Najczęstsze choroby skóry dotyczące stóp
Skóra stóp i płytki paznokciowe mogą być miejscem obecności wielu chorób, takich jak:
zakażenia grzybicze
infekcje bakteryjne
infekcje wirusowe
choroby alergiczne
nadmierna potliwość
występowanie objawów bardzo suchej skóry
uszkodzenia mechaniczne
i innych, np. łuszczyca, liszaj płaski
Prawie co drugi pacjent zgłaszający się do lekarza pierwszego kontaktu i dermatologa ma grzybicę stóp, a co piąty grzybicę paznokci.
najczęściej te infekcje rozpoznawane są łącznie
grzybica paznokci (onychomycosis) jest najczęściej występującym schorzeniem paznokci i stanowi 1/3 wszystkich zakażeń grzybiczych skóry
leczenie onychomikozy jest ważne z wielu przyczyn-ból i dyskomfort wywołany infekcją paznokci mogą ograniczać codzienną aktywność, a nieestetyczny wygląd paznokci może być powodem unikania kontaktów osobistych
Grzybica paznokci stanowi istotny problem medyczny, a nie tylko niegroźny defekt kosmetyczny:
nieleczone zmiany paznokciowe są rezerwuarem grzybów chorobotwórczych, stanowiąc źródło zakażenia dla chorych i otoczenia
mogą prowadzić do wtórnych alergizacji
pogrubiałe i zniekształcone paznokcie poprzez ucisk upośledzają ukrwienie tkanek, przez co opóźniają procesy gojenia i nasilają owrzodzenia w przebiegu stopy cukrzycowej
Najważniejsze czynniki usposabiające do zakażeń grzybiczych:
Cukrzyca
Otyłość
Choroby naczyń
Urazy
Patologia kostno-stawowa
Uprawianie sportu
Płeć męska
Wiek (ryzyko wzrasta z wiekiem)
Czynniki sprzyjające występowaniu grzybicy stóp i paznokci:
Noszenie zamkniętego, nieprzewiewnego obuwia tekstylno - gumowego, skarpety i pończochy syntetyczne powodują powstanie tzw. opatrunku okluzyjnego (ciepło i wilgoć)
Mikrourazy paznokci
(tzw. stopa atlety - athlete's foot)
Zwiększona ekspozycja na grzybicze czynniki patogenne (łaźnie, sauny, internaty, akademiki)
Zakażenia wirusem HIV, cukrzyca, choroby nerek, zaburzenia krążenia obwodowego, uzależnienie od alkoholu i narkotyków
Grzybica paznokci:
najczęstsza kliniczna manifestacja zakażenia grzybami dermatofitowymi (Trichophyton rubrum, rzadziej T.mentagrophytes)
zmiany częściej dotyczą paznokci stóp niż rąk
stanowi około połowy wszystkich przypadków zmian paznokciowych
Objawy kliniczne onychomikozy:
Onycholiza - oddzielanie się płytki paznokciowej
Pachyonychia - zgrubienie paznokci
Onychogryfoza - szponowatość paznokci - najczęściej dotyczy paznokci dużych palców stóp osób starszych, jest przeważnie wywołana urazami, ciasnym obuwiem, zaniedbaniami w obcinaniu paznokci, zaburzeniami krążenia obwodowego i chorobami dermatologicznymi
Paronychia - zapalenie wału okołopaznokciowego
Chromonychia (dyschromia) - zmiana koloru paznokcia
Onychodystrofia - erozja i atrofia płytki może objawiać się ich nadmierną łamliwością, rozszczepianiem, naparstkowaniem, bruzdowaniem poprzecznym i podłużnym, szorstkością, całkowitym złuszczeniem paznokcia
Odmiany:
DALSZA I BOCZNA ONYCHOMIKOZA
najczęstszy typ grzybicy paznokci
grzyby wnikają od wolnych brzegów płytek paznokciowych i (lub) bocznych wałów paznokciowych
zajmują łożysko paznokcia
wynikiem odczynu ze strony łożyska jest nadmierne rogowacenie i unoszenie dystalnej części płytki paznokciowej
zakażenie przechodzi z łożyska na płytkę paznokciową
zmienione paznokcie są żółtawobrązowe, kruche, mają nierówne wolne brzegi, odstają od łożyska w wyniku uniesienia przez rogowaciejące podpaznokciowe masy
BLIŻSZA PODPAZNOKCIOWA ONYCHOMIKOZA
częściej występuje na paznokciach rąk niż stóp
często u osób leczonych lekami immunosupresyjnymi np. biorców przeszczepów nerek
grzyby niszczą obrąbek naskórkowy czyli tzw. „skórkę” i wnikają do macierzy paznokcia
barwa płytek zmienia się, często występuje zmleczenie bliższej części paznokcia
dochodzi do niszczenia paznokcia z wykruszeniem jego bliższej części i odsłonięcia rogowaciejącego łożyska
POWIERZCHOWNA ONYCHOMIKOZA
grzyby atakują płytkę paznokciową od strony jej powierzchni
