WYKŁAD 13 04.01.2006
Synapsydy (Synapsida),
Pelikozaury
Therapsida, Perm-Jura
liczne grupy m. in. Cynodontia
Ssaki (Mammalia)
Multituberculata
Holotheria
Stekowce (Monotremata)
Kolczatki (Tachyglossidae)
Dziobak (Ornithorhnychus anatinus)
Theria
Synapsydy(Synapsida)
-2 kości krucze: k. przedkrucza(proecoracoideum)
k. krucza właściwa(coracoideum)
-okno skroniowe dolne
Pelikozaury
-Żyły przy równiku
-Niektóre: termoregulacyjny żagiel do obniżania temperatury ciała
Często dołączane na wystawach dla dinozaurów, a nie maja z nimi nic wspólnego
-Drapieżne, roślinożerne
-Perm, karbon
Terapsydy(Therapsida)
-wszystkie bardziej zaawansowane terapsydy
- kończyny smukłe, ustawione bardziej pionowo
-kończyna miedniczna: redukcja m. caudifemeralis(?) i ogona
-kręgi krzyżowe 4 i więcej
-skrócenie palców i redukcja liczby członów
-perm-trias
-powiększenie mózgu, mózgoczaszki i dołów skroniowych
-epipterogideum na pterygoideum(wąska kolumienka) - zostaje włączona do ściany puszki mózgowej jako alisphenoideum
-włączenie k. łuskowej do puszki mózgowej zaszło niezależnie u Ptaków i Ssaków
-najliczniejsze lądowe kręgowce: późny karbon-perm
-zajmowały szczyt piramidy troficznej: perm-trias
Cynodonty(Cynodontia)
-Aktywne małe(środkowy trias: wielkość królika)
-miednica: talerz biodrowy jeszcze większy, rozluźnienie k. łonowej z k. kulszowa i powstanie otworu zasłonowego
-ogon skrócony
-palce: ssacza formuła 23333
-zróżnicowanie na kręgi piersiowe i lędźwiowe(redukcja żeber lędźwiowych)
-galop - synergia galopu i oddychania. Ułatwienie wydechu podczas biegu poprzez ściśniecie klatki piersiowej, a następnie wdech przy rozszerzeniu klatki i rozciągnięciu płuc.
-zmiany w czaszce:
Więcej pokarmu: żeby policzkowe z dodatkowymi guzkami lepsze rozdrabnianie pokarmu.
Łuk jarzmowy wygięty na bok do przyczepu żwacza, na żuchwie powstał dół żwacza Rozdwojony kłykieć potyliczny
Brak oka ciemieniowego(do behawioralnej termoregulacji)
Wtórne podniebienie - oddzielenie dróg pokarmowych od dróg oddechowych
-szybsze oddychanie
-nagłośnia może zamykać wejście do tchawicy(nie wiadomo czy była już u Cynodontów) - urządzenie klimatyzacyjne, świadczy o szybkiej wymianie gazowej - znane tylko u dzisiejszych ptaków i ssaków, dowód na endotermie
-ucho środkowe: quadratum incus(kowadełko)
articulare malleus(młoteczek)
angulare ectotymanicum(k. bębenkowa)
-błona bębenkowa powstała kilka razy.
