Anatomia narządu wzroku
Błona włóknista gałki ocznej
Twardówka
Twardówka obejmuje 4/5 powierzchni całej błony włóknistej. Ma ona barwę białawą, stąd też i jej druga nazwa białkówka. Część przednia - przezroczysta, obejmuje 1/5 powierzchni gałki. W ścianie twardówki znajduje się otwór dla przejścia nerwu wzrokowego i kilka mniejszych otworków, przez które przechodzą naczynia i nerwy. Od zewnątrz twardówkę pokrywa wiotka tkanka łączna, nazwana błoną nadtwardówkową, a powierzchnię przylegającą do naczyniówki pokrywają liczne komórki barwnikowe, które stanowią tzw. blaszkę brunatną twardówki.
Rogówka
Rogówka to przezroczysta błona włóknista, która stanowi warstwę ochronną soczewki. Ma kształt wypukłego szkiełka. Rogówka, podobnie jak soczewka skupia promienie świetlne. Przezroczystość swą rogówka zawdzięcza temu, że nie ma w niej naczyń krwionośnych, a włókna nerwowe nie mają osłonek. Rogówka od zewnątrz jest pokryta nabłonkiem płaskim bogato unerwionym, bardzo wrażliwym na urazy, podrażnienia chemiczne i wysychanie, dlatego musi stale pozostawać w środowisku wodnym, co zapewnia jej ciecz wydzielana przez gruczoł łzowy.
Błona naczyniowa
Naczyniówka
Naczyniówka znajduje się w środkowej części ściany gałki ocznej (pomiędzy siatkówką i twardówką). Razem z ciałem rzęskowym i tęczówką tworzą błonę naczyniową. Posiada gęstą sieć naczyń krwionośnych odżywiających i dotleniających fotoreceptory. Dodatkowo, jej brunatna barwa poprawia właściwości optyczne oka.
Ciało rzęskowe
Ciało rzęskowe-utrzymuje soczewkę w odpowiednim położeniu. Składa się z mięśnia rzęskowego oraz wyrostków rzęskowych. Skurcze mięśnia rzęskowego powodują zmianę kształtu soczewki. Wyrostki rzęskowe to miejsce, w którym wytwarzana jest ciecz wypełniająca przednią oraz tylnią komorę oka. Ciało rzęskowe stanowi środkową część błony naczyniowej, ma kształt pierścienia, leżącego między tęczówką a rąbkiem zębatym siatkówki. Zewnętrzna powierzchnia ciała rzęskowego przylega do twardówki ,a wewnętrzna do ciała szklistego, które wypełnia gałkę oczną. Do wewnętrznego pierścienia ciała rzęskowego umocowana jest soczewka za pomocą cienkich włókien łącznotkankowych, tworzących obwódkę rzęskową soczewki. W obrębie ciała rzęskowego są rozmieszczone włókna mięśniowe gładkie, ułożone okrężnie i promieniście, które tworzą mięsień rzęskowy. Mięsień ten kurcząc się zwalnia obwódkę rzęskową, co umożliwia zmniejszenie promienia krzywizny soczewki (jej uwypuklenie), nazywa się to zdolnością akomodacyjną oka.
Tęczówka
Tęczówka zbudowana jest z wielu warstw, zawiera naczynia krwionośne oraz ziarna barwnika. Jej funkcją jest regulacja dopływu światła do oka w zależności od jego natężenia. Tęczówka jest najbardziej ku przodowi wysuniętą częścią błony naczyniowej, dobrze widoczną przez rogówkę. Tęczówka ma średnicę około 12 mm, w środku niej znajduje się okrągły otwór o zmiennej wielkości. Otwór ten nazwano źrenicą. Dzięki jej zdolnościom zwężania i rozszerzania się może ona regulować ilość światła wnikającego do wnętrza gałki ocznej. Gdyby porównać gałkę oczną do aparatu fotograficznego, to źrenica pełni w nim rolę przysłony.. Zabarwienie tęczówki jest bardzo różne - od prawie czarnego, poprzez brązowe, zielone, żółte, do jasno niebieskiego, a nawet fiołkowego. Barwa tęczówki zależna jest od ilości barwnika i od budowy powierzchni przedniej tęczówki.
