MIEJSCE PROMOCJI ZDROWIA W ZDROWIU PUBLICZNYM
Miejsce promocji:
Zdrowie publiczne:
-polityka zdrowotna
-promocja zdrowia
-zarządzanie w ochronie zdrowia
Promocja zdrowia stanowi integralną część zdrowia publicznego
W definicji zdrowia publicznego wg C. E. A. Winslowa promocja zdrowia została ujęta jako element zdrowia publicznego
W programie lub projekcie zdrowia publicznego zawsze znajdują się elementy promocji zdrowia.
Elementy tego projektu lub programu są adresowane do jednostek i środowisk lokalnych przez, które będą realizowane, które działają w obszarze zdrowia publicznego.
Zdrowie jest:
-wartością dzięki której jednostka lub grupa może realizować swoje aspiracje i potrzebę osiągnięcia satysfakcji oraz zmieniać środowisko i radzić sobie z nim
-zasobem (bogactwem) dla społeczeństwa gwarantującym jego rozwój społeczny i ekonomiczny, tylko zdrowe społeczeństwo może tworzyć dobra materialne i kulturowe, rozwijać się i osiągać odpowiednią jakość życia
-środkiem od osiągnięcia lepszej jakości życia
Zdrowie nie jest stanem statycznym we wszystkich okresach życia należy:
-chronić je - zapobiegać chorobom
-doskonalić je, pomnażać, zwiększać jego potencjał - promocja zdrowia
-przywracać je kiedy pojawi się choroba (leczyć i rehabilitować)
Karta Ottawska 1986r
-Podczas międzynarodowej konferencji na temat promocji zdrowia w Kanadzie 1986 roku powstała karta Ottawska
-Jest dokumentem o fundamentalnym znaczeniu dla działań na rzecz zdrowia
-Wytwarza kierunki niezbędnych działań na rzecz promocji zdrowia.
1. Budowanie zdrowotnej polityki społecznej
2. Tworzenie środowisk wspierających zdrowie
3. Zwiększanie i wzmacnianie uczestnictwa społeczności lokalnej w działaniach na rzecz zdrowia.
4.Rozwijanie umiejętności osobniczych w sprawach zdrowia
5. Reorientacja świadczeń zdrowotnych
Pojęcie promocji zdrowia (WHO 1995)
Promocja zdrowia jest to proces umożliwiający jednostkom i grupom społecznym zwiększenie kontroli nad uwarunkowaniami zdrowia w celu poprawy ich stanu zdrowia oraz sprzyjający rozwijaniu zdrowego stylu życia, a także kształtowaniu innych społecznych, środowiskowych i osobniczych czynników prowadzących do zdrowia.
Inne definicje:
Promocja zdrowia - proces umożliwiający ludziom zwiększenie kontroli nad i w celu poprawy ich zdrowia WHO 1994
Promocja zdrowia - nauka i sztuka w zakresie pomocy ludziom w wyborze ich stylu życia prowadzącego do optymalnego stanu zdrowia O'Donnel 1989
Promocja zdrowia - każde połączenie edukacji zdrowotnej z odpowiednim organizacyjnym, politycznym i ekonomicznym wsparciem dla zachowań prowadzących dla zdrowia Greek & Iverson 1982
Zasady Promocji Zdrowia wg WHO:
-Promocja zdrowia angażuje bardziej populację jako całość w kontekście codziennego życia, aniżeli koncentruje się na jednostkach zagrożonych ryzykiem rozwoju określonych chorób.
Umożliwia ludziom kontrolę nad i odpowiedzialność za ich zdrowie.
Wymaga to stałego i pełnego dostępu do informacji na temat zdrowia.
-Promocja zdrowia jest ukierunkowana na oddziaływanie na uwarunkowania lub przyczyny zdrowia.
Oznacza to że promocja zdrowia wymaga ścisłej współpracy sektorów nie medycznych które mają wpływ na zdrowie.
Rząd ma obowiązek działać na poziomie zarówno lokalnym jak i krajowym aby zapewnić warunki sprzyjające zdrowiu.
Zasady promocji zdrowia
-Promocja zdrowia łączy różne, lecz komplementarne metody lub podejścia, łącznie z komunikacją, edukacją, legislacją, działania fiskalnymi, zmianami organizacyjnymi, rozwojem społecznym i spontanicznymi działaniami lokalnymi ukierunkowanymi przeciw zagrożeniom zdrowia.
-Promocja zdrowia ma na celu konkretny i efektywny udział społeczeństwa lokalnego w działaniach, które wymagają rozwijania umiejętności definiowania problemu i podejmowania decyzji, zarówno indywidualnie jak i zespołowo.
