SOCJOLOGIA MIASTA
Przedmiot i zadania
SOCJOLOGIA MIASTA
Jedna z wielu subdyscyplin socjologii
Obiekt zainteresowania - jednostki osadnicze
PRZEDMIOT SOCJOLOGII MIASTA
1.Miasto - główne pojęcie
W Średniowieczu samorządna gmina z ściśle określonym miejscem w przestrzeni i polityczna organizacją
Obecnie wielomilionowe aglomeracje zajmujące duża przestrzeń oraz składające się z różnych stref
„Miasto nie istnieje” -termin miasto bierze się tylko z siły tradycji i przyzwyczajenia językowego
PRZEDMIOT SOCJOLOGII MIASTA cd.
2. „Miejski styl życia” /Louis Wirth/
3. „Miejska kultura” /Henri Lefebvre/
4. „Reprodukcja siły roboczej” - konsumpcja /Manuel Castells/
5. SPOŁECZNY PROCES WYTWARZANIA PRZESTRZENI SPOŁECZNEJ /obecnie/
SPOŁECZNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU SUBDYSCYPLINY
Wzrost liczby ludności w skali świata
Obszary zurbanizowane jako ognisko kłopotów i konfliktów społecznych
Wielkie miasta jako akumulatory niezadowolenia społecznego
Potrzeba nowej organizacja życia miejskiego
KONCEPCJE TEORETYCZNE
I KIERUNKI BADAŃ
Nurt konwencjonalny
Orientacja ideologiczna
Nurt ekologiczny
Orientacja humanistyczna
Nurt pokazujący konfliktowy charakter procesu społecznego wytwarzania przestrzeni
NURT KONWENCJONALNY
Urbanizacja jak proces ewolucyjny, linearny, konwergentny
Uprzemysłowienie jako czynnik sprawczy urbanizacji
Urbanizacja i uprzemysłowienie przebiegają w sposób planowany
Marginalne traktowanie czynników żywiołowych
Badano urbanizację w 3 aspektach
Przemieszczanie się ludności z obszarów wiejskich do miast
Rozprzestrzenianie się wzorców miejskich na obszary poza miejskie
Upowszechnienie się „miejskiego stylu życia” w najszerszej skali
ORIENTACJA IDEOLOGICZNA
Założenie o bezpośrednim wpływie określonych form przestrzennych na zachowania społeczne
„Osiedle” - pojęcie używane do dziś, przestrzenna forma zabudowy mieszkaniowej o środowisku socjotwórczym i integrującym
NURT EKOLOGICZNY
Zainteresowanie strukturą społeczno-przestrzenną oraz terytorialnym zachowaniem mieszkańców
Poszukiwanie wpływu określonych cech przestrzeni na zachowanie ludzi i grup społecznych w zakresie lokalizacji i codziennej ruchliwości
„Gra o przestrzeń - ukazywanie segregacji społecznej oraz „inwazji” niektórych kategorii na różne miejsca
„Obszar naturalny” - zamieszkałych np. Przez ludzi o niskim statusie, mających gorsze warunki mieszkaniowe
ORIENTACJA HUMANISTYCZNA
Traktowanie zbiorowości mieszkańców jako wspólnoty symbolicznej zamieszkujących określoną przestrzeń, która ma dla nich wartość, przez nasycenie jej formami kulturowymi wyposażonymi w znaczenie i sens
Specyficzny zespół technik: wywiad swobodny, obserwacja, analiza dzieł literackich i filmowych o mieście
NURT POKAZUJĄCY KONFLIKTOWY CHARAKTER SPOŁECZNEGO WYTWARZANIA PRZESTRZENI
Związek urbanizacji z uprzemysłowieniem jako konfliktowa relacja między produkcją a reprodukcja siły roboczej
Np. w Polsce opóźnienie rozwoju miast względem rozbudowy przemysłu, który miał być czynnikiem miastotwórczym
Gra aktorów o przestrzeń
KSZTAŁTOWANIE SIĘ ZBIOROWOŚCI MIEJSKICH
Pierwszy okres był związany z migracjami ludności, które były wywołane wojną i zmianami granic
Drugi etap łączył się z 6-letnim planem uprzemysłowienia Polski- wtedy to następował masowy ruch ze wsi do miast, w których realizowano największe inwestycje państwowe
