Podstawowe koncepcje prawa:
- rozważania nad istotą prawa wiążą się od najdawniejszych czasów z przekonaniem o istnieniu lub o potrzebie utrzymywania porządku społecznego.
- W filozofii starożytnej zakorzeniona była wiara, iż porządek spraw ludzkich ma charakter naturalny, czyli że ma charakter całego ładu we wszechświecie.
- tak jak w przyrodzie (wg. filozofów starożytnych) występują pory roku lub dnia, tak i człowiek winien postępować wg. stałych reguł, które są naturalne dla społeczności ludzkiej, a wierność tych reguł nazwany sprawiedliwością. Tak ludzie powinni te reguły przestrzegać i nie występować przeciwko nim. Wówczas sami będą sprawiedliwi.
Naczelna reguła (złota reguła), jedna z pierwszych odnosząca się do postępowania ludzi brzmi: "nie czyń drugiemu, czego nie chciałbyś, aby uczyniono Tobie".
Starożytni filozofowie głosili, że władcy powinni postępować sprawiedliwie, interpretować sprawiedliwie, interpretować istniejące lub tworzyć nowe prawa będące odbiciem prawa, ładu naturalnego.
W podanym przykładzie (Antygona) mamy typowy konflikt dwóch porządków prawnych: naturalnego i państwowego, bowiem idea ładu społecznego w tak skomplikowanym organizmie jak państwo, przestało opierać się wyłącznie na prawie naturalnych, ale zaczęło być uzupełniane prawem państwowym, obyczajami, normami prawnymi oraz religijnymi itp.
W następnych wiekach pogląd o samodzielności prawa tworzonego i chronionego przez rządzących umocnił się. Nazywano je prawem pozytywnym. To jest obowiązującym tu i teraz z mocy ustanowienia przez władzę publiczną. W kolejnych wiekach doprowadziło to do działać umacniających znaczenie prawa stanowionego, do wprowadzenie w poszczególnych państwach zasad i praw jednostki zwanych konstytucjami, a drugi przejaw tych działań to regulowanie wybranych dziedzin życia społecznego i gospodarczego. w specjalnych ustawach - kodeksach.
------
Znaczenie prawa pozytywnego rosło w XIX w. Działo się tak z jednej strony na skutek odrzucenia przez oświecenie porządku boskiego, gdyż jak odejdziemy od prawa naturalnego to musimy go czymś zastąpić i tu pojawiła się konieczność spisania praw. Drugą przyczyną był liberalizm, który jako doktryna dominująca w XIX w. dążył do ograniczenia władzy państwowej i jej opresyjności, jej ingerencje w sprawy obywateli były minimalizowane, co z kolei wymagało coraz bardziej precyzyjnych norm regulujących stosunek państwa do obywateli oraz instrumentów oddziaływania władzy na obywateli.
Prawo pozytywne stało się więc samodzielnym i coraz bardziej precyzyjnym zespołem reguł postępowania odsuwając jednocześnie na dalszy plan inne wzorce zachowań ludzkich (religię, obyczaje, tradycję itp.). Postępowanie według prawa pozytywnego stało się więc wzorcem dla ówczesnych obywateli, ale czy uchroniło to ludzkość od zbrodni, wojen i innych nieszczęść ?
Podstawowe koncepcje prawa:
1. Koncepcja prawno-naturalna -> zwolennicy tej koncepcji zakładają że prawo pozytywne nie jest wyłącznym, ani najważniejszym wzorem zachowań. Według nich ludzie związani są również normami i zasadami nie będącymi wytworem ludzkiego postępowania. W tym sensie problemy prawne powinny brać pod uwagę istniejący dualizm prawa: obowiązywanie porządku prawa ludzkiego oraz prawa naturalnego. Przy czym normy prawa naturalnego powinny być urzeczywistniane przez prawo pozytywne. Istnieją bowiem obiektywnie, niezależne od aktów władzy.
