Temat: Modele diagnoz funkcjonujących w pedagogice
resocjalizacyjnej.
Diagnostyka resocjalizacyjna - jest dyscypliną naukową zajmującą się stawianiem trafnych i rzetelnych diagnoz na użytek wychowania resocjalizującego osób wadliwie przystosowanych społecznie.
Przedmiotem diagnozy resocjalizacyjnej są wszelkie negatywne lub nieadekwatne reakcje jednostek na wymogi i nakazy wynikające z przypisanych im ról społecznych. Są to zachowania odbiegające od norm w sensie statystycznym (tj. takie, których częstość występowania nie odpowiada częstości oczekiwanej), a przy tym charakteryzujące się szkodliwością indywidualną lub społeczną. Innymi słowy, zachowania te powodują negatywne konsekwencje osobiste (np. samouszkodzenie), jak i negatywne konsekwencje społeczne, wyrażające się w zagrożeniu bezpieczeństwa innych ludzi lub we wzroście dezorganizacji społecznej (agresja antyspołeczna).
W pewnym uproszczeniu można powiedzieć, iż przedmiotem diagnozy dla potrzeb wychowania resocjalizacyjnego jest nieprzystosowanie społeczne. Diagnoza nieprzystosowania społecznego obejmuje:
symptomy i jego empiryczne wskaźniki
psychospołeczne mechanizmy regulacyjne stanów nieprzystosowania
proste i złożone czynniki (biopsychiczne i socjokulturowe) determinujące te stany.
W pedagogice resocjalizacyjnej diagnozie przypisuje się nie tylko funkcje opisowo - wyjaśniające, ale także funkcje oceniające (ewaluacyjne).
W zależności od założeń metodologicznych oraz teorii nieprzystosowania społecznego (wykolejenia społecznego) oraz teorii resocjalizacji (celowej modyfikacji zachowań zgodnie z przyjętym ideałem pedagogicznym) - wyróżnia się rozmaite modele diagnozowania, wyznaczające dokładnie przedmiot i zakres podejmowanych badań oraz ich kolejne etapy. Tak, więc można wyróżnić trzy modele diagnozy resocjalizacyjnej:
model behawioralnej diagnozy resocjalizacyjnej - w modelu tym przedmiotem rozpoznania diagnostycznego są zachowania odchylające się od normy w sensie statystycznym, tj. nie mieszczące się w granicach jednego odchylenia standardowego.
Zakres diagnozy jest ściśle ograniczony do badania związków po między uprzednimi obserwowanymi przez diagnostę bodźcami działającymi na jednostkę, a jej antyspołecznymi reakcjami. Przedmiotem diagnozy behawioralnej są zachowania, zwłaszcza niezgodne z normą, świadczące o wadliwym przystosowaniu społecznym jednostki; bada się związki między tymi zachowaniami a czynnikami stymulującymi je; celem badania diagnostycznego jest wykrywanie czynników wpływających na zmianę zachowań jednostki lub grupy społecznej; istotą nieprzystosowania społecznego jednostek jest samo zachowanie, a nie psychologiczne mechanizmy regulacyjne czy role. W terapii nie ma konieczności poznawania mechanizmów psychologicznych zachowań człowieka. Celem jest poszukiwanie i manipulowanie bodźcami (nagrodami i karą) w celu wyparcia niepożądanych zachowań jednostki, co jest zgodne z założeniami teorii uczenia się - część zachowań patologicznych jest wyuczona w toku zaburzonej socjalizacji poprzez kolejne wzmocnienia, więc i w taki sam sposób mogą być wygaszone
Optymalna metoda diagnozowania: bezpośrednia obserwacja zachowania jednostki w różnych sytuacjach życiowych oraz dokonywanie sprawozdań.
Techniki diagnostyczne: tylko te narzędzia, których trafność i rzetelność uprzednio sprawdzono i nie budzi ona zastrzeżeń z psychometrycznego punktu widzenia.
W modelu tym zakłada się, iż istota nieprzystosowania społecznego są zachowania, a resocjalizacja polega tylko i wyłącznie na modyfikacji tych zachowań zgodnie z prawami teorii uczenia się.
model diagnozy interdyscyplinarnej - (wieloaspektowa) uwzględnia zebranie informacji w następujących zakresach:
SPOŁECZNYM- Środowisko rodzinne ucznia ( sytuacja, warunki życia i stosunki w rodzinie) i szkolne (funkcjonowanie dziecka jako ucznia i jako członka społeczności klasowej).
MEDYCZNYM- Ogólny rozwój fizyczny dziecka ( ewentualne anomalie lub odchylenia od norm rozwoju), ogólny stan zdrowia (schorzenia somatyczne lub psychiczne) oraz w miarę potrzeb badanie wzroku, słuchu lub inne badania specjalistyczne.
