Monika Darmofał, ZZO1
OCENA PROGRAMU NAUCZANIA KSZTAŁCENIA ZINTEGROWANEGO W KLASACH 1-3 SZKOŁY PODSTAWOWEJ SPECJALNEJ DLA UCZNIÓW Z UPOŚLEDZENIEM UMYSŁOWYM W STOPNIU LEKKIM
Autorzy: Grażyna Bartosiak, Gabriela Falkowska, Stella Lewicka, Leokadia Ogonowska, Katarzyna Włodarczyk
WSTĘP
Pisząc program nauczania należy uwzględnić w nim nie tylko zakres obowiązków danej grupy uczniów, ale także ich zainteresowania, możliwości i ograniczenia. Bardzo trudno jednak jest wziąć pod uwagę i dopasować do siebie te aspekty tak, aby każdy uczeń mógł czerpać z nich na równi z innymi. Istotnym jest, aby uczniowie wynieśli z edukacji szkolnej możliwie najwięcej. Szczególnie, jeśli mamy do czynienia z osobami niepełnosprawnymi umysłowo. Oceniając ten program brałam pod uwagę potrzeby dzieci oraz specyfikę ich funkcjonowania. Ocena programu zawiera trzy główne kryteria:
Poprawność merytoryczna poszczególnych elementów programu,
Spójność- wzajemna odpowiedniość poszczególnych elementów,
Poziom trudności realizacji programu, oryginalność rozwiązań metodycznych.
Do oceny opisowej dołączona jest skala obrazująca ocenę poziomu realizacji danego kryterium za pomocą przyznawanych punktów. Do każdego kryterium dopasowane są bardziej szczegółowe podpunkty, które pozwalają na dokonanie ewaluacji z większą precyzją.
OCENA PROGRAMU NAUCZANIA
Poprawność merytoryczna poszczególnych elementów programu:
Adresaci są tu precyzyjnie określeni. Odbiorcami programu jako dokumentu- tekstu są odpowiednio przygotowani nauczyciele umiejący wykorzystać posiadaną wiedzę w zakresie psychologii i zorganizować proces nauczania tak, aby wykorzystać naturalną aktywność dziecka do jego rozwoju i zdobywania wiadomości. Natomiast adresatami samej treści programu są uczniowie.
Niestety, opis warunków zajęć nie jest wyczerpujący. Brakuje informacji o dysponowanym czasie w ciągu dnia czy tygodnia, brak przynajmniej orientacyjnej ilości wymiaru godzin potrzebnych do realizacji danego zagadnienia i całego programu. Wiadomo tylko, że obejmuje on trzy pierwsze lata edukacji. Autorki proponują jednak miejsca, do których można zaprowadzić uczniów w celu poszerzenia ich dotychczasowej wiedzy w atrakcyjny sposób. Są to na przykład: miejsca poza budynkiem szkoły, muzea, galerie, wystawy, obiekty sportowe. Przewidują także obcowanie z urozmaiconymi pomocami, takimi jak: prasa dziecięca, księgozbiory, radio, telewizja, komputer, albumy, mapy, reprodukcje, eksponaty, modele, itp., które z pewnością przyczynią się do sprawniejszego przyswajania wiedzy.
Jeśli chodzi materiał kształcenia, jest on dobrany trafnie. Uczniowie poznają swoje otoczenie i sytuacje, z którymi będą mieć styczność w przyszłości. Ujęty w kręgi tematyczne plan porusza elementarne i najbardziej potrzebne zagadnienia. Oparty na zagadnieniach, które nie są uczniowi obce, ponieważ styka się on z nimi na co dzień. Zbudowany w taki sposób, że pozwala powracać do uprzednio zrealizowanych treści w celu pogłębienia i poszerzenia informacji. Cele ogólne sformułowane poprawnie, jednak dopasowane do nich cele szczegółowe nie są rozwinięte; nie ukazują drogi ich realizacji. Pozostawia to szerokie pole dla wychowawcy, który ma możliwość odpowiedniego doboru sposobów realizowania celu do poziomu danej grupy.
Potrzeby dzieci upośledzonych umysłowo są takie same jak innych dzieci, specyficzny jest natomiast ich rozwój, który wymaga zastosowania specjalnych metod oddziaływań. Procedury osiągania celów zawierają różnorodne, ciekawe formy organizacji zajęć, uwzględniają indywidualne tempo pracy dzieci i odnoszenie sukcesów według ich możliwości intelektualnych i emocjonalnych, oraz sytuacji częstego popełniania przez nie błędów. Określają nauczyciela jako przewodnika, pomysłodawcę, organizatora sytuacji. Jego zadaniem jest obserwacja i wspomaganie rozwoju dzieci. Jednak procedury osiągania celów nie zawierają konkretnych metod dopasowanych do tych celów. Nie uwzględniają także dzieci z zarówno niepełnosprawnością umysłową, jak i ruchową.
