Wykład 2 19.10.2007
Władztwo jest oparte na możliwości stosowania przymusu. Oznacza możność narzucenia przez państwo bądź przez inne związku publiczno-prawne swojej woli. Monopol stosowania przymusu należy do państwa ale państwo może część tego władztwa połączonego ze stosowaniem przymusu scedować na inne podmioty. Część władztwa przeniesiono na organy jednostek samorządu terytorialnego. Przymus jest stosowany na podstawie ustawy.
Ma charakter polityczny - jest nastawiona na realizację polityki państwa w określonych dziedzinach stosunków społecznych
Ma charakter bezosobowy - działania administracji przypisujemy podmiotom administrującym
Administracja nie jest w sensie struktury administracyjnej, organizacyjnej monolitem. Możemy w różny sposób dzielić i klasyfikować administrację.
Rodzaje administracji
I podział
- centralna
- terenowa:
- rządowa
- samorządowa
II podział
- regionalna (wojewódzka)
- lokalna (w powiecie, gminie)
III podział
- władcza (reglamentacyjna) - działalność administracji polega na wydawaniu pozwoleń, zezwoleń, nakazów, zakazów, licencji
- nie władcza (świadcząca) - polega na organizowaniu bądź bezpośrednim świadczeniu usług, które ma na celu zaspokajanie potrzeb zbiorowych zarówno w sferze infrastruktury technicznej (np. utrzymanie i budowa dróg, utrzymanie transportu zbiorowego, dbanie o czystość) jak i infrastruktury społecznej (np. działalność w dziedzinie kultury, edukacji, zwalczania bezrobocia, zapewnienie pomocy społecznej). W tym celu administracja nie stosuje działalności władczej.
administracja jako właściciel - administracja na różnych szczeblach jest właścicielem majątku państwa albo majątku komunalnego, samorządowego
Administracja to przejęte przez państwo i realizowane przez organy państwa bądź samorządu terytorialnego zaspokajanie zbiorowych i indywidualnych potrzeb obywateli wynikających ze współżycia ludzi w społecznościach.
Administracja publiczna to działalność organizatorska podejmowana w celu realizacji dobra wspólnego przez różne organy i instytucje na podstawie prawa i w swoistych formach prawnych.
Nauka administracji
Nauka administracji zajmuje się funkcjonowaniem i organizacją administracji publicznej. Ma na celu wypracowanie metod i dyrektyw odnoszących się do działań administracji, jej organizacji po to by zapewnić maksymalne w danych warunkach zaspokojenie potrzeb społecznych przy możliwie najmniejszych kosztach, nakładach. Zajmuje się sprawnością administracji publicznej.
Podejście Jerzego Langrota
Nauka administracji to nauka społeczna, interdyscyplinarna, badająca administrację w sposób kompleksowy, wszechstronny, z różnych punktów widzenia i wykorzystująca dorobek wielu różnorodnych dyscyplin naukowych takich jak ekonomia, socjologia, psychologia, teoria organizacji, nauki prawne. Obecnie zwolennikiem takiego podejścia byli prof. Jerzy Starościak, prof. Leoński, prof. Stanisław Kowalewski i inni.
Stosunek administracji do innych dziedzin nauki
Istnieją ścisłe powiązania pomiędzy nauką administracji a
- nauką prawą administracyjnego - ustalenia nauki administracji mają wpływ na stan regulacji prawnych. Występuje także zależność w drugą stronę.
- socjologią - socjologia bada min. relacje międzyludzkie a cała administracja to ogromna struktura w której są zatrudnione rzesze urzędników, między którymi zachodzą relacje.
- prakseologią - najwyższy szczebel ogólności - prakseologia - zajmuje się sprawnością wszelkich działań ludzkich
- teoria organizacji - niższy szczebel ogólności - zajmuje się sprawnością działania zorganizowanych grup ludzkich
Nauka administracji jest usytuowana na jeszcze niższym szczeblu ogólności - zajmuje się tymi działaniami zorganizowanych grup ludzkich w instytucjach zaliczanych do administracji publicznej
Geneza, ewolucja nauki administracji
Nauka administracji rozwijała się dwutorowo. Jej początek dały z jednej strony badania tzw. kameralistów i policystów a z drugiej strony badania w teorii organizacji.
1)
kameraliści
Nauki zwane kameralnymi rozwijały się w wieku XVII i XVIII. Były wykładane na uniwersytetach ale w XIX wieku zanikły na rzecz nauk ekonomicznych i prawnych. W XVII wieku wielu zwolenników miała idea że rolą państwa jest zapewnienie obywatelom bezpieczeństwa zarówno w sferze zewnętrznej (stosunkach międzynarodowych) i wewnętrznej. Zapewnić bezpieczeństwo może tylko państwo silne przede wszystkim ekonomicznie. Zapewnieniem państwu siły zajmowali się kameraliści. Słowo „kamera” oznacza skarbiec królewski. Zajmowali się rozwojem przemysłu, rolnictwa, handlu, sprawami ceł, podatków a więc byli prekursorami dzisiejszych ekonomistów i finansistów.
policyści
Zajmowali się bezpieczeństwem wewnętrznym i kształcenie kadr dla dyplomacji.
Za najwybitniejszego przedstawiciela policystów i kameralistów a także ojca nauki administracji uznaje się Lorenza von Steina. Był profesorem uniwersytetu w Wiedniu w XIX wieku. Napisał siedmiotomowe dzieło o nauce administracji. Przedstawił drobiazgowy opis administracji jemu współczesnej. Jako pierwszy użył terminu „nauka administracji”.