a) Klasyczna koncepcja prawa naturalnego (Arystoteles, Cyceron, Św. Tomasz z Akwinu). Cyceron: "Jest zaiste prawdziwe prawo, prawo prawnego rozumu, niezmienne i wieczne, zgodne z naturą, zasiane do umysłów wszystkich ludzi, które nakazując wzywa nas do wypełniania powinności, a zakazując odtrąca od występków. Prawo to nie może być odmienione przez nie, ani uchylone w jakiejś swojej części, ani tym bardziej zniesione całkowicie. Nie jest ono inne w Rzymie, a inne w Atenach, inne teraz, a inne później, ale jako prawo jedyne w swoim rodzaju, wieczne i nie odmienne obejmuje wszystkie narody i wszystkie czasy."
b) Nowożytna szkoła prawa natury (Hugo Grocjusz, Thomas Hobbes, J.J, Russoe)
Hugo Grocjusz: " Prawo z natury wynikające ma tak niezmienny charakter, że nawet sam Bóg nie może go zmienić. Jest więc ono powszechne, racjonalne i świeckie, a rozeznanie w tym co dobre i złe ma charakter obiektywny.
Pozytywizm prawniczy to kierunek, który uznaje że prawem jest zespół norm ustanowionych, chronionych przez państwa posługujące się środkami przymusu.
Pozytywizm prawniczy został stworzony przez prawników. Odrzuca on wszelką metafizykę i dąży do opracowania własnych metod interpretacji obowiązującego prawa. Jego twórcy przyjmowali więc, że prawo istnieje tylko w postaci tekstów, w Europie kontynentalnej dodawano system ustaw.
Prawo ustanowione przez człowieka obowiązuje niezależnie od jakiegoś prawa naturalnego, czy szeroko rozumianej moralności. Ideałem prawa stało się dla nich prawo wolne od wartościowania. Pogląd ten nazwany tezą o rozdziale prawa i moralności. Kierunek ten jest najbardziej rozpowszechnionym typem poglądów na temat prawa. Chociaż późniejsza konfrontacja poglądów pozytywistycznych z rzeczywistością pokazała bardzo dobitnie jej niedostatki. Szczególnie widać to było w systemach totalitarnych. Zarówno w nazistowskim i komunistyczny, gdzie rozdzielanie prawa i moralności doprowadziło do licznych zbrodni przeciw ludzkości.
Pozytywizm kształtował się w obrębie dwóch odmiennych kultur prawnych: Anglosaskiej i kontynentalnej. Ta pierwsza definiowała normę prawną jako zbiór przepisów ludzkiego postępowania. Różni się od norm religii, moralności, obyczajów, które takiego charakteru nie posiadają. Po pierwsze dotyczą tylko zewnętrznego zachowania ludzi względem siebie, przez co kontroli władzy publicznej nie są poddane sumienie, czy też myśli obywateli, a tylko ich czyny. Po drugie mają szczególną genezę, czyli są ustanawiane przez uznany wobec ludzi i zewnętrzny wobec nich autorytet. Podmiot ten jest suwerenem, posiada zwierzchnią i najwyższą władze wobec poddanych mu osób, a jednocześnie sam podlega władzy innego podmiotu. Po trzecie przestrzeganie tego prawa zagwarantowane jest przez przymus, którym może posługiwać się władza publiczna.
Koncepcje realistyczne powstały podczas XX w. w okresie 20-lecia międzywojennego. Głównym myślicielem był Leon Petrażycki. Ludzie ci analizowali przede wszystkich jak porządek prawny funkcjonuje w społeczeństwie, z jakich powodów prawo jest przestrzegane lub nie, oraz jakie są skutki działania norm prawnych, jak również jakie są perspektywy by regulacje prawne były efektywne.
---
Twórcy tych koncepcji nie szukali wiążącej definicji prawa, a raczej obserwowali jak ono przejawia się w danej społeczności, jak działa, czy jest skuteczne i co zrobić by było przestrzegane.
Koncepcje hermeneutyczne, argumentacyjne, komunikacyjne; punktem wyjścia dla nich jest proces ustalania znaczenia prawa. Znaczenie to nie tkwi bowiem w samym tekście, ale jest mu nadawane dopiero w procesie interpretacji przez interpretatora.