Propozycja opisowej oceny ucznia jest metodą dobrą, ponieważ pozwala na szersze i bardziej szczegółowe przedstawienie jego postępów i umiejętności oraz pozwala oszacować, w którym kierunku zmierza jego rozwój czy zainteresowania, przez co ułatwia dobór indywidualnych środków. Dzięki temu, że uczeń otrzymuje informację zwrotną dotyczącą jego osiągnięć, jest także ważnym czynnikiem motywującym do podejmowania dalszych trudów kształcenia, rozwoju istniejących i poszukiwaniu nowych zainteresowań czy zdolności. Metoda ewaluacji bierze pod uwagę zainteresowanie pracą, zaangażowanie i wysiłek włożony w nią, sposoby dotarcia do wiedzy, poziom umiejętności oraz samodzielność wykonania zadania. Na początku etapu specjaliści diagnozują poziom rozwoju. Dokumentowanie pracy i ocena umiejętności i wiedzy po każdych zajęciach pomagają w budowaniu obiektywnej oceny końcowej oraz obrazu postępu ucznia; ocena końcowa zawiera opis osiągnięć w zakresie podstawowych umiejętności zawartych uprzednio w celach.
Opisany przykład scenariusza zajęć jest szczegółowy, zawiera cele edukacyjne, procedury osiągania celów (środki dydaktyczne, metody pracy, formy organizacji nauczania i pracy uczniów), działania edukacyjne. Podany jest czas jego realizacji oraz krąg tematyczny, w obrębie którego ma się odbywać lekcja. Przewiduje czas poświęcony na swobodne wypowiedzi uczniów. Jest to w przypadku dzieci z niepełnosprawnością umysłową niezwykle istotne, ponieważ mają one niemałe trudności z przekazaniem swoich myśli. Ich słownictwo bierne jest o wiele bardziej rozbudowane, niż zasób słów czynnych, co oznacza, że uczniowie z deficytem intelektualnym w stopniu lekkim rozumieją więcej, niż są w stanie wypowiedzieć. Należy zatem dawać im jak najwięcej możliwości do wykazywania się w tym zakresie.
Załączniki dołączone do programu nauczania nie są zbyt rozbudowane. Brak w nim opisu lub kopii pomocy dydaktycznych, wzorów testów, propozycji podręcznika. W przypadku dzieci niepełnosprawnych umysłowo często pracuje się bez podręczników z uwagi na różnorodność i indywidualne przejawy upośledzenia u każdego z nich. Jednak uczniowie niepełnosprawne w stopniu lekkim są zdolni do przyswajania wiedzy, powinni zatem korzystać z przygotowanych podręczników, nawet jeśli miałyby być one jedynie uzupełnieniem innych pomocy dydaktycznych. Autorki podają listę proponowanych lektur i utworów muzycznych. Klasyczne utwory są wspaniałym urozmaiceniem lekcji. Uczniowie z niepełnosprawnością umysłową w stopniu lekkim posiadają zazwyczaj deficyty uwagi. Nie potrafią na dłużej skupić się na jednym, zwłaszcza trudnym zagadnieniu, a spokojne utwory muzyczne pomagają niektórym uczniom w koncentracji. Lektury natomiast przekazują dzieciom postawy i wartości w przystępny i ciekawy sposób, wzbogacają słownictwo i ćwiczą wyobraźnię.
Spójność- wzajemna odpowiedniość poszczególnych elementów:
Cele szczegółowe są trafne wobec celów ogólnych, dobrze zarysowują ogólny cel. Brakuje jednak szczegółowych sposobów realizacji tych celów, co wcale nie musi być wadą, ponieważ nie każda metoda sprawdzi się w przypadku danego dziecka czy grupy dzieci. Szczególnie należy na to zwrócić uwagę, kiedy mamy do czynienia z dziećmi niepełnosprawnymi intelektualnie. Bardzo ważna jest w tym momencie rola wychowawcy, od którego zależą metody dążenia do celów.
Treści i poziom trudności zajęć są jak najbardziej dopasowane do możliwości adresatów, gdyż jest to program minimum. Pozostawia on nauczycielom możliwość jego modyfikacji, rozszerzania i pogłębiania oraz kolejności realizowanych treści w zależności od potrzeb, poziomu rozwoju i potencjału uczniów. Indywidualizacja wymagań pozwala na swobodny rozwój jednostki w jej własnym tempie, bez nacisków ze strony prowadzącego. Sprzyja to wytworzeniu przyjaznej i życzliwej atmosfery oraz idących za tym lepszych wyników nauczania i lepszego samopoczucia dziecka.
Metody ewaluacji są zbieżne z przedstawionymi celami i treściami. Ocena jest podsumowaniem dotychczasowej pracy ucznia, daje informację o jego postępach nie tylko samemu dziecku, ale także nauczycielowi i rodzicom, co jest szczególnie ważne przy niskiej samoocenie wychowanka.