keratyna w płytce nie dopuszcza do wystąpienia zmian dystroficznych
pojawiają się zmiany zabarwienia płytki paznokciowej:
białe plamy - biała powierzchowna onychomikoza
czarne plamy - czarna powierzchowna onychomikoza
WEWNĄTRZPŁYTKOWA ONYCHOMIKOZA
grzyby wnikają bezpośrednio do płytki paznokciowej od wolnego jej brzegu, bez wcześniejszego zajmowania łożyska
nie występuje rogowacenie podpaznokciowe ani onycholiza
klinicznie obserwuje się nierówną powierzchnię płytki paznokciowej z charakterystycznym blaszkowatym złuszczaniem
paznokieć staje się matowy, bez połysku, czasem obecne są nieznaczne zmleczenia
CAŁKOWITA DYSTROFICZNA ONYCHOMIKOZA
bardzo zaawansowany proces, który może być zapoczątkowany wszystkimi wyżej wymienionymi odmianami
płytka staje się żółtobrązowa, matowa
występują zmiany dystroficzne, tj. wykruszanie się płytki i nasilone rogowacenie podpaznokciowe
KANDYDOZA PAZNOKCI
rozpoczyna się stanem zapalnym wałów paznokciowych
obrzęk wałów, zaczerwienienie, duża bolesność, przy ucisku wału wydobywa się treść ropna
zajęcie płytki paznokciowej
oddzielenie się dystalnych części płytki paznokciowej od łożyska paznokcia - onycholiza
płytki matowe, często koloru żółtego
powierzchnia nierówna, pobruzdowana
wolne brzegi płytek ulegają wykruszeniu
Pleśnica paznokci
wywołują grzyby pleśniowe - Scopulariopsis brevicaulis
stanowi 3% wszystkich zakażeń grzybiczych paznokci
dotyczy niemal wyłącznie paznokci paluchów
zmiana zabarwienia w postaci pasma żółtozielonego wnikającego od strony dalszej w głąb płytki paznokciowej
w późniejszym okresie rogowacenie podpaznokciowe oraz zmiana zabarwienia na kolor brunatnobrązowy
choroba przewlekła, o wieloletnim przebiegu
GRZYBICA STÓP
Wyróżnia się 3 odmiany kliniczne grzybicy stóp:
Grzybicę międzypalcową
Grzybicę potnicową
Grzybicę złuszczającą
Grzybica międzypalcowa
zmiany najczęściej lokalizują się w IV przestrzeni międzypalcowej, a następnie przenoszą na inne przestrzenie międzypalcowe i palce stóp
poprzedzone są intensywnym świądem, zwłaszcza w porze wieczorowo-nocnej
początkowo dominują pęcherzyki z płynem wysiękowym, maceracja naskórka, następnie ogniska rumieniowo - złuszczające w centrum podeszwy, a następnie uszkodzenie naskórka i zmiany typu wyprysku potnicowego
Grzybica potnicowa
in. odmiana dyshydrotyczna
ognisko lub ogniska pęcherzyków z płynem surowiczym na rumieniowym podłożu, najczęściej na podeszwach
zwykle pęcherzyki zlewają się i pękają oraz dochodzi do złuszczania się naskórka
przebieg jest często ostry, zwykle znaczny świąd
Grzybica złuszczająca
grzybica o wybitnie przewlekłym charakterze
rogowaciejące ogniska, które mogą obejmować całe podeszwy
powierzchnia sucha, złuszczająca się, barwy białej, jakby delikatnie posypana mąką
zmiany mogą zajmować boczne części stóp i ich grzbiet
może występować świąd
Wyprzenie drożdżakowe międzypalcowe
częściej dotyczy przestrzeni międzypalcowych rąk, zwłaszcza III przestrzeni
bolesne głębokie pęknięcia z maceracją i brzeżnym odwarstwianiem się naskórka
często towarzyszy kandydozie paznokci i wałów paznokciowych
Zapobieganie grzybicy paznokci - profilaktyka
Edukacja pacjenta
Samoobserwacja i kontrola paznokci
Badanie stóp w poszukiwaniu objawów grzybicy
Przestrzeganie zaleceń lekarskich
Pokonywanie potencjalnych przeszkód we współpracy z pacjentem
Poparcie istniejącej opieki medycznej (np. pielęgnacji stopy cukrzycowej)
Właściwa higiena skóry i paznokci:
Dokładne osuszanie stóp własnym ręcznikiem, zwłaszcza przestrzeni międzypalcowych, gdyż przez wilgotny i zmacerowany naskórek łatwiej wnikają zarodniki grzybów
Stosowanie obuwia ochronnego (klapki, japonki itp.) podczas korzystania z kąpielisk publicznych i w hotelach
Używanie odpowiednio dopasowanego i przewiewnego obuwia
Eliminowanie/ograniczenie ekspozycji na rezerwuar patogenów grzybiczych (dotyczy zwłaszcza sportowców, żołnierzy, mieszkańców hoteli, internatów, górników, hutników, rolników)