Trzeci okres to budowa tzw. rejonów uprzemysłowionych, związanych np. ze źródłami surowców lub wielkimi inwestycjami w dziedzinie przemysłu ciężkiego
PROCES ROZPADU MIASTA
Rozpoczął się mniej więcej od połowy lat 60-tych i był rezultatem stosowania zasady funkcjonalnego strefowania przestrzeni
Wywołało to ogromne trudności w funkcjonowaniu miasta i doprowadziło do stałego pogarszania się warunków codziennego życia
PROCESY SEGREGACYJNE
Pojawiły się mniej więcej od lat 60-tych wskutek wprowadzenia formalnie spółdzielczego budownictwa i rozszerzenia preferencji dla niektórych kategorii społecznych w zakresie dostępu do mieszkań
W POLSKICH MIASTACH
Wytworzyła się MOZAIKOWA struktura przestrzenno-społeczna
Duża liczba ludności przybyła do wielkich miast prosto ze wsi, przynosząc ze sobą tym samym wiejskie obyczaje, sposób życia
Wiejskość zaznaczała się coraz wyraźniej np. w stosunku do pracy, najbliższego otoczenia domu, a także wpływała na charakter kontaktów społecznych, gdzie niektórzy autorzy mówią już o „ruraryzacji” miasta
PROCESY EKOLOGICZNE
Wystąpiły w miastach ziem zachodnich, w których ludność w rezultacie powojennych migracji została całkowicie wymieniona
A z kolei zasiedlenie tych miast przez ludność polską przebiegało wg charakterystycznego schematu
ROLA HISTORYCZNYCH DZIELNIC MIAST
Jest bardzo znacząca, gdyż uważa się je za miejsca identyfikacji symbolicznej zbiorowości miejskiej
Obszary zabytkowe są wysoko waloryzowane przez mieszkańców, gdyż stanowią podstawę ich tożsamości
Występuje tu również silne przywiązanie mieszkańców do miasta, jako miejsca mającego określoną historię i unikatowe cechy
ATOMIZACJA SPOŁECZNA W POLSKICH MIASTACH
Objawia się m.in. tym że
w skutek niedorozwoju swoich funkcji-centrum nie jest w stanie pełnić roli kondensatora życia społecznego
korzystanie z usług centralnych ograniczone jest ponadto budżetem czasoprzestrzennym
występuje tu niewielka rola dobrowolnych stowarzyszeń, jako miejsc ogniskujących kontakty społ.
WYNIK TRANSFORMACJI USTROJOWEJ
Transformacja zmieniła uwarunkowania społeczne wytwarzania przestrzeni, powodując zupełnie nową sytuację, polegającą na rezygnacji państwa z bezpośredniej ingerencji w gospodarkę miejską, którą pozostawia się trosce obywateli i samorządów
SFERY KONFLIKTOWE
Sprzeczność pomiędzy potencjalnymi nabywcami a dysponentami działek i lokali
Konflikt, dotyczący dysponentów, a wkrótce i właścicieli nieruchomości i użytkowników lokali mieszkalnych
Konflikt pomiędzy inwestorami działającymi w sferze budownictwa mieszkaniowego a potencjalnymi lokatorami lub nabywcami mieszkań
CORAZ BARDZIEJ REALNE SFERY KONFLIKTOGENNE
Wzrastające koszty transportu miejskiego , przy równoczesnym obniżaniu się poziomu usług upośledzać będą mniej zamożnych mieszkańców peryferii
Likwidacja żłobków i przedszkoli zmusi część kobiet do porzucenia pracy zawodowej, obniżając poziom życia rodziny
Kilkuletnia przerwa w pracy w sytuacji silnej konkurencji na rynku pracy i dużego bezrobocia będzie powodować stałą dezaktywizację zawodową kobiet
c.d. CORAZ BARDZIEJ REALNE SFERY KONFLIKTOGENNE
Powstanie szkół odpłatnych będzie silnym czynnikiem stratyfikacji społ., który doprowadzi do przepaści kulturowej między wyższymi i niższymi warstwami społ.