PSYCHOLOGICZNYM- Ocena poziomu rozwoju funkcji intelektualnych, orientacyjnych i wykonawczych (percepcyjno - motorycznych), jak:
percepcja wzrokowa
słuchowa
motoryka
lateralizacja
orientacja w schemacie ciała i w przestrzeni oraz koordynacja tych funkcji; ocena stanu psychicznego dziecka, procesów emocjonalno-motywacyjnych, socjalizacji i osobowości)
PEDAGOGICZNYM - Ocena poziomu wiadomości i umiejętności szkolnych,
zakresu, rodzaju i specyfiki trudności w uczeniu się
W miarę potrzeb przeprowadza się badania logopedyczne.
Uogólnienie wyników diagnozy społecznej, medycznej, psychologicznej i pedagogicznej stanowi syntetyczny opis, odpowiadający 5 fazom diagnozy (wg Ziemskiego), a więc:
- typologiczna
- genetyczna (etiologiczna)
- znaczenia dla całości
- fazy
- prognoza, czyli diagnoza rozwojowa
W wieloaspektowym procesie diagnozowania szczególną rolę pełni DIAGNOZA PEDAGOGICZNA, jako podstawa planowania form pracy korekcyjno - wyrównawczej, a także planowania procesu terapii. W literaturze diagnoza pedagogiczna jest najczęściej utożsamiana z oceną wyników nauczania poprzez sprawdzanie wiedzy uczniów. Jako narzędzia diagnostyczne stosuje się różnorodne sprawdziany wiadomości, które pozwalają na stwierdzenie, jaki jest zakres trudności szkolnych ucznia. Sprawdziany posiadają wiele wad np. dowolność w ich konstruowaniu sprawia, że nie spełniają wszystkich wymogów stawianych testom.
W diagnozie pedagogicznej stosuje się następujące metody badawcze:
- obserwacją pedagogiczną
- rozmowy
- wywiad szkolny i środowiskowy
- sprawdziany ( testy) czytania i pisania
- ewentualnie sprawdziany wiadomości szkolnych
- analizę wytworów ucznia
W pierwszym etapie postępowania diagnostycznego najważniejsza jest rola obserwacji pedagogicznej - obserwacja rozwoju, wykrywanie braków, opóźnień i dysharmonii rozwojowych, trudności w przyswajaniu wiedzy oraz zaburzeń zachowania.
Szczególna odpowiedzialność spoczywa na barkach nauczyciela pierwszych klas ze względu na ogromne znaczenie wczesnego wykrywania wszelkich nieprawidłowości w kształtowaniu się psychiki dziecka.
model diagnozy interakcyjnej - jest to model diagnozy resocjalizacyjnej, który zakłada, że przedmiotem diagnozy są nie tylko zachowania , ale przede wszystkim mechanizmy regulacji zachowań człowieka w danych warunkach społecznych ( środowiskowo- rodzinnych ) prowadzących do zaburzeń przystosowania społecznego. Zatem model interdyscyplinarny jest pełniejszy bowiem, oprócz samego zachowania obejmuje psychologiczną sferę tego zachowania i przez to może być bardziej przydatny do resocjalizacji. Przyjęcie tego modelu nie oznacza, iż diagnosta może pominąć analizę symptomów zachowania. Ostatecznie i tu dokonuje się pomiarów, a więc kieruje się zasadami badań ilościowych.
Celem interakcyjnej diagnozy resocjalizacyjnej jest identyfikacja oraz wyjaśnienie znaczenia poszczególnych dysfunkcji w adaptacji społecznej jednostki i jej zaburzeniach, by w następstwie dokonanego rozpoznania móc zaproponować odpowiednią korekturę rozwoju psychospołecznego poprzez zastosowanie trafnych metod oddziaływania wychowawczego i terapeutycznego.
Jeżeli chodzi o problem społecznego niedostosowania, to badania uwzględniają obydwa aspekty. Aspekt ilościowy zawarty jest już na etapie diagnozy. Diagnoza służy określeniu rozmiarów zjawiska, wskazuje na jego rozwój pod wpływem podjętych działań profilaktyczno - terapeutycznych (lub w sytuacji braku takich działań). Jako że diagnoza dotyczy poszczególnych jednostek, wymaga to porównywania poszczególnych przypadków z normami ustalonymi na podstawie badań częstotliwości występowania zachowań uznanych za symptomy zaburzeń (niedostosowania).
Zatem ujęcie ilościowe opiera się głównie na badaniach behawioralnych. Równocześnie wykorzystuje się ujęcie jakościowe, które sprowadza się do analizy i oceny znaczenia konkretnych symptomów, odczuć jednostki niedostosowanej i jej motywów postępowania, systemów wartości i norm postępowania oraz innych elementów struktury osobowości.
Ustosunkowując się do współczesnych nurtów metodologicznych w naukach społecznych i uwzględniając realne możliwości w zakresie obiektywnej diagnozy, Bronisław Urban uważa, iż należy przyjąć zasadę równoczesnego stosowania metod ilościowych, jak również jakościowych. Biorąc jednak pod uwagę aktualny dorobek w zakresie metod i technik diagnostycznych oraz specyfikę problemu badawczego, za pierwotne i wyjściowe uznaje metody obserwacyjne.
Natalia Golanko
Anna Kawałkiewicz
Marlena Protasiewicz
Pedagogika Resocjalizacyjna gr. I
Rok II