RENESANS
Daty ramowe renesansu, wydarzenia, tło historyczne.
Europa- wiek XV- koniec wieku XVI
Polska- wiek XVI
Włochy- kolebka renesansu XIV-XV ( 1453- upadek Bizancjum, cesarstwa wschodnio-rzymskiego)
-Rozwój nauki, wiele odkryć geograficznych
-Powstanie ruchomej czcionki
-teoria heliocentryczna
-kompas
-rozwój szkolnictwa- Akademia Krakowska= Uniwersytet Jagielloński
Pojęcia:
Antropocentryzm- teoria zakładająca, że człowiek znajduje się w centrum zainteresowania, jest najważniejszy; nie istnieje idea pośrednictwa- człowiek może porozumiewać się Bogiem bez pośredników; chęć rozwoju.
Humanizm- wszechstronny rozwój człowieka; chęć poszerzania własnych możliwości, rozmyślania nad własnym `ja', poznawanie świata. (człowiek renesansu- człowiek wykształcony, wszechstronnie rozwinięty, posiadający wiele zainteresowań)
Reformacja- Tym terminem określa się ruch religijno-polityczny w Europie w XVI wieku, który doprowadził do rozłamu w kościele katolickim i do powstania nowych wyznań: protestantyzmu, anglikanizmu, kalwinizmu. Z reformacją związane są też przemiany społeczne. Średniowieczna dominacja kościoła, zrodziła oczywisty bunt i niezadowolenie.
Estetyka klasyczna- pod tym pojęciem kryje się powracanie do wzorców antycznych; ład, porządek, harmonia panująca w literaturze renesansu; cechy wzorcowe
Gatunki literackie uprawiane przez Kochanowskiego, cechy gatunkowe
Tren- utwór liryczny o charakterze żałobnym, poświęcony zmarłej osobie i wyrażający żal oraz smutek z powodu jej odejścia, a także przedstawiający jej cnoty i zasługi.
Fraszka- dzielona na żartobliwą (dworską) oraz refleksyjną (czarnoleską)
Utwór krótki, rymowany o dowolnym temacie, zawierający kończące podsumowanie.
Tematyka utworów Kochanowskiego, przykłady dzieł
Kochanowski w swej twórczości zawarł elementy biograficzne z jego życia takie jak: śmierć córki, podróże, czas duchowieństwa i przebywania na dworze króla; porusza temat Boga, piękna stworzenia i Boga jako twórcy; czerpie motywy z mitologii, antyku
Przykłady dzieł: treny, fraszki ( „na lipę”, „raki”)
Wzór parenetyczny ukazany w utworach Reja
W utworze „żywot człowieka poczciwego” Rej ukazuje wzór parenetyczny czyli propagujący pewien wzór osobowości; stworzył wzór renesansowego rycerza.
Ukazuje opis życia szlachcica ziemianina i zawiera wszelkie porady życiowe.
Odzwierciedlona została w tym utworze rejowska radość życia, umiłowanie domu rodzinnego, najbliższych, pracy ziemiańskiej i przyrody. Ten portret szlachcica-ziemianina ukazuje człowieka kierującego się powszechnie uznanymi cnotami i żyjącego zgodnie z naturalnymi prawami cyklu biologicznego.
Myśl patriotyczna ukazana w „Kazaniach sejmowych”
Z patriotyzmu Skargi wynika głęboka troska o przyszłe losy ojczyzny, której grozi zagłada w przypadku, jeśli nie nastąpi gruntowna reforma państwa oraz radykalna poprawa obyczajów jego obywateli. Należy też zwrócić się do Boga.
Nowela z Sokołem- przykład z Dekameronu.
Teoria opisująca klasyczną kompozycję noweli, w której ma występować centralny motyw stanowiący szczególnie wyróżniony ośrodek kompozycyjny.
W dobrze skomponowanej noweli występuje wyróżniony dominujący motyw (nazywany sokołem noweli), najczęściej konkretny przedmiot, któremu nadane jest specjalne, symboliczne znaczenie. Punktem kulminacyjnym jednowątkowej fabuły, w której każdej fazie pojawia się ten motyw, jest odmiana losu bohatera.
Dekameron- Sokół, który zmienił życie bohatera.
Cechy i tematyka sonetów Petrarki
Oblicza miłości; Petrarka pisze głównie o miłości i o człowieku zagubionym w tym uczuciu.
Kryzys światopoglądu renesansowego w Trenach Kochanowskiego.