-Promocja zdrowia jest aktywnością o charakterze zdrowotnym i społecznym, której zadaniem nie jest udzielanie świadczeń medycznych - natomiast pracownicy ochrony zdrowia - szczególnie w podstawowej opiece zdrowotnej, mają do spełnienia ważną rolę polegająca na czuwaniu nad i umożliwianiu promocji zdrowia.
Zatem pracownicy ochrony zdrowia powinni działać w środowisku lokalnym, wśród ludzi którym udzielają świadczeń leczniczych kładąc szczególny nacisk na zwiększenie ich udziału w edukacji i obronie spraw zdrowia.
Profilaktyka a promocja zdrowia:
-profilaktyka czyli prewencja - to działanie zapobiegawcze głównie medyczne, skierowane przeciwko chorobom.
-Promocja zdrowia - to działanie w kierunku zachowania zdrowia.
Różnice pomiędzy profilaktyką a promocją zdrowia:
|
Profilaktyka chorób |
Profilaktyka zdrowia |
Punkt wyjścia |
Choroba |
Zdrowia |
Cel |
Uniknięcie choroby |
Pomnażanie rezerw i potencjału zdrowia |
Grupa oddziaływania (adresaci) |
Grupa szczególnego ryzyka |
Cała populacja |
Wykonawcy |
Głównie resort zdrowia (działania medyczne) |
Uczestnictwo społeczeństwa, działania wielosektorowe |
Poziomy profilaktyki:
-Profilaktyka pierwotna - I stopnia
*Dotyczy całej populacji (lub znacznej jej części)
*Obejmuje działania najwcześniejsze, których celem jest uprzedzenie choroby lub zmniejszenie ryzyka jej rozwoju
*Ma szeroki zakres i obejmuje działania: (zapobieganie konkretnej chorobie np. szczepienia ochronne, podawanie wit D niemowlętom w celu zapobiegania krzywicy, kwasu foliowego kobietom w wieku rozrodczym w profilaktyce wad wrodzonych cewy nerwowej u ich przyszłych dzieci itp. zapobieganie wielu chorobom np poprzez karmienie piersią, racjonalne żywienie, aktywność fizyczna, hartowanie)
-Profilaktyka wtórna - II stopnia
*jest ukierunkowana na określoną grupę populacji ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia jakiejś choroby
*celem jej jest wczesne wykrycie objawów choroby
*oraz wczesne wdrożenie leczenia
*polega na wykonywaniu badań profilaktycznych
Badania profilaktyczne
-Testy przesiewowe i profilaktyczne badania lekarskie dzieci (badania przesiewowe w kierunku mukowiscydozy czy fenyloketonurii czy badania słuchu u noworodków, badania wad postawy u dzieci)
*Profilaktyczne badania lekarskie różnych grup zawodowych (RTG klatki piersiowej)
*Inne badania profilaktyczne u dorosłych w celu wczesnego wykrywania najczęstszych chorób (pomiar ciśnienia tętniczego, stężenie cholesterolu czy cukru we krwi, okresowe badania stomatologiczne, u kobiet badania cytologiczne, mammografia, USG piersi, u mężczyzn badanie poziomu PSA w celu wczesnego wykrycia raka prostaty)
-Profilaktyka III stopnia
*działania rehabilitacyjne, reedukacyjne, rewalidacyjne
*ukierunkowane na osoby przewlekłe chore lub niepełnosprawne
*celem jej jest zapobieganie dalszym niepomyślnym skutkom chorób lub niepełnosprawności
NATURALNA HISTORIA CHOROBY
Medycyna zapobiegawcza Faza przedkliniczna
Ekspozycja> Prewencja pierwotna zapobieganie chorobie> Choroba> Prewencja wtórna (wczesna diagnostyka i leczenie)> Przedkliniczne objawy>
Medycyna kuratywna Faza kliniczna
>Objawy kliniczne> Profilaktyka trzeciej fazy (leczenie kliniczne)> Leczenie Inwalidztwo Zgon
ELEMENTY SKŁADOWE PROMOCJI ZDROWIA nakładają się na siebie
-edukacja zdrowotna
-zapobieganie chorobom
-ochrona zdrowia
Edukacja zdrowotna jako kluczowy komponent promocji zdrowia
Promocja zdrowia jest globalną strategią działań na rzecz zdrowia, której kluczowym i niezbędnym komponentem jest edukacja zdrowotna
Edukacja zdrowotna jest całożyciowym procesem uczenia się ludzi jak żyć aby:
-zachować i doskonalić zdrowie własne i innych
-w przypadku wystąpienia choroby lub niepełnosprawności aktywnie uczestniczyć w jej leczeniu radzić sobie i zmniejszać jej negatywne skutki
Edukacja zdrowotna
Proces edukacji zdrowotnej obejmuje
-dostarczanie wiedzy
-kształtowanie postaw
-rozwijanie umiejętności, dokonywanie wyborów i niezależnego podejmowania życiowych decyzji.
