warunkach ekonomicznych; funkcjonalna-źródło uwarunkowania klas społ. w strukturze organizacyjnej
Ekonomiczne ujęcie klas społecznych-trzy rodzaje stanowisk: stanowisko ogólne, stanowisko marksistowskie, stanowisko Maxa Webera
Stanowisko ogólne ekonomicznego ujęcia kmlas-klasy spol jako wytwór stosunków gospodarczych i sposobów produkcji jakie rozwinęły się w okresie industrializmu w Europie. H.Saint-Simone wyróżnił dwie klasy-produkcyjna, nieprodukcyjna, A.Touraine-klasy decydentów, klasy biernych wykonawców
Stanowisko marksistowskie-podział na klasy wytworzył się wraz z rozwojem techniki wytwórczej i podziałem pracy oraz prywatnej własności środków produkcji które umożliwiały przywłaszczanie przez właścicieli środków produkcji. Podział na klasę posiadającą i robotniczą. Dwie fazy powstawania i rozwoju klasy społecznej: faza klasy „w sobie” i dla siebie.
Stanowisko Maxa Webera-klasy społ. to zespoły osób o różnych szansach życiowych, to zespoły osób o wspólnych interesach ekonomicznych, związanych z posiadaniem dóbr lub zarobkowaniem w warunkach istnienia rynku towarowego i rynku pracy.
Funkcjonalne teorie klas społ.-źródłem istnienia klas społ. są konieczności funkcjonalne. Dla tej orientacji charakterystyczny jest brak odróżnienia podziału klasowego od uwarstwienia (stratyfikacji) i zamienne posługiwanie się pojęciami klasy, warstwy, kasty.
Ogólna teoria stratyfikacji-Davis, Moore-każde społ. aby mogło funkcjonować musi być ustrukturalizowane, czyli tworzyć różne rodzaje pozycji. Uwarstwienie czy podział na klasy tzn. na części ludności zajmujących pozycję danego rodzaju jest koniecznością funkcjonalną społ. Społ. musi dysponować pewnymi rodzajami nagród.
Nowoczesne społeczeństwo-generalny system, ustrukturalizowane, składa się z wielu podsystemów. Ważnym podsystemem jest podsystem zawodowy.
Warstwy społeczne-zbiory ludzi które uznają siebie i są uznawane przez innych za społecznie wyższe lub niższe ze względu na zajmowane pozycje społ. podstawą wyodrębnienia warstw jest położenie w hierarchicznej strukturze społ. Zawierają typowe komponenty życiowych losów jednostki które związane są z negatywną lub pozytywną oceną, z określonym prestiżem przyznanym osobom, zajmującym dany rodzaj pozycji
Indeks stratyfikacji-wysokość dochodów, wykształcenie, zawód, stanowisko w zawodzie
Elementy społ. lokalnego-pewne wydzielone terytorium zamieszkane przez ludność i traktowane jako jej obszar, kompleks instytucji działających na danym obszarze, poczucie przynależności
Elementy społ. lokalnego-miejscowość, aktywność, określona struktura społ., poczucie solidarności
Koncepcje społ lokalnego-jakościowe ujmujące społ. lokalną jako miejsce życia, ekologiczne społ. lokalna jako naturalną jednostkę przestrzenną, etnograficzne-społ. lokalna jako sposób życia, socjologiczne-społ. lokalna jako system społeczny
Społeczeństwo lokalne stanowiska-ekologiczne (Park, Burgess-zjawiska społ. zdeterminowane przez warunki przestrzenne i procesy w nich zachodzące), funkcjonalno-strukturalne (Sjoberg, Pareto, Znaniecki-życie społ. jest ustrukturalizowane w postaci systemów społ.), interakcyjne (Lewin, Cooley, Homaus-elementarnym faktem społ. jest interakcja-wzajemne oddziaływanie na sibie 2 obiektów-podmiotów społ.), stanowisko teorii działania (więź społeczna)
Teoria społeczeństwa masowego-Durkheim, Rdafield. głosi że procesy społ. podziału pracy, urbanizacji, industrializacji prowadza nieubłagalnie do zaniku społ. lokalnej z powodu transferu funkcji przez inne formy instytucji i organizacji.