Procedury realizacji programu są odpowiednio dobrane do dzieci z deficytem intelektualnym. Przeważają w nich angażujące zmysły aktywne formy przyswajania materiału i zdobywania umiejętności praktycznych, co również jest istotne, ponieważ uczniom niepełnosprawnym umysłowo nauka i rozumienie przychodzi z trudem. Odpowiednia realizacja celów przyniesie wiele korzyści: pozwoli uczniom uwierzyć we własne możliwości, zmotywuje do dalszej pracy, rozbudzi chęć zdobywania wiedzy i rozwijania zainteresowań.
Brak propozycji podręczników. Obecne propozycje utworów muzycznych i w mniejszym stopniu lektur. Dzieci z lekkim upośledzeniem umysłowym i zachowują percepcję muzyczną, dlatego słuchanie muzyki nie sprawi im problemów, a przybliży świat sztuki. Pomocne mogą się okazać wizualne środki dydaktyczne, które umożliwią im zobaczenie poznawanych treści, gdyż uczniowie wykazujący deficyt intelektualny mają trudności z wyobrażaniem sobie i definiowaniem pojęć abstrakcyjnych, jednak mają zazwyczaj dobrą pamięć mechaniczną.
Poziom trudności realizacji programu, oryginalność rozwiązań metodycznych:
Program uwzględnia ograniczenia wypływające z upośledzenia umysłowego i jego konsekwencji, bardzo dobrze sobie z nimi radzi, jednak pomija utrudnienia związane dodatkowo z niepełnosprawnością ruchową, której stopień nie musi być równoległy do stopnia defektu intelektualnego. Warunki zajęć zawarte w programie nie zawsze mogą być adekwatne do sprawności fizycznej ucznia. Jest to poważny mankament, ponieważ nie przewiduje organizacji czasu uczniom nie mogącym uczestniczyć w zabawach ruchowych czy wycieczkach. W takiej sytuacji dzieci niepełnosprawne ruchowo mogą czuć się ciężarem, co wpłynie na ich samoocenę oraz otwartość na nowe doświadczenia.
Program umożliwia osiąganie sukcesów przez uczniów w ich własnym tempie, zostawia miejsce na nauczycielskie pomysły dostosowane do danej grupy dzieci, posiada interesujące propozycje zajęć, które mogą być prowadzony w sposób aktywny i angażujący zmysły. Pomaga uwierzyć wychowankowi we własne siły, pozwala nabyć umiejętności praktyczne, które na pewno będą lepiej zapamiętane, kiedy zostaną wykonane, a nie tylko obejrzane czy przeczytane.
PODSUMOWANIE
Osoby z niepełnosprawnością umysłową są szczególną grupą ludzi, która wymaga odpowiedniego podejścia, większego wsparcia czy pomocy. Zwłaszcza dzieci należy otoczyć dobrą opieką, okazać im akceptację i zrozumienie, gdyż mogą się czuć zagubione w swojej sytuacji, nie rozumieć jej. Fakt, że różnią się nieco od swych rówieśników może stać się barierą nie do przekroczenia, jeśli od najmłodszych lat nie będą miały poczucia miłości, życzliwości lub jeśli nie zostaną prawidłowo przystosowane do życia w społeczeństwie. Bowiem już przy niepełnosprawności umysłowej w stopniu lekkim ujawnia się osłabiona kontrola emocji, popędów, dążeń. Jednostka jest zdolna do okazywania uczuć wyższych, jednak cechuje się utrudnionym przystosowaniem społecznym.
Analizowany program nauczania niewątpliwie ma na celu dobro i rozwój uczniów. Dużą zaletą jest możliwość jego reorganizowania, modyfikowania w trakcie zajęć, w zależności od sytuacji w danej grupie dzieci, a także spora dowolność kolejności realizowanych przez nauczyciela treści. Uwzględnia naturalną aktywność i potrzebę ruchu wychowanków, ukazuje sposoby na kierowanie ich energią tak, aby wykorzystać ją do zdobywania nowych doświadczeń.
Niestety, program ten nie przewiduje uczestnictwa w zajęciach uczniów niepełnosprawnych ruchowo, co jest kłopotliwe, ponieważ do klasy może zostać przydzielone dziecko w takim stanie. W programie obecne są propozycje wielu zabaw ruchowych, w których większość osób z niesprawnym aparatem ruchu nie będzie mogła brać udziału. Autorki nie podają alternatyw dla tych uczniów.
Brak także propozycji podręczników, z których nauczyciel mógłby wybrać najlepszy dla swoich podopiecznych, gdyby zaszła taka potrzeba.
Ogólnie program oceniam jako dobry i nadający się do realizacji w oddziałach specjalnych.
3
4