Koncepcje hermeneutyczne, kluczowe dla ich twórców jest pojęcie rozumienia, dla funkcjonowania prawa nie jest najważniejsze co zapisane jest w ustawach, ani co miał na myśli ustawodawca, ani też jak pojmują je sędziowie itp., ale to jak adresaci je odbierają.
Koncepcje argumentacyjne - twórcy akceptują fakt, że do prawa odwołujemy się przede wszystkim w sytuacji sporów. Teorie te są szczególnie zainteresowane właśnie etapem stosowania prawa. Kluczowe znaczenie ma według nich podjęcie decyzji władczej np. wyrok, jak i uzasadnienie jej, czyli przekonanie adresatów decyzji, że jest to słuszne i właściwe.
Koncepcje komunikacyjne - twórcy uważają, że normy, reguły, zasady prawne kształtują się w procesie swobodnego dyskulsu autora tekstu normatywnego, wykonawców, użytkowników, ale także naukowców, polityków, czy mediów. Dyskuls ten jest procesem ciągłym, ściśle związanym z ideą demokracji, bo w demokracji prawo jest dla obywateli, a nie obywatele dla prawa.
Prawo - pojęcie, cechy, znaczenia terminu:
Prawo - na przestrzeni tysiącleci próby zdefiniowania jednoznacznej definicji, która byłaby możliwa do zaakceptowania przez wszystkich, dlatego też należy wskazać pewien zestaw typowych cech po których poznamy, że mamy do czynienia właśnie z prawem.
Cechy Prawa:
1. Naczelną cechą prawa jest jego normatywny charakter, tj. prawem są normy (reguły, zasady, dyrektywy itp.) co oznacza, że pewne wzory zachowań uznaje się za obowiązujące, wiążące, dyscyplinujące do określonego sposobu postępowania, a więc mówiąc o prawie w znaczeniu porządku nie stwierdzamy faktu, lecz wskazujemy powinność.
Normatywność prawa na płaszczyźnie sprawy, sprowadza się do tego, że wyrażamy je w postaci danego typu wypowiedzi. Normatywność prawa jest źródłem stanów faktycznych, ale nie można jej redukować do sfery faktów, prawie powiem ma charakter perswazyjny, czyli wychowawczy.
2. Prawo jest zjawiskiem społecznym, ponieważ pojawia się tylko wówczas, gdy mamy do czynienia między ludźmi. Prawo nie dotyczy stosunki do samego siebie, ani też do jego wierzeń, bóstw.
Prawo wyraża wartości i potrzeby o jakimś zasięgu społecznym które ma chronić i urzeczywistniać. Prawo powstaje jako produkt procesu decyzyjnego w ramach grup społecznych, zwłaszcza w takiej zbiorowości jaką jest państwo, ale nie tylko.
3. Prawo jest formułowane i sankcjonowane przez społeczeństwo za pośrednictwem jego instytucji, przede wszystkim organów państwa, samorządu itp.
4. Realne obowiązywanie norm prawnych uzależnione jest od społecznego przyzwolenia tego prawa, czyli od tego w jakim stopniu członkowie tego społeczeństwa są gotowi go przestrzegać.
--
Perswazyjność prawa- oznacza to, że prawo ma charakter wychowawczy.
Prawo zakłada bowiem, że posłuch obywatela wobec prawa jest konieczny i wynika z dokonanego przez niego względnie swobodnego wyboru ( ustroju, przedstawicieli itp.)
Heteronomiczność - zewnętrzny charakter prawa wobec jednostki. Uznaje się, że o ile przekonania moralne, człowiek może kształtować sam, pod wpływem autorytetów, o tyle przyjmuje się z zewnątrz system prawny od władzy etc.
Reasumując, prawo w tym bardzo szerokim pojęciu odnosi się do porządku społecznego tworzonego i chronionego w sposób zinstytucjonalizowany.
Szczególne przypadki użycia terminu "prawa".
W nauce funkcjonują inne definicje słowa "prawo", definicje bardziej szczegółowe, najczęściej spotykamy w nich opierają się na wyodrębnieniu różnych dziedzin lub gałęzi prawa np. prawo karne itd.
