Krwiściąg lekarski - Sanguisorba officinalis
i krwiściąg mniejszy - Sanguisorba minor (Rosaceae).
Opis.
1. Krwiściąg lekarski - roślina wieloletnia dorastająca do 150 cm wys.; liście nieparzysto-pierzaste; listki podłużne sercowate; kwiaty zebrane w podłużne główki; szyjka słupka 1; pręcików 5; dno kwiatowe czterokanciaste; kwiaty ciemnobrunatne; owoc - niełupka. Kwitnie od lipca do września (w Bieszczadach i na Podkarpaciu do października). Rośnie na skrajach lasów, w rzadkich lasach, przy drogach przyleśnych, na polanach (obrzeże), przy rzekach, w zarośniętych wąwozach, na łąkach przyleśnych, w zaroślach. Lubi gleby wilgotne, a nawet podmokłe, choć nie zawsze na takich rośnie. Roślina pospolita.
2. Krwiściąg mniejszy - roślina wieloletnia dorastająca do 50 cm wys.; listki jajowatokoliste lub eliptyczne; kwiaty zebrane w kuliste lub jajowate główki; szyjki słupka 2; listki brzegiem karbowane; owoc - niełupka. Kwitnie od maja do lipca (w Bieszczadach i na Podkarpaciu do sierpnia). Roślina pospolita; rośnie na łąkach, polanach i skrajach lasów, na suchych zboczach; lubi gleby wapienne.
Surowiec.
Będziemy wykorzystywali korzeń i ziele - Radix et Herba Sanguisorbae.
Ziele zbiera się w czasie kwitnienia lub przed kwitnieniem, ale wartościowe jest także późniejsze (gdy wykształciły się owoce; korzeń wykopuje się wiosną, latem lub jesienią. Surowce należy suszyć w ciemnym miejscu i w temp. max 40o C.
Skład chemiczny.
Surowce zawierają saponinę - sanguisorbinę (ok. 3-5%), garbniki - ok. 15-18%; flawony, olejek eteryczny, fitosterol, kwasy, sole, witaminy (fitochinon), aminokwasy, znaczne ilości cukrowców. Zawiera lotne fitoncydy o silnych właściwościach przecibakteryjnych.
Roślina mało znana i nie badana. Zaczęto ją stosować na większą skalę dopiero w Średniowieczu (Hildegarda, w późniejszych czasach - Lonicerus, bracia Bauhinowie). Krótkotrwale badano ja także w latach 30, 40 i 50, kiedy to poszukiwano fitoncydów i garbników.
Działanie.
Krwiściąg działa silnie przeciwkrwotocznie, wybitnie ściągająco, moczopędnie, przeciwobrzękowo, przeciwalergicznie, ogólnie wzmacniająco, przeciwwysiękowo i uspokajająco.
Wskazania: krwotoki, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, choroba wrzodowa, wysięki stawowe, choroby alergiczne, biegunki, zaburzenia trawienne, skurcze jelit i żołądka, gruźlica, krwiomocz, zbytnio obfite i nieregularne krwawienia miesiączkowe, upławy, zapalenie przydatków, krwawiączka, niedobór trombocytów, choroby skórne i zakaźne. W warunkach polowych w razie krwotoków wewnętrznych w pierwszej pomocy można podać choremu pogniecone świeże ziele w ilości pół szklanki, natomiast zewnętrznych - przyłożyć pogniecone ziele na ranę.
Przeciwwskazania: zakrzepica i tendencja do zakrzepów.
Napar: 2-3 łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150-200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 8,5-11 ml, 5-6 kg - 14-17 ml, 7-8 kg - 20-22,8 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 25,7-28,5 ml, 11-15 kg - 31-42,8 ml, 20-25 kg -57-71 ml, 30-35 kg - 85,7-100 ml, 40-45 kg - 114-128,5 ml, 50-55 kg -142-157 ml, 3-4 razy dz.
Odwar: 2 łyżki korzenia zalać 2 szkl. wody; gotować 3 minuty; odst. na 30 minut; przecedzić. Pić jak napar.
Macerat - Maceratio Sanguisorbae: 4 łyżki ziela zalać 1 szkl. wody o temp. pokojowej; przykryć i odstawić na 6-8 godzin; przecedzić. Pić jak napar.
Proszek krwawnicowy - Pulvis Sanguisorbae: ziele zmielić na drobniutki proszek. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżeczce. Stosować też jako przysypkę na różne schorzałe miejsca.