Teoria zaćmienia-Warren, Stein. Warren-Społ lokalna nie zanika ale zmienia swoją strukturę i funkcje-owe zmiany przedstawić można w kierunkach koordynacji. Stein-zmiany w społ. lokalnych można określić jako wzrastającą zależność a z drugiej strony zmniejszającą się autonomię lokalną
Teoria społeczności bezlokalnych-Pahl, Both-społ. lokalne podlegają procesowi specjalizacji tj powstawania wielu różnych społ. o określonych wąskich cechach a nadto tracących swój lokalny zasięg i charakter. Społ sa bezlokalne gdyż nie określają się do określonego, wyodrębnionego obszaru
Teorie transformacji-Wirth, Janovitz. Wszystkie wersje transformacji stwierdzają: uniwersalny charakter społ. lokalnych, rozpad tradycyjnej organizacji społ. lokalnej, utrzymywanie tradycyjnych elementów, wzrost roli i znaczenia formalnych organizacji, zrzeszeń, różnicowanie się miejskich społ. lokalnych na małomiejskie i wielkomiejskie zbiorowości terytorialne
Industrializacja-uprzemysłowienie, obejmujące zmiany techniczne (mechanizacja, rozwój maszyn złożonych, nowe technologie), ekonomiczne (ukształtowanie się rynkowej gospodarki towarowo-pieniężnej, masowa produkcja) i społeczne (zmiana w wewnętrznej organizacji przedsiębiorstwa, kooperacja między zakładami.
Urbanizacja-kompleks zmian polegających na wzroście proporcji ludności zamieszkującej w jedn. Osadniczych uznawanych za miasta, wzroście wielkich i różnych form aglomeracji miejsko-przemysłowych.
Urbanizacja rodzaje-ogólna-określona i mirzona odsetkami ludności miejskiej w stosunku do ogółu, wielkomiejska-statystycznie mierzona za pomocą odsetka ludności wielkich miast w stosunku do ogółu ludności danego kraju, w koncentracji ludności wielkomiejskiej-ustalona za pomocą wskaźnika stosunków liczby ludności zamieszkującej w wielkich miastach do liczby ludności miejskiej ogółem
Zawód-czynności które są wykonywane przez pewną zbiorowość ludzi w ramach społecznego podziału pracy zgodnie z kwalifikacjami przypisanymi i uprawiającymi do ich wykonywania
Zawody podział-pierwotne-leśnictwo, rolnictwo; przemysłowe-przemysł, budownictwo, usługi-zawody usługowe
Automatyzacja-zastąpienie wysiłków ludzkich i decyzji ludzkich przez mechaniczne, hydrauliczne, elektryczne, elektroniczne urządzenia
Koncepcja krążenia elit-Pareto-w każdym społ. wytwarza się elita rządząca, reprezentująca interesy klas wyższych co rodzi opór i dążenie klas niższych do obalenia panowania elity rządzącej. Wyrastają nowe elity polityczne.
Zasada zmiany immanentnej-źródłem zmiany jest niedoskonały stan wzajemnego powiązania rozmaitych części systemu. Zmianami rządzi zasada ograniczeń.
System autorytarny-system polityczny o ograniczonym pluraliźmie politycznym, pozbawione wiodącej ideologii, ale z wyraźnymi cechami mentalnymi
System totalitarny-istnieje centralny ośrodek sprawowania władzy o charakterze monistycznym, jedna oficjalna ideologia, uczestnictwo obywateli i ich mobilizacja do realizacji zadań jest aprobowana i nagradzana, stosowanie terroru w systemach totalitarnych, dążenie do konformizmu i uległości, redukcja sfery prywatności
Klasa w sobie-jednakowy stosunek do środków produkcji
Klasa dla siebie-świadomość interesów w misji pełnionej ze względu na zajmowane miejsce w procesie pracy
Elementy wyróżniające system polityczny-jednostki systemu politycznego, granica oddzielająca go od innych zewnętrznych systemów, granica w tym samym sensie co system fizyczny. Obszar systemu politycznego zakreśla wszelki działania mniej lub bardziej wiążące dla systemu społecznego, konsekwencje ważne dla społeczeństwa, to decyzje władzy zwierzchniej (wytwory)
Industrializacja w Polsce-3 okresy: 1860-1914 (zabory) wykształciło się 11 okręgów przemysłowych, rozwinęło się górnictwo, 1918-1939 (okres międzywojenny) odbudowa kraju po zaborach, kryzys gospodarczy i walutowy, po II w.ś-silne tempo uprzemysłowienia, socjalistyczna industrializacja
Teorie cykliczne- G.Vico (3 fazy-wiek boski, bohaterów, ludzi), V.Pareto (koncepcja krążenia elit), K.Kelles-Krauz, P.Sorokin (typy świadomości-ideacjonalna, sensualistyczna, idealistyczna)- rozwój społeczny ma charakter cykliczny-przechodzą od jednej fazy do drugiej, a następnie wracają do stanu początkowego.
Cykl produkcyjny-obejmuje 3 fazy-przedprodukcyjna, produkcyjna, poprodukcyjna