Istnieje powszechna zgoda że przekazywanie wiedzy o zdrowiu nie może być głównym celem edukacji zdrowotnej, gdyż nie przekłada się ona na działania ludzi na rzecz ich zdrowia.
Nie oznacza, że wiedza nie jest potrzebna - wiedza bez działania jest pusta, ale też działanie bez wiedzy jest ślepe.
Realizacja zadań promocji zdrowia w podstawowej opiece zdrowotnej
-Główny cel POZ:
*jest poprawa i utrzymanie dobrego stanu zdrowia jednostek i rodzin
-Cele cząstkowe POZ:
*wczesne wykrywanie i rozpoznawanie odchyleń w stanie zdrowia
*rozpoznawanie potrzeb zdrowotnych społeczności lokalnej
*wykrywanie czynników zagrożenia zdrowia
Zadania POZ:
-udzielanie indywidualnych świadczeń:
*profilaktycznych
*leczniczych
*rehabilitacyjnych
-Świadczenia zdrowotne służące zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu, poprawie zdrowia oraz promocji zdrowia przysługują osobom objętym powszechnym ubezpieczeniem zdrowotnym.
-Obowiązek udzielania zadań z zakresu promocji zdrowia został określony w ustawie o zawodzie lekarza, zawodach pielęgniarki i położnej
-O obowiązku zapobiegania chorobom jest także mowa w Kodeksie Etyki Lekarskiej oraz Kodeksie Etyki Pielęgniarek i Położnych
Zadania POZ w zakresie promocji zdrowia:
-wyzwania zdrowotne, wobec których stoi Europa zostały przedstawione w Raporcie WHO pod nazwą „Zdrowie Europy”
-Dział Styl Życia i Zdrowie Biura WHO Regionu Europejskiego określił zadania dla POZ w nast dziedzinach:
*z punktu widzenia społeczeństwa lekarz jest szczególnie wiarygodnym źródłem informacji
*wiele osób zgłaszających się do placówek realizujących świadczenia z zakresu POZ wymaga porad profilaktycznych
Zgony wg przyczyn w Polsce 2008r
-ChUK
mężczyźni - 40,3%
kobiety - 51,6%
-Nowotwory złośliwe
mężczyźni - 25,8%
kobiety - 23,1%
Łącznie to ok 70% wszystkich zgonów
Częstotliwość występowania chorób układu krążenia w naszym kraju określono w badaniach NATPOL III PLUS i POL-MONICA
Nadciśnienie tętnicze występuje u 29% populacji
Zachorowalność na chorobę wieńcową wynosi 620/100 000 mężczyzn i 220/100 000 kobiet.
Przykładem jest:
-poradnictwo dietetyczne
-kontrola ciśnienia tętniczego
-monitorowanie poziomu glukozy u chorych na cukrzycę
-zachęcanie do zwiększenia aktywności fizycznej i informowanie o jej znaczeniu.
Lekarze rodzinni i członkowie ich zespołów
Lekarze rodzinni i członkowie ich zespołów, mają pozycję sprzyjającą podejmowaniu takich wyzwań związanych z edukacją zdrowotną.
Poprzez edukację zdrowotną wpływają na styl życia swoich pacjentów (bardziej niż lekarze innych specjalności do których chorzy trafiają zwykle już po np. dokonanym zawale mięśnia sercowego czy w stadium choroby wymagającym leczenia inwazyjnego).
Lekarze rodzinni i członkowie ich zespołów znają:
-podopiecznych, którzy ich wybrali
-całe rodziny
-lokalną społeczność z organizacjami w niej funkcjonującymi
-mają kontakty z lokalnymi mediami urzędnikami i politykami.
Rola lekarza rodzinnego w promocji zdrowia
-istotna jest rola lekarzy rodzinnych w systemie ochrony zdrowia
-nazywamy ich „adwokatami zdrowia” dla których jednym z priorytetów zadań jest profilaktyka pierwotna (zapobieganie) oraz wtórna (wczesna populacyjna diagnostyka).
Warto podejmować działania z zakresu edukacji zdrowotnej
Wyniki edukacji zdrowotnej mogą być osiągane natychmiast lub w dłuższej perspektywie czasu (np. 20-letni okres abstynencji od papierosów prowadzący do unormowania niektórych parametrów układu krążenia)
Skutki edukacji zdrowotnej mogą być widoczne doraźnie, niekiedy zaś przynoszą efekt dopiero po zastosowaniu bardzo intensywnej interwencji.
Czas...
O wszystkich tych aspektach w trakcie realizacji postanowień wynikających z edukacji zdrowotnej, pacjent winien być uprzedzony, by w przypadku pojawienia się trudności nie miał poczucia rozczarowania, mogącego niweczyć trud edukacyjny lekarza.
