Dorota Szeląg

Semestr I / zaoczny

Grupa O3

Psychologia ogólna

PROCESY KIERUNKOWE

A:PROCESY EMOCJONALNE

Dzięki procesom orientacyjno - poznawczym odzwierciedlamy otaczający nas świat, natomiast ustosunkowując się do świata nadajemy mu cechy emocjonalne. Ogólnie ujmując: to emocje ozwierciedlają nasz stosunek ( odczucia) do świata zewnętrznego.Procesy emocjonalne wpływają w zasadniczy sposób na aktywność człowieka, a zmiany zachodzące pod wpływem tych procesów obejmują cały organizm.

1. CECHY PROCESU EMOCJONALNEGO:

1. ZNAK EMOCJI- to zabarwienie emocjonalne , czyli przyjemne lub przykre

• Emocje dodatnie - emocje przyjemne, towarzyszą zazwyczaj wtedy, gdy jest utrzymana równowaga pomiędzy osobą ( podmiotem) a środowiskiem.

• Emocje ujemne - emocje negatywne, przykre, powstają w sytuacjach zagrożenia, niebezpieczeństwa, przyczyniają się do dezorganizacji zachowania, jak również mogą wpływać mobilizująco na zachowanie człowieka; np.: reakcja obronna spowodowana kataklizmem.

1. INTENSYWNOŚĆ EMOCJI (natężenie) - to pobudzenie ośrodkowego

układu nerwowego , czyli stanu psychicznemu, któremu towarzyszy przejaw

aktywacji. Przejawy aktywacji:

• Afekt - stan charakteryzujący się skrajnym podnieceniem emocjonalnym; np.: silny strach, wściekłość, szał, ekstaza

• Śpiączka - stan charakteryzujący się brakiem jakiejkolwiek reakcji organizmu na bodźce zewnętrzne

1. TREŚĆ EMOCJI - to takie emocje, jak: strach, lęk, głód, gniew, radość,

miłość, na treść emocji ma wpływ nabywanie doświadczenia przez każdego człowiekai jest indywidualnym przeżyciem dla każdego z nich. Rodzaj bodźców wpływających na treść:

• SPECYFICZNE - np.:zaspokojenie potrzeby głodu, itp..

• NIESPECYFICZNE - nie służą bezpośrdnio na zaspokojenie potrzeb fizjologicznych organizmu , są to potrzeby wyższego rzędu - uczucia

2.WRODZONE MECHANIZMY EMOCJI - poziom wydzielanych hormonów nadnercza

1. ADRENALINA - obronna reakcja organizmu , np.: ucieczka, strach, ból

2. NORADRENALINA - atakująca reakcja organizmu, np.: euforia, atak, nadmierna aktywność

3.ŹRÓDŁA PROCESÓW EMOCJONALNYCH

• bodźce zmysłowe - ból

• bodźce, które powstają w wyniku wahań w równowadze biologicznej organizmu (głód, choroba)

• narkotyki , alkohol, środki farmakologiczne

• ocena słowna (pochwła, nagana)

• brak zgodności spostrzeżeń i oczekiwań - obce środowisko , niespodziewna sytuacja

4. EKSPRESJA PROCESÓW EMOCJONALNYCH - to różne formy zachowania, jakimi człowiek wyraża swoje emocje, uzależnione są od norm zachowania, obowiązujących w danej kulturze.

1. MIMIKA - zmiany w wyrazie twarzy

2. PANTOMIMIKA - zmiany w ruchu ciała

3. ZMIANY W SPOSOBIE ZACHOWANIA - czynniki wrodzone

5. ONTOGENETYCZNE ŹRODŁA EMOCJI

a )emocje pierwotne - zaspokojenie potrzeb biologicznych ( pokarmowej, wody, tlenu, snu, seksualnej, itp..) - występuje zarówno u zwierząt, jak i u ludzi

b) emocje pośrednie (uczucia) - na podstawie posiadanego doświadczenia, człowiek jest w stanie ocenić bodźce, w zależności od sytuacji jako - pozytywne lub negatywne. Uczucia stanowią wyższe piętro procesów emocjonalnych.

c) panowanie nad emocjami - jest uzależnione od dojrzałości człowieka i i jego bogactwa życia uczuciowego

