ĆWICZENIA 2
NABŁONKI, ICH FUNKCJA I PRZYSTOSOWANIE
Apoptoza - śmierć komórki uwarunkowana genetycznie. Apoptoza komórek stanowi zaprogramowany i zależny od energii proces, którego celem jest wyłączenie funkcji komórek i ich eliminacja. Ten model śmierci komórki nazywamy śmiercią zaprogramowaną, różni się od tego wynikającego z uszkodzenia.
Ograniczenie funkcji - pozbycie się rzęsek, etc. - genomu - komórka zostaje „zjedzona”, pochłonięta.
Nekroza - śmierć komórki spowodowana przez czynnik zewnętrzny. Pojawia się w toku schorzeń jako efekt działania czynników szkodliwych.
Sygnał apoptyczny - utrata mikrokosmków - rozkładanie organelli.
Komórki nabłonkowe są wyspecjalizowane we wchłanianiu, wydzielaniu oraz tworzeniu barier. Główne funkcje:
- pokrywanie lub wyściełanie powierzchni i jam ciała, np. skóry, jelit i przewodów
- tworzenie funkcjonalnych jednostek wydzielniczych gruczołów, takich jak ślinianki i wątroba
Klasyfikacja komórek nabłonka jest oparta na ich kształcie oraz wzajemnym ułożeniu.
Typy nabłonka:
płaski (jednowarstwowy, wielowarstwowy)
sześcienny (jednowarstwowy, wielowarstwowy)
cylindryczny (jednowarstwowy, wielowarstwowy)
walcowaty jednowarstwowy
wielorzędowy walcowaty.
Sterylizacja powierzchni komórek nabłonkowych
Powierzchnia komórek nabłonkowych może być przystosowana do wykonywania wyspecjalizowanych funkcji:
- komórki mogą zwiększać swoją powierzchnię wytwarzając mikrokosmki (ruchome wypustki przesuwające substancje), prążkowane podstawne i płytki błonowe
- strukturami zaangażowanymi w przesuwanie substancji po powierzchni komórki są ruchome wypustki zwane rzęskami
Mikrokosmki są wytwarzane w celu zwiększenia powierzchni komórki. Są palczastymi wypustkami szczytowej części komórek. Najlepiej wykształcone są na powierzchni komórek wykazujących aktywność absorpcyjną, gdzie tworzą rąbek szczoteczkowy w komórkach kanalików nerkowych lub rąbek wchłaniający w komórkach nabłonka jelita.
Prążkowanie podstawno - boczne zwiększa powierzchnię komórek. Prążkowaniem podstawno - bocznym nazywa się głębokie wpuklenia błony komórkowej lub lateralnej powierzchni komórki. Struktury te są wyraźne w komórkach biorących udział w transporcie substancji. Pofałdowanie podstawne obserwuje się w komórkach kanalików nerkowych i w przewodach wyprowadzających wielu gruczołów. Płytki błonowe są wyspecjalizowanymi strukturami występującymi w nabłonku dróg moczowych.
Rzęski są ruchomymi wypustkami komórek zaangażowanych w transport. Rzęski są nitkowatymi wypustkami cytoplazmatycznymi o średnicy 0,25 µm, które znajdują się na powierzchni pewnych wyspecjalizowanych komórek i powodują przesuwanie się substancji płynnych po powierzchni nabłonka lub umożliwiają ruch komórek.
Rzęski są szczególnie wyraźne w nabłonkach:
- dróg oddechowych, gdzie przesuwają śluz po powierzchni komórek.
- w jajowodzie, gdzie przemieszczają uwolnioną komórkę jajową w kierunku jamy macicy
Przystosowania wydzielnicze komórek
Rozwój pewnych organelli jest adaptacją komórek do sekrecji makrocząsteczek. Komórki nabłonkowe wydzielające białka mają duże jądra i dużą ilość siateczki śródplazmatycznej ziarnistej.
Komórki nabłonkowe wydzielające śluz mają dobrze rozwinięty aparat Golgiego. Śluz (mieszanina glikoprotein i proteoglikanów), spełnia ważne funkcje w jamach ciała, np. pokrywa jamę ustną, pochwę oraz tworzy barierę ochronną w żołądku (przed kwasem solnym HCl). Komórki wydzielające śluz tzw. komórki kubkowe mogą być rozmieszczone pomiędzy komórkami nabłonka. Występują w nabłonku wyściełającym jelito oraz drogi oddechowe.
Komórki nabłonkowe wydzielające steroidy mają dobrze rozwiniętą siateczkę śródplazmatyczna gładką. Komórki produkujące hormony steroidowe występują głównie w nadnerczach, jajnikach i jądrach.
Komórki nabłonkowe transportujące jony mają liczne mitochondria oraz zwiększoną powierzchnię błony komórkowej.
Wydzielanie komórkowe
Egzokrynowe - do światła przewodu
- merokrynowe
- apokryfowe
- holokrynowe
Endokrynowe - do krwi przez część podstawną
Funkcja barierowa nabłonka
Ważną funkcją wielu nabłonków jest tworzenie bariery, co wiąże się z istnieniem określonej specjalizacji strukturalnej:
- połączenia zamykające zapobiegają dyfuzji cząsteczek pomiędzy komórkami
- połączenia desmosomalne zapewniają mocne, mechaniczne połączenie pomiędzy komórkami a błoną podstawową.
- komórki nabłonka wielowarstwowego płaskiego mogą ulec rogowaceniu (keratynizacji). Jest to proces, w którym cytoszkielet komórek powierzchniowych warstw nabłonka ulega znacznej kondensacji w sprężystą masę.