1. Spostrzeganie głębi

Widzenie przedmiotów w trzech wymiarach nazywamy s p o s t r z e g a n i e m g ł ę b i. Przestrzeń nie działa na nasze zmysły poprzez bodźce, nie ma energii

przestrzennej takiej jak np. energia światła lub fali głosowej. Nie mówimy przeto o wrażeniu głębi, lecz o spostrzeżeniu, bardziej zależnym od mechanizmów interpretacyjnych mózgu, niż od zmysły wzroku. każde oko postrzega obiekt

pod innym kątem. Mózg na podstawie tych minimalnych różnic określa głębię przedmiotu i odległość wobec niego. Wskaźniki jednooczne spostrzegania głębi stanowią liczniejszy zbiór, niż poprzednie.

n a k ł a d a n i e s i ę, zasłaniający przedmiot postrzegamy jako bliższy od zasłanianego, r u c h, gdy poruszamy się w jakimś kierunku, to odnosimy wrażenie, że przedmioty bliskie zostają za nami, a dalekie jakby przesuwają się razem z nami, albo są nieruchome. Ważnym wskaźnikiem jest perspektywa, wyróżniamy kilka jej form. Perspektywa l i n i o w a, to zjawisko pozornego zbiegania się linii równoległych na horyzoncie. Doświadczymy jej patrząc na biegnące prosto tory kolejowe. Perspektywa z m n i e j s z a j ą c y c h się r o z m i a r ó w, przedmioty mniejsze są bardziej oddalone (słupy linii telefonicznej), perspektywa s z c z e g ó ł ó w, dalekie przedmioty spostrzegamy w zarysie, bez detali. Perspektywa p o w i e t r z a („sina dal”) obniża

jasność i nasycenie barwy spostrzeganego obiektu. Znaczącym wskaźnikiem jest także

wskaźnikiem g r a d i e n t s t r u k t u r y p o w i e r z c h n i o w e j, im dalsza od nas np. trawa chodnika, tym gęstsza się wydaje. Te pozorne zagęszczenie jest wskaźnikiem odległości.Również gra światła i cieni ułatwia spostrzeganie głębi.

2. Pole spostrzegania

To, co człowiek ogarnia swoimi zmysłami w danym fragmencie rzeczywistości nazywamy p o l e m p o s t r z e g a n i a.Nie jest ono jedynie natłokiem wrażeń, narzucającym się chaosem bodźców, lecz jest swoistą organizacją postrzegania. Nasz umysł, dla ułatwienia orientacji w otoczeniu, porządkuje doznania. Efektem tego jest

o r g a n i z a c j a p o l a s p o s t r z e g a n i a, podlegająca następującym prawom: 1) bliskości, obiekty styczne postrzegamy jako jedno ugrupowania, 2) zagęszczenia, obiekty o liczniejszych cechach wyróżniamy, specyfikujemy, 3) podobieństwa, obiekty podobne traktujemy jako odrębną klasę, 4) wspólnej drogi, elementy jakby poruszające się w jednym kierunku traktujemy jako jedność, 5) zamykania (domykania),

uzupełniamy brakujące elementy znanej nam całości, 6) dobrej figury, wyróżniamy układ w pełni oddający właściwość ideału, np. koła, kwadratu, 7) symetrii.

Pole spostrzegania nie jest jednolite.

4.Zróżnicowanie pola na figurę

To, co na zasadzie omówionych praw(prawa mówiące o polu postrzegania) łączy się w określoną całość wyróżniamy jako f i g u r ę, pozostała część pola stanowi t ł o. Figura ma wyraźnie określone granice, stanowi narzucającą się w spostrzeżeniu jedność. Tło jest niewyraźne, ”nijakie”, drugoplanowe. Przedmioty codziennego użytku z reguły postrzegamy jako figury na jakimś tle. W konkretnych sytuacjach nie mamy praktycznie trudności w rozróżnianiu obu tych elementów. Bogaty i pogłębiony poznawczo zestaw kryteriów rozróżniania figury i tła przedstawił duński psycholog, E. Rubin. Badania R. A t k i n s o n a pokazały, że dostrzeganie figur w polu nie ustrukturalizowanym poprawia się w wyniku uczenia się. W procesie postrzegania mamy również do czynienia z figurami wieloznacznymi. Ich właściwością jest to, że mogą być one odbierane jako dwa różne obiekty. W pewnych układach cech figura może zniekształcać lub zaburzać spostrzeżenie przedmiotu. Ze zjawiskiem tym spotykamy się w sytuacjach maskowania, stosowanego w różnych dziedzinach praktyki ( w wojsku, łowiectwie, usługach kosmetycznych).

5. Stałość spostrzeżeń

Jedną z istotnych cech spostrzeżeń jest ich stałość, czyli poprawność rozpoznania cech

przedmiotów niezależnie od kąta widzenia, odległości i oświetlenia. Rozróżniamy kilka form jej występowania. Na co dzień często doświadczamy działania s t a ł o ś c i k s z t a ł t u. Np. kupując gazetę. Stałość kształtu postrzeganego przedmiotu utrzymuje się niezależnie od zmiany kształtu jego obrazu na siatkówce oka. Talerz, niezależnie od tego czy widzimy go siedząc przy stole, czy oddalając się od niego, w ruchu, czy z odległości 3 m, spostrzegamy jako okrągły. Stałość spostrzeżeń kształtu chroni nas przed zaburzeniami orientacji w otoczeniu uwarunkowanymi zmianami usytuowania naszego ciała w przestrzeni. Spostrzegany kształt przedmiotów pozostaje niezmiennym, niezależnie od tego czy patrzymy na nie stojąc na nogach, czy na głowie, przechyleni w lewo, czy w prawo. Pewne odchylenia od reguły stałości kształtu występują przy spostrzeganiu obracających się przedmiotów o nieregularnych kształtach. S t a ł o ś ć