Dezynfekcja obuwia i skarpetek, aby zapobiec ponownemu nadkażeniu (co najmniej raz, bezpośrednio po zakończonym leczeniu)-10% formalina lub roztwór chinoksyzolu
Zakup nowego obuwia dopiero po uzyskaniu wyleczenia
Leczenie towarzyszących infekcji grzybiczych (np. grzybicy stóp)
Leczenie grzybicy u członków rodziny
Stosowanie profilaktycznej terapii miejscowej-środki przeciwpotne, przeciwgrzybicze, przeciwbaktertyjne (kremy, pudry, wkładki dezodorujące), kąpiele stóp w wodzie z dodatkiem soli lub ziół, np. soli do stóp ze skłonnością do pocenia, soli do stóp ze skłonnościami do grzybicy i pękania naskórka, mieszanki ziołowe przy nadmiernej potliwości
Zmiany w płytkach paznokciowych mogą być wynikiem uszkodzenia paznokcia:
Toksycznego- lakiery podkładowe oraz utwardzacze zawierające formaldehyd i fenol
Mechanicznych urazów
Obserwuje się wówczas :
- poprzeczne lub punktowe białe odbarwienia
- poprzeczne wgłobienia,
- oddzielenie skórki od płytki paznokciowej
- ostrą lub przewlekłą zanokcicę
- nadkażenia grzybicze
Izolowana łuszczyca paznokci
zajęcie płytek paznokciowych obserwuje się u 30-50% chorych na łuszczycę
rzadko występuje w formie izolowanej
zmiany symetryczne-płytki paznokciowe kruche, łamliwe, onycholiza, paronychia, objaw naparstka, objaw plamy olejowej
często ulegają wtórnym zakażeniom grzybiczym
Nagniotki i modzele
Są wynikiem :
powtarzających się, przewlekłych urazów, tarcia lub ucisku
(zlokalizowane są najczęściej na stopach)
wadliwej budowy stóp
nieprawidłowego ich ułożenia podczas chodzenia
noszenia niewłaściwego obuwia
zawierają czop rogowy (rdzeń) wnikający w głąb i otoczone są półprzejrzystymi masami rogowymi
obecność rdzenia przesadza o występowaniu silnych dolegliwości bólowych
Leczenie polega na usunięciu mechanicznym lub stosowanie maści i plastrów keratolitycznych, wskazane jest odpowiednie zapatrzenie ortopedyczne korygujące ustawienie stóp oraz noszenie wygodnego lub szytego na miarę obuwia.
Brodawki stóp
Myrmecia:
głębokie
bolesne
na ogół pojedyncze lub nieliczne zmiany
wnikają głęboko do skóry
towarzyszy im odczyn zapalny i bolesność
są wywoływane przez wirusy HPV1
nie towarzyszy im obniżenie odporności
rzadko występują nawroty, gdyż zakażenie to pozostawia odporność
częściej występują u dzieci i młodzieży
cechują się dużą zakaźnością
są przyczyną tzw. zakażeń basenowych
Brodawki mozaikowe „mosaic warts”:
bardziej powierzchowne
rozległe, częściowo zlewne wykwity
utrzymują się długotrwałe
często występują nawroty
wywołuje je wirus HPV2, ten sam który wywołuje brodawki zwykłe
Zakażenie może mieć związek z obniżeniem spadkiem odporności
W leczeniu znajdują zastosowanie:
maści z kwasem salicylowym i mlekowym
krioterapia
elektrokoagulacja
laseroterapia
Wyprysk
Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry stóp
obejmuje głównie grzbiety i boczne części palców i stóp - wskazuje to na alergen zawarty w górnej części obuwia
gdy zajęte są podeszwy - wskazuje to na alergen zawarty wewnątrz buta lub w wyściółce
zmiany mogą obejmować skórę palców lub pięt
najczęstsze alergeny: barwniki- chrom, aldehyd glutarowy, formaldehyd, składowe gumy, żywice, sztuczne włókna (skarpety, pończochy), profilaktycznie stosowane środki przeciwgrzybicze i przeciw poceniu stóp (formalina)
mogą być konieczne testy płatkowe
Kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia
zmiany zlokalizowane zwykle w części grzbietowej stopy
częściej pojawiają się latem, czemu sprzyja maceracja skóry pod wpływem potu lub przy noszeniu zamkniętego obuwia, przy dużej wilgotności i ocieraniu stopy
częste u pacjentów z atopowym zapaleniem skóry
zmiany mogą mieć różny stopień nasilenia, od rumienia i niewielkiego złuszczania, do ostrych zmian z obrzękiem, pęcherzykami, wysiękiem i bolesnością
W leczeniu ważne jest aby utrzymywać stopy suche, nie przegrzewać ich, nosić przewiewne, otwarte obuwie i sandały oraz tylko bawełniane skarpety.
