MIEJSCE ZDROWIA PUBLICZNEGO W SYSTEMIE OCHRONY ZDROWIA
CEL OPIEKI ZDROWOTNEJ
-organizowanie
-produkowanie
-udzielanie
świadczeń zdrowotnych tym, którzy ich potrzebują oraz używanie dostępnych zasobów wiedzy i technologii by zapobiegać i przynosić ulgę w:
-chorobie
-niesprawności
-cierpieniu
w zakresie możliwym w istniejących warunkach!
DEKLARACJA ŚWIATOWEGO ZGROMADZENIA ZDROWIA AŁMA-ATA 1977r - „ZDROWIE DLA WSZYSTKICH”
Zdrowie jest jednym z podstawowych praw człowieka i dlatego rządy powinny czuć się odpowiedzialne za jego zapewnienie.
PRAWA I OBOWIĄZKI WYNIKAJĄCE Z KONSTYTUCJI RP (1997r)
ART. 68
1. Każdy ma prawo do ochrony zdrowia.
2. Obywatelom niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa
3. Władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepelnosprawnym i osobom w podeszłym wieku.
4. Władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska.
5. Władze publiczne popierają rozwój kultury fizycznej zwłaszcza wokół młodzieży.
Zatem...
Z definicji tej wynika jednoznacznie że jest to dyscyplina medyczna, gdyż dotyczy „zapobiegania chorobom i przedłużania życia i promocji zdrowia”
Równocześnie definicja mówi, że osiągnięcie tak sformułowanych celów osiąga się „poprzez zorganizowany wysiłek społeczeństwa”
Już w latach 40 XVII wieku Rudolf Virchow stwierdził: „postępy medycyny przyczyniają się do przedłużania życia, ale przez poprawę warunków społecznych można osiągnąć ten efekt szybciej i w większym stopniu.”
DEFINICJA ZDROWIA PUBLICZNEGO WG WINSLOWA
Zdrowie publiczne to nauka i sztuka zapobiegania chorobom, przedłużania życia i promocji zdrowia fizycznego poprzez wysiłek społeczności, higienę środowiska, kontrolę zakażeń, nauczanie zasad higieny indywidualnej, organizację służb medycznych i pielęgniarskich ukierunkowaną na zapobieganie chorobom i wczesną diagnozę, rozwój mechanizmów społecznych zapewniających każdemu indywidualnie i społeczności, warunki życia pozwalające na utrzymanie zdrowia.
Zdrowie publiczne: promocja zdrowia, zarządzanie w ochronie zdrowia, …?
„KAMIENIE MILOWE” W ROZWOJU ZDROWIA:
-krajem pionierskim w dziedzinie zdrowia publicznego i promocji zdrowia była Kanada
-1974 r ogłoszony został raport Lalonda, w którym przedstawiono wnioski z wnikliwej analizy problemów zdrowotnych oraz dyskusji nad „nowymi perspektywami zdrowia”.
-Lalond oraz inni badacze uznali zachowanie zdrowotne tudzież styl życia za istotną determinantę zdrowia.
KONCEPCJA LALONDA OPIERA SIĘ NA CZTERECH OGÓLNYCH PŁASZCZYZNACH:
1. Czynniki biologiczne (cechy wrodzone, genetyka, dojrzewanie, starzenie się)
2. Czynniki środowiskowe (socjalne, fizyczne i psychiczne)
3. Style życia (wzór konsumpcji, rodzaj rekreacji, forma zatrudnienia, czynniki ryzyka zawodowego)
4. System organizacji opieki zdrowotnej (prewencja, promocja zdrowia, leczenie i rehabilitacja)
KONCEPCJA G.E.A. DEVERA
Dewer rozszerzając koncepcję Lalonda stwierdził że:
-system opieki zdrowotnej pochłania aż około 90% całkowitych nakładów na ochronę zdrowia a ma tylko 10% wpływ na obniżenie umieralności
natomiast
-nakłady na kształtowanie stylów życia oraz edukację zdrowotną pochłaniają zaledwie 1,5% nakładów, a mają około 40% wpływ na obniżenie umieralności.
Jak wskazują liczne badania i analizy, stan zdrowia społeczeństwa zleży nie tylko od:
-rozwoju szpitalnictwa
-liczebności fachowego personelu medycznego
-wyprodukowanych leków
-czy spektakularnych technologii medycznych
Stan zdrowia społeczeństwa w dużej mierze zależy od tego jak poszczególni ludzie
-postrzegają wartość swojego zdrowia
-jaki prowadzą styl życia
-oraz co robią aby swoje zdrowie wzmacniać, zachować i chronić
Tak więc zdrowie publiczne to dyscyplina medyczna obejmująca szeroki obszar działan pozamedycznych mogących wpływać na zdrowie społeczeństwa.
PODSTAWOWE FUNKCJE ZP
Podstawowe funcje ZP, bez względu na obowiązujący w danym kraju system finansowania ochrony zdrowia muszą zostać w sferze odpowiedzialności państwa zalicza się do nich całokształt działań skierowanych na zapewnienie bezpieczeństwa zdrowotnego ogółu ludności.
Działania na rzecz zdrowia publicznego stanowią podstawę każdego systemu ochrony zdrowia.
Nakładu na zdrowie publiczne w porównaniu z nakładami na inne formy opieki zdrowotnej są niższe w przeliczeniu na 1 mieszkańca i są najtańszą inwestycją w zdrowie społeczeństwa.
Od stuleci wiadomo, że zapobieganie chorobom jest tańsze niż ich leczenie.
PODSTAWOWE FUNKCJE ZDROWIA PUBLICZNEGO (ESSENTIAL PUBLIC HEALTH FUNCTIONS)
Lista podstawowych funkcji zdrowia publicznego na dwie pierwsze dekady XXI stulecia powinna obejmować zagadnienia:
A. W zakresie działań na rzecz ochrony zdrowia ogółu ludności.
B. W zakresie działań na rzecz ochrony zdrowia indywidualnych osób.
AD A. W zakresie działań na rzecz ochrony zdrowia ogółu ludności.
1. Monitorowanie stanu zdrowia oraz określenie potrzeb zdrowotnych ludności,
-podstawa racjonalnej polityki zdrowotnej
-podstawowe mierniki stanu zdrowia: mierniki oparte na danych o umieralności oraz danych o zachorowaniach
*dane o zgonach wg wieku, płci, miejsca zamieszkania,
*współczynnik umieralności niemowląt,
*przeciętne trwanie życia,
*struktura zgonów wg przyczyn,
*główne przyczyny porad ambulatoryjnych, hospitalizacji, okresowej i trwałej zdolności do pracy, dane o chorobach przewlekłych (przyczyna niesprawności, długotrwała opieka medyczno - społeczna i świadczenia rehabilitacyjne)
*regulacje prwne nakładające obowiązek zgłaszania: chorób zakaźnych, chorób zawodowych, nowotworów
2. Zapobieganie rozprzestrzenianiu się chorób ze szczególnym uwzględnieniem chorób zakaźnych i społecznych wymagających zorganizowanego wysiłku państwa na rzecz ich zwalczania
-wczesna diagnoza choroby zakaźnej, poddanie chorego leczeniu, wczesna identyfikacja podejrzenia o zakażenie (bezpieczeństwo zdrowotne, interes społeczeństwa)
-konieczność podejmowania zorganizowanego wysiłku państwa na rzecz identyfikacji i zwalczania: grypy, gruźlicy, żółtaczki zakaźnej, AIDS
-zapobieganie rozprzestrzenianiu się chorób niezakaźnych: choroby zawodowe, chuk, układu oddechowego, trawiennego, choroby nowotworowe.
3. Identyfikacja i zwalczanie zagrożeń zdrowotnych w żywności i wodzie, w środowisku, miejscu zamieszkania, pracy i nauki.
-precyzyjne uregulowania prawne konsekwentnie egzekwowane
-wielosektorowe dizałania na rzecz zdrowia:
*ochrona zasobów wody pitnej,
*sanitarna kontrola żywności i żywienia,
*nadzór w zakresie zanieczyszczeń, powietrza, gleby, wód,
*nadzór nad zdrowotnymi, warunkami pracy i nauki,
*nadzór zapobiegawczy (opiniowanie planów budowy lub przebudowy)
-zagrożenia związane z działaniami opieki zdrowotnej: uboczne działanie leków, wpływ nowych technologii medycznych
-czynniki ryzyka zdrowotnego związane z zachowaniami ludzi, stylem życia:
*brak aktywności fizycznej,
*nadużywanie alkoholu,
*podwyższone ciśnienie tętnicze, poziom cholesterolu
-niska waga urodzeniowa
-otyłość (1 mld dorosłych)
-Chuk to główna przyczyna zgonów na swiecie, tytoń, nadciśnienie, cholesterol są odpowiedzialne za ¾ zgonów w tej grupie.
4. Zapobieganie wypadkom i urazom oraz zapewnienie kompleksowej pomocy ofiarom katastrof, kataklizmów i klęsk żywiołowych.
-zasięg wielosektorowy (środowisko pracy, nauki, środki transportu)
-wypadki i urazy zajmują pierwsze miejsce wśród przyczyn zgonów dzieci i młodzieży, trzecie - wśród przyczyn zgonów ogółu ludności,
-medycyna ratunkowa (permanentna gotowość, właściwe rozmieszczenie, szybkie reagowanie)
-regulacje prawne, sprawna struktura organizacyjna obejmująca obszar całego kraju (rola państwa)
5. Zapewnienie nadzoru epidemiologicznego w tym laboratoryjnej kontroli przeciwepidemicznej w zakresie chorób zakaźnych, łącznie z chorobami zawleczonymi z zagrranicy oraz laboratoryjnej kontroli zagrożeń środowiskowych (powietrza, gleby, wody, żywności)
-laboratoria kliniczne (rutynowe badania diagnostyczne)
-państwowe laboratoria zdrowia publicznego
*bezpieczeństwo zdrowotne ludności w przypadku zagrożeń epidemicznych, zagrożeń środowiskowych
*realizacja narodowych programow wczesnego wykrywania chorób o znaczeniu społecznym
*nadzór nad pracą laboratoriów klinicznych (zakres, jakość stosowanych testów, interpretacja wyników)
6. Promowanie aktywnego współuczestnictwa społeczeństwa w działaniach na rzecz zdrowia poprzez promocję zdrowego stylu życia wszystkich obywateli a zwłaszcza dzieci i młodziezy i wybranych grup wysokiego ryzyka zachorowania.
7. Kształcenie i doskonalenie zawodowe lekarzy i innego personelu medycznego, zgodnie z wymogami współczesnej wiedzy medycznej, wymogami nowych technologii diagnostyczno - leczniczych oraz zgodnie ze skalą potrzeb zdrowotnych społeczenstwa.
-przygotowanie odpowiedniej jakościowo i ilościowo kadry,
-lekarze, farmaceuci, pielęgniarki... (znający zadania zdrowia publicznego),
-warunki kształcenia jednolite w skali całego kraju,
-rola państwa: jednolitość kształcenia, warunki do rozwoju nauk medycznych, zdrowia publicznego, warunki niezbedne do doskonalenia zawodowego,
-inny personel fachowy: biolodzy, socjolodzy, psycholodzy, prawnicy, ekonomisci, matematycy (przygotowani do pracy w systemie ochrony zdrowia).
8. Zapewnienie jednolitych kompleksowych regulacji prawnych w ochronie zdrowia dotyczących systemu organizacji, finansowania i zarządzania placówkami opieki medycznej, ekonomiki zdrowia, zasad orzecznictwa lekarskiego - zgodnych z konstytucyjnymi uprawnieniami obywateli.
-kompleksowe regulacje, obejmujące zasady funkcjonowania wszystkich składowych systemu ochrony zdrowia, przejrzyste dla uczestników systemu, uwzględniające sposoby nadzoru i kontroli realizacji celów.
9. Monitorowanie jakości świadczeń medycznych, ich dostępności, przestrzegania praw pacjenta oraz zasad bioetyki zawodowej personelu i międzynarodowych regulacji prawnych w ochronie zdrowia.
-dane o aktualnym zakresie, dostępności, jakości świadczeń medycznych, działań profilaktyczno - leczniczych,
-ocena stopnia zgodności z uprawnieniami obywateli, z obowiązującymi regulacjami prawnymi,
-narzędzie oceny realizacji wyznaczonych celów polityki zdrowotnej państwa.
10. Ocena sytuacji zdrowotnej kraju na tle porównań międzynarodowych, analiza wyzwań i zagrożeń wynikających z procesu globalizacji w tym ocena miejsca i roli kraju w pracach Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) i innych międzynarodowych organizacji działających na rzecz zdrowia.
-narastające tempo procesów społeczno - ekonomicznych,
-nowe wyzwania, nowe możliwości,
-zmiana sytuacji demograficznej,
-szybki rozwój technologiczny,
-zmiana struktury społecznej,
-pogłębiając się rozwarstwianie między bogatymi i biednymi,
-zmiana potrzeb zdrowotnych ludności,
-nowe zagrożenia.
AD B. Działania na rzecz ochrony zdrowia indywidualnych osób
1. Zapewnienie pełnej dostępności służb zapobiegawczych w zakresie szczepień ochronnych, wczesnego wykrywania i leczenia chorób zakaźnych, w tym gruźlicy, AIDS, chorób wenerycznych.
2. Zapewnienie pelnej dostępności pomocy medycznej dla osób niepełnosprawnych, bezdomnych i innych grup pozbawionych dostępu do świadczeń zdrowotnych.
3. Objęcie niezbędnym zakresem działań leczniczych wybranych chorób o znaczeniu społecznym, w tym chorób psychicznych, uzależnień, cukrzycy, itp.
4. Objęcie badaniami skriningowymi i czynnym poradnictwem grup wysokiego ryzyka zachorowania na wybrane choroby o znaczeniu społecznym.
5. Nadzór merytoryczny i pomoc finansowa dla instytucji charytatywnych udzielających pomocy medycznej i społecznej osobom ubogim i upośledzonym.
Wymieniona lista zadań zdrowia publicznego obejmuje te funkcje zdrowia publicznego, których finansowanie spoczywać musi na państwie bez względu na skalę wprowadzonych so systemu ochrony zdrowia mechanizmów rynkowych.
W większości krajów odpowiedzialność za realizację podstawowych fucnkcji ZP, w szczególności tych które dotyczą ogółu ludności spoczywa na powołanych przez państwo i finansowanych z budżetów centralnych - narodowych instytutach zdrowia publicznego i innych wyspecjalizowanych agendach rządowych.
Część podstawowych funkcji ZP, w szczególności tych, które dotyczą indywidualnych osób, choć pozostają w gestii odpowiedzialności państwa, realizowane jest z reguły przez terenową administrację państwową oraz samorządy lokalne.