6. RODZAJE PROCESÓW EMOCJONALNYCH I ICH WŁAŚCIWOŚCI

1. BIEGUNOWOŚĆ UCZUĆ - jeden biegun - to uczucia i emocje dodatnie,a drugi - to ujemne

2. PROPULSJA - to zbliżanie się do żródła uczuć przyjemnych ( kontakt z przyjaciółmi)

3. REPULSJA - oddalanie się od bodźców ocenianych negatywnie

4. ze względu na intesywność zachowania obserwowalnego na zewnątrz, emocje dzielimy na:

• STENICZNE - aktywność w zachowaniu, np.: wybuchowość, reakcja motoryczna

• ASTENICZNE - bierność zachowania, brak napędu do działania

• SIŁA- im silniejszy jest dla człwieka bodziec wywołujący stan

stan emocjonalny, tym wyższy poziom aktywacji ośrodkowego układu nerwowego, im większe przeszkody, tym większa tym większa siła reakcji emocjonalnej.

6. NASTROJE - stany emocjonalne nie skierowane na jakiś określony przedmiot,

wywołane są przez różne wydarzenia, które mają dla człowieka znaczenie dodatnie lub ujemne.

7. NAMIĘTNOŚĆ - uczucia długotrwałe i bardzo silne, niekiedy wywierają istotny

wpływ na całokształt zachowania się człowieka, często prowadzą do podporządkowania im całej aktywności życiowej.

8. TRWAŁOŚĆ - przeżywanie uczuć silnych i długotrwałych łączy się z trwałym

stosunkiem do przedmiotów, zajwisk, ludzi. Stosunek ten uwarunkowany jest nabytym doświadczeniem. Im dojrzalszy jest człowiek, tym trwalsze są jego uczucia.

7. KLASYFIKACJA UCZUĆ WYŻSZYCH

a) SPOŁECZNO- MORALNE - są wyrazem przeżywania stosunku do innych ludzi oraz

do norm moralnych obowiązujących w danym społeczeństwie. Źródłem ich są

kontakty międzyludzkie, ideały, do których dążą ludzie, współdziałanie w pracy,

w nauce i wykonywania innych czynności.

b)POZNAWCZE - są związane z zaspokojeniem żądzy wiedzy, z ciekawością

badawczą , z zadowoleniem z odniesionego sukcesu.

c)PRAKSYCZNE - łączą się z wykonywaniem przez człowieka różnorodnych

czynności i wiążą się z pracą zawodową

4. ESTETYCZNE - to uczucia odzwierciedlające stosunek do przedmiotów, sytuacji

i procesów, których podstawową cechą i wartością jest piękno. To jest proces twórczy.

8. ROLA UCZUĆ W ŻYCIU CZŁOWIEKA

1. RACJONALIZACJA UCZUĆ - znajomość własnych uczuć oraz innych ludzi pozwala na świadome kierowanie swym zachowaniem.

2. DOJRZAŁOŚĆ EMOCJONALNA - procesy psychiczne rozwijają się w trakcie życia człowieka. Dojrzałość emocjonalna nie rozwija się samorzutnie, osiągamy ją w toku rozwiązywania zadań społecznych, w kontaktach z innymi ludźmi i pod wpływem środowiska, stawiającego przed nami określone wzorce i normy zachowania.

9. KONTROLA I MOŻLIWOŚĆ MODYFIKACJI PROCESÓW

EMOCJONALNYCH

1. INTELIGENCJA A ZABURZENIA EMOCJONALNE - im wyższy stopień

inteligencji tym większe zaburzenia emocjonalne, co jest związane z dostrzeganiem rozbieżności między spostrzeganiem a oczekiwaniem

2. KONTROLA EMOCJI PRZEZ CZŁOWIEKA DOROSŁEGO - mimo, że

dorosły człowiek jest bogatszy emocjonalnie, to w znacznie mniejszym stopniu niż dziecko uzewnętrznia on swoje emocje, ujawnia je w sposób społecznie akceptowany.

3. KSZTAŁTOWANIE UCZUĆ - w toku nabywania doświadczenia

indywidualnego człowiek jest w stanie modyfikować swe nastawienie emocjonalne, zmieniając zarówno swój stosunek do otoczenia, jak i mając wpływ na stan emocjonalny u innych osób.