Paronychia
ostry lub przewlekły stan zapalny wału okołopaznokciowego wywołany przez: - uraz spowodowany zbyt ciasnym obuwiem
- nadmierną potliwością
- agresywnym pedicure
- wrastające paznokcie, które stanowią wrota dla zakażenia bakteriami Staphylococcus aureus, paciorkowcami hemolizującymi, Pseudomonas aeruginosa lub grzybami Candida
- cukrzyca stanowi duży czynnik ryzyka wystąpienia paronychii
ostra paronychia -bolesny obrzęk łożyska paznokcia z tworzeniem się ropy
przewlekła paronychia - utrwalony rumień, obrzęk twardszy lecz mniej bolesny, zmiany najczęściej zlokalizowane wokół palucha; przy narażeniu na wilgoć i ciągłe urazy, prowadzące do zniszczenia obrąbka naskórkowego
infekcja paznokcia Pseudomonas aeruginosa powoduje jego czarno-zielone zabarwienie
Wrastające paznokcie
wpływ uwarunkowań genetycznych powodujących wzrost szerszej niż łożysko płytki paznokciowej i ucisk na wał paznokciowy
niewłaściwy sposób pielęgnacji płytek paznokciowych (złe obcinanie paznokci)
noszenie ciasnego obuwia
nieprawidłowe stawianie stóp
nadpotliwość
niedostateczna higiena stóp
wpływ innych chorób: cukrzyca, otyłość, choroby paznokci, deformacje kostne, zmiany zapalne stawów
Płytka paznokciowa uciska boczne części wału paznokciowego na zasadzie ciała obcego, występuje stan zapalny, który sprzyja rozwojowi infekcji bakteryjnych
Postępowanie lecznicze:
w przypadkach ostrych dystalnych części wału paznokciowego, będących wynikiem nieodpowiedniego obcinania płytki paznokciowej-leczenie zachowawcze, tj:
maści z antybiotykami
maści przeciwzapalne
przyżeganie lapisem
odizolowanie drażniącego brzegu płytki natłuszczonym wacikiem
w bardziej zaawansowanych przypadkach - leczenie chirurgiczne
Czerniak ( Melanoma malignum)
zajmuje najczęściej okolice okołopaznokciową oraz podpaznokciową dłoni i stóp
obecność brązowych lub/i czarnych plam barwnikowych ulegających rozpadowi i niszczących płytkę paznokcia
ciemne zabarwienie płytki może być tez wynikiem wynaczynienia krwi pod płytkę paznokciową
czerniak charakteryzuje się bardzo agresywnym przebiegiem i przerzutami do okolicznych węzłów chłonnych
czerniak podpaznokciowy czyli zanokcica czerniakowa stanowi od 0,7 do 3,5% przypadków czerniaka
Nadmierna potliwość (hyperhidrosis)
dotyczy 0,5% populacji
stanowi nie tylko problem estetyczny ale i psychospołeczny
Najczęściej dotknięte nadmierną potliwością okolice to części dłoniowe rąk i podeszwy stóp (60%).
Leczenie nadmiernej potliwości:
dezodoranty i antyperspiranty
leki cholinolityczne i uspokajające - stosowane zwykle w skojarzeniu z antyperspirantami
jontoforeza - polega na zanurzeniu okolicy rąk lub stóp w kuwecie wypełnionej wodą lub roztworem leków cholinolitycznych i poddawaniu ich działaniu prądu o niskim natężeniu
zabiegi wykonuje się kilka razy w tygodniu co daje kilkutygodniową remisję
zabiegi mogą być wykonywane w domu
toksyna botulinowa typu A (Botox)
Toksyna botulinowa typu A ( Botox)