WTS 2006

Wykład Dziesiąty

Konfliktowa a konsensualna wizja porządku społecznego. Teorie konfliktu. Konflikt a teoria społeczeństwa obywatelskiego

Konflikt, przemoc i władza w teorii socjologicznej

1. Socjologiczne problemy konfliktu, władzy i przymusu a integracyjne i koercyjne teorie socjologiczne - ich wykluczanie się czy uzupełnianie (teza Ralfa Dahrendorfa)

2. Odmiany teorii konfliktu

Pierwsze kryterium: struktura społeczna

a/ strukturalna (Dahrendorf, w pewnym zakresie Bourdieu)

b/ poststrukturalna (Foucault)

Drugie kryterium: funkcje społeczne

c/ funkcjonalistyczna teoria konfliktu L.Cosera

Trzecie kryterium: skutki

a/ destrukcyjne

b/ przyczynianie się do rozwoju

Czwarte kryterium: podłoże

a/ dobra

b/ prawa

c/ mentalność, tendencje normalizacyjne i racjonalizujące

I. Funkcjonalna teoria konfliktu: jak przekształcić konflikt, by stał się on czynnikiem adaptacji i rozwoju, a nie destrukcji i rozpadu?

1. Pozytywne funkcje konfliktu: skorygowanie stosunków władzy i systemu norm, przy zachowaniu struktury grupy, rewitalizacja podstawowych wartości i norm, modyfikacja struktur komunikacji

2. Mechanizmy zabezpieczające przed destrukcją: tolerancja i instytucjonalizacja konfliktu a tzw. konflikty “dzikie” (emocjonalne wybuchy niezadowolenia)

3. Czynniki sprzyjające przekształcaniu konfliktów destruktywnych w konflikty ułatwiające adaptację i rozwój:

a/ otwarte struktury (społeczeństwo otwarte)

b/ kompleksowe struktury społeczne (krzyżowanie się i różnicowanie konfliktów)

c/ cechy samych konfliktów (konflikt interesów, konflikt wartości podstawowych, konflikty realistyczne i nierealistyczne)

4. Instytucje rozwiązywania konfliktów sprzyjające ich przekształcaniu się w czynniki rozwoju i adaptacji, a nie destrukcji i rozkładu: demokratyzacja systemu, instytucjonalizacja reprezentacji interesów grupowych (partie polityczne, związki zawodowe, organizacje społeczne) instytucje pozwalające na taką regulację konfliktów, by uniknąć sytuacji gry o sumie zerowej (np. komisje trójstronne, arbitraż, mediacja)

II. Ralfa Dahrendorfa teoria konfliktu w społeczeństwie przemysłowym

1. Dahrendorf: strukturalne żródła konfliktu: układ ról społecznych i związnych z nimi oczekiwań dotyczących dominacji i podlegości a kwestie uprawnień do uczestnictwa w procesie podejmowania decyzji

2. Interesy jawne i utajone a zróżnicowanie władzy, konflikty interesów a teoretyczne warunki powstawania grup konfliktowych

III. Społeczeństwo obywatelskie w świetle teorii społeczeństwa jako wspólnoty komunikacyjnej i teorii konfliktu

1. Rola działań komunikacyjnych w sferze publicznej

- komunikacja jako proces spontanicznego "uzgadniania" porządku społecznego w codziennych, potocznych interakcjach; socjologie interakcyjne

a

- komunikacja jako akt racjonalnego wzajemnego oddziaływania, co daje możliwość (potencjalnie) ukształtowania się racjonalnego porządku społecznego. W ramach tego nurtu poszukuje się narzędzi krytycznej analizy procesów społecznego porozumiewania się (a więc procesów tworzenia porządku społecznego); J.Habermas

2. Rola socjologii: krytyczna analiza porządku społecznego w celu wykrycia przyczyn jego nieracjonalności, barier jego rozwoju, w oparciu o koncepcję racjonalnej komunikacji jako idei regulatywnej

3. Podstawowe pojęcia teorii racjonalnej komunikacji jako idei regulatywnej: uniwersalne warunki racjonalności komunikacyjnej (ważności aktu komunikacji) (“Teoria działania komunikacyjnego”, powtórzenie):

- racjonalność komunikacyjna: uniwersalne warunki (roszczenia) racjonalnej komunikacji

- kompetencja komunikacyjna

- komunikacja wolna od przymusu (dyskurs wolny od przymusu)

- komunikacja systemowo zniekształcona

- sfera publiczna

- system społeczny a społeczeństwo obywatelskie

- sfera publiczna: sfera uczestnictwa w dyskursie publicznym

4. Kompetencja komunikacyjna jako warunek kształtowania się społeczeństwa obywatelskiego: umiejętność komunikacyjnie racjonalnego porozumiewania się

a/ rozwój jednostkowy

b/ uwarunkowania systemowe

5. Rozwój teorii społeczeństwa obywatelskiego. Koncepcja przestrzeni publicznej (między Lebenswelt a systemem) jako żródła norm demokratycznego, obywatelskiego społeczeństwa

-/ uwarunkowania współczesnego systemu (technologie władzy, systemowe prawa),

- problematyka Lebenswelt współczesnego społeczeństwa demokratycznego - koncepcja tzw. “nowej nieprzezroczystości”

---