Przegląd metod nauki czytania
Do najstarszych metod początkowej nauki czytania należą metody syntetyczne. Ich istotą jest rozpoczynanie nauki czytania od części, składników wyrazów, tj. dźwięków, sylab czy liter. Wyróżniamy tutaj szczegółowe metody, zwane najczęściej fonetycznymi (dźwiękowymi), sylabowymi, alfabetycznymi itp. W metodach fonetycznych dziecko poznało najpierw, w toku wymawiania, samogłoski, później spółgłoski, a następnie ich odpowiedniki literowe, z których układało się sylaby, a wreszcie wyrazy. W metodzie sylabowej dzieci najpierw poznawały sylaby, z których budowały wyrazy, w metodzie alfabetycznej natomiast poznawały mały i duży alfabet, czyli nazwy liter, a następnie w toku tzw. Sylabizowania nabywały stopniowo umiejętności czytania.
Drugą grupą metod elementarnej nauki czytania, krańcowo odmienną od poprzednich, są metody analityczne. Proces nauki czytania zaczyna się od wyrazów. Wyrazy te dzieci poznają całościowo, globalnie. Analiza następuje później i ma na celu przede wszystkim utrwalenie wyglądu globalnie poznanych wyrazów, natomiast nie kształtuje u dzieci umiejętności odczytywania nowych wyrazów na podstawie uprzednio poznanych wyrazów i ich części składowych - liter. Metody te nie znalazły powszechnego uznania, bowiem zapamiętanie obrazów graficznych tysięcy słów jest trudniejsze od zapamiętania kilkudziesięciu znaków, z których składa się alfabet.
W procesie początkowej nauki czytania szczególnie istotne są dwa podstawowe procesy, a mianowicie - proces analizy (wyodrębnienie z określonej całości określonych części składowych - w tym przypadku wyodrębnienie z wyrazów liter) i proces syntezy ( tworzenie nowych całości z poszczególnych części składowych - w tym przypadku tworzenie nowych wyrazów z poznanych liter). Stąd też mamy następną grupę metod początkowej nauki czytania zwanych analityczno-syntetycznymi.
Podstawową ,,kategorią metod początkowej nauki czytania w Polsce, wynikającą z właściwości języka polskiego, są metody analityczno-syntetyczne.”
Istotą tych metod jest czynność wyodrębniania elementów składowych zawartych w języku mówionym lub pisanym, ich symboliczne określenie, a następnie łączenie. Podstawą do analizy, a następnie syntezy jest tzw. Wyraz podstawowy, zawierający poznawaną przez dzieci literę (znak graficzny zapisany) lub głoskę (dźwięk słyszany przez dziecko). W zależności od tego, jakie elementy języka są przedmiotem analizy wyodrębniamy różne odmiany metod analityczno - syntetycznych.
Współcześnie wyodrębniamy co najmniej trzy odmiany metod analityczno - syntetycznych:
wyrazowe metody analityczno-syntetyczne o charakterze wzrokowym,
wyrazowe metody analityczno-syntetyczne o charakterze fonetycznym,
wyrazowe metody analityczno-syntetyczne o charakterze funkcjonalnym.
Metody analityczno-syntetyczne o charakterze wzrokowym, sprowadzają się do następujących czynności nauczyciela i dzieci: wyodrębnienie z wyrazu podstawowego, zapisanego na tablicy, danego znaku graficznego w postaci litery, ,,przyporządkowanie” określonego ,,obrazu dźwiękowego” do danej litery, łączenie danej litery z innymi literami i odczytywanie przez dzieci określonych wyrazów. Tok metodyczny składa się z następujących etapów: analiza wzrokowa, analiza słuchowa, synteza.
Metody analityczno-syntetyczne o charakterze fonetycznym, preferują analizę fonetyczną, słuchową. Analiza fonetyczna jest podstawą do poznania struktury graficznej określonych tekstów. Dzieci przy pomocy nauczyciela uczą się słuchowego wyodrębniania poszczególnych głosek, z których składa się dany wyraz, a następnie dokonują syntezy poznanych słuchowo głosek tworząc nowe wyrazy. Występują tutaj dwa rodzaje symboli, tzw. Kolorowe nakrywki (kartoniki) oraz litery. Tok postępowania dydaktyczno-wychowawczy jest następujący: ,,uczniowie dokonują analizy słuchowej odpowiednich wyrazów, ustalają liczbę zawartych fonemów w poznawanym wyrazie itp., innymi słowy - poznają strukturę fonematyczną danych wyrazów. W dalszej kolejności poznają ,,symbole kolorowe” (kolorowe nakrywki), dla oznaczenia analizowanych słuchowo głosek i dokonują następnie ich syntezy, układając schematy fonematyczne danych wyrazów (,,zapisują” za pomocą kolorowych nakrywek dany wyraz)”.
Jest to sposób na poznanie przez dzieci struktury umiejętności czytania (każdej głosce, którą wymawiamy, odpowiada określony symbol literowy), jak i nabycia umiejętności czytania i rozumienia odczytywanych tekstów.
Metody analityczno-syntetyczne o charakterze funkcjonalnym, próbują w swoich założeniach oprzeć początkową naukę czytania na tzw. relacji funkcjonalnej - stosowanie różnych metod oparte jest na poziomie rozwoju u dzieci różnych funkcji psychicznych. W procesie początkowej nauki czytania biorą udział tzw. funkcje słuchowe i wzrokowe dziecka. Metody wzrokowe są użyteczne dla dzieci o dobrym rozwoju funkcji wzrokowej, metody fonetyczne dla dzieci o dobrym rozwoju funkcji słuchowej. Zatem należy stosować różne metody.
Proces początkowej nauki czytania ,,należy niewątpliwie do podstawowych zagadnień wchodzących w zakres zainteresowań pedagogiki wczesnoszkolnej. Ten zaś proces jest odzwierciedlony w koncepcji elementarza. Elementarz jest podręcznikiem swoistym, jest adresowany do małych dzieci. Ma w zamyśle pomóc im w stopniowym zdobywaniu trudnej umiejętności czytania i pisania. Wszystkie współczesne polskie elementarze oparte są na metodach analityczno-syntetycznych.
Opracowała: mgr Aldona Szymusiak
R. Więckowski: Pedagogika wczesnoszkolna. Warszawa: WS i P, 1993, s.148.
R. Więckowski: Pedagogika wczesnoszkolna. Warszawa, WS i P, 1993, s.149.
R. Więckowski: Pedagogika wczesnoszkolna. Warszawa, WS i P, 1993, s.150.
R. Więckowski: Pedagogika wczesnoszkolna. Warszawa, WS i P, 1993, s.151.