B: PROCESY MOTYWACYJNE

Procesy motywacyjne są regulatorami zachowania człowieka, gdyż - podobnie jak procesy emocjonalne, mogą ukierunkowywać jego działanie. Motywacja - to emocje, mające wspólną cechę, jaką jest dążenie do osiągnięcia określonego celu; np.: chęć, pragnienie, życzenie i t p....). Czynniki aktywizujące motywację:

• cel

• potrzeby

1. WŁAŚCIWOŚCI MOTYWACJI

1. kierunek - tendencja kierunkowa procesów motywacyjnych polega na zmierzaniu do określonych celów, subiektywnie dodatnich, jednak nie zawsze muszą być one dodatnie w opinii innych osób.

2. Natężenie - charakteryzuje je siła i intesywność. Silnym motywem jest taki motyw, który eliminuje inne.

2.MOTYWACJA A SPRAWNOŚĆ DZIAŁANIA - w miarę wzrostu motywacji sprawność działania wzrasta, ale do pewnego poziomu, potem zaczyna opadać. Silna motywacja powoduje brak samokontroli w zachowaniu, zmniejsza czujność i zakres dostępnych skojarzeń, czynności umysłowe ulegają dezorganizacji. ( pierwsze prawo Yeresa- Dodsona)

Im łatwiejsze zadanie, tym lepsze osiągamy wyniki przy dużym natężeniu motywacji, im zaś zadanie jest trudniejsze, tym dla sprawności działania korzystniejsze jest niewielkie natężenie motywacji.( drugie prawo Yerkesa- Dodsona)

3.SYTUACJE TRUDNE - to sytuacje , w których zostaje naruszona równowaga między potrzebami, działaniem i warunkami działania

1. deprywacje - to sytuacje , w których nastąpiła blokada określonych potrzeb, na skutek przykrych doznań ; np.: przebywanie w izolacji, poczucie pokrzywdzenia, rozpad pożycia małżeńskiego , utrata pracy , brak poczucia sensu życia

2. przeciążenia - to sytuacje, gdy trudność zadania jest na granicy możliwości fizycznych i umysłowych, czy też wytrzymałości nerwowej człowieka

3. utrudnienia - to sytuacje, w których możliwość wykonania zadania zostaje zmniejszona wskutek braków przedmiotowych i informacyjnych, czy też przeciwdziałania innych osób.

4. zagrożenia - zachodzi wtedy, gdy istnieje prawdopodobieństwo utraty czegoś cennego ( np.: zdrowia, życia, dobrej opinii, pozycji społecznej)

5. konflikt motywacyjny

KONFLIKT PRZYCIĄGANIA Z PRZYCIĄGANIEM - zaspokojenie celów o wartości dodatniej ; np.:wyjście do kina czy wyjście do teatru

KONFLIKT UNIKANIA Z UNIKANIEM - wartości celów są ujemne; np.: nie odrobienie lekcji,w konsekwencji ocena negatywna z zadania domowego

KONFLIKT PRZYCIĄGANIA Z UNIKANIEM - wartości celów są dodatnie i ujemne; np.: uczeń chce być prymusem, ale nie zaakceptuje tego reszta klasy

4. FRUSTRACJE - pojęcie to zostało wprowadzone do psychologii przez

S. Rosenzweiga. Termin „frustracja” utożsamiany jest z utrudnionymi

warunkami zewnętrznymi, istniejącymi obiektywnie, jednak najczęściej

mówimy o stanie frustracji, traktowanych jako zespół przykrych emocji,

powstałych w wyniku niemożności osiągnięcia celu. Przyczyną powstawania

stanów frustracyjnych są przeszkody, które mogą mieć różny charakter:

1. fizyczny - przeszkody zewnętrzne bierne (zamknięte drzwi)

2. psychiczny - przeszkody zewnętrzne czynne ( człowiek udaremniający działanie , zakazy , niedobór informacji)

• przeszkody wewnętrzne bierne ( stałe właściwości fizyczne

lub stałe braki psychiczne)

• przeszkody wewnętrzne czynne ( procesy i stany psychiczne,

blokujące dążenia)

5. ZACHOWANIA W SYTUACJI FRUSTRACYJNEJ

1. zachowanie prawidłowe - to takie zachowanie , które zmierza do osiągnięcia

celu mimo przeszkody, którą próbuje się ominąć, a jeśli przeszkoda okaże się nie do pokonania, to człowiek próbuje znaleźć cel zastępczy, czyli zaspokoić istniejącą potrzebę innym sposobem

