ćwiczenia śródlekcyjne WSKAZÓWKI ORGANIZACYJNO-METODYCZNE

Celem ćwiczeń śródlekcyjnych jest przede wszystkim:

· przeciwdziałanie negatywnym skutkom znużenia i zmę­czenia gromadzonego w ciągu dnia pracy ucznia,

· ożywienie funkcji wegetatywnych, pobudzenie czynności płuc, serca, przesunięcie masy krwi z miednicy, kończyn dol­nych i mózgu do okolic niedokrwionych, przede wszystkim do mięśni szkieletowych, oraz odciążenie kończyn górnych, zwłasz­cza ręki prawej,

· korekcja postawy poprzez ruch wszechstronnie angażu­jący układ kostno-stawowo-mięśniowy,

· odciążenie analizatora wzrokowego i słuchowego,

· kształtowanie trwałego nawyku stosowania aktywnego wypoczynku w czasie pracy umysłowej — w szkole i w domu.

Ćwiczenia śródlekcyjne winny być stosowane na każdej lekcji i stanowić integralną część procesu nauczania i wychowania, mobilizować uczniów do pracy, by podnieść efekty lekcji. Dwie, trzy czy cztery minuty przeznaczone na ten cel co najmniej równoważą pozorną stratę czasu. Pełna sprawność fizjologiczna ucznia jest podstawowym warunkiem powodzenia w nauce. Sygnałem do rozpoczęcia ćwiczeń są zaobserwowane przez na­uczyciela objawy zmęczenia i znużenia uczniów: spadek percepcji, gwar, oznaki niepokoju lub apatii.

Moment występowania objawów znużenia zależy od wielu czynników. Do najważniejszych z nich należą:

· wiek dzieci,

· warunki higieniczne pomieszczenia, w którym odbywa się lekcja,

· kolejność lekcji w rozkładzie dziennym zajęć,

· rodzaj i charakter lekcji (język polski, matematyka, śro­dowisko społeczno-przyrodnicze, lekcje wprowadzające, powtó-rzeniowe, z demonstracjami; prace na działce, wycieczki).

Stąd wniosek, że nie należy prowadzić ćwiczeń śródlekcyj­nych mechanicznie, tzn. we wszystkich klasach jednocześnie w ściśle z góry określonym terminie. Prowadzi je nauczyciel--wychowawca lub nauczyciel danego przedmiotu.

Ćwiczenia odbywają się w klasie lekcyjnej i przy otwartych oknach. Niewielka ilość wolnego miejsca w klasie w dużym stopniu ogranicza rozmach i dynamikę ćwiczeń, dlatego właści­wy, przemyślany i dostosowany do takich warunków dobór ćwiczeń, ustawienie uczniów w czasie ich wykonywania mają tu podstawowe znaczenie. Należy więc stosować takie ustawie­nia, szyki i pozycje, by zapewnić ćwiczącym bezpieczeństwa i swobodę ruchu.

Przeprowadzając ćwiczenia można różnorodnie ustawić dzieci: w rozsypce, w szeregu na odległość ramienia i obu ramion, w rzędach, w kole lub kilku kołach, z wykorzystaniem wolnego miejsca w przejściu między ławkami, a nawet z użyciem sprzętu klasowego. Ławki, krzesła, stoliki, stojaki, tablica, kosz mogą być wykorzystane do przyjmowania na nich lub za ich pomocą okreś­lonych pozycji wyjściowych do ćwiczeń (siad prosty, skulny, skrzyżny, klęczny, okroczny, leżenie przodem, tyłem, klęk obu-nóż i jednonóż, stanie w rozkroku, wykroku, zakroku, stanie jednonóż). Mogą one służyć również do wykonywania określo­nych ćwiczeń: przejście pod i nad przeszkodą, przebieganie, obieganie, wyskok, zeskok, przeskok, rzut do celu, punkt doce­lowy wyścigów, miejsce startu i mety wyścigów i torów prze­szkód.

Zestawy ćwiczeń powinny być dobierane według następującego klucza:

1) ćwiczenia szyi,

2) ćwiczenia ramion,

3) ćwiczenia tułowia w różnych płaszczyznach,

4) ćwiczenia nóg,

5) ćwiczenia oddechowe.

Ćwiczenia mięśni szyi to wolne lub szybkie skłony, skręty i krążenia głowy. Celem ich jest prawidłowe ustawienie głowy i kształtowanie naturalnych krzywizn kręgosłupa.

Ćwiczenia ramion angażują przede wszystkim mięś­nie obręczy barkowej, ramion, przedramion i dłoni. Są to skur­cze (pionowy, poziomy), wymachy, przemachy, rzuty, wyprosty i krążenia jednorącz i oburącz wykonywane w różnych kierun­kach i w różnym tempie.