w i e l k o ś c i to właściwość spostrzegania odległych przedmiotów typu X jako

jednakowej wielkości, co X bliskie. jest to wbrew prawu optyki, mówiącemu, że obraz na siatkówce oka maleje wraz ze zrostem odległości spostrzeganego obiektu. Przy spostrzeganiu wielkości przedmiotów z pewnej odległości zderzają się wskaźniki wielkości rzeczywistej i perspektywicznej, a dokładność spostrzeżonej wielkości jest kompromisem między nimi. Jednak im bogatsze doświadczenie w danej dziedzinie, tym bardziej spostrzegana wielkość zbliża się do rzeczywistej. S t a ł o ś ć p o ł o ż e n i a z kolei pozwala nam stwierdzać, że obiekt spostrzegany nie zmienił swego położenia, mimo, że obraz na siatkówce zmienił się np. w rezultacie pochylenia czy pokręcenia głową. Stałość położenia obiektu ustalamy na podstawie sygnałów różnych zmysłów:

wzroku oraz równowagi i proprioceptywnych. S t a ł o ś ć j a s n o ś c i charakteryzuje się tym, że jasność przedmiotów nie zmienia się mimo zmiany intensywności oświetlenia. Czynnikiem modyfikującym stałość postrzegania jasności przedmiotów jest kontrast. S t a ł o ś ć b a r w y, podobnie jak stałość jasności nie ulega zmianie przy wahaniach intensywności oświetlenia.

6. Czynniki wpływające na uwagę

u w a g a, to k o n c e n t r a c j a p o z n a w c z a po d m i o t u na o k r e ś l o n ym

o b i e k c i e, z j a w i s k u lub p r o c e s i e. Obiekty te mogą występować w świecie obiektywnym lub mieć charakter subiektywny, być „wytworami” naszego mózgu.

Czynniki wewnętrzne: ( nastawienie, stan emocjonalny, zainteresowanie, relaksacja, podświadomość), wewnętrzne ( dźwięk, światło, kolor zapach itp.) uwaga jest zawsze skierowana na „coś”, a jedną z jej cech jest kierunkowość.

Drugą niemniej istotną jest intensywność. Potocznie mówimy o uwadze „napiętej do ostatnich granic”, co znaczy tylko tyle, że poziom jej intensywności osiągną nieprzekraczalny pułap. A owe „napięta” nie jest charakterystyką uwagi, lecz odnosi się do naszych odczuć emocjonalnych. Uwaga jest wyjątkowym elementem psychiki, bowiem nie występuje ona poza kontekstem innych procesów psychicznych. Zawsze pozostaje sprzężona z czymś: spostrzeganiem, wyobraźnią, pamięcią, myśleniem, emocjami, świadomością. W miarę jej „napinania” obniża się próg wrażliwości receptora. Zależność ta występuje we wszystkich modalnościach zmysłowych. sytuacjach grozy, np.ukrywania się przed wrogiem, uwaga jest tak napięta, że ludzie słyszą głośne bicie własnego serca. To zjawisko określa się w terminologii naukowej mianem s e n s y b i l i z a c j i i jest ono przedmiotem badań w różnych wersjach, nie tylko w tej, którą prezentowaliśmy.

Cechy uwagi

1. Koncentracja, inaczej skupienie uwagi. Funkcjonuje ona w dwu wymiarach: pojemności(zakresu) i intensywności. Przeciętny człowiek dorosły może intensywnie skupić uwagę na 4 do 6- ciu elementach jednocześnie, dziecko zaledwie na 2-3-ech. Natomiast uwagą rozproszoną, o przeciętnym natężeniu, może objąć większą ilość przedmiotów. Im wyższa jest intensywność uwagi, tym mniejszy jej zakres. I odwrotnie. Intensywność koncentracji subiektywnie jest odczuwana jako silne napięcie, poznawczo oddaje ją dokładność rozpoznania lub odtworzenia, a behawioralnie -napięcie mięsni, postawa ku obiektowi uwagi i inne. Przeciwieństwem koncentracji jest rozproszenie uwagi, niemożność jej skupienia.

2. Podzielność, czyli zdolność obserwowania dwu lub więcej procesów jednocześnie. Ujawnia się ona np. wtedy, gdy sprawdzamy sprawność działania zegarka nasłuchując tykania i obserwując ruch wskazówki sekundnika. Różnice indywidualne w ty aspekcie są znaczące, Wniosek stąd taki, że trudno o podzielność uwagi w przypadku

wystąpienia dwu szeregów bodźców bardzo podobnych, a łatwo lub znacznie łatwiej, gdy są to bodźce różnych modalności.

3. Trwałość uwagi mierzy się wskaźnikami czasu jej koncentracji, wynosi on około 3 sek., Świadczy o tym naprzemienność w spostrzeganiu figur odwracalnych. Spostrzegane kształty zmieniają się w takim rytmie czasowym.

4. Stałość uwagi to zdolność jej koncentracji na jednym przedmiocie przez dłuższy czas.

Ludzie dorośli potrafią uważnie słuchać wykładu prze 20-25 minut i po momencie

„oddechu” nadal kontynuować śledzenie narracji. Stałość uwagi bywa rozumiana również jako konsekwentne jej skupianie do danym przedmiocie przez długie lata.

5. Przerzutność uwagi to zdolność przechodzenia od jednej czynności do drugiej Niektórzy ludzie dokonują tego bez trudu, w krótkim czasie. Innym przychodzi to z oporami, ich uwaga sprawia wrażenie bezwładnej. Osłabienie przerzutności uwagi występuje w postaci roztargnienia.

---