Błona wewnętrzna gałki ocznej (siatkówka)
Siatkówka to tkanka o złożonej budowie, wyścielająca wewnętrzną powierzchnię gałki ocznej. Zbudowana jest ze światłoczułych komórek: pręcików i czopków. Stanowi część ośrodkowego układu nerwowego .Zamienia bodźce wzrokowe na impulsy elektryczne, które później wędrują do mózgu. W siatkówce rozpoczyna się recepcja, przetwarzanie i przekazywanie bodźców świetlnych. Jest ona błoną światłoczułą, ale jedynie w części tylnej gałki-wzrokowej. Ta część siatkówki jest cienką (0,2-0,4 mm) przezroczystą błoną barwy różowej. Barwę tę zawdzięcza ona obecności rodopsyny zawartej w komórkach. Pomiędzy błoną naczyniową a siatkówką znajduje się cienka warstwa barwnikowa, która pochłania światło i nadaje czarne zabarwienie źrenicom. Siatkówka jest przymocowana jedynie w miejscu przejścia w część rzęskową i wejścia nerwu wzrokowego, poza tym jest luźno związana z podłożem i może przesuwać się względem niego. Przyleganie siatkówki do naczyniówki jest związane z utrzymywaniem się właściwego ciśnienia cieczy wodnistej i ciała szklistego. W przypadku obniżenia ciśnienia w gałce ocznej może dojść do "odklejenia się" siatkówki, co jest poważnym schorzeniem i wymaga specjalistycznego leczenia. Budowa siatkówki jest bardzo złożona, występuje w niej 10 warstw, w których znajdują się komórki wrażliwe na światło i barwy. Najbardziej czułą częścią siatkówki jest plamka, kiedyś nazywana plamką żółtą. Plamka żółta to miejsce największego skupienia czopków na siatkówce, najbardziej wrażliwe na światło, najlepiej rozróżniające barwy. Plamka jest najwrażliwszym na światło miejscem siatkówki ze względu na zagęszczenie w nim komórek światłoczułych. Plamka ślepa to miejsce, od którego odchodzi nerw wzrokowy, całkowicie pozbawione pręcików i czopków. Jest zupełnie niewrażliwa na bodźce świetlne. Miejsce to nazwano tarczą nerwu wzrokowego.
Nerw wzrokowy
Nerw wzrokowy tworzą aksony komórek warstwy zwojowej nerwu wzrokowego wychodzące przez otworki w twardówce z gałki ocznej. W oczodole nerw ma esowate wygięcie dzięki czemu gałka oczna może się poruszać. Po wejściu do jamy czaszki nerw tworzy z nerwem drugiej strony skrzyżowanie wzrokowe. Po częściowym skrzyżowaniu włókien nerwy noszą nazwę pasm wzrokowych. Nerw wzrokowy jest częścią mózgowia wiec otaczają go wypustki opon mózgowych.
Zawartość gałki ocznej
Komora przednia
Komora przednia jest przestrzenią zamknięta między rogówka a tęczówką i przylegającą do źrenicy częścią soczewki. Stanowi przestrzeń soczewkowatego kształtu. Jest wypełniona cieczą wodnistą. Jej wymiary zależą od budowy oka i jego stanu fizjologicznego. Czynnościowo ważny jest w niej kąt tęczówkowo-rogówkowy w którym stykają się rogówka twardówka ciało rzęskowate i tęczówka. Są tam umiejscowione łącznotkankowe więzadło grzebieniaste.
Komora tylnia
Komora tylna gałki ocznej jest kulistą szczeliną między tęczówką, ciałem rzęskowatym, ciałem szklistym i soczewką. Zawiera ciecz wodnistą, komunikuje się z komora przednią przez szczelinę między soczewką a brzegiem źrenicowym tęczówki. W tej komorze przebiegają włókna obrączki rzęskowej soczewki.