2)
Drugi kierunek rozwoju administracji jest związany z teorią organizacji, która zaczęła rozwijać się w wieku XIX w miarę rozwoju sił wytwórczych w związku z intensywnym rozwojem społecznym, gospodarczym, powstawaniem dużych koncernów przemysłowych, pojawieniem się silnej konkurencji, wzrostu wydajności pracy. Teorię tę tworzyli inżynierowie zatrudnieni w przemyśle.
W ramach teorii organizacji można wyróżnić wiele kierunków badawczych (tzw. szkół). Dla naszych potrzeb wyodrębniamy szkoły:
- klasyczne - rozwijały się do II Wojny Światowej:
- szkoła naukowego zarządzania (Fryderyk Taylor, Karol Adamiecki)
- szkoła administracyjna (Henryk Fayol, Max Weber)
- szkoła relacji międzyludzkich (Elton Majo)
- nowoczesne - po II Wojnie Światowej
Szkoły klasyczne
Szkoła naukowego zarządzania
Jej przedstawiciele zajmowali się przede wszystkim organizacją pracy na konkretnych stanowiskach i w małych zespołach.
Fryderyk Taylor - inżynier amerykański, XIX/XX wiek. Przeszedł przez wszystkie szczeble w przedsiębiorstwie. Jego badania doprowadziły do wzrostu wydajności pracy. Poszukiwał najlepszej metody wykonania pracy na danym stanowisku. Głosił ideę, że istnieje najlepsza metoda wykonywania każdej pracy i należy ją odkryć i ustalić. Analizował i obserwował pracę najbardziej wydajnych robotników a następnie określał tę metodę min. poprzez eliminację czynności zbędnych, zastanawianie się nad zmianą kolejności czynności. Wprowadzał tą metodę a pracownikom którzy nie mogli podołać systemowi wręczał żółte kartki. Jeśli taki pracownik w określonym terminie nie poprawił wydajności był zwalniany albo przenoszony. Taylor uważał, że nie każdy jest predysponowany do wszystkich czynności. Zapoczątkował naukowy dobór do wykonywania konkretnej pracy. Był zwolennikiem ciągłego doskonalenia metod. Zwracał uwagę na konieczność podziału pracy kierowniczej na organizacyjną i specjalistyczną, merytoryczną. Był zwolennikiem skracania czasu pracy, przerw i odpowiedniego wynagradzania.
Karol Adamiecki - Polak, pracował na stanowiskach kierowniczych w przemyśle ciężkim. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości otworzył Katedrę Nauki o Organizacji na Uniwersytecie. Sformułował prawa:
- harmonii pracy - wydajność pracy dużego zespołu instytucji, na który to zespół składają się różne jednostki organizacyjne, jest wtedy największa kiedy zsynchronizuje (zharmonizuje) się czas pracy tych jednostek i kiedy doprowadzi się do tego, że wydajność pracy poszczególnych jednostek będzie podobna
- optymalnej produkcji - wzrost nakładów na pracę powoduje wzrost wydajności pracy mierzony obniżaniem się kosztu jednostkowego wyrobu. Istnieje optymalna granica wzrostu nakładów powyżej, której koszt jednostkowy zaczyna rosnąć
- podziału pracy - należy rozgraniczać funkcje, specjalizować ludzi i zespoły w wykonywaniu różnych funkcji
- prawo koncentracji pracy - funkcje jednorodne należy łączyć, powierzać jednostkom organizacyjnym a nie rozdzielać między różne jednostki
Adamiecki zwrócił uwagę na:
wąskie przekroje (słabe ogniwa) - obniżają istotnie wydajność pracy całości. Ważną rolą kierownika jest poszukiwanie słabych ogniw oraz na ich wzmacnianie gdyż to działanie najsłabszych ogniw będzie miało największy wpływ na końcowy efekt.
Szkoła administracyjna
Nazwa wywodzi się stąd, że przedstawiciele tej szkoły kładli duży nacisk na organizację pracy w wymiarze szerszym niż Taylor czy Adamiecki, którzy ograniczali się do małych zespołów wytwórczych. Zwracali uwagę na to, że zasady, reguły naukowej organizacji mogą i powinny mieć zastosowanie nie tylko w przemyśle ale także w administracji państwowej. Tezę tę w szczególności głosił Henryk Fayol.
Henryk Fayol - francuski inżynier. Żył na przełomie XIX i XX wieku. Przeszedł przez różne szczeble kariery kierowniczej. Kończył pracę jako dyrektor przedsiębiorstwa. Po przejściu na emeryturę zajął się badaniami. W okresie międzywojennym założył Centrum Studiów Administracyjnych w Paryżu, które było nastawione na kształcenie kadr urzędniczych. Po II Wojnie Światowej, już po śmierci Fayol'a, na gruncie Centrum została utworzona Narodowa Szkoła Administracji, która miała na celu kształcenie wyższych kadr urzędniczych. W Polsce na jej wzór powstała Krajowa Szkoła Administracji Publicznej. Jest to szkoła podyplomowa. Henryk Fayol zajmował się pracą na stanowiskach kierowniczych i wyodrębnił on kilka podstawowych funkcji kierowniczych. Zaliczył do nich:
- planowanie
- organizowanie
- rozkazywanie, wydawanie poleceń
- koordynowanie
- kontrolowanie
Henryk Fayol jest najbardziej znany jako ten, który sformułował 14 klasycznych zasad zarządzania.
3