Likwidacja dużej liczby placówek kulturalnych i komercjalizacja pozostałych odetnie dostęp do książki i innych dóbr kulturowych ogromnej większości mieszkańców miast
KIERUNKI ROZWOJU SOCJOLOGII MIASTA
Badanie procesów żywiołowych w rozwoju miast i w gospodarce przestrzennej
Studia miejskich ruchów społecznych, związanych z konfliktowym zagospodarowywaniem przestrzeni i poziomem konsumpcji zbiorowej
Badania sposobu percepcji, waloryzacji i przyswajania przestrzeni miejskiej
c.d. KIERUNKI ROZWOJU SOCJOLOGII MIASTA
Prace dotyczące instytucji miejskich, jako aktorów społecznego wytwarzania przestrzeni.
Analizy poświęcone roli miast w układzie globalnym.
PRZEDMIOT SOCJOLOGII MIASTA
MIASTO - niezwykle złożony twór, który z trudnością poddaje się całościowemu badaniu. Składa się z elementów przestrzenno-materialnych, ludzi i ich złożonej organizacji i kultury. Stąd też wymaga różnorodnych i wielostronnych ujęć. Jego całościowe ujęcie jest możliwe jedynie w przypadku badania małych miast.
TYPY BADAŃ MIASTA WG M. MALIKOWSKIEGO
Związane ze szkołą chicagowską (ekologiczną) - traktowanie miasta jako miejsca intensywnego przejawiania się różnych zjawisk społecznych występujących w społeczeństwie globalnym. Miasta sprzyjają ich ujawnianiu, gdyż są to miejsca szczególnego zagęszczenia ludności, stwarzające większe szanse występowania i natężenia wszelkich zjawisk społecznych, gdzie indziej mniej wyraźnych i widocznych. Zagęszczenie fizyczne pociąga za sobą „gęstość moralną”, czyli szczególnie duże natężenie relacji i stosunków społecznych, co z kolei pociąga za sobą różne problemy społeczne, szczególnie patologie społeczne.
Związany ze szkołą typologiczno-konwencjonalną, określany jako kulturalistyczny, psychosocjologiczny lub konwencjonalny - miasto w jego ujęciu to miejskość, urbanizm, szczególny sposób, styl życia oraz towarzyszący mu system wartości różny od wiejskiego, występujący na gęsto zaludnionych przestrzeniach. Miasto to nie konkretna jednostka osadnicza, ale miejscowość i zjawisko kulturowe będące wynikiem ewolucji społeczeństwa. Jego przedstawiciele to: G. Simml, P. Sorokin, G.C. Zimmerman, R. Redfield, L. Wirth, D. Riesman, G. Sjoberg.
Związany ze szkołą neomarksistowską - miasto to miejsce szczególnego natężenia i przejawiania się problemów makrospołecznych, w tym zwłaszcza konfliktów klasowo-warstwowych występujących w skali globalnej, w skali systemu społeczno-politycznego. Miasto jest miejscem zbiorowej konsumpcji i reprodukcji siły roboczej. Socjologia miasta musi być socjologią politycznej kwestii miejskiej, gdyż wszelkie problemy w mieście są pochodne od problemów w „centralnym miejscu formacji społeczno-ekonomicznej”.
SPOSOBY ROZUMIENIA PRZEDMIOTU, ZAKRESU I CELÓW SOCJOLOGII MIASTA:
Stanowisko mówiące o tym, iż socjologia miasta nie jest odrębną dyscypliną.
Według Znanieckiego - nie ma socjologii miasta, można mówić tylko o socjologicznym badaniu zbiorowości miejskiej. Obiektywne cechy przestrzeni miejskiej nie są bowiem cechami wyodrębniającymi miasto, przechodzą one bowiem przez „filtr” indywidualnego i grupowego doświadczenia ludzi. O specyfice i odrębności może decydować subiektywne poczucie więzi wewnętrznej wśród członków zbiorowości miejskiej oraz poczucie odrębności od innych zbiorowości społecznych.
Według S. Rychlińskiego - przedmiotem socjologii miasta miało być badanie różnych form życia zbiorowego, a zwłaszcza różnych aspektów więzi społecznej w mieście. Jednakże, aby zrozumieć te zjawiska należy najpierw poznać warunki gospodarcze życia w mieście.
S. Ossowski - zajmował się miastem w kontekście innych socjologicznych zainteresowań, podporządkowanym celom praktycznym, które w szczególności wiązał z urbanistyką.
