Ćwiczenie 2: METODY DEKONTAMINACJI ŚRODOWISKA SZPITALNEGO

DEKONTAMINACJA jest procesem prowadzącym do usunięcia lub zniszczenia drobnoustrojów.

Do metod dekontaminacji należą:

• SANITYZACJA (czyszczenie)

• DEZYNFEKCJA

• STERYLIZACJA (wyjaławianie)

ANTYSEPYTKA (odkażanie)

Drobnoustroje występujące w środowisku człowieka różnią się wrażliwością na działanie czynników fizycznych i chemicznych. W zależności od stopnia oporności termicznej wyróżniono trzy grupy drobnoustrojów:

• 1° oporności - do grupy tej należą bakterie nie zarodnikujące, drożdże i większość wirusów, giną w temperaturze100oC w czasie 2-5 min, w temperaturze 121oC (autoklaw) po 1 min, w temperaturze 160oC w czasie 1-2 min

• 2° oporności - grupa ta obejmuje bakterie zarodnikujące (Bacillus anthracis , Clostridium perfringens) giną w temp. 100oC w czasie 5-10 min, w temperaturze 121oC w czasie 3 min, w temperaturze 160oC po 4-6 min

• 3° oporności - oporność taka charakteryzuje np. laseczki tężca, jadu kiełbasianego giną w temperaturze100oC w czasie 1-5 godzin, w temperaturze 121oC w czasie 5-12 min, w temperaturze 1600C w czasie 6-30 min

Właściwy wybór metod dekontaminacji jest zależny od ryzyka przeniesienia zakażenia. Zgodne z zaleceniami CDC w środowisku szpitalnym uwzględnione są trzy kategorie przedmiotów: wysokiego (critical), średniego (semicritical) i niskiego (noncritical) ryzyka:

• Przedmioty wysokiego ryzyka przeniesienia zakażenia kontaktują się z jałowymi tkankami np. narzędzia chirurgiczne, wszczepy, igły, cewniki naczyniowe i moczowe. Przedmioty należące do tej kategorii bezwzględnie muszą być jałowe (jednorazowe lub sterylizowane)!!!

• Przedmioty średniego ryzyka przeniesienia zakażenia kontaktują się z błonami śluzowymi lub uszkodzoną skórą np. endoskopy, zestawy do intubacji. W zależności od możliwości technicznych przed użyciem należy poddać je sterylizacji lub dezynfekcji wysokiego stopnia.

• Przedmioty niskiego ryzyka przeniesienia zakażenia kontaktują się jedynie z nieuszkodzoną skórą (baseny, mankiety do mierzenia ciśnienia, wyposażenie sal). Wymagają mycia i okresowej dezynfekcji ze względu na ryzyko wtórnej transmisji przez ręce personelu i sprzęt medyczny.

SANITYZACJA

• usuwanie widocznych zabrudzeń i zanieczyszczeń a wraz z nimi także większości drobnoustrojów (mycie, odkurzanie, malowanie)

• zazwyczaj jest etapem wstępnym do kolejnych procedur

• wykorzystuje się detergenty i bieżącą wodę oraz odpowiednie myjki i szczotki

• wszelkie zanieczyszczenia zostają usunięte w pierwszym etapie mycia, natomiast w etapie płukania usuwane są pozostałości oraz środek czyszczący

• prawidłowo przeprowadzona procedura usuwa 70-80% drobnoustrojów

DEZYNFEKCJA

• proces, w trakcie którego następuje zabicie wegetatywnych form bakterii i grzybów oraz inaktywacja wirusów występujących na powierzchniach przedmiotów

• następuje zmniejszenie liczby drobnoustrojów do poziomu, który w określonych warunkach nie stanowi zagrożenia dla zdrowia człowieka

• z powodu różnych warunków narażenia na zakażenie wyróżnia się trzy poziomy dezynfekcji: wysokiego stopnia, średniego stopnia, niskiego stopnia

DEZYNFEKCJA WYSOKIEGO STOPNIA

• uzyskuje się wysoki poziom czystości mikrobiologicznej - zostają zniszczone (inaktywowane) :

• formy wegetatywne bakterii, w tym prątków gruźlicy

• grzyby

• wirusy bezotoczkowe i otoczkowe

• powinno się stosować wtedy, gdy wymagana jest jałowość, ale materiał z którego wykonane są narzędzia czy sprzęt medyczny nie pozwala na wyjałowienie ich w autoklawie

• dotyczy także postępowania ze zużytym sprzętem jednorazowego zastosowania o ile nie ma możliwości bezpiecznego ich spalenia

• np. igły, cewniki, narzędzia chirurgiczne

DEZYNFEKCJA ŚREDNIEGO STOPNIA

• dotyczy narzędzi i sprzętu nie przenikającego przez skórę i nie wnikającego do jałowych jam ciała, ale będącego w kontakcie z błonami śluzowymi lub uszkodzoną skórą, np. endoskopy, wzierniki dopochwowe, respiratory, termometry

DEZYNFEKCJA NISKIEGO STOPNIA

• dotyczy obiektów mających kontakt ze zdrową, nienaruszoną skórą lub nie mających bezpośredniego kontaktu z chorym, np. podłogi, sufity, meble, umywalki

Skuteczność dezynfekcji jest wprost proporcjonalna do czasu działania i stężenia preparatu dezynfekującego, wzrasta także wraz ze wzrostem temperatury i wilgotności.

Dezynfekcję można przeprowadzić przy użyciu metod termicznych, termiczno-chemicznych lub chemicznych.