2. reakcje rozładowujące napięcie - reakcje obronne organizmu

• agresja - im większa przeszkoda na dordze do celu , tym intesywniejesze są reakcje agresywne. Agresja może być jawna - fizyczna lub werbalna, może też występowac agresja stłumiona ( ukryta) - najczęściej wtedy, gdy reakcje agresywne są karane. Agresja taka miekiedy zostaje przemieszczona i pozbawiona kierunku ( np.: wyładowanie na przedmiocie, zamiast na osobie będącej źródłem agresji), mogą tez być skierowane przeciwko sobie ( samookaleczenie, nadmierna samokrytyka, obwinianie siebie)

• fiksacja - to reakacja polegająca na uporczywym wykonywaniu tych samych czynności, mimo że one żadnego efektu.

• regresja - polega na cofaniu się w działaniu do bardziej pierwotnych form zachowania, charakterystycznych dla wcześniejszych okresów rozwojowych ( często reakcja taka występuje w stanach frustracji u dzieci ; np.: pierwsze kontakty w nowym środowisku - przedszkole)

• ucieczka - to reakcja w sensie fizycznym lub psychicznym, jednak za każdym raze źródłem jest lęk, strach. Wywołane negatywne emocje motywują człowieka w kierunku oddalenia się od źródła lęku. Jest to pozorna ucieczka , nierozwiązana sytuacja wzbudza w efekcie jeszcze większy lęk.

• mechanizmy obronne - polegają na zmianie sposobu spotrzegania i interpretowania sytuacji oraz własnego zachowania, a nie na działaniach zewnętrznych, których celem byłaby zmiana sytuacji.

• wypieranie - polega na usuwaniu i niedopuszczeniu do świadomości myśli , które mogą wywołać lęk, niepokój.

• projekcja - polega na rzutowaniu na innych ludzi i przypisywanie im tych cech i właściwości, których człowiek nie akceptuje u siebie.

• racjonalizacja - polega na tworzeniu wyjaśnień, mających usprawiedliwić własne postępowanie.

6. STRES

1. stres psychologiczny - to stan organizmu człowieka, który pod wpływem trudnych sytuacji , częstych frustracji przeciąża swój system nerwowy, co doprowadza do zaburzeń procesów regulacji. Wywołuje je czynnik szkodliwy - stresor. Fazy stresu wg J.Reykowskiego:

• faza mobilizacji - stresor wywołuje sprawniejsze i bardziej orginalne procesy myślowe, polepszenie pamięci

• faza roztrojenia - pogorszenie czynności umysłowych, zahamowania i schematyczność działania

• faza destrukcyjna - gwałtowne obniżenie procesów motywacyjnych, brak realnej oceny sytuacji

b) stres fizjologiczny - jest zbiorem reakcji zmierzających do przezwyciężenia czynnika szkodliwego dla organizmu.Fazy stresu:

• faza alarmowa - równoznaczna z ogólną mobilizacją organizmu, będącą sygnałem iż zadziałał czynnik szkodliwy

• faza odporności - zostają zaktywizowane mechanizmy przystosowawcze umożliwiające przeciwdziałanie w sytuacji stresowej

• faza wyczerpania - zbyt silny lub długotrwały stresor powoduje spadek odporności psychicznej

7. ZMIANY SPOWODOWANE STRESEM- zwalczanie stresu występuje w fazie mobilizacji, obrona przed stresem w fazach rozstrojenia i destrukcji . Reakcja obronna wiąże się rezygnacja z z celów, a zatem zmianie ulegają procesy motywacyjne, emocje mają wartość ujemna, co z punktu widzenia przystowawczego jest szkodliwe dla człowieka. Nasuwa się wniosek, że zawsze w sytuacjach stresowych czy frustracyjnych powinniśmy zadbać o takie działania, które pozwolą nam przezywciężyć trudności i dojść do zaplanowanego wcześniej celu.

BIBLIOGRAFIA:

1. Maria Przetacznikowa, Grażyna Makiełło- Jarża - „Podstawy psychologii ogólnej”- W S i P Warszawa 1987

2. Jan Strelau, Andrzej Jurkowski, Zygmunt Putkiewicz - „Podstawy psychologii dla nauczycieli” - PWN Warszawa 1975

3. pod redakcją Tadeusza Tomaszewskiego - „Psychologia” - PWN Warszawa 1982

---