Lekarz rodzinny jest najlepszym specjalistą do działań z zakresu profilaktyki
-ponad 90% kontaktów między ludnością a ochroną zdrowia w systemie opartym na instytucji LR, ma miejsce właśnie na poziomie podstawowej opieki zdrowotnej,
-obejmuje całą populację swoich podopiecznych (stała lista pacjentów)
-sprawuje opiekę nad całą rodziną, ma nieograniczony, bezpośredni dostęp do pacjenta
-współpracuje z pielęgniarkami rodzinnymi
-może prowadzić profilaktykę w sposób aktywny.
Promocją zdrowia począwszy od lat 80 zajmowały się w Polsce głównie pielęgniarki.
Jednak aby uzyskać pełen sukces powinno to być działanie zespołowe pielęgniarek i lekarzy.
Obie grupy winny posiadać motywację do popularyzacji zdrowego stylu życia, rzetelną wiedzę, umiejętności dydaktyczne jako szkolący, umiejętności prowadzenia rozmowy z pacjentem na tematy związane z profilaktyką i promocją zdrowia, odpowiedni sprzęt i pomoce dydaktyczne.
Zadania w ramach edukacji zdrowotnej
-Na poziomie praktyk LR zwykle podejmowane są interwencje indywidualne
*w trakcie wizyty u lekarza
*porady pielęgniarskiej
*wizyty domowej oraz działań środowiskowych.
-Praktyka może udostępniać pacjentom materiały edukacyjne lub podawać adresy (w tym internetowe), gdzie są dostępne.
Zadania które mogą być realizowane w praktyce lekarza rodzinnego:
-rozwijanie krytycznego myślenia i umiejętności podejmowania decyzji dotyczących oceny zdrowia i choroby
-zwracanie uwagi na możliwości, ale i ograniczenia wiedzy medycznej oraz farmakoterapii
-wywoływanie zainteresowania przejęciem odpowiedzialności za własne zdrowie.
Realizacja działań profilaktycznych może odbywać się poprzez:
-udostępnianie materiałów edukacyjnych
-tworzenie grup wsparcia (grupa pacjentów o podobnych celach, nadzór edukatorów, psychologa, rehabilitantów, lekarza)
-promowanie prozdrowotnych zachowań poprzez osobisty przykład lekarza, pielęgniarki
-edukację w trakcie przypadkowych spotkań np. w sklepie udzielanie porad co do żywności
Podział zadań edukacyjnych w praktyce lekarza rodzinnego
Przed zgłoszeniem się pacjenta do praktyki
-asystentka lekarza rodzinnego przegląda dokumentację pacjenta i zaznacza działanie edukacyjne, którego potrzeba wynika z wcześniejszych zapisów, telefonicznie lub listownie zaprasza pacjenta wymagającego interwencji.
Przed przyjęciem pacjenta przez lekarza
-pielęgniarka pomaga pacjentowi w założeniu zeszytu np Osobiste zalecenia na rzecz zdrowia,
-omawia z pacjentem wpisy w ww Zaleceniach,
-zbiera wywiad zdrowotny
-określa czynniki ryzyka i zaznacza potrzebę określonego badania lub udzielenia porady lekarskiej
-zapoczątkowuje edukację zdrowotną lub doradza w zakresie określonego czynnika ryzyka
-mierzy ciśnienie tętnicze (instruując jak powinien być prawidłowo taki pomiar dokonywany)
-mierzy obwód pasa
-określa wskaźnik talia-biodra.
W trakcie wizyty lekarskiej lekarz rodzinny
-ocenia informację z wywiadu zdrowotnego z uwzględnieniem czynników ryzyka
-zaleca określone postępowanie
-pyta o stosowanie się do wcześniejszych zaleceń
-w miarę potrzeby zleca badania przesiewowe
-lub kieruje do odpowiedniego specjalisty
-przy istnieniu dodatniego wywiadu rodzinnego wzywa na wizyty pozostałych członków rodziny.
Po wizycie lekarskiej
-asystentka lekarza rodzinnego pomaga w odnotowaniu istotnych informacji w Osobistych zaleceniach na rzecz zdrowia,
-zapewnia dalszą edukację i zachęca pacjenta do pytań
-wręcza pacjentowi wydrukowane materiały edukacyjne
-wzmacnia zalecone zmiany zachowań prozdrowotnych poprzez wręczenie (na piśmie) instrukcji lub podpisanie z pacjentem odpowiedniego kontraktu
-upewnia się że pacjent zrozumiał zalecenia i wie kiedy ma przyjść ponownie
-zapewnia dalsze postępowanie wzywając pacjenta ponownie - telefonicznie lub listownie.