Miód krwiściągowy - Mel Sanguisorbae: na każdą łyżeczkę proszku dać 1 łyżkę miodu i 10 kr. alkoholu, wymieszać Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce.
Nalewka krwiściągowa (krwiściągówka) - Tinctura Sanguisorbae: pół szkl. ziela zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5-10 ml. Stosować też zewnętrznie do przemywania różnych chorobowych zmian skórnych. Nalewkę można przyrządzić na korzeniu. Znakomicie leczy trądzik i ropnie (w ostatnim przypadku - okłady z roztworu wodnego 1:1 lub z odwaru).
Alkoholatura “zimna”: pół szkl. świeżego zmielonego korzenia lub ziela zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5-10 ml.
Intrakt krwiściągowy - Intractum Sanguisorbae: pół szkl. świeżego korzenia lub ziela zalać 300 ml gorącego alkoholu 40%; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę.
Świeże ziele zebrane wiosną polecam przyrządzić jak szpinak, gdyż jest ono cennym źródłem łatwoprzyswajalnych witamin, soli mineralnych białkowców, cukrowców i innych cennych substancji. Na zimę można ziele zakonserwować poprzez zamrożenie. Aby przyrządzić taką smaczną potrawę wiosenną należy postąpić następująco: przynajmniej 1 kg świeżego ziela wypłukać, zmielić w maszynce do mięsa wyposażoną w drobne sitko (soku nie odlewać!). Na patelnię dać masło lub olej, drobno pokrojoną cebulkę i czosnek, przysmażyć je. Następnie dać masę roślinną, osolić i gotować, mieszając aby się nie przypaliło. Jeżeli jest to wskazane to dodać kilka łyżek wywaru z rosołków. Po 10 minutach dodać do krwiściągu zasmażkę sporządzoną z tłuszczu i mąki, rozprowadzić mlekiem lub śmietaną, zagotować. Można dodać nieco gałki muszkatołowej. Podawać do frytek, ziemniaków i mięs. Zalecana przy niedoborze trombocytów, krwawiączce, osłabieniu i chorobach skórnych.
Rp.
Ziele tasznika - 1 łyżka
Ziele lub korzeń krwiściągu - 1 łyżka
Ziele skrzypu - 1 łyżka
Ziele rdestu - 1 łyżka
Wymieszać.
2 łyżki mieszanki zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 60 minut; przecedzić. Pić 2-3 razy dz. (lub częściej) po 100-150 ml.
Wskazania: częste krwotoki z nosa, krwawa biegunka, choroba wrzodowa, gruźlica, ostry kaszel, zapalenie płuc, tchawicy i oskrzeli, krwawiączka, krwiomocz, krwotoki oczne, upławy, krwotoki maciczne, choroby skórne.
Rp.
Nalewka z krwiściągu - 10 ml
Azulan - 5 ml
Nalewka dziurawcowa - 10 ml
Nalewka żywokostowa - 10 ml
Nalewka nagietkowa - 10 ml
Nalewka arnikowa - 10 ml
Nalewka z kory dębowej - 10 ml
Płyny wymieszać. Wlać do butelki ze spryskiwaczem. Przed użyciem wstrząsnąć. Z odległości 10 cm spryskiwać płynem zmiany skórne, uszkodzenia, trudno gojące się rany, owrzodzenia, oparzenia.
Leczy też trądzik młodzieńczy i wiele innych schorzeń.
W chorobach alergicznych zażywać 5-10 ml preparatu 3 razy dz.
Galaretka “kgadżn” na: trudno gojące się rany, owrzodzenia i oparzenia oraz przeciwbiegunkowa i przeciwkrwotoczna: 1 łyżkę żelatyny zalać 350 ml wrzącej wody; mieszając energicznie gotować przez 1 minutę; do wywaru wsypać sproszkowane: ziele krwiściągu (1 łyżka), ziele glistnika (1 łyżka), kwiat arniki (1 łyżka), ziele dziurawca (1 łyżka), korzeń żywokostu (1 łyżka) i kwiat nagietka (1 łyżka), wymieszać, pogotować jeszcze 2 minuty, następnie przelać do słoiczka i przenieść do zimnego miejsca aby zastygła. Można zażywać 1-2 razy dz. po 1-2 łyżki. Chore miejsca pokrywać galaretką 3-4 razy dz. Stosować też po goleniu w razie stanów zapalnych.