-Angulare ma zagiętą blaszkę - miejsce połączenia błony bębenkowej
-w kilku liniach Cynodontów doszło do utworzenia podwójnego stawu żuchwowego(pierwotny: quadratum + articulare, a jednocześnie dentale zaczęła stykać się z k. łuskową)
-powstanie nowego stawu - kości starego mogły ewoluować w kierunku przekazywania dźwięków
-rekapitulacja filogenezy w autogenezie kostek słuchowych - Reichurt i Grapp zaobserwowali przejście w ontogenezie kostek z żuchwy do ucha środkowego
Ssaki (Mammalia)
-uzębienie: anizognatyzm - rozstaw zębów dolnych jest węższy niż górnych
-zęby policzkowe: przynajmniej 2 korzenie
-difiodontyzm - 2 pokolenia zębów
-pojedynczy otwór nosowy
-7 kręgów szyjnych
-ograniczony wzrost: kości długie maja epifizy, wyewoluował 3 razy u owodniowców(2x z epifizami), u młodych trzon jest oddzielony od epifizy warstwą chrzęstną - kość rośnie, później chrząstka zanika, zrost - kość nie rośnie
Morganucenodontidae
-Pierwotne ssaki
-Późny trias
-Małe, owadożerne
-Polegały na węchu i słuchu
-Wzrok słaby - widzenie w odcieniach szarości
Multituberculata, Wieloguzkowce
-Jura-Eocen
-Jedyna grupa poza stekowcami, która przeżyła do miocenu
-Odpowiedniki gryzoni, ale cofały żuchwę w zgryzie, czyli w fazie żującej
-Wklęsłości na plicidentycznych zębach zwrócone są naprzeciw siebie - wklęsłe krawędzie szkliwa stykały się ze sobą
-Bardzo zróżnicowana grupa
-Kości nadłonowe(epipubis) tzw. kości torbowe
Pierwotnie do przyczepu mięsni brzucha(stekowce, multituberkulaty, torbacze, kredowe łożyskowce)
Ssaki
-Skóra z gruczołami i włosami
-Gruczoły
Łojowe(holokrynowecałe komórki - wydzielina) - uchodzą do mieszków włosowych
Potowe(merokrynowekomórki wydzielają nie uszkadzając się) - małe(na całym ciele, od młodości), duże(gesty pot, tylko! w okresie dojrzałości płciowej, w menopauzie zanikają), termoregulacja - wydzielają pot
Mleczne(apokrynowe odrywana przednia cześć komórek)
Nie jest jasne z jakich gruczołów powstały gruczoły mleczne
-Włosy z miękkimi mięśniami przywłosowymi
*Włosy ościste - rola dotykowa, orientacja
*Włosy wełniste - termoregulacja
-Mięśnie skórne -całe ciało pokryte jest podściółką mięśniową
*tułów: z mięśni osiowych
*szyja i głowa: z mięśni łuku gnykowego - zwężacz szyi i mięsnie twarzowe(mimiczne)
-endotermia - metabolizm 8x-10x wyższy niż u gada tej samej wielkości
-oddychanie: płuca pęcherzykowate alweolarne, przepona(diaphragma) - współdziała z mięśniami międzyżebrowymi
-krążenie: 2 przedsionki, 2 komory, pozostaje lewy 4 łuk aorty, brak żyły wrotnej nerek, erytrocyty bezjadrowe(wyjątek: wielbłądowate(Camelidae))
-wydalanie: obecna cewka moczowa
Stekowce
-Najprymitywniejsze
-Gruczoły mleczne podobne do potowych w dwóch polach, każdy gruczoł u nasady włosa - mleko zlizywane z włosów (brak sutków)
-Liczne specjalizacje: rogowa pochwa szczek - dziób i redukcja zębów
Samce na tylnej nodze w okolicy skoku maja ostrogę(z jadem u dziobaków)
-Rozkroczna postawa - czy prymitywna?
-Składaja jaja
-Temperatura ciała niższa(30 - 32*C) niż u właściwych ssaków
-Obydwa skostnienia krucze, interclavicula
-Australia i Nowa Gwinea
Kolczatki: australijska, nowogwinejska, mrówkożerne, jaj w torbie lęgowej
Dziobak: wodny, nurkuje, dziób z elektroreceptorami, samica składa jaja w norze, wyściela liśćmi, wysiaduje miedzy ogonem a brzuchem.
Theria
-Kręgi szyjne bez żeber
-Staw skokowy: tibia/astragalus(k. goleniowa/skokowa) w pełni wykształcony
-Obręcz barkowa: *k. krucza zredukowana do wyrostka kruczego łopatki.
*Łopatka członem łańcucha kinematycznego kończyny
*Doły : nadgrzebieniowy i podgrzebieniowy, a w nich mięsnie, odpowiednio nadgrzebieniowy i podgrzebieniowy.
*Łopatka jest umieszczona w mięśniach
-Zęby policzkowe pierwotnie trybosfeniczne
Górne: trygon z protokonem
Dolne: trygonid z (wklęsłym)talonidem
Rozdrabnianie pokarmu:
Początek cyklu: 2 trygony na jednym trygonidzie
Koniec cyklu: protokon wchodzi w zagłębiony talonid
Tarcie tylko z jednej strony żuchwy.
Wykład 13
4