Soczewka
Soczewka jest dwuwypukłą soczewką (odpowiednik soczewki w aparacie fotograficznym), zbudowaną z całkowicie przezroczystych włókien tkanki łącznej. Kształt soczewki może się zmieniać w zależności od odległości, z której oglądamy dany obiekt. Zmiana ta jest możliwa dzięki temu, że warstwy zewnętrzne soczewki są miękkie, a jedynie jądro leżące w głębi jest znacznie twardsze. U osobników młodych jądro jest małe i miękkie, z upływem lat powiększa się, aby w wieku starczym objąć całą soczewkę. W wieku starczym zachodzi zmętnienie soczewki zwane zaćmą. Dziś dzięki postępowi wiedzy i techniki zmętniała soczewkę nie tylko jesteśmy w stanie usunąć, ale i zastąpić ją nową z tworzywa sztucznego.
Ciało szkliste
Ciało szkliste wypełnia wnętrze oka, jest galaretowatą substancją, która będąc pod stałym ciśnieniem utrzymuje kształt kulisty oka.
Naczynia i nerwy
Z oczodołu i gałki ocznej krew zbierają żyła oczna górna, która w oczodole przebiega równolegle z tętnicą oczną i następnie przez szczelinę oczodołową górną uchodzi do zatoki jamistej opony twardej oraz żyła oczna dolna leżąca na dolnej ścianie oczodołu i następnie łączy z żyłą oczną górną. Oko unaczynione jest przez tętnicę oczną będącą gałęzią tętnicy szyjnej wewnętrznej . Tętnica oczna wchodzi do oczodołu z jamy czaszki przez kanał oczny i oddaje następujące gałęzie: tętnicę środkową siatkówki, tętnice rzęskowe tylne długie, tętnice rzęskowe tylne krótkie, gałęzie mięśniowe i tętnicę łzową. Siatkówka składa się z 5 rodzajów neuronów ułożonych w 7 warstwach. Są to warstwa ziarnista zewnętrzna (dalej od centrum oka, bliżej twardówki) zawierająca komórki fotoreceptorowe; warstwa ziarnista wewnętrzna złożona z ciał komórek intraneuronów (dwubiegunowych, amakrynowych i poziomych). Komórki zwojowe leżące najbliżej części centralnej oka wysyłają aksony do nerwu wzrokowego. Komórki zwojowe zdolne są do generowania potencjału czynnościowego. Reszta komórek generuje potencjały elektrotoniczne. Wymienione komórki nerwowe należą do drogi wzrokowej odpowiedzialnej za przekazywanie bodźców wzrokowych do kory mózgu.
Narządy dodatkowe oka
Aparat ruchowy gałki ocznej
Aparat ruchowy gałki ocznej stanowią mięśnie poprzecznie prążkowane, w pełni zależne od naszej woli. Są to cztery mięśnie proste i dwa skośne. Mięśnie proste rozpoczynają się wspólnym pierścieniem ścięgnistym w okolicy ujścia kanału nerwu wzrokowego (znajdującym się na wierzchołku oczodołu), a kończą na gałce ocznej ku przodowi od jej równika. Noszą one nazwy zależne od położenia: mięsień prosty oka górny, dolny, boczny, przyśrodkowy. Każdy z tych mięśni obraca gałkę oczną w swą stronę. Mięśnie skośne, jak sama nazwa wskazuje, mają inny przebieg. Mięsień skośny górny jest najdłuższy. Rozpoczyna się na pierścieniu ścięgnistym razem z mięśniami prostymi, następnie kieruje się przyśrodkowo do bloczka chrzestnego leżącego na ścianie oczodołu. Ścięgno tego mięśnia przechodzi przez bloczek, zaginając się bocznie i do tyłu, aby zakończyć się na gałce ocznej ku tyłowi od równika. Skurcz tego mięśnia obraca biegun gałki w stronę nosa i obniża nieco biegun przedni. Mięsień skośny oka dolny rozpoczyna się od grzebienia łzowego tylnego, przechodzi prawie poprzecznie pod mięśniem prostym dolnym i kończy się na bocznej ścianie gałki ku tyłowi od równika. Kurcząc się obraca biegun gałki ku bokowi, a ponadto unosi i odwodzi biegun przedni. Poza mięśniami związanymi bezpośrednio z gałką oczną w oczodole jest jeszcze mięsień dźwigacz powieki górnej. Początek jego jest na pierścieniu ścięgnistym wspólnie z mięśniami prostymi, a zakończenie w skórze powieki górnej i na brzegu tarczki powiekowej górnej. Skurcz tego mięśnia powoduje uniesienie powieki i rozszerzenie szpary ocznej.