Ćwiczenia tułowia pobudzają układ krążenia i od­dychania, korygują postaiwę, zwiększają gibkośc, elastyczność kręgosłupa. Jako podstawowe należy tu wymienić:

· skłony w przód, w tył (płaszczyzna strzałkowa),

· skłony boczne (płaszczyzna czołowa), skręty (płaszczyzna poprzeczna),

· skrętoskłony i krążenia (płaszczyzna kombinowana).

Ćwiczenia nóg mają na celu rozruszanie stawów koń­czyn dolnych. Są to: chody, biegi, podskoki jednonóż i obunóż, wykonywane w miejscu i w różnych kierunkach po klasie, ze-skoki, przechodzenia pod i nad przeszkodą, kroki taneczne, a tak­że specjalne ćwiczenia zapobiegające płaskostopiu.

Ćwiczenia oddechowe mają na celu zwiększenie po­jemności płuc i ich wentylację. Należy rozpocząć je od nauki prawidłowego oddechu (wdech nosem, wydech ustami). Natural­nym ożywieniem i uatrakcyjnieniem ćwiczeń oddechowych może być śpiew.

Przyjęty tok wydaje się słuszny ze względu na wszechstron­ne przećwiczenie poszczególnych grup mięśniowych i urucho­mienie tych grup narządów ruchu, które, na skutek monotonnej, często niewłaściwej postawy ucznia podczas pracy, powodują powstawanie i utrwalenie się nieprawidłowej postawy ciała.

Zestawy ćwiczeń powinny być zróżnicowane jedynie pod względem stopnia trudności. Czyni się to celowo, by nie krępo­wać osób które nie są wpełni sprawne fizycznie.

Należy jednak zawsze pamiętać, że ćwiczenia muszą być łatwe, proste, ale jednocześnie dynamiczne, atrakcyjne i znane dzieciom. Nie należy obciążać układu nerwowego dziecka ćwiczeniami trudnymi, złożonymi i nowymi.

W celu uniknięcia znudzenia dzieci powtarzaniem tych sa­mych ćwiczeń, można w ciągu jednego dnia posługiwać się ze­stawami uprzednio wykorzystanymi, wprowadzając niewielkie zmiany, przeplatając ćwiczenia zabawami o charakterze rekrea­cyjnym, inscenizacją piosenki lub tekstu wiersza.

Z uwagi na to, iż muzyka jest elementem ważnym, atrakcyj­nym, wzbogacającym ćwiczenia i odprężającym psychicznie, wszelkie próby jej wprowadzenia w formie bądź mechanicznej, bądź żywej zasługują na jak największe poparcie. Umiejętnie i w odpowiednim momencie wprowadzona (radio, adapter, magne­tofon, pianino) może zarówno wzbogacić tok przerwanej pracy umysłowej poprzez spotęgowanie nastroju wytworzonego np. opowiadaniem, recytacją, filmem, jak również rozładować stan napięcia emocjonalnego poprzez włączenie dzieci w zorganizowaną działalność ruchową.

Treści ruchowe tej działalności mogą być najrozmaitsze. In­spiracji dostarczać może tekst czytanki, wiersza, piosenki; lekcja przyrody, wychowania fizycznego, zajęcia rytmiki; przeżycia i wspomnienia dzieci.

To „przypadkowe" korzystanie z muzyki w czasie ćwiczeń śródlekcyjnych może również przybrać postać form stałych i zor­ganizowanych, zwłaszcza w szkołach zradiofonizowanych, gdzie z powodzeniem zastosować można gotowe zestawy ćwiczeń śród­lekcyjnych z podkładem muzycznym (nagrane na taśmach mag­netofonowych), rozszerzając w ten sposób zakres stosowanych środków audytywnych.

Zaproponowane w zestawach ćwiczenia ilustrują formy za­bawowe, naśladowcze i zadaniowe, uwzględniające najnowsze kierunki i tendencje stosowane w metodyce zajęć ruchowych w klasach niższych szkoły podstawowej.

Nie można określać czasu trwania poszczególnych ćwiczeń, decyzję zostawia się do uznania prowadzących. Dzieci często same wskażą nam, które ćwiczenia i jak często chcą wykonywać

W czasie prowadzenia ćwiczeń wydawane polecenia i komen­dy winny być krótkie, zrozumiałe i mobilizujące.

Realizując ćwiczenia śródlekcyjne należy zawsze pamiętać, że głównym ich celem jest odprężenie psychiczne i fi­zyczne, a nie podnoszenie sprawności ruchowej. Dlatego też w czasie ich prowadzenia należy wytworzyć pogodny nastrój, at­mosferę radości, umożliwić swobodę ruchów, gwarantując jedno­cześnie całkowite bezpieczeństwo dzieci. Należy się spodziewać, że taki sposób prowadzenia ćwiczeń wzbudzi zainteresowanie ucz­niów ćwiczeniami śródlekcyjnymi i uczyni je atrakcyjna formą zajęć.

Marzena Burnagiel

Opracowanie na podstawie

Kazimiera Wlazniik, Anna Złotkiewicz; „Ćwiczenia Śrudlekcyjne i międzylekcyjne”

---