Każda epoka ma swój koniec. Z czasem nadchodzi nuda, wątpliwości, pojawiają się nowe ciekawe rzeczy; Jana Kochanowskiego także dopadł kryzys, zagubił się w przekonaniu ,że świat jest idealny. Po dwukrotnym przeżyciu śmierci bliskiej osoby załamał się i zaczął pisać żałobne treny; Humanizm trenów jest trudny, by nie powiedzieć tragiczny, naznaczony już przeświadczeniem o słabości człowieka i rezygnacją z ludzkich marzeń o wolności i godności.
BAROK
Daty ramowe baroku, tło historyczne, cechy stylu barokowego.
1584( umowna data rozpoczęcia epoki baroku; śmierć Kochanowskiego) - 1764 (początek panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego)
Polski barok dzielimy na wczesny, dojrzały i późny.
Tło historyczne: niepokój religijny i polityczny w Europie spowodowany podziałem na tolerancję religijną i model monarchy absolutnego)
Potop szwedzki- kraj uzależniony od innych mocarstw, wojna trzydziestoletnia, kryzys
Cechy stylu barokowego- zrodzona z kryzysu i załamania idei renesansowych; główną cechu baroku był powrót do wartości duchowych i religijnych. Wyłoniły się nowe, niezależne nurty wyznaniowe i myślowe ( luteranizm, kalwinizm, arianizm); subiektywna ocena piękna (elementy brzydoty w sztuce; turpizm); przepych, zdobienia-szczególnie widoczne w architekturze i malarstwie barokowym; malarstwo- dynamika, indywidualizm, postaci świętych.
Filozoficzne przesłania w poezji Mikołaja Sępa- Szarzyńskiego, przykłady dzieł.
Poeta postrzega człowieka jako istotę rozdartą między sferą sacrum i profanum. W jego wnętrzu toczy się nieustanna walka o zbawienie, odrzucenie słabości, lęków i niezdecydowania; Sonet IV „O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem”- człowiek jest cały czas narażany na pokusy Szatana, który próbuje go odwieść od Boga. Ciało jest narzędziem w ręku zła, stale zwracającym się ku rozkoszom. Te są nietrwałe i nie prowadzą do zbawienia. Bóg jest jedyną wartością stałą, daje życie wieczne. Ludzie powinni koncentrować się na wartościach duchowych. Świat jest dla człowieka niebezpiecznym źródłem pokus.
Trudności w pełnym oddaniu się Bogu może również sprawiać jego brak w sferze materialnej.
Poezja Szarzyńskiego to poezja intelektualna. W jego utworach można spotkać wiele niedomówień i wiele wieloznaczności, wyrafinowane konstrukcje stylistyczne, gwałtowność wyrazu, napięcie i dramatyzm. Często mówi o egzystencji i jej sensie w życiu człowieka.
Topos marności ukazany w poezji Daniela Naborowskiego.
Vanitas vanbitatum et omnia vanitas ( marność nad marnościami i wszystko marność)
Motyw zaczerpnięty z biblii, z księgi Koholeta. Był to niejako punkt wszelkich rozważań nad życiem człowieka i sferą materialną.
Według poety człowiek powinien zachować umiar, znać swoje możliwości i nie przekraczać ich granic. Musi respektować swoją naturę.
W wierszu „Marność” wprost nawiązuje do księgo Koholeta ukazując przemijanie ówczesnego świata i Boga jako jedynego zbawcę.
Człowiek musi ulegać działaniom, których konsekwencją są cierpienie, choroba i śmierć. Człowiek powinien żyć w zgodzie z prawami nadanymi mu przez Boga i spokojnie oczekiwać śmierci.
Korzysta on z tego motywu by przypomnieć, że człowiek powinien żyć pobożnie i uczciwie. Wszystko przemija. Wszystko oprócz oddania się Bogu jest marnością.
Barokowy koncept, typowe dla epoki środki stylistyczne.
Jedną z cech poetyki barokowej jest bogactwo środków stylistycznych.
Są to m.in.: Kontrast (antyteza), oksymoron, paradoks, paralelizm, epifora, inwersja, hiperbola, puenta
Barokowy koncept - efektowny, zaskakujący pomysł poetycki na dzieło; na zawarcie idei w odpowiedniej, najczęściej zaskakującej formie.