• Dezynfekcja termiczna - stosowana do odkażania bielizny, naczyń i wyposażenia sanitarnego. Zaleta tej metody jest możliwość monitorowania procesu i brak toksyczności.
  

PASTERYZACJA - pozwala na eliminacje drobnoustrojów w płynach. Polega ona na ogrzewaniu płynu w temperaturze:

• 65°C przez 30 minut

• 75°C przez 10 minut

i natychmiastowym ochłodzeniu. Proces ten ma zastosowanie zwłaszcza w przemyśle spożywczym

DEKOKTACJA - jest procesem niszczenia drobnoustrojów przez działanie pary wodnej przy normalnym ciśnieniu przez 15-20 minut.

GOTOWANIE - w temperaturze 100°C jest dobrą i pewną metodą powszechnie stosowaną do niszczenia wegetatywnych form bakterii, grzybów i do inaktywacji wirusów.

TYNDALIZACJA - to niszczenie drobnoustrojów bieżącą parą wodną w czasie 30 minut. Zabieg ten należy powtarzać trzykrotnie w odstępach, co 24 godziny.

• Dezynfekcja termiczno-chemiczna jest połączeniem działania środków chemicznych oraz ciepła (60^oC). Środki chemiczne stosowane są w tej metodzie w znacznie niższych stężeniach. Metoda ta służy do dezynfekcji sprzętu wrażliwego na wysoką temperaturę.

• Dezynfekcja chemiczna to dezynfekcja przy użyciu roztworów preparatów chemicznych o różnych właściwościach. Substancja aktywne to związki na bazie chloru, związki nadtlenowe, IV-rzędowe związki amioniowe, alkohole, aldehydy i pochodne fenolu.

- związki denaturujące białko (kwasy, zasady, związki utleniające, metale ciężkie)

- związki powierzchniowo czynne (związki kationowe, anionowe, związki niejonowe)

Wybór odpowiedniego preparatu jest zależny od znanego lub spodziewanego skażenia, rodzaju dezynfekowanego materiału i toksyczności środka.

Cechy dobrego środka dezynfekcyjnego:

• szeroki zakres działania na drobnoustroje

• szybkie działanie w małych stężeniach bez wywoływania oporności drobnoustrojów

• szybką i całkowitą biodegradację

• trwałość koncentratu i roztworów użytkowych

• dobrą rozpuszczalność w wodzie

• wysoką tolerancję na twardą wodę i substancje organiczne zawarte w dezynfekowanym materiale

• brak działania korodującego

• brak barwy i uszkadzającego działania na skórę i drogi oddechowe

• niska cena

STERYLIZACJA (WYJAŁAWIANIE)

• proces prowadzący do zabicia wszystkich drobnoustrojów (wirusów, bakterii, grzybów, pierwotniaków) w danym środowisku, zarówno form wegetatywnych jak i przetrwalnikowych

• procesowi poddawane są narzędzia i sprzęt kontaktujący się z jałowymi tkankami

• prowadzi do uzyskania jałowości = sterylności

Sterylizacji poddawane są narzędzia i sprzęt kontaktujący się z jałowymi tkankami.

Oczekiwany efekt (sterylny produkt) osiągany jest w wyniku:

• prawidłowego przygotowania materiałów do sterylizacji

• prawidłowego doboru metod sterylizacji

• poprawności procesu sterylizacji

• odpowiedniego przechowywania materiałów po sterylizacji

Rodzaje sterylizacji

• sterylizacja wysokotemperaturowa

• bieżąca para wodna,

• para wodna w nadciśnieniu,

• gorące suche powietrze,

• promieniowanie podczerwone

• sterylizacja niskotemperaturowa

• tlenek etylenu,

• formaldehyd,

• plazma gazu,

• promieniowanie jonizujące

• ozon

• nadtlenek wodoru

Kontrola procesów sterylizacji

FIZYCZNE - przyrządy pomiarowe w które wyposażony jest sterylizator

BIOLOGICZNE - są to umieszczone na nośniku (krążek lub pasek bibuły) przetrwalniki wyselekcjonowanych szczepów bakterii Bacillus subtilis lub Bacillus stearothermophilus wysoce opornych na dany czynnik sterylizujący.

Należy umieścić nie mniej niż dwa wskaźniki wewnątrz dwóch wybranych pakietów a te z kolei należy ułożyć w dwóch różnych miejscach komory sterylizatora.

Po ekspozycji (zakończeniu procesu sterylizacji) przetrwalniki przenoszone są do podłoża hodowlanego. Po inkubacji odpowiednio w 37 ºC (B.subtilis) lub w 56 ºC (B.stearothermophilus) - brak w podłożu hodowlanym jest dowodem na skuteczność procesu sterylizacji.

CHEMICZNE - związki zmieniające barwę podczas prawidłowego procesu sterylizacji

ANTYSEPTYKA (ODKAŻANIE)

• stosowanie środka dezynfekcyjnego na skórę, błony śluzowe w celu zniszczenia drobnoustrojów lub zahamowania ich namnażania się

• obejmuje zabiegi związane z dezynfekcją rąk personelu medycznego, odkażaniem ran, pola operacyjnego, skóry i błon śluzowych pacjenta przed zabiegiem

Mycie rąk - mechanicznie usuwa zabrudzenia eliminując jednocześnie większość drobnoustrojów należących do flory przejściowej

Dezynfekcja rąk - eliminuje w pełni florę przejściową i redukuje florę stałą

 ASEPTYKA

• sposób postępowania, którego celem jest zapobieganie zakażeniom tkanek i skażeniom jałowych powierzchni

• np. niedopuszczenie do skażenia ran operacyjnych, czy podatnych na zakażenia narządów

5

---