WSIiE TWP w Olsztynie

Informatyka i Ekonometria

Studia zaoczne, rok G1, grupa VI

Krzysztof Majewski

Nr indeksu: 4858

Komunikacja niewerbalna

Sopot 15 maja 2001

Powstanie języka i posługiwanie się nim w mowie było bez wątpienia ogromnym osiągnięciem rozwojowym człowieka. Jednak język i mowa nie powstały wraz z pojawieniem się praprzodków człowieka. Wiadomo, że wczesne formy praludzi nie posługiwały się mową. Podstawową przeszkodą ku temu była zbyt nisko osadzona krtań. Komunikacja pozajęzykowa stanowiła więc pierwotną formę porozumiewania się człowieka. Obecnie język nie wyeliminował całkowicie tych naturalnych form komunikacji, które nadal spełniają swoje funkcje w procesie wymiany informacji.

Dopiero homo sapiens zaczął posługiwać się mową. Budowa jego narządów mowy jest prawie identyczna jak ludzi współczesnych. Pojawienie się homo sapiens datowane jest na około 200 tysięcy do 150 tysięcy lat temu. Prawdopodobnie od tego momentu mowa zaczęła się intensywnie rozwijać
i stopniowo zastępowała naturalne środki komunikacji.

W starożytnej Grecji - kolebce demokracji - wysoko ceniono zdolność przekonywania. Oprócz biegłego władania słowem doceniano także siłę "mowy ciała", która nadawała przemowom pożądaną dramaturgię. Także starożytni kupcy wykorzystywali znajomość prostych zasad komunikacji niewerbalnej. Wiedzieli oni ,że rozszerzone źrenice klienta na widok określonego towaru są oznaką dużego zainteresowania transakcją. Jeśli natomiast źrenice klienta były zwężone był to znak,
że szanse ubicia dobrego interesu są raczej małe.

Dane przedstawione przez Alberta Mehrabiana, autorytetu w dziedzinie badań nad komunikacją niewerbalną mówią że 7% informacji o sympatii przekazywane jest przez słowa, 38% tych informacji przekazuje ton głosu i inne wskaźniki wokalne, wreszcie pozostałe 55% informacji przekazywane jest twarzą i gestami. Oznacza to, że podczas codziennych rozmów z innymi przeważająca część informacji o emocjach przekazywana jest poza treścią słów.

Gesty i zachowania niewerbalne służą przede wszystkim odzwierciedlaniu stosunku człowieka do jego otoczenia, w tym zwłaszcza społecznego. Wzajemne ustosunkowanie się ludzi przejawiane jest takimi znakami jak wyrazy twarzy, ton głosu, spojrzenia czy choćby przyjmowane odległości. To tylko niektóre ze środków, poprzez które wysyłamy i odbieramy informacje takie jak sympatia - antypatia, zainteresowanie - brak zainteresowania, partnerstwo - dominacja - uległość. Można powiedzieć,
że na poziomie niewerbalnym mamy do czynienia przede wszystkim z komunikacją emocjonalną. Podczas rozmowy dwu lub więcej osób musi zostać ustalony porządek mówienia. Trudno wyobrazić sobie rozmowę kiedy obie osoby mówią jednocześnie. Taki porządek ustalany jest właśnie znakami niewerbalnymi takimi jak nabieranie powietrza i otwarcie ust, aby za chwilę zabrać głos, skinienia głową, podniesienie ręki oraz inne. Kiedy już jedna osoba zabrała głos oczekuje ona reakcji słuchacza. Słuchacz natomiast chcąc dać do zrozumienia, że aktywnie uczestniczy w interakcji kiwa głową kiedy zgadza się z mówiącym lub kręci głową na znak niezgody. Tak czy inaczej przekazuje
on mówiącemu informacje zwrotne o swoim zaangażowaniu czyni to właśnie przy pomocy gestów niewerbalnych. Wreszcie są i takie sytuacje gdzie porozumiewanie się słowne jest wykluczone. Wystarczy przyjrzeć się grupie pracujących wspólnie płetwonurków, pracownikom lotniska pomagającym pilotom parkować samolot, czy choćby pracy policjanta kierującego ruchem ulicznym na skrzyżowaniu.

Właściwie nie sposób wyobrazić sobie możliwości pełnego porozumiewania się ludzi bez "wspomagania" niewerbalnego. Oto niektóre z tych form:

Powtarzanie - polega na jednoczesnym przekazywaniu informacji zawartych
w wypowiedzi słownej. Np. gest wskazujący wnętrze mieszkania przy wypowiedzi "zapraszamy
do środka"

Zastąpienie - zamiast słów prezentowana jest sekwencja niejęzykowa, która oznacza
to samo. Np. gest pozdrowienia zamiast słów "Dzień dobry". Nie wszystkie wypowiedzi mogą być zastępowane przekazami niejęzykowymi. Wiąże się to z tym, że w różnych kulturach i krajach te same gesty mają różne znaczenie.

Regulacja konwersacji - ustalanie kolejności wypowiedzi.

Akcentowanie tekstu mówionego - ruchy rąk, głowy itd. mogą podkreślać znaczenie wypowiadanych słów przez obrazowanie. Np. pochylenie wobec rozmówcy jako okazanie szacunku.

Maskowanie - zachowania mające na celu ukrycie prawdziwych uczuć, przekonań
czy myśli.

Samoprezentacja - poprzez ubiór, fryzurę, sposób wypowiadania się, różne rekwizyty czy ogólniej styl zachowania ludzie wysyłają komunikaty dotyczące tego kim są lub kim chcieliby by być. Poprzez różne niewerbalne środki informują (często nieświadomie) o swoim statusie społecznym, ekonomicznym, osobowości oraz innych aspektach własnego "ja". Bardzo często ludzie grają pewne role, czyli pokazują się takimi (na ogół lepszymi, mądrzejszymi, bogatszymi, bardziej pewnymi siebie niż są w rzeczywistości ) jakimi chcieli by być postrzegani przez otoczenie.

Rytuał - gesty niewerbalne odgrywają ważną rolę w rytuałach. Bardzo znanym powszechnie rytuałem społecznym jest witanie się i żegnanie. Podczas przywitania ludzie podają sobie ręce (jeśli odległość pomiędzy osobami na to pozwala), uśmiechają się do siebie oraz nawiązują kontakt wzrokowy. Inny wariant przywitania to podniesienie ręki lub ukłon kiedy odległość jest zbyt duża aby podać sobie dłonie.

Przykłady zachowań niewerbalnych

Rodzaj zachowania	Znaczenie
Zaciśnięte usta	Złość lub wrogość
Zagryzanie dolnej wargi	Smutek, rozżalenie
Otwarte usta bez mówienia	Zaskoczenie, zdziwienie, również zmęczenie długim oczekiwaniem i rozmową
Kontakt wzrokowy z uśmiechem	Zadowolenie, poczucie komfortu psychicznego
Zmarszczone brwi, zaciśnięte usta	Zatroskanie, smutek, albo złość
Usta nieruchome	Zaabsorbowanie, lęk, niepokój
Zaczerwienienie twarzy, czerwone plamy na szyi	Lęk, wstyd, zakłopotanie, poczucie dyskomfortu psychicznego
Poruszanie głową w pionie ( przytakiwanie )	Zgoda, uwaga, zrozumienie, uważne słuchanie
Poruszanie głową w poziomie	Niezgoda, brak zrozumienia
Ułożenie ciała bokiem do rozmówcy lub wiercenie się na krześle	Mała otwartość na wzajemną wymianę informacji albo zdenerwowanie
Przesuwanie się na krześle w przód i w tył, oddychanie staje się płytsza i szybsze	Obawy, lęk, wzrastające zdenerwowanie w związku ze zbliżającym się konfliktem, szybkość oddechu ukazuje wzrastające napięcie psychiczne
Siedzenie na brzegu krzesła	Niepewność, lęk, napięcie
Oddalanie się od rozmówcy	Sygnał wzrastającego zagrożenia i dyskomfortu psychicznego, unikanie komfortu
Przybliżanie się do rozmówcy	Sygnał poczucia bezpieczeństwa, dążenie do bliższego kontaktu i wzrastające zainteresowanie
Zajmowanie miejsca za obiektem przysłaniającym rozmówcę	Potrzeba ochrony, brak poczucia bezpieczeństwa, niepewność
Zajmowanie miejsca w bezpośredniej bliskości rozmówcy	Poczucie komfortu psychicznego i bezpieczeństwa
Niskie natężenie głosu	Trudności z otwarciem się i włączeniem do rozmowy
Wysokie natężenie głosu	Temat rozmowy ma szczególne znaczenie emocjonalne
Wahanie się, błędy w wymowie	Wrażliwość na dany temat rozmowy, także lęk lub poczucie dyskomfortu psychicznego
Nierówne tempo mówienia	Wrażliwość na dany temat rozmowy
Milczenie	Niechęć do włączenia się do rozmowy albo brak koncentracji

Prezentujący powyższe zestawienie zachowań niewerbalnych i ich znaczenia należy wziąć pod uwagę fakt, iż nie istnieje uniwersalny słownik gestów. Oznacza to, że nie można jednoznacznie przypisać określonym gestom jakiegoś znaczenia. Dlatego podczas oceny oprócz różnic kulturowych trzeba uwzględnić także różnice indywidualne. Każdy z nas posiada swoje charakterystyczne sposoby zachowania. Pojawiają się one niezależnie od sytuacji, w której się znajdujemy, dlatego też nie niosą one ze sobą informacji co aktualnie dzieje się z daną osobą. Nieznajomość indywidualnych nawyków w zachowaniu może doprowadzić do błędnych interpretacji. Na przykład nieprzyjemny grymas twarzy może być tikiem pozostałym po wylewie, a nie oznaką dezaprobaty czy niechęci. Należy także pamiętać o wpływie sytuacji na zachowanie. Ktoś zakłada sobie ramiona na piersi ponieważ jest mu zimno. Ktoś inny siedzi sztywno bo ma za ciasne ubranie. Pierwszy przypadek nie świadczy
o zamkniętej postawie, drugie zachowanie nie jest oznaką napięcia.

Interpretacji powinny podlegać zespoły gestów a nie pojedyncze gesty. Pojedynczy gest
w większości wypadków nie ma jasnego znaczenia. Zespoły gestów wyrażających
tę samą lub podobną postawę czy emocję są lepszym wskaźnikiem do formułowania wniosków.

Literatura:

1. Domachowski, W. (1999). „Poza twarzą, poza gestem”

2. Knapp, M. L., Hall, J. A. (2000). „Komunikacja niewerbalna w interakcjach międzyludzkich”. Wrocław: Astrum

3. Aronson, E., Wilson, T. D., Akert, R. (1997). „Zachowanie niewerbalne”.

4. Kaczmarek, B. L. J. (1998b). „Psychologia komunikowania się”.

5. Hall, E. T. (1987). „Bezgłośny język”. Warszawa: PIW

6

---