Pojęcia(przykłady dzieł):
Iluzja- złudzenie, które miało dawać człowiekowi efekt zaskoczenia, pretekst do rozmyślań czy dana rzecz jest prawdziwa i możliwa.
Epistolografia- sztuka pisania listów; dział zajmujący się listami,
Pamiętniki- relacja prozatorska o zdarzeniach, których autor był uczestnikiem bądź naocznym świadkiem. Autor opowiada o tym co miało miejsce - w 1 os. Liczby pojedynczej, najczęściej w czasie przeszłym. (Jan Chryzostom Pasek)
sarmatyzm- zespół cech przypisywanych obyczajowości, umysłowości, kulturze i literaturze warstwy szlacheckiej w Polsce. Były to m.in. waleczność o idee, tradycjonalizm, konserwatyzm i niechęć do obcych a także pobożność.
Różne wizerunki szlachty sarmackiej w utworach Paska i Potockiego, przykłady dzieł.
Pasek- w swoim utworze „Pamiętniki” krytykuje polską szlachtę a niektóre ich zachowania czy zwyczaje takie jak spanie nago czy rozbieranie się wśród innych uważa za niedopuszczalne. Nie zadziwiały go jedynie zachowania ludzi wobec siebie, ale także sposób jedzenia czy ubierania się. Szlachcica widział on jako człowieka zawziętego, skąpego, upartego, okrutnego i chciwego.
Zwraca on szczególną uwagę na łupy, które są dla szlachty w czasie wojny najważniejsze.
Potocki- w utworze „Veto albo nie pozwalam” autor przedstawia szlachtę jako narzędzie szatana. Dzięki prawu `veto' i jego nieustannym nadużywaniu człowiek rujnuje państwo. Mówi także o tym, że poniosą oni konsekwencje za swe złe czyny. Krytykował nadmierne przywileje szlacheckie ograniczające władzę króla.
W utworze „Nierządem Polska stoi” poeta apeluje do sumień Polaków, do ich poczucia dumy narodowej, przypomina chlubną tradycję.
„Transakcja wojny chocimskiej”- ukazuje w utworze przykłady dawnego rycerstwa, męstwa, poczucia honoru, wzór do naśladowania.
Chcę przekazać ludziom, że niezgoda może jedynie rujnować. Przez nią przelewają się miliony litrów krwi. Utwór ma charakter parenetyczny (wzorcowy).
Motyw życia i snu jako teatru w utworach barokowych.
Topos teatru-Człowiek jest aktorem w sztuce zwanej życiem.
Topos życia snu- nic w życiu człowieka nie było jasne i pewne; nie wie dokąd dąży i jaki jest cel jego wędrówki. To sztuka- żyć nie znając scenariusza.
Cechy dramatu szekspirowskiego.
- załamanie zasady decorum - wprowadzenie śmiesznych, rubasznych scen
- załamanie zasady mimesis na rzecz kreacji poprzez tworzenie fantastycznych rzeczywistości oraz dbałość o język wypowiedzi
- załamanie zasady trzech jedności. Struktura tragedii szekspirowskiej:
. podział akcji na: ekspozycje, powstanie, rozwój konfliktu, kryzys, rozwiązanie
. czas: rządy Makbeta trwają 17 lat.
. miejsce: rozprzestrzenienie dramatu
- Paralelizm świata przedstawionego, na który składa się świat ziemski i pozaziemski - wzajemnie się przenikają
- Kreacja bohatera pogłębionego psychologicznie - zerwanie z monolityczną postacią starożytnego bohatera.
Cechy dramatu Szekspirowskiego
- Ograniczenie roli fatum na rzecz kreacji człowieka- kowala swojego losu
- Rezygnacja z antycznego podziału na : prologos, parodos, epizodion, stasimon, eksodos
- Pisany prozą
Koncepcja człowieka i tragizmu w Makbecie.
Koncepcja człowieka- człowiek jest jedynie marionetką, marnym aktorem w sztuce. Jest kierowany innymi ludźmi, wyższymi siłami, które nim rządzą. Jest opętany.
Koncepcja tragizmu- Tragizm Makbeta polega na konieczności popełniania kolejnych zbrodni by ukryć poprzednie; walka między dobrem i złem w wnętrzu bohatera; traci on kontrolę nad własnym sumieniem i rozumem. Odrzuca je. Nie miał on wystarczającej silnej woli ani sił by to zakończyć. Jego wyrzuty sumienia przejęła Lady Makbet która popełnia samobójstwo.