Pojęciem "prawa" posługujemy się również dla określenia uprawnień jak: prawo wyborcze itp. W tym kontekście warto zwrócić uwagę na trzy pary pojęć związane z tym terminem które pozwolą lepiej zrozumieć różnice pomiędzy pojęciem prawa w różnych jego znaczeniach:
1) Rozróżnienie prawa publicznego od prywatnego, definicje według UIpiana: "Prawo publiczne jest prawem odnoszącym się do interesu państwa". Obecnie prawo publiczne reguluje stosunki między państwem, a obywatelem oraz między organami państwa. Zaliczamy prawo konstytucyjne, podatkowe i karne.
Prawa prywatnego według Ulpiana: "Prawo prywatne jest prawem dotyczącym korzyści poszczególnych jednostek". Współcześnie prawo reguluje stosunki między różnymi podmiotami głównie z zakresu obrotu majątkowego oraz spraw rodzinnych tj. prawo cywilne handlowe etc.
2. Prawo materialne i formalne.
Prawo materialne jest to ogół norm regulujących treść stosunków prawnych, czyli obowiązku i uprawnień tych podmiotów stosunków np. administracyjne.
Prawo formalne określa tryb postępowania przed organami władzy publicznej związanego z dochodzeniem masowych uprawnień np. postępowanie karne.
3. Prawo podmiotowe i przedmiotowe.
Prawo podmiotowe to zespół uprawnień służących podmiotowi prawa czyli osobie fizycznej lub prawnej. Oznacza to, że dzięki prawu podmiotowemu podmiot prawa ma możność podejmowania decyzji co do swojej osoby, zachowań oraz ma możność domagania się od innych respektowania naszych praw. Prawo przedmiotowe to ogół norm wyznaczających podmiotom prawa określone zachowanie, czyli regulujące wszystkie istotne elementy stosunki prawnego (treść itp.) oraz wzajemne relacje między podmiotami, które poddawane są kontroli norm prawnych np. prawo europejskie, karne itp.
---
Język prawa:
Prawo kierowane jest do adresatów w postaci odpowiednio ustanowionych i ogłoszonych przepisów prawnych, które przybierają postać sformalizowanego tekstu zwanego aktem normatywnym.
Należy rozróżnić język prawny, czyli ten w którym formułowane są teksty obowiązującego prawa (ustawy, rozporządzenia, ustawy itp), nazywa siego czasami językiem prawodawcy, natomiast język prawniczy to taki, w którym formułowane są wypowiedzi o prawie obowiązującym i o innych zjawiskach prawnych. W języku prawnym opisywane są instytucje prawne, metody badań, nad prawem, sposoby wyjaśniania prawa, czyli wykładnia etc. Jednocześnie choć zarówno język prawny i prawniczy są odmianą języka polskiego to ze względu na ich szczególne cechy zbliżają się one nieco do grupy języków sztucznych, czyli tworzonych specjalnie dla jakichś potrzeb, np. zawodowych.
Kazusy (przykłady przypadki):
Język Polski:
Kradzież to potajemne zabranie cudzej własności, przestępstwo polegające na zabraniu mienia ruchomego w celu przywłaszczenia, inaczej złodziejstwo.
Język Prawny:
Artykuł 287 kk - kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Język Prawniczy:
Przedmiotem kradzieży nie mogą być dokumenty nie posiadające wartości majątkowej, jak np. dyplom, legitymacja, zaświadczenie, dowody tożsamości. Przedmiotem kradzieży nie mogą być także rzeczy...
Wysoce kontrowersyjny jest problem prawnego charaktery zwłok ludzkich oraz odłączonych od organizmów tkanek i narządów w odniesieniu do zwłok ludzkich należy też stwierdzić iż nie będą rzeczą w rozumieniu przepisów prawa cywilnego, nie mogą być przedmiotem przestępstwa, kradzieży.
Język urzędowy
W większości państw współczesnych przyjmuje się zasadę, że wszystkie przepisy prawne, czynności władz publicznych, a niekiedy również dokumenty potwierdzające dokonania czynności prawnych przez osoby prywatne muszą być sporządzone w języku narodowym (etnicznym).