Zagadnienia do egzaminu z TEORII OSOBOWOŚCI, rok akademicki 2010 / 11
Dr hab. Irena Pilch
Wprowadzenie do psychologii osobowości: podejście przyrodnicze i humanistyczne, dedukcyjne i indukcyjne, idiograficzne i nomotetyczne w badaniach osobowości, definiowanie osobowości, podstawowe pytania i główne kontrowersje psychologii osobowości; sposoby poznawania osobowości; główne orientacje w psychologii osobowości, osobowość a genetyka zachowania.
Klasyczna teoria psychoanalityczna Freuda: założenia, model topograficzny, struktura osobowości, teoria popędów, energia psychiczna, lęk, mechanizmy obronne; rozwój psychoseksualny i formowanie się charakteru; typy charakteru; psychopatologia i terapia; mocne i słabe strony teorii.
Psychologia indywidualna Alfreda Adlera: różnice w stosunku do klasycznej psychoanalizy, koncepcja fikcyjnego celu, dążenie do wyższości, poczucie niższości i jego kompensacja; styl życia, zainteresowanie społeczne.
Psychologia analityczna Carla Junga: różnice między Jungiem i Freudem; struktura osobowości - ego, nieświadomość indywidualna i zbiorowa; kompleksy, archetypy, persona, cień, anima i animus, Jaźń. Postawy i funkcje psychiczne (typologia osobowości). Dynamika osobowości. Rozwój osobowości (indywiduacja). Metody badania.
Neopsychoanaliza: specyfika nurtu i różnice w stosunku do teorii Freuda; Karen Horney - koncepcja lęku podstawowego, postawy wobec świata, neurotyczne potrzeby, teoria nerwicy.
Teorie cech: specyfika podejścia, cechy jako przedmiot pomiaru, podejście G.Allporta, analiza czynnikowa jako metoda identyfikacji cech osobowości. Badania leksykalne i psychometryczne. Raymond Cattell - definicja osobowości, koncepcja cech powierzchniowych i źródłowych, cechy zdolnościowe, temperamentalne i dynamiczne, trzy źródła informacji o osobowości (dane L, Q i T), kwestionariusze Cattella, przewidywanie zachowania i równanie specyfikacyjne. Trójczynnikowa teoria Hansa Eysencka - różnice w porównaniu z podejściem Cattella, definicja osobowości, trzy wymiary osobowości, uniwersalny charakter czynników, typy osobowości a zdrowie. Pięcioczynnikowy model osobowości - model Costy i McCrae, biologiczne podłoże, uniwersalność i stałość cech, PMO a zmiany osobowości na przestrzeni życia, praca zawodowa, zdrowie. porównanie z koncepcją Cattella i Eysencka. Zalety i wady. Model sześcioczynnikowy.
Teorie społecznego uczenia się: teoria osobowości J. Rottera - poglądy na temat uczenia się, teoria oczekiwania-wartości, zgeneralizowane oczekiwania (umiejscowenie kontroli wzmocnień i zaufanie), wyniki badań empirycznych.
Poznawcza psychologia osobowości: specyfika podejścia poznawczego i społeczno-poznawczego, teoria konstruktów osobistych G. Kelly'ego - ujęcie osoby, konstrukty osobiste, typy konstruktów, cechy konstruktów, różnice indywidualne, Rep Test, rozwój, psychopatologia i terapia. Poznawczo-doświadczeniowa teoria Ja S. Epsteina - system doświadczeniowy i racjonalny, potrzeby i przekonania w systemie doświadczeniowym, współwystępowanie procesów automatycznych i kontrolowanych. Społeczno-poznawcza teoria A. Bandury - uczenie jako podstawa rozwoju osobowości, właściwości człowieka, modelowanie, struktury osobowości, przekonanie o własnej skuteczności - źródła, wpływ na zachowanie, samoregulacja, psychopatologia i korekcja zaburzeń. Teoria W. Mischela - krytyka teorii cech, poznawcze zmienne osobowościowe, kognitywno-afektywna systemowa teoria osobowości (Mischela i Shody), badanie podpisu behawioralnego.
Poznawcze teorie Ja: Jamesa rozróżnienie na ja przedmiotowe (Me) i podmiotowe (I). Podejście procesualne: tworzenie się systemu ja, funkcje ja podmiotowego, samoświadomość prywatna i publiczna, motywy ja: autowaloryzacja i autoweryfikacja, konflikt kognitywno-afektywny. Podejście strukturalne: ja jako schemat, ja robocze, możliwe, pozytywne i negatywne, funkcje ja możliwych, teoria ukierunkowań ja Higginsa (ja idealne i powinnościowe). Organizacja samowiedzy, samoocena a funkcjonowanie człowieka. Ja na poziomie społecznym: relacyjne, kolektywne.
Teorie socjobiologiczne: istota ewolucjonizmu, socjologia i psychologia ewolucyjna - podstawowe założenia, rola osobowości, teoria pewności rodzicielstwa i inwestycji rodzicielskich, teoria opanowania trwogi Greenberga, Pyszczynskiego i Solomona.
Psychologia humanistyczna i psychologia pozytywna: Założenia nurtu humanistycznego, koncepcja A. Maslowa - teoria potrzeb, samoaktualizacja, cechy osoby dojrzałej. Fenomenologiczna teoria C. Rogersa - istota podejścia fenomenologicznego, struktura osobowości - organizm i pole fenomenologiczne, pojęcie Ja, subcepcja, dynamika osobowości (motywacja), rozwój osobowości, mechanizmy patologii, osoba w pełni funkcjonująca. terapia skoncentrowana na kliencie. Terapia Gestalt Fritza Perlsa. Wykorzystanie dorobku psychologii humanistycznej, psychologia transpersonalna. Psychologia pozytywna - specyfika kierunku, szczęście jako przedmiot badań, psychologia pozytywna M. Seligmana.
Psychologia egzystencjalna: geneza, główni przedstawiciele, główne założenia, struktura egzystencji (Dasein), trzy obszary świata (Umwelt, Mitwelt, Eigenwelt), sposoby bycia w świecie i atrybuty ludzkiej egzystencji, przekraczanie świata i rozwój, dynamika egzystencji - problem wolności, odpowiedzialności i winy; lęk egzystencjalny, terapia egzystencjalna. Krytyka kierunku.
Psychologia narracyjna: narracyjność jako uniwersalna cecha człowieka, myślenie paradygmatyczne i narracyjne, założenia i specyfika podejścia narracyjnego w psychologii, teoria skryptu S. Tomkinsa; teoria narracyjnej tożsamości D. McAdamsa; teoria wartościowania i teoria dialogowego Ja H. Hermansa.
Integracyjny model osobowości: model integracji w ramach pięcioczynnikowej teorii osobowości Costy i McCrae'a, model McAdamsa i Pals.
Literatura obowiązkowa:
Strelau, Doliński (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki
Rozdział 8. Osobowość
Rozdział 9. Psychologia różnic indywidualnych, część 9.4 Osobowość
Hall, Lindzey, Campbell, Teorie osobowości (lub starsze wydanie - Hall, Lindzey, odpowiednie rozdziały)
Rozdział 2. Klasyczna teoria psychoanalityczna S. Freuda
Rozdział 3. Analityczna teoria C. Junga
Rozdział 11. Skoncentrowana na osobie teoria C. Rogersa.