Aparat ochronny
Spojówka
Spojówka jest cienką błoną śluzową wyróżnia się spojówkę powiekową i gaikową. W miejscu przejścia spojówki powiekowej w gałkową powstają sklepienia (załamki) spojówki - górne i dolne; w załamki te dostają się często ciała obce. Między spojówką gałkową a powiekową powstaje włosowata szczelina zwana workiem spojówkowym. W przestrzeni tej znajduje się zawsze płyn - łzy. W przyśrodkowym kącie oka brzegi powiek ograniczają niewielkie zagłębienie zwane jeziorkiem łzowym, w którym jest mięsko łzowe. Nieraz po długim siedzeniu nad anatomią widoczne są jej naczynia krwionośne. Jako spojówka powiek pokrywa tylną powierzchnię powiek, następnie w górnym i dolnym sklepieniu spojówki przechodzi na powierzchnię gałki ocznej kończąc się na pierścieniu spojówki rogówki. W ten sposób powstaje worek spojówkowy (saccus coniunctivalis). W przyśrodkowym kącie oka wyraźnie widoczne jest mięsko łzowe. Bocznie od niego obserwuje się fałd półksiężycowaty spojówki.
Narząd łzowy
Narząd łzowy to gruczoł łzowy i drogi łzowe. Gruczoł łzowy - znajduje się na górze oczodołu. Jego zadaniem jest wytworzenie łez (oczyszczanie oczu, nawilżanie).Gruczoł łzowy leży w boczno-górnej części oczodołu, w dole gruczołu łzowego. Jego wymiary wynoszą: 20 x 12 mm, wytwarza on ciecz - łzy, która jest odprowadzana przewodzikami łzowymi do worka spojówkowego w okolicy jej sklepienia górno-bocznego. Łzy częściowo wyparowują z powierzchni rogówki, a częściowo dostają się do jeziorka łzowego i przez punkty łzowe, znajdujące się na przyśrodkowych brzegach obu powiek, spływają kanalikami łzowymi do woreczka łzowego i dalej przewodem nosowo - łzowym do jamy nosowej (do jej przewodu dolnego). W przypadku obrzęku błony śluzowej nosa w stanach kataralnych utrudniony jest odpływ łez do nosa i występuje łzawienie. Łzawienie występuje również w przypadkach nadmiernego wydzielania łez, na co mają wpływ zarówno bodźce psychiczne, jak i fizyczne.
Struktury ochraniające oko
Powieki- są to cienkie elastyczne fałdy skórne, dla których rusztowanie stanowią tarczki zbudowane z tkanki łącznej i chrząstki włóknistej. Od strony gałki ocznej są pokryte spojówką powiekową. Powieka górna i powieka dolna łączą się w przyśrodkowym i bocznym kącie oka za pomocą spoidła powiek przyśrodkowego i bocznego. Na brzegach obu powiek widoczne są dwie krawędzie: krawędź przednia i krawędź tylna .Powieki zamykają szparę powiek Do tylnej krawędzi powiek przyczepia się delikatna błona śluzowa( spojówka).
Brwi- stanowią górną granicę powieki górnej. Zbudowane są z grubej owłosionej skóry. Skóra brwi jest bogato zaopatrzona w gruczoły potowe i łojowe, a włosy jej są mocne, różnie zabarwione - wraz z wiekiem osobnika stają się coraz dłuższe i grubsze. Dzięki obecności mięśni wyrazowych są ruchome.
Rzęsy -Na brzegach powiek znajdują się .Brzeg wolny powieki zaopatrzony jest w gruczoły łojowe, których wydzielina natłuszcza brzeg, na którym wyrastają krótkie, sztywne włosy - są to rzęsy. Przestrzeń pomiędzy brzegami wolnymi obu powiek to szpara powiek, długości około 3 cm i szerokości 1 cm.