S. Nowakowski - do socjologii miasta zaliczał wszelkie zjawiska i procesy społeczne zachodzące w mieście.
J. Ziółkowski - socjologia miasta powinna się zajmować miastem jako grupą ludzką, jako specyficznym rodzajem społeczności terytorialnej, która reprezentuje pewien typ społecznej organizacji, przejawia określone formy społecznej interakcji i charakteryzuje się określonymi cechami socjopsychologicznymi swoich członków.
A. Wallis - do socjologii miasta zaliczał zjawiska i procesy społeczne, które łączą się z przestrzenno-instytucjonalną budową miasta, szczególnie zaś z jego kształtowaniem i użytkowaniem przez społeczeństwo.
2. Stanowisko wskazujące na potrzebę badań miasta jako pewnej całości społecznej, grupy społecznej - J. Turowski (orientacja humanistyczna).
B. Jałowiecki - socjolog powinien badać całe miasto, cały układ osadniczy jako zintegrowany system społeczno-przestrzenny z określonego punktu widzenia, narzuconego przez przedmiot socjologii. Wyróżnił on cztery zagadnienia w przedmiocie socjologii miasta:
społeczny proces wytwarzania przestrzeni miejskiej
zachowanie przestrzenne ludzi, grup społecznych, instytucji i organizacji
ich stosunek do przestrzeni jako swoistej wartości
sposób funkcjonowania miasta jako złożonego systemu technicznego, ekonomicznego i społecznego
B. Misztal - zaproponował socjologiczne badanie miasta jako:
przestrzennej formy skupiania się ludności
struktury społecznej o określonym stopniu złożoności
systemu tworzenia dystrybucji i recepcji treści kulturowych
układu determinującego relację: jednostka-społeczeństwo
Określenie to nie precyzuje przedmiotu badań socjologii miasta, gdyż jest za szerokie, a z drugiej strony za wąskie i nie wyraźne.
B. Misztal zaproponował rozróżnienie dwóch pojęć: „socjologii miasta” i „socjologii miejskiej”. Rozróżnienie to sugeruje aby zajmować się miastem jako miejscem przejawiania się zjawisk i procesów zachodzących w makroskali, aby socjologiczne poznawanie miasta było drogą do poznawania społeczeństwa globalnego.
Socjologia miejska - dziedzina, która upatruje w mieście sposobów przejawiania się prawidłowości generalnych, charakterystycznych dla całego systemu społecznego, ale objawiających się i realizujących w „najczystszej” postaci na terenie miasta, rozumianego jako typ społecznej organizacji.
Socjologia miasta - dziedzina badań, która zajmuje się konkretnym miastem i konkretnie zachodzącymi w mieści procesami. Jest to bardziej szczegółowe ujęcie. W ten sposób socjologia miasta ma być tylko jednym ze sposobów uprawiania socjologii miejskiej.
Zarzuty wobec takiego rozróżnienia:
prawidłowości generalnie występujące w makroskali istnieją też konkretnie w określonym mieście
trudno wcześniej stwierdzić, które ze zjawisk społecznych zachodzących w konkretnym mieście mają charakter ogólnosystemowy, makrostrukturalny
rozróżnienie to razi pewną utrwalona tradycję np. socjologia rodziny i socjologia rodzinna
niewielkie osiągnięcia tej subdyscypliny
duża liczba teoretycznych prac o charakterze monograficznym, które cechował niski stopień i wąski zakres uogólnień teoretycznych
Według M. Malikowskiego
Socjologia miasta - to socjologia przestrzeni, form osadniczych i zbiorowości terytorialnych. Według niego miasto to względnie wyodrębnione jednostki przestrzenno-administracyjne. Stąd też socjologia miasta ma badać zbiorowości terytorialne od strony ich różnorodnych związków z zamieszkiwaną przez nie przestrzenią, zwłaszcza genetyczne, strukturalne i funkcjonalne związki przestrzeni z życiem społecznym.
Socjologia miasta ma badać zbiorowości miejskie, jej warunki życia, różne formy jej organizacji, w związku z zamieszkałą i kształtowaną przez nią przestrzenią (zagospodarowaną, naznaczoną symbolami, z rozlokowanymi w niej różnymi dobrami). Ma badać przestrzenno instytucjonalne aspekty życia społecznego.