Rola, zadania i kompetencje dyrektora szkoły
W myśl art. 36 ust. 1 u.s.o. szkołą lub placówką kieruje nauczyciel mianowany lub dyplomowany, któremu powierzono stanowisko dyrektora. Organ prowadzący może też, po zasięgnięciu opinii organu sprawującego nadzór pedagogiczny, powołać na stanowisko dyrektora szkoły lub placówki osobę niebędącą nauczycielem (art.36 ust. 2 u.s.o.). Osoba, która może zajmować stanowisko dyrektora szkoły musi najpierw spełnić określone warunki, które zawarte zostały w Karcie Nauczyciela. Do warunków tych należy:
ukończenie studiów magisterskich oraz posiadanie przygotowania pedagogicznego i kwalifikacji do zajmowania stanowiska nauczyciela;
ukończenie studiów wyższych lub studiów podyplomowych z zakresu zarządzania lub kursu kwalifikacyjnego z zakresu zarządzania oświatą;
posiadanie co najmniej pięcioletniego stażu pracy pedagogicznej na stanowisku nauczyciela lub pracy dydaktycznej na stanowisku nauczyciela akademickiego;
spełnia określone warunki zdrowotne nie mające wpływu na jego pracę zawodową;
nie był karany karą dyscyplinarną, która zawarta została w poszczególnych artykułach Kart Nauczyciela;
nie toczy się w stosunku do niego żadne postępowanie dyscyplinarne;
nie był skazany prawomocnym wyrokiem za przestępstwo skarbowe lub umyślne przestępstwo;
nie toczy się przeciwko niemu postępowanie karne lub o ubezwłasnowolnienie;
nie był karany zakazem pełnienia funkcji kierowniczych związanych z dysponowaniem środkami publicznymi.
Dyrektor jako osoba, która w szkole sprawuje niejako „władzę” ma szereg obowiązków i ról do odegrania. J. Pielachowski wymienia takie role jak:
I) rola kierownika placówki oświatowej;
II) rola przewodniczącego rady pedagogicznej;
III) sprawowanie nadzoru pedagogicznego w szkole;
IV) rola pracodawcy i kierownika zakładu pracy;
V) rola organu administracji oświatowej;
Każda z ról jakie wyżej zostały wymienione charakteryzuje się pewnymi zadaniami, które wykonywać muszą dyrektorzy. Tak więc do pierwszej roli odnoszą się takie zadania jak: kierowanie działalnością szkoły, sprawowanie opieki nad uczniami, stwarzaniem warunków harmonijnego rozwoju psychofizycznego poprzez aktywne działania prozdrowtne, realizowanie uchwał rady szkoły oraz rady pedagogicznej podjęte w ramach ich kompetencji stanowiących, współpraca z radą szkoły, radą pedagogiczną, rodzicami i samorządem uczniowskim, współdziałanie ze szkołami wyższymi oraz zakładami kształcenia nauczycieli w zakresie organizacji praktyk pedagogicznych (J. Pielachowski, Organizacja i zarządzanie oświatą i szkołą). W przypadku postrzegania dyrektora szkoły jako przewodniczącego rady pedagogicznej jego podstawowym zadaniem jest prowadzenie i przewodniczenie radzie pedagogicznej. Skupiając się na dyrektorze szkoły jako sprawcy nadzoru pedagogicznego w szkole należy stwierdzić, że w skład zadań, które musi on wykonywać wchodzić będą następujące: opracowywanie planu nadzoru pedagogicznego na dany rok szkolny i realizowanie go wraz z innymi osobami uprawionymi do nadzoru pedagogicznego, przedstawianie radzie pedagogicznej, radzie szkoły i organowi prowadzącemu uogólnionych wniosków z prowadzenia nadzoru nie rzadziej niż dwa razy w roku szkolnym, dokumentowanie czynności nadzoru pedagogicznego, gromadzenie informacji o pracy nauczycieli w celu dokonywania oceny ich pracy. Mając na uwadze dyrektora pełniącego rolę pracodawcy i kierownika zakładu pracy należy skupić się na dwóch wykonywanych przez niego rolach. Po pierwsze jako pracodawcy, który będzie miał nieco inne obowiązki niż kierownik zakładu pracy. Myśląc o dyrektorze jako pracodawcy należy podkreślić, że do jego zadań w tym zakresie należeć będą między innymi takie jak: nawiązywanie, zmienianie i rozwiązywanie stosunku pracy z nauczycielami i innymi pracownikami szkoły zarówno przez mianowanie, jak i na podstawie umowy o pracę oraz wykonywanie czynności wynikających ze stosunku pracy, organizowanie pracy w szkole, opracowywanie regulaminu pracy, projektu arkusza organizacji szkoły oraz planu urlopów, a w szkole feryjnej plan urlopów pracowników niepedagogicznych, tworzenie funduszu i opracowywanie regulaminu zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, organizowanie doskonalenia zawodowego nauczycieli i innych pracowników szkoły, wykonywanie zadań wykonujących z praw pracy. Skupiając się na dyrektorze jako kierowniku zakładu należy wymienić takie zadania jak: opracowywanie projektu planu finansowego szkoły, tworzenie i zatwierdzanie rocznego planu finansowego środków specjalnych, właściwie gospodarowanie mieniem szkoły a także stwarzanie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy i nauki w szkole. Ostatnią rolą jaką podkreśla Józef Piechalowski jest postrzeganie dyrektora szkoły jako organu administracji oświatowej. W tym przypadku do zadań dyrektora należeć będzie: pełnienie nadzoru nad realizacją obowiązku szkolnego, a także prowadzenie ewidencji spełnienia obowiązku szkolnego. Z kolei z zadań jakie zostały wyżej wymienione wynikają pewne kompetencje nauczyciela. Okazuje się więc, że w skład kompetencji dyrektora wchodzi między innymi: reprezentowanie szkoły na zewnątrz, skreślanie ucznia z listy uczniów zgodnie ze statutem szkoły, przyjmowanie uczniów do szkoły, ustalanie indywidualnego toku lub programu nauczania, wydawanie zgody na działanie w szkole stowarzyszeń i organizacji o charakterze wychowawczym, wstrzymywanie wykonywania uchwał rady niezgodnego z przepisami prawa, decydowanie o strukturze osobowej nadzoru pedagogicznego szkoły i o częstotliwości wykonywania czynności wynikających z zadań nadzoru, ocenianie pracy nauczycieli, przyznawanie nagród i wymierzanie kar porządkowych pracownikom szkoły, występowanie z wnioskami o odznaczenia i nagrody dla pracowników, gospodarowanie środkami zakładowego funduszu środków socjalnych, zgodnie z przyjętym regulaminem, możliwość organizowania administracyjnej, finansowej i gospodarczej obsługi szkoły, dysponowanie środkami określonymi w planie finansowym, wydawanie decyzji o wcześniejszym przyjęciu dziecka do szkoły, wydawanie decyzji o odroczeniu spełniania obowiązku szkolnego, wydawanie decyzji o zezwoleniu na spełnianie obowiązku szkolnego poza szkołą.
Reasumując stwierdzić można, że podstawowe zadania i role dyrektora niejako łączą się ze sobą. Dyrektor musi zdecydowanie być osobą nieprzeciętną, która jest w stanie ogarnąć całą placówkę oświatową i wszystkie organy z nią współpracujące. Ważne jest przy tym, aby dyrektor był nie tylko liderem, ale także, jak pisze E. Kosińska menedżerem szkoły. W końcu do obowiązków dyrektora szkoły należy utrzymanie całej placówki oświatowej w bardzo dobrej kondycji nie tylko finansowej ale także ogólnej. Ważne jest więc, aby dyrektor był osobą, która będzie to w stanie zrobić. Oprócz oczywistych cech charakteru takich jak: stanowość, pewność siebie, wzbudzanie szacunku, racjonalne myślenie ważne jest również, aby dyrektor szkoły przejawiał cechy osobowościowe, które w znacznym stopniu ułatwią mu pracę w zespole, którym przecież w tym wypadku jest rada pedagogiczna. Bez tego typu umiejętności dyrektor szkoły zdecydowanie nie ma szans na stworzenie odpowiedniej placówki, w której uczniowie będą mogli się rozwijać harmonijnie i w pełni. Nic więc dziwnego, że objęcie stanowiska dyrektora szkoły nie jest rzeczą prostą i, że należy tutaj spełnić szereg warunków, aby takie stanowisko można było zajmować.
Bibliografia
J. Pielachowski, Organizacja i zarządzanie oświatą i szkołą, Wydawnictwo eMPi2, Poznań 1997
Karta Nauczyciela z dnia 26. 01. 1982.
E. Kosińska, Dyrektor w szkole, Wydawnictwo Rubikon, Kraków 1999
S. Witek, Jak kształtować profesjonalnych dyrektorów szkół?, Wydawnictwo MCDN, Kraków 2000
W. Kobyliński, Funkcje dyrektora szkoły w teorii